Greenberg'in Avrasyatik Dil Teorisi ve Türkçe - Dil Arastirmalari
Greenberg'in Avrasyatik Dil Teorisi ve Türkçe - Dil Arastirmalari
Greenberg'in Avrasyatik Dil Teorisi ve Türkçe - Dil Arastirmalari
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Dil</strong> Aratrmalar Dergisi<br />
Cilt: 1 Say: 1 Güz 2007, 109-114 ss.<br />
Greenberg’in <strong>Avrasyatik</strong> <strong>Dil</strong> <strong>Teorisi</strong> <strong>ve</strong> Türkçe<br />
Özet<br />
Ekrem ARIKOLU 1 *<br />
Joseph Harold Greenberg 20. yüzyln en önemli dilcilerinden biriydi. O, 1963’te Afrika <strong>Dil</strong>leri<br />
adl eserinde Afrika dillerini dört ana grupta toplad. Bütün Amarika dillerini Amerind, Eskimo-<br />
Aleut <strong>ve</strong> Na-dene olarak adlandrd.<br />
Greenberg’in en önemli tekli ise <strong>Avrasyatik</strong> büyük ailesi idi. Bu aile Etrüsk, Hint-Avrupa,<br />
Ural-Yukagir, Altay, Kore-Japon-Aynu, Gilyak, Çukçi, Eskimo-Aleut dillerini içerir. Bu makalede<br />
Greenberg’in eserindeki Türkçe kelimelerin saysal deerleri <strong>ve</strong>rilmekte <strong>ve</strong> bu kelimelere baz eklemeler<br />
yaplmaktadr.<br />
Anahtar kelimeler:H. Joseph Greenberg, <strong>Avrasyatik</strong>, dil snandrmas, Türkçe, dil aileleri.<br />
Abstract<br />
Joseph Harold Greenberg was one of the most important linguists of 20 th century. He classied<br />
African languages into four main groups in his “The Languages of Africa” published in 1963. He<br />
called all of American languages as Amerind, Eskimo-Aleut and Na-dene.<br />
Greenberg’s most important proposal was Eurasiatic macro family. This family includes<br />
Etruscan, Indo-European, Uralic-Yukaghir, Altaic, Korean-Japanese-Ainu, Gilyak, Chukotian and<br />
Eskimo-Aleut languages. In this essay, the quantity of Turkish words in the Greenberg’s book is<br />
gi<strong>ve</strong>n and some more words are added to them.<br />
key words: Joseph Harold Greenberg, Eurasiatic, language taxonomy, Turkish, language families.<br />
Giri<br />
Joseph Harold Greenberg, 28 Mays 1915’te New York, Brooklyn’de dodu.<br />
Babas Alman, annesi Polonya asll Musevî idiler. Müzik okulunda okudu <strong>ve</strong><br />
ömrü boyunca her akam piyano çald. Ailede branice, James Madison Yüksekokulunda<br />
Latince <strong>ve</strong> Almanca örendi. Colombia Üni<strong>ve</strong>rsitesinde klasik Arapça,<br />
Akadca <strong>ve</strong> Slav dilleri üzerine çalt. kinci Dünya sava srasnda ifre çözücü<br />
olarak askere alnd. Afrika’da çalrken talya’nn igal edilmesiyle oraya gön-<br />
1 * Gazi Üni<strong>ve</strong>rsitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Çada Türk Lehçeleri <strong>ve</strong> Edebiyatlar Bölümü Öretim Üyesi.<br />
109
Ekrem ARIKOLU<br />
derildi. talyancay yerinde örendi.<br />
lk ciddi çalmalar Afrika dillerinin genetik snandrlmasyla ilgiliydi.<br />
1960’l yllara kadar süren bu çalmalarda Afrika dillerini; Afroasyatik, Khosian,<br />
Niger-Kordofonian <strong>ve</strong> Nilo-Sahra olmak üzere dört ana grupta toplad.<br />
Daha sonra Amerikan yerlilerinin dilleri üzerinde younlat. Kimi dilcilerce<br />
iki yüzden fazla gruba ayrlan bu dillerin kökenini; Eskimo-Aleut, Na-Dene <strong>ve</strong><br />
Amerind olarak adlandrd üç grupta toplad.<br />
1980’li yllarda “<strong>Avrasyatik</strong>” olarak adlandrd teori üzerinde çalmaya<br />
balad. Bu teoriye göre Hint-Avrupa dilleri ile; Ural / Altay / Kore, Japon, Aynu<br />
/ Gilyak / Çukçi- Kamçatka / Eskimo-Aleut dilleri arasnda köken akrabal vard.<br />
Bu konudaki çalmalarnn ilk eseri “Indo-European and Its Closest Relati<strong>ve</strong>s,<br />
The Eurasiatic Language Family, Volume 1.Grammar, Stanford, California,<br />
2000” adyla basld. Bu eserde 72 gramer (ses, ekil) yaps üzerinde durulmaktadr.<br />
Eserde yukarda ad geçen dillerdeki ortak zamirler, hâl ekleri, çekim unsurlar<br />
karlatrlmaktadr. Greenberg bu eserin ikinci cildini tamamlayabilmek<br />
için zamanla yart. 27 Ekim 2000 tarihinde hastaneye kaldrldnda eser henüz<br />
tamamlanmamt. 2001 yl Martnn ortalarna kadar eser üzerinde örencisi<br />
M. Ruhlen’le birlikte çalmaya devam etti. 7 Mays 2001 tarihinde California,<br />
Stanford’da öldü.<br />
Burada üzerinde duracamz eseri ölümünden sonra (Indo-European and Its<br />
Closest Relati<strong>ve</strong>s, The Eurasiatic Language Family, Volume 2, Lexicon, 2002,<br />
Stanford, California) basld. Greenberg’in yapt çalmalarda en önemli özellik<br />
mümkün olduunca en eski kaynaklara inmesiydi. <strong>Avrasyatik</strong> olarak adlandrd<br />
teoride de günümüz Hint-Avrupa dilleri yerine, bu dillere kaynaklk etmi<br />
dillerden (Latince, Eski Yunanca, Eski Slav Klisesi <strong>Dil</strong>i, Eski Almanca, Hititçe,<br />
Toharca vb…) faydalanmtr.<br />
<strong>Avrasyatik</strong> dil teorisinde kelimeler<br />
Greenberg’in “<strong>Avrasyatik</strong>” teorisinden önce isim babaln Holger<br />
Pedersen’in yapt <strong>ve</strong> liç-Svitç tarafndan gelitirilen “Nostratik” dil teorisi vard.<br />
Nostratik dil teorisi; Hami-Sami, Kart<strong>ve</strong>l, Hint-Avrupa, Ural, Dravid, Altay<br />
dillerinin ortak bir “büyük aile”den geldiini savunuyordu. 2 <strong>Avrasyatik</strong> dil teorisinde<br />
ise Hint-Avrupa dillerinin Hami-Sami, Kart<strong>ve</strong>l <strong>ve</strong> Dravid dilleriyle deil de<br />
Japon-Aynu-Gilyak, Çukçi-Kamçatka <strong>ve</strong> Eskimo Aleut dilleriyle köken akrabalnn<br />
varln savunmasdr. En önemli nokta ise Ural-Yukagir, Altay <strong>ve</strong> Kore<br />
dillerinin her iki dil teorisyenleri tarafndan Hint-Avrupa dilleriyle akraba kabul<br />
2 Ercilasun, Ahmet B., Balangçtan Yirminci Yüzyla Türk <strong>Dil</strong>i Tarihi, Akça, Ankara, 2004, s.27<br />
110
Greenberg’in <strong>Avrasyatik</strong> <strong>Dil</strong> <strong>Teorisi</strong> <strong>ve</strong> Türkçe<br />
edilmesidir.<br />
Greenberg, ad geçen eserinde, yukarda saylan dillerde köken olarak ortak<br />
olduunu düündüü toplam 437 kelimeyi inceler. Bu kelimeler içerisinde dil<br />
gruplarnn temsil oran öyledir:<br />
1. Kore-Jap.-Aynu 346 % 79.17<br />
2. Altay 324 % 74.14*<br />
3. Hint-Avrupa 226 % 51.71<br />
4. Ural 213 % 48.74<br />
5. Çukçi 192 % 43.93<br />
6. Eskimo-Aleut 181 % 41.41<br />
7. Gilyak 158 % 36.15<br />
8. Etrüskçe sadece üç kelime var.<br />
* Aada yaplacak eklerle Altay grubunun oran yükselecektir.<br />
Hint-Avrupa + Altay 162 % 37.07 örtüme oran.<br />
Hint-Avrupa + Türkçe 122 % 27.91 örtüme oran.<br />
Kelimelerin ilk seslerine göre deerler<br />
Eser incelendiinde kelimelerin snrl sayda sesle balad görülmektedir.<br />
Örnek kelimelerin hangi sesle baladn gösteren tablo öyledir:<br />
K - 89<br />
P - 62<br />
T- 58<br />
A- 47<br />
S- 36<br />
5 ses 292 kelime % 66.81<br />
M- 33<br />
N- 28<br />
L- 13<br />
E- 12<br />
O- 11<br />
U- 10<br />
11 ses 399 kelime % 91.30<br />
Burada incelenen dillerde ortak olduu düünülen kelimelerde bataki be ses<br />
en büyük rolü üstlenmi. Bu sesler tonsuz. Aralarna tek ünlü (a) sesini almlar.<br />
Sonraki alt sesin özellii ise tonlu olmalar. Acaba tonsuz sesler somuta, tonsuz-<br />
111
Ekrem ARIKOLU<br />
lar soyuta m denk geliyordu Greenberg tonluluk tonsuzluk arasndaki böyle bir<br />
ilikiden deil de erkekliin kaln, diiliin inceyle temsil edildii yolunda bir<br />
görü yazyor aça (baba), ece (anne), aka (erkek), eke (kz) gibi...<br />
Dier dil gruplar ile Genel Türkçe arasnda baz ses denklikleri de var. Bunlardan<br />
en önemlisi Ana Altaycada var olduu bilinen kelime ba p- seslerinin<br />
Türkçede sfra karlk gelmesidir:<br />
Dier <strong>Dil</strong>ler Ana <strong>ve</strong>ya Eski Türkçe<br />
per, pal (bee)* ar<br />
pus (blow) (*es-, u-)<br />
pon (bone in-cik<br />
perk (desire) erk, irk<br />
pap(p)a (father) aba<br />
pat (eld) atr, atz<br />
par (re) ört<br />
pad, pat (foot) adak<br />
pirka (high) yar<br />
puto (hole) üt<br />
pa(n)te (open) açpalañ<br />
(palm) aya<br />
per, pal (red) al<br />
pek (sharpen) eke, ike, eye<br />
peri (tear) ür-, üs-, üzpar<br />
(tired) ar- (argn)<br />
Latince kelime ba s- sesleri baz kelimelerde Türkçede sfra karlk geliyor.<br />
Bu kural dier dillerin çou için de geçerli:<br />
Latin<br />
Ana <strong>ve</strong>ya Eski Türkçe<br />
scabo (tra ol-) kobla- (keskinletir-)<br />
stereus (dk) terek, tezek<br />
squalus (büyük balk) *kialu (balina, büyük balk)<br />
spica (sivri) eke, ike, eye<br />
stella (yldz) Mo. tergel (dolunay)<br />
112<br />
Greenberg’e ekler<br />
Greenberg’in Türkçeden karlk göstermedii baz kelimelerin Türkçede bu-
Greenberg’in <strong>Avrasyatik</strong> <strong>Dil</strong> <strong>Teorisi</strong> <strong>ve</strong> Türkçe<br />
lunduunu düünüyoruz. Daha dikkatli <strong>ve</strong> derinden yaplacak bir incelemede bu<br />
kelimelerin says artrlabilecektir:<br />
Greenberg’in Kök kelimesi<br />
Türkçedeki muhtemel karl<br />
1. ka-m (abo<strong>ve</strong>)* ka- (kabuk, kapak..)<br />
2. tur (accompany) tür-, ter-, tiz-,<br />
3. ol, el (armpit) elig<br />
4. lonk (arrow ok<br />
5. yugo (belt ) yaka<br />
6. pus (blow) es-, u-<br />
7. belk (bright) balk--r-<br />
8. lek (collect) ek-le-<br />
9. lep (co<strong>ve</strong>r) ab-a-n-<br />
10. saru (dry) sarg<br />
11. som, sim (dye) som (Hak. Resim)<br />
12. tamp (eat) tam-ak<br />
13. alike (fear) al (hile)<br />
14. kau (hammer v.) kaz-<br />
15. api (hole) *ap<br />
16. kes (hurt) kes-<br />
17. tel (hurt) tel-<br />
18. kus (kiss) kuç-<br />
19. kin, kil (long) ken-i<br />
20. anga (mouth/opening) a-z / a-çmak<br />
21. al (other) ol, al (Krgz)<br />
22. ku (pour) ku-d-<br />
23. per, pal (red) al<br />
24. nay (ri<strong>ve</strong>r) çay<br />
25. par (shine) par-la-<br />
26. aw (speak) ay-<br />
27. yu (spring water) yu-<br />
28. kur (throat ) kur-ugsak<br />
29. koy (wa<strong>ve</strong> n.) koy<br />
30 . ut (wood) ot-un<br />
* Kelime köklerine <strong>ve</strong>rilen ngilizce anlamlar Greenberg’e ait.<br />
Greenberg’in <strong>ve</strong>rdii kök kelime örneiyle Ana <strong>ve</strong>ya Eski Türkçedeki ekillerin<br />
çounlukla örtütüü görülüyor. Hatta baz kelimelerde Greenberg’in <strong>ve</strong>rdii<br />
iki heceli kelime köklerinin Eski Türkçe örneklerinin tek heceli, daha alt<br />
birimdeki köklerden oluuyor. Bu tür kelimelere baz örnekler:<br />
113
Ekrem ARIKOLU<br />
Greenberg’in kök kelimesi Ana <strong>ve</strong>ya Eski Türkçedeki karl<br />
1.muta (all)<br />
büt-<br />
2. tuma (all) tüm<br />
3.aña (animal)<br />
añ<br />
4.a<strong>ve</strong> (hunt)<br />
v<br />
5.sunka (enter)<br />
s-<br />
6.kupsa (extinguish)<br />
kp-<br />
7.pirka (high)<br />
yr<br />
8.kela (laugh)<br />
kül-<br />
9.tekw (pour)<br />
tök-<br />
10. silu (rub) sil-<br />
11.pene (sharpen)<br />
biz<br />
12.kapa (skin, bark, co<strong>ve</strong>r) kp<br />
13. maki (tai) b -<br />
14.sari (wind)<br />
sr-<br />
<strong>Dil</strong> dou teorilerinde bilim adamlarnn rk mensubiyetlerinin çounlukla<br />
belirleyici olduu bir gerçektir. nsanlar kendi dillerinin en eski olduu duygusuyla<br />
hareket ettiklerinden bilimsel gerçeklerden uzaa dümülerdir. Greenberg’in<br />
bir Altay dilleri uzman olmadn, fakat teorisinde Altay dilleri (Türkçenin) nin<br />
önemli yer tuttuunu göz önünde bulundurursak, gelecekte yaplacak çalmalarda,<br />
Türkçenin dier dillere yapt katklar konusunda daha fazla bilgiye ulaaca-<br />
mz kanaatindeyim.<br />
114
Change language