Sayı: 10 Bahar 2012 - Dil Arastirmalari

Nogay Türklerinde Kişi Adları
(1963: 78-79). ve “Biyday” (Eski Türkçede Bogday) (Rásonyı 1976: 201) bu tür
adlardandır.
2. Dilek Adları:
Yeni doğan çocuk ile ilgili dilekler, ona ad olarak konulabilir.
2.1.Çocuğun Yaşaması Dileğiyle Konulmuş Adlar:
En önemli dilek adlarından biri çocuğun hayatta kalması için verilen
adlardır. Özellikle ailede ölmüş bir çocuk varsa, yeni doğan erkek veya kız
evladın yaşaması için bu tür adların verilmesi daha önemli hâle gelir. “Tur-”
(dur-) fiili bu yüzden çoğunlukla erkek adlarında kullanılmaktadır: Quruptursın
veya Qruptursın, Tursın, Tursınxan, Toxtar, Toqtar. Çocuğun yaşaması için
konan başka bir ad da “Yaşaw”dır.
Sağlamlığı ifade eden “temir” (demir) ve “bolat” (çelik) gibi kelimeler,
çocuğun yaşamasını sağlayacak güçlü adlar olduğu için bunlarla yapılan
adlar, aynı kategoride sayılabilir: Aqbolat (saf çelik gibi sağlam) (ATKA, 43),
Aydemir, Azamat, Baydemir, Bekbolat, Bektemir, Centemir, Erbolat, Kencebolat,
Qambolat, Qasbolat, Qaşaw (çelik kalem, keski), Qazbolat, Yambolat, Yarbolat,
Temirbek, Temirxan, Temirpolat (demir ve çelik gibi sağlam). Sağlamlık,
dayanıklılık “taw” (dağ) kelimesiyle de ifade edilir: Tawsoltan, Tawcan 5 (taw:
dağ). Kızlara verilen Şarbiyke (şar: bileğ taşı) bu tür adlardandır.
Çocuğun yaşaması için ada getirilen “ölmez” çekimli fiili de kadın
adlarında kullanılan başka bir yaşatacak addır: Ölmes, Ölmesxan.
Afuwcan 6 (afuw: af), Taymas (kaymaz), Taymasxan, aynı niyetle konan
adlardandır.
Töle- fiiliyle yapılan adlarda kötü ruhları aldatmak niyeti gizlidir. Bir
ailenin çocuğu ölüp tekrar bir çocukları dünyaya gelirse “ödendi” anlamına
gelen bu adlar konmaktadır (ATKA 14): Tölegen, Tölemis. “Öte-” (geç-) fiiliyle
yapılan adlar da aynı amaçla verilir: Ötebiyke, Ötegul, Ötemis, Öteş.
Çocuğu olmayan ailelerin Tanrı’nın adını kullanarak ad vermelerinin
sebebi de yine kötü ruhları korkutmaktır. Rásonyı’ye göre bunlar teofor (Allah
adını kapsayan) adlardır (1963: 74): Qudayberdi (Hüda verdi), Qudaynet
(Hüda’nın niyeti), Mawlim (Mevlâm), Mawlimberdi (Mevlâm verdi).
Kötü ruhları korkutan, onlardan daha güçlü ve süratli olan hayvanların
adları veya bunlarla ilgili adlara ad biliminde apotropaeon (koruyan adlar) denir
(Sakaoğlu 2001: 11). Bu tür adlar, çocuğun yiğit olması dileğiyle verilebileceği
gibi koruma amacıyla da verilebilir. Bu sebeple bu tür adlar iki grupta da yer
almıştır: Arslan, Arslanbek, Arslanbiy, Qaplan, Qazbek, Qazbolat, Qazgerey.
5 Adın içinde “taw” varsa, çocuğun doğduğu yerde bir dağın bulunduğu anlamı da aranabilir.
6 Nogay Türkçesi edebî dilinde “can” kelimesi “yan” şeklindedir.
109