Sayı: 10 Bahar 2012 - Dil Arastirmalari

Ermeni Harfli Kıpçak Türkçesi
Podolsk Ermeni kolonisi, Kamenets Ermenilerinin dokunulmazlıkları ve
Magdeburg hakkı, Ermeni kodu, Kodun Ermeni-Kumancasına çevirisi nasıl
yapılmıştır Kamenets Ermeni kolonisinin arşivi, din konusu, Ermeni-Kuman
metinleri, Kamenets kroniğinin dil özellikleri, Söz varlığı, Ermeni Kumancasında
Kamenets Ermeni kolonisinin kronikleri (ephemerides) 1604-1613.
Bu uzun girişte, Ermenilerin Bagratlı’dan Kırım’a, Rusya’ya ve
Ukrayna’ya uzanan göçleri ile Ermeni-Kuman temasına yer verilir. Kıpçak yerine
Kuman etnonimini tercih eden Deny, Deşt-i Kıpçak’ın Altın Orda topraklarını
ifade ettiğini ve bu bölgeden göç eden Memluk Kıpçaklarının Kıpçak adını
coğrafî anlamda kullandıklarını belirtir. Ona göre; Memluk coğrafyasında
Arap dilbilimciler tarafından yazılan sözlük ve gramerler, Kuman dilini tam
olarak yansıtmaz ve gramercilerin söz varlığında yaptıkları Türkmen ve Kıpçak
ayrımı, sistematik ve pratik değildir. Arap kaynaklı belgeler, Kıpçakça; Codex
Cumanicus’un dili, Kumanca; Ermeni harfli metinler, Ermeni Kumancası;
Karay metinleri ise İbrani Kumancası olarak adlandırılmalıdır. Kıpçak genel
bir adlandırmadır, Kumanca ise bu dil grubunun bir lehçesidir. Deny, ayrıca,
Kamenets’te yaşayan Lehler, Rutenler 48 ve Ermeni-Kıpçakların haklarından ve
o dönemde her üç topluluğun üç ayrı belediye başkanıyla (Leh. voyt) temsil
edildiğinden bahseder. Bunlardan başka Kıpçakça Töre Bitigi’nin proto-tipi
olan Armyanskiy sudebnik ve Kiev Devlet Arşivi’ndeki yazmalardan söz edilir.
Ukrayna Bilimler Akademisi’nin, özellikle Krımskiy ve öğrencisi Grunin’in
çalışmalarına yer verilir. Ermeni-Kıpçakların dinî mensubiyetlerinden (Ermeni
Gregoryen mezhebi) ve 14. yüzyılın sonlarında Kamenets’te faaliyet gösteren
Aziz Nigola Kilisesi’nden söz edilir. Kilisenin, İstanbul Ermenilerinden Xutlubey
oğlu Sinan tarafından 1389’da yaptırıldığı ifade edilir. Daha sonra 1957’ye
kadar bilinen Ermeni-Kıpçak metinlerinin hangi kütüphanelerde bulunduğuna
dair bilgi verilir. Dil özellikleri bölümünde; Kamenets kroniği metni esasında
transkripsiyon, fonetik, şahıs zamirleri, isim çekimi, fiil çekimi, söz dizimi gibi
özellikler üzerinde durulmuştur.
Venedik nüshası ise, tam olan nüshadır. Venedik’te Ermeni Mekhitarist
Kütüphanesi’nde (Venice Mechitarist Library) bulunmaktadır. Venedik
nüshasının tam metni Ermeni harfleriyle 1896 yılında G. Alişan tarafından
yayımlanmıştır. 49 Bu yayında Kıpçakça bölüm, 68-110. sayfalar arasında yer
alır. Kamenets vakayinamesinin Venedik nüshasıyla ilgili ayrıntılı neşriyat E.
Schütz’e aittir. 1968’de An Armeno-Kipchak Chronicle on the Polish-Turkish
Wars in 1620-1621 başlıklı yayında Hotin Savaşı’nın tarihsel arka planı ve Lehçe
48 Rutenler, eskiden Leh veya Macar hâkimiyetinde bulunan, bugün ise Ukrayna’ya bağlı olan Bukovina ve Galiçya
bölgelerinde yaşamış bir doğu Slav halkıdır. Ortodoks ve Katolik inançlarını benimsemişlerdir. Dilleri, Rusça ve
Ukrancanın atası olan Rutence idi. Bu Slav kavmi, zamanla Ukrainlerle karışıp kaybolmuştur.
49 Alişan 1896.
27