Sayı: 10 Bahar 2012 - Dil Arastirmalari

Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi
Kitap, 54 Grunin’in uzun bir önsözüyle başlar. Önsözü, Daşkeviç’in
‘16. yüzyılda Kamenets-Podolsk Ermenileri’ başlıklı yazısı izler ve Grunin’in
girişi yer alır. Girişte, Kuman-Kıpçaklar hakkında tarihsel bilgiler, Kıpçaklar
ve onların Ermenilerle ve doğu Avrupa halklarıyla ilişkileri, Ermeni-Kıpçak
araştırmaları, Ermeni-Kıpçak dilinde yazılan kaynaklar, Ermeni-Kıpçak dilinin
genel özellikleri, transkripsiyon başlıkları altında bilgiler verilir. Bu bölümün
ardından 298 mahkeme tutanağının transkripsiyonlu metni, Rusçaya çevirisi,
metin esasında gramer özellikleri (fonetik ve morfoloji) ve sözlük yer almıştır.
4.2.2. Töre Bitigi (Kanun Kodu)
Töre Bitigi, 12. yüzyılda (1184-1213 yılları) Mhitar Goş tarafından
Ermenice olarak yazılan ve 1518-1519 yıllarında Polonya Kralının emriyle
Ermeniceden Latinceye, Latinceden Lehçeye ve 1523’te Lehçeden Kıpçakçaya
çevrilen Armiyanskiy sudebnik adlı eserin Polonya-Kıpçak versiyonudur.
Töre Bitigi, üç bölümden oluşmaktadır: Giriş, dünyevi (laik) kanunlar
ve “muhakeme usûlü kanunu”nu içeren ek maddeler. Kitap, Armiyanskiy
sudebnik’teki fikirlerle diğer yerel hukukların (Rus pravdası, Magdeburg ya da
Alman hukuku, King Kazimir tüzükleri vb.) geliştirilmesinden oluşmuştur. Töre
Bitigi’nde proto-tip olan Armiyanskiy sudebnik’in Giriş bölümü ve 98 maddesi
aynen tekrar edilir. Kıpçakçaya çeviriyle muhtemelen eş zamanlı (1523) yazıldığı
belirtilen dopolnitelnaya stat’ya (ek maddeler), Kıpçak hukuk anlayışı ile ilgili
24 yeni maddeden ibarettir ve orijinal nüshaya çeviri sırasında eklenmiştir. Esere
eklenen Kıpçakça maddeler, bunun dışında Pretsessualnıy kodeks (muhakeme
usûlü kanunu) başlığı altında “yargılama” usûlünü anlatan ek bölümdedir. Paris
ve Viyana yazmalarında bu ek bölümde 41; Wroclaw yazmasında ise 94 madde
bulunur. 55
4.2.2.1. Töre Bitigi’nin nüshaları: Kitabın üç nüshası vardır. Bunlar;
farklı zamanlarda farklı kişiler tarafından Lviv ve Kamenets-Podolsk’ta
yazılmıştır.
1. Wroclaw Ossolinski Millî Enstitü Kütüphanesi (Wroclaw Ossolineum
Library) 1916/II numarada kayıtlı Wroclaw nüshası (1523).
2. Paris’te Millî Kütüphane’de (Paris Bibliotheque Nationale) 176
numarada kayıtlı Paris nüshası (1568). (Lvov versiyonu)
3.Viyana Mekhitarist Manastırı Kütüphanesinde (Vienna Mechitarist
Monastery) 468 numarada kayıtlı nüsha (1575). (Kamenets versiyonu) 56
54 Ayrıntılı bilgi için ve tutanaklarla ilgili olarak bk. Grunin, T. I. 1967. Dokumentı na polovetskom yazıke XVI v.
(Sudebnıye aktı kamenets-podol’skoy armyanskoy obşçinı) Transkriptsiya perevod predislovie vvedenie grammatiçeskiy
kommentariy i glossariy T. I. Grunina (Pod.redaktsiyey E. V. Sevortyana. Statya Ya. R. Daşkeviça). Moskva: İzdatel’stvo
“Nauka”. 431 s.
55 Garkavets/Sapargaliyev 2003: 7-10.
56 Töre Bitigi (Kıpçak versiyon) ile ilgili ayrıntılı bilgi ve metnin Ermeni harfli tıpkıbasımı için bkz. Lewicki, Marian/
29