Sayı: 10 Bahar 2012 - Dil Arastirmalari

Hülya Kasapoğlu Çengel
Dillerini Lehçe ve Ukrancadan ayırmak için Tatarça ve bizim til tabirini
kullanmışlardır. 16
Daşkeviç, Altın Orda döneminden önce Kırım’daki Kıpçakların Ortodoks
Urumlar, Gregoryen Kıpçaklar, Musevi Karaylar ve Müslüman Kıpçaklar
olmak üzere dört gruptan oluştuğunu belirtir ve 16.-17. yüzyıl yazarlarından
Fransız misyoner Gallifotskiy, İtalyan din adamı Antonia Maria Gratsini (1537-
1611), Polonyalı tarihçi Martin Kromer (1512-1589), Alman Yogan Alnpeh’in
gözlemlerine yer vererek Karadeniz’in kuzeyindeki Hristiyan toplulukların;
özellikle Katolikler, Yunanlılar, Gotlar, Avarlar, Ruslar, Çerkesler, Kumuklar
ve yerli Ermenilerin Kıpçakça konuştuklarını; Ermenilerin kendi dilleriyle
birlikte Lehçeyi ve Ukrancayı da bildiklerini; ancak ibadetlerinde Kıpçak dilini
kullandıklarını; Kamenets-Podolsk ve Lviv’deki bütün belgelerin Kıpçakça
yazıldığını kaydeder. 17
Koptaş, Türkiye’deki Ermeni Harfli Türkçenin Türkçe konuşan ve
Ermeniceyi hiç bilmeyen ya da çok az bilen Hristiyanlık inancına mensup
Ermenilerin, alfabe aracılığıyla kendi kültürlerini koruma ve kimlik aidiyetini
sürdürme, Ermeni nüfusla yazı yoluyla iletişim kurma çabalarının bir sonucu
olarak geliştiğini bildirirken Ermeni Harfli Kıpçakçanın da aynı şartlarda ortaya
çıktığını belirtir. 18
Aleksander Garkavets, Ermenistan coğrafyasında başlayan Kıpçak-
Ermeni ilişkisinin, Ermenilerin göç ettiği Don, Kırım ve Bessarabya’da
da devam ettiğini; Ermenilerin, Kıpçaklarla komşuluk ve ticaret ilişkisiyle
Kıpçak dilini öğrendiklerini; Kıpçakçayı kilise dili hâline getirdiklerini; diğer
taraftan Kıpçakların da Ermeni Gregoryen Hıristiyanlığını kabul ettiklerinin
epigrafi verileriyle belgelendiğini ifade etmektedir. G. Alişan, R. Açaryan
ve E. Hurşudyan tarafından yapılan incelemelerde Ermenistan’ın Şiraksk
(Shirak) bölgesindeki Artiksk ilçesine bağlı Ariç köyünün daha önce Kipçag
adını taşıması; 12. yüzyılda bu köyde, Xpçaxavank (Kıpçak manastırı) adını
taşıyan ve bugüne kadar korunmuş olan bir manastırın ortaya çıkması, bu tezi
kuvvetlendirmektedir. 19
Ünlü Türkolog Sir Gerard Clauson, Kıpçakların, bilinmeyen bir zamanda
Ermeni Gregoryen dinini kabul ettiklerini ve dillerini ise din gereği Ermeni
harfleriyle kaydettiklerini belirtir. Dilin temel söz varlığı ve biçim bilgisinin
Kıpçakça olduğuna dikkat çekerek Slav kökenli (Lehçe ve Ukranca) kelimelerin
ve Ermenice söz varlığının, Kıpçakçaya göre daha az olduğunu ifade eder. Ona
göre; Kıpçak konuşurlarının Ermeniler olması durumunda temel söz varlığının
16 Deny 1957: 9; Lewicki/Kohnowa 1957: 154; Clauson 1971: 7; Pritsak 1979: 131; Greinfenhorst 1996: 13.
17 Daşkeviç 1981: 79-82; 1983: 95-96; 2001: 363.
18 Pamukciyan 2002: XI.
19 Garkavets/Khurshudian 2001: 587; Garkavets 2002: 7.
22