Sayı: 10 Bahar 2012 - Dil Arastirmalari

Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi
Töre Bitigi, 16. yüzyılda Ukrayna’daki Ermeni mahkemesinde tek kaynak
olarak kullanılmış; medenî hukuk ve ceza hukuku ile ilgili uygulamalarda bu
kitap esas alınmıştır. Kitap, kaynağını Leh ve Ermeni kanunlarından alsa da,
Lehçeden Kıpçakçaya çeviri sırasında eklenen orijinal Kıpçakça ek maddeler
ve “muhakeme usûlü kanunu” adlı ek bölüm, Kıpçak hukuk anlayışını yansıtan
millî kaynak niteliğindedir.
4.2.2.3. Töre Bitigi üzerine yapılan araştırmalar
Kitabın Wroclaw nüshası, ilk defa Marian Lewicki ve Renata Kohnowa
tarafından Rozcnik Orientalistyczny dergisinde La version turque-kiptchak du
Code des lois des Arméniens polonais (Leh Ermenilerinin Kanunlar Kodunun
Türk-Kıpçak Varyantı) başlıklı makaleyle bilim dünyasına tanıtılmıştır. 58
Töre Bitigi ile ilgili diğer yayın, Alexander Garkavets’e aittir. Almatı
Deşt-i-Kıpçak yayınları arasında çıkan Töre Bitigi adlı kitapta, 59 birinci bölümde
Wroclaw nüshasının çevriyazılı metni ve Rusçaya çevirisi; ikinci bölümde ise
Paris ve Viyana nüshaları karşılaştırmalı olarak verilir. Daha sonra sırasıyla
Armyanskiy Sudebnik’in Rusça, Latince, Ukranca ve Lehçe çevirisi yer alır. Bu
çevirileri, metindeki sözcükleri içeren Ermeni Kıpçakçası-Rusça sözlük izler.
Son bölümde metnin G. Sapargaliyev tarafından yapılan Kazakça çevirisi ve
Ermeni Kıpçakçası-Kazakça sözlük yer almaktadır.
4.3. Dinî eserler
Ermeni Harfli Kıpçakça pek çok dinî içerikli yazma eser, Avrupa, Rusya
ve Ermenistan kütüphanelerinde muhafaza edilmektedir. Bunlar; 5 Zebur kitabı,
1 Zebur sözlüğü, 9 dua kitabı (biri basma eser), Vartabed Anton’un 4 vaaz kitabı,
Havari Pavel (Paul)’in mektupları, azizlerin hayat hikâyeleri vb. yazmaları ve
bir basma eseri içermektedir. Bu eserlerin büyük bir kısmı, eski Ermeniceden
Kıpçakçaya çevrilmiştir.
4.3.1. Zebur
Zebur’un Kıpçak Türkçesine ilk tercümesi 1575’te Lviv’de yapılmıştır.
İlk tercümenin, kim tarafından yapıldığı bilinmemektedir. Diakon Lussig, beş
yıl sonra 1580’de, ilk tercümeye Kıpçakça eklemeler yaparak Zebur’u yeniden
yazmıştır. İlk tercümenin Lussig’e ait olduğu ihtimali zayıftır: 60
4.3.1.1. Zebur’un nüshaları
1. Krakow, Czartorysky Müzesi’nde (Krakow Czartorysky Museum)
3646/III numarada kayıtlı Krakow nüshası (1575).
2. Viyana, Millî Kütüphane’de (Vienna Austrian National Library) Arm.
58 Lewicki/Kohnowa 1957: 153-300.
59 Garkavets/Sapargaliyev 2003.
60 Garkavets/Khurshudian 2001: 600.
31