Taryhy

KARTASY
AB≈-NY÷
✰
we gysgaça
maglumatlar
Taryhy
1492 ÿ. 12-nji oktÿabry, Kristofer Kolumb
Ispanyÿadan Bagam adalaryndaky
San-Salvador adasyna gelyär,
Ÿewropalylar ony Amerikany açan
adam hökmünde hormatlaÿarlar.
1607 ÿ. Kolonistler Jeÿmstaun ∆äherinde
(Wirjiniÿa ∆taty) Amerikada
i◊lisleri◊ ilkinji oturymly obsyny
esaslandyrÿarlar.
1620 ÿ. Meÿflawer ylala∆ygyna gatna∆yjylar
Plimut obasynda (Massaçusets
∆taty) köpçüligi◊ erki bilen
häkimiÿeti esaslandyrÿar.
1636 ÿ. Kembrij ∆äherinde (Massaçusets
∆taty) ilkinji amerikan kolleji
bolan Garwardy◊ düÿbi tutulÿar.
1754 ÿ. Fransiÿa bilen Britaniÿany◊
arasyndaky (∆eÿle-de “Fransuzlar
bilen indeÿleri◊ arasyndaky uru∆” ady
bilen belli bolan) Ÿedi Ÿyllyk uru∆ ba∆lanÿar, Ur∆u◊ ahyrynda Fransiÿa Kanadany,
Beÿik kölleri we ÿokarky Missisipi jülgesini Britaniÿa berÿär.
1774 ÿ. 5-nji sentÿabry, “Koloniÿalary◊ ∆ol wagtky agyr ÿagdaÿyny ara alyp maslahatla∆mak”
maksady bilen Filadelfiÿa ∆äherinde (Pensilwaniÿa ∆taty) ilkinji Kontinental
kongres açylÿar.
1775 ÿ. 19-njy apreli, Leksington ∆äherinde (Massaçusets ∆taty) ilkinji tüpe◊ sesleri
Amerikany◊ Britaniÿadan gara∆syzlygy almak ugrunda ur∆a ba∆landygyny habar
berÿär.
1776 ÿ. 4-nji iÿuly, Amerikada ÿerle∆en koloniÿalary◊ 13-si gara∆syzlyk baradaky
Jarnama gol çekÿärler.
1781 ÿ. 19-njy oktÿabry, Ÿorktaun ∆äherini◊ golaÿynda (Wirjiniÿa ∆taty) Britan
go∆uny boÿun egÿär.
1783 ÿ. 3-nji sentÿabry, Britaniÿa we Birle∆en ≈tatlar Amerikany◊ özba∆daklygyny ykrar
edÿän Pari¤ ∆ertnamasyna gol çekÿärler. Täze ÿurt Kanadadan günortalygyna Florida
çenli we Atlantik ummanyndan günbatara Missisipi derÿasyna çenli uzalyp gidÿär.
1787 ÿ. 25-nji maÿy, Filadelfiÿa ∆äherinde, ∆tatlary◊ arasynda esasy ∆ertnama bolan
we täze dörän gara∆syz döwleti dolandyrÿan Konfederasiÿany◊ maddalaryny gaÿtadan
gözden geçirmek üçin konstitusion gurultaÿ i∆e ba∆laÿar, 17-nji sentÿabrda resmi
wekiller täze Konstitusiÿany kabul edilÿärler.
1789 ÿ. 30-njy apreli, Jorj Wa∆ington Birle∆en ≈tatlary◊ ilkinji prezidenti wezipesinde
i∆e ba∆laÿar.
1791 ÿ. ≈ahsyÿetleri◊ hukuklaryny goramak maksady bilen AB≈-ny◊ Konstitusiÿasyna
on sany go∆maça düzedi∆ (Hukuklar baradaky Bill) girizilÿär.
1800 ÿ. Filadelfiÿa ∆äherindäky wagtlaÿyn harby dü∆elgede ÿerle∆en federal paÿtagt
Wa∆ingtona (Kolumbiÿa okrugy) göçÿär.
1803 ÿ. Marberini◊ Medisony◊ gar∆ysyna gozgan i∆ine garanda, Ÿokary Sud kanunlary
konstitusion däl diÿip yglan etmäge özüni◊ hukugyny◊ bardygyny jar edÿär.
** Fransiÿadan Luiziÿanany◊ territoriÿasyny satyn almagy AB≈-ny◊ gury ÿer
meÿdanyny iki esse köpeldÿär.
1812–14 ÿÿ. 1812-nji ÿylda Birle∆en ≈tatlar bilen Britaniÿany◊ arasynda uru∆
ba∆lanÿar, 1814-nji ÿyly◊ awgustynda britanlary◊ Kapitoliÿany we Ak Tamy ÿakmagy,
britanlary◊ hüjümini gaÿtarmak üçin amerikan go∆unyna köp sanly meÿletinleri◊
kömege gelmegine getirÿär.
1818 ÿ. Birle∆en ≈tatlar we Britaniÿa Birle∆en ≈tatlary◊ Kanada bilen aralykdaky
serhedini berkitmesiz galdyrmaklyga ylala∆ÿarlar.
1820 ÿ. Missuri egli∆igi Kongresde tassyklanÿar, Meÿn azat ∆tat hökmünde Birle∆igi◊
düzümine girÿär, Missuride gulçulyga rugsat berilÿär, ÿöne Missisipi derÿasyny◊
günbatarsynda we 36, 30 demirgazyk gi◊i∆liginde gulçulyk gadagan edilÿär.
1823 ÿ. Monro taglymaty geljekde amerikan respublikalaryny◊ Ÿewropa döwletleri
tarapyndan koloniÿala∆dyrylmagyna gar∆ylygy yglan edÿär.
1830 ÿ. Kongres “Indeÿleri göçürmek baradaky kanuny” tassyklaÿar. Bu kanun
gündogar ∆tatlardaky ÿerli amerikan taÿpalaryny Missisipi derÿasyny◊ günbatarsynda
ÿerle∆ÿän seÿrek ilatly ÿerlere göçürmäge hökümete ygtyÿar berÿär.
1846 ÿ. Meksika bilen Birle∆en ≈tatlary◊ arasynda Meksikan ur∆y ba∆lanÿar, 1848-nji
ÿylda gol çekilen ylala∆yk boÿunça uru∆ tamamlanÿar we Birle∆en ≈tatlar Tehasdan
günbatarlygyna Ÿuwa∆ ummanyna we demirgazyga Oregona çenli uzalyp gidÿän
ep-esli ÿere eÿe bolÿar.
1854 ÿ. “Kanzas-Nebraska” kanuny “Missuri egli∆igini” ÿatyrÿar we gulçulyk bilen
bagly meseleleri göçüp gelen ÿa∆aÿjylary◊ garamagyna berÿär.
1857 ÿ. Ÿokary sudu◊ Dred Skoty◊ i∆i boÿunça kabul eden kararyna laÿyklykda
Kongres ÿerlerde gulçulygy gadagan edip bilmeÿär, gullar bolsa raÿat bolup bilmeÿär.
1860 ÿ. Abraham Linkoln Birle∆en ≈tatlary◊ 16-njy Prezidenti edilip saÿlanylÿar.
**20-nji dekabry, Günbatar taraplara gulçulygy◊ ÿaÿramagyna gar∆y çyky∆ edÿän
Linkolny◊ saÿlanmagyna gar∆ylyk edip, Günorta Karolina we onu◊ yzyna eÿerip ÿene
bä∆ sany günorta ∆tatlar tiz wagty◊ içinde Birle∆ikden çykÿarlar, Bu alty sany günorta
∆tatlar Amerikany◊ Konfederatiw ≈tatlaryny döredÿärler; ÿene bä∆ ∆tat onu◊ hataryna
go∆ulÿar we Konfederatiw ∆tatlary◊ sany 11- e ÿetÿär.
1861 ÿ. 12-nji apreli, Birle∆igi◊ garamagyndaky Fort Samter ∆äherindäki harby
dü∆elgeleri◊ birinde (Günorta Karolina ∆taty) Birle∆en ≈tatlary◊ Raÿatlyk ur∆uny◊
ilkinji tüpe◊ sesi ÿa◊lanÿar, O◊a günorta ∆tatlary◊ Birle∆ikden çykmaga bolan hukugy
baradaky mesele sebäp bolÿar.
1863 ÿ. 1-nji ÿanwary, Prezident Linkoln Konfederasiÿany◊ garamagyndaky ÿerlerde
gullary◊ azatlygyny kepillendirÿän Jarnamany çykarÿar.
1865 ÿ. 9-njy apreli, Raÿatlyk ur∆y konfederatlary◊ go∆un generaly Robert I.
Lini◊ Wirjiniÿadaky Appomatik suduny◊ jaÿynda Birle∆igi◊ ÿaragly güÿçlerini◊
ba∆ serkerdesi general Uilisses S. Granta boÿun egmegi bilen gutarÿar.
** 14-nji apreli, Prezident Linkolny Wa∆ingtonda teatra baranda atÿarlar we ∆ol günü◊
ertesi ol irden aradan çykÿar.
** Konstitusiÿa girizilen 13-nji düzedi∆ gulçulygy we mejbury i∆letmegi gadagan
edÿär.
1867 ÿ. Orsÿetden Alÿaska satyn alynÿar.
1868 ÿ. 14-nji düzedi∆ ∆tatlary◊ islendik raÿaty◊ de◊ hukuklylygyny inkär etmegini
gadagan edÿär.
1869 ÿ. Gunbatardaky Merkezi Ÿuwa∆ ummany demirÿoly bilen gündogardaky
Birle∆en Ÿuwa∆ ummany demirÿoly Ÿuta ∆tatyny◊ Burun nokadynda birigip, ilkinji
kontinentara demirÿoly emele gelÿär.
1870 ÿ. 15-nji düzedi∆ raÿatlary◊ jynsyna ÿa-da re◊kine garamazdan, ses bermäge
bolan hukugyny inkär etmegi gadagan edÿär.
1872 ÿ. Kongresi◊ karary bilen Birle∆en ≈tatlary◊ ilkinji milli seÿilgähi bolan
Ÿelloustoun döredilÿär.
1892 ÿ. Nÿu-Ÿork ∆tatyny◊ Ellis adasynda immigrasia merkezi açylÿar; ol 1954-nji
ÿylda ÿapylÿar.
1896 ÿ. Plessini◊ Fergÿusony◊ gar∆ysyna gozgan i∆ini◊ “aÿry, ÿöne de◊dir” diÿen
taglymatyna laÿyklykda, Ÿokary sud jyns aÿratynlygy boÿunça bölüni∆igi tassyk edÿär.
1898 ÿ. Ispan-amerikan ur∆y aprel aÿynda yglan edilÿär we awgustda gutarÿar,
Ispaniÿa bilen dekabrda gol çekilen parahatçylyk baradaky ∆ertnama laÿyklykda
Kubany◊ özba∆daklygy kepillendirilÿär, Filippinler, Puerto-Riko we Guam bolsa
Birle∆en ≈tatlaryna berilÿär.
1903 ÿ. Birle∆en ≈tatlar we Panama döwleti Panama kanalyny geçirmek barada
∆ertnama gol çekÿärler.
1908 ÿ. Genri Ford tyg∆ytly hem arzan awtomobilleri döredÿär, ≈eÿlelik bilen
köpçülikleÿin öndüri∆i◊ eÿÿamy ba∆lanÿar we “Amerikany tekerlere mündürÿär”.
1914 ÿ. Birle∆en ≈tatlar tarapyndan gurlan Mekezi Amerikany◊ üstünden geçÿän
Panama kanaly açylÿar; ol günorta Amerika sowulmazdan Atlantik we Ÿuwa∆
ummanlaryny◊ arasynda göni gämi gatnawyna mümkinçilik berÿär.
1917 ÿ. 6-njy apreli, Amerikan bitaraplygy nemesler tarapyndan birnäçe gezek
bozulandan so◊, Birle∆en ≈tatlar uru∆ yglan edip, Birinji Jahan ur∆una go∆ulÿar.
1918 ÿ. 11-nji noÿabry, Birinji Jahan ur∆y harby hereketi wagtlaÿyn togtatmagy
gazanan ylala∆yk bilen tamamlanÿar.
1920 ÿ. Konstitusiÿa girizilen 19-njy düzedi∆ aÿallary◊ ses bermek hukugyny
kepillendirÿär.
1929 ÿ. 29-nji oktÿabry, Birle∆en ≈tatlary◊ fond bir¤asyndaky krizis Uly Durgunlyga,
∆eÿle-de bütindünÿä boÿunça i∆ewürligi◊ güÿçli pese gaçyp ba∆lamagyna getirÿär, Ol
häzirki zamanda i∆sizligi◊ ÿokary galmagyny◊ we i∆i◊ pese dü∆ü∆ini◊ i◊ uzak we agyr
döwri hasap edilÿär.
1933 ÿ. AB≈-ny◊ Prezidenti Franklin Ruzwelt Amerikadaky durgunlygy◊ netijelerini
ÿe◊ille∆dirmek üçin i∆ ÿerlerini döretmek, oba hojalyk önümlerini◊ bahalaryny
galdyrmak we bank i∆lerini kadala∆dyrmak maksady bilen “Täze çäre” atly maksatnamany
durmu∆a geçirip ba∆laÿar.
1934 ÿ. Indeÿleri◊ Gaÿtadan dikeldi∆ kanuny ÿerli amerikalylary◊ zor bilen göçürilip
eltilen ÿerlerine taÿpalaÿyn eÿeçilik hukugyny täzeden dikeldÿär.
1935 ÿ. Kongres garrylara we i∆sizlere ätiÿaçlyk kömegini, ∆eÿle hem mätäçlik çekÿän
garta∆an adamlara, körlere we eklenje mätäç çagalara kömegi üpjün edÿän Sosiÿal
howpsuzlyk kanunyny kabul edÿär.
1941 y, 7-nji dekabry, ÿaponlary◊ Gawaÿydaky Perl Harbora hüjüm etmegi, Birle∆en
|tatlary Ikinji Jahan ur∆una iterÿär.
1944 ÿ. 6-njy iÿuny, “D” güni ady bilen taryha giren bu senede Birle∆ige girÿän
döwletleri◊ ÿaragly güÿçleri Normandiÿany◊ kenaryna girÿärler we Fransiÿany nemes
basyp alyjylaryndan azat etmäge ÿol açÿarlar.
1945 ÿ. 7-nji maÿy, Germaniÿa boÿun egÿär, Ÿewropada uru∆ gutarÿar.
** 26-njy iÿuny, San-Fransiskoda (Kaliforniÿa ∆taty) Birle∆en ≈tatlar we ÿene 49
döwlet Birle∆en Milletler Guramasyny◊ Düzgünnamasyna gol çekÿärler.
** 6-njy awgusty, Birle∆en ≈tatlar Ÿaponiÿany◊ Hirosima, üç günden so◊ bolsa
Nagasaky ∆äherlerine atom bombasyny ta∆laÿar.
** 2-nji sentÿabry, Ÿaponiÿany◊ boÿun egmegi bilen Ÿuwa∆ ummanynda uru∆
gutarÿar.
1946 ÿ. 4-nji iÿuly, Birle∆en ≈tatlar Filippinlere gara∆syzlygy berÿär.
1949 ÿ. 4-nji apreli, Birle∆en ≈tatlar, Kanada we Günbatar Ÿewropany◊ 10 döwleti,
agza döwletleri◊ birini◊ üstüne hüjüm edilen ÿagdaÿynda birek – birege harby
kömegi üpjün etmek maksady bilen Demirgazyk Atlantik ∆ertnamasyny◊ guramasyny
(NATO) döredÿärler.
1950 ÿ. 27-nji iÿuny, Birle∆en ≈tatlary we Birle∆en Milletler Guramasyny◊ agzasy
bolan beÿleki döwletler Koreÿa Halk Demokratik respublikasyny◊ (Demirgazyk
Koreÿa) hüjümine gaÿtawul bermek üçin Koreÿa respublikasyna (Günorta Koreÿa)
go∆un we beÿleki harby kömegini iberÿärler,
1951 ÿ. Ÿadro kuwwatyndan ilkinji gezek elektrik güÿji alynÿar.
1953 ÿ. 27-nji iÿuly, Bir ÿyla çeken geple∆ikleri◊ netijesinde harby hereketleri◊
togtadylmagy bilen Koreÿada uru∆ ÿatyrylÿar.
1954 ÿ. Braunu◊ Bilim Ge◊e∆ini◊ gar∆ysyna gozgan i∆ine seredip, Ÿokary sud döwlet
mekdeplerinde jynsy kemsidilmeleri◊ konstitusiÿa laÿyk gelmeÿändigi barada düzgün
çykarÿar.
1955 ÿ. Dekabr aÿynda Montgomeride (Alabama ∆taty) ∆äher awtobuslarynda
garaÿagyzlary◊ jyns taÿdan kemsidilmegine gar∆ylyk görkezip, ∆äher ulaglaryny◊
bir ÿyllyk i∆ ta∆laÿy∆y ba∆lanÿar, Martin Lÿuter Ki◊ Kiçi raÿat hukuklary ugrundaky
göre∆de ba∆tutan hökmünde o◊e çykÿar.
1958 ÿ. Birle∆en ≈tatlar özlerini◊ ilkinji “Eksplorer 1” emeli hemrasyny orbita
uçurÿar.
1959 ÿ. Alÿaska 49-njy, Gawaÿa bolsa 50-nji ∆tat bolÿar,
1961 ÿ. Parahatçylyk korpusy döredilÿär.
** 5-nji maÿy, astronawt Alan B. ≈epard Kiçi AB≈-da ilkinji gezek älem gi◊i∆ligine
uçu∆ amala a∆yrdy.
1962 ÿ. 20-nji fewraly, astronawt Jon Glen Kiçi ÿeri◊ orbitasyna çykan ilkinji
amerikalydyr.
**Oktÿabr aÿynda Prezident Jon Kennedi ÿer ∆aryny◊ günbatar ÿarymynda ÿerle∆ÿän
islendik ÿurda Kubadan hüjüm edilse, AB≈-ny◊ o◊a doly gaÿtargy berjekdigini
duÿdurandan so◊, Sowet Soÿuzy Kubadan ähli hüjüm ediji raketalaryny çykarÿar,
1963 ÿ. 25-nji iÿuly, Birle∆en ≈tatlary, Beÿik Britaniÿa we Sowet Soÿuzy ÿadro
ÿaragyny◊ synagyny çäklendirmek barada ∆ertnama gol çekÿärler, Ol ∆ertnama 10-njy
oktÿabrdan güÿje girmeli edilÿär.
** 28-nji awgusty, Wa∆ingtonda (Kolumbiÿa okrugy) teklip edilÿän raÿat hukuklary
baradaky kanunçylygy goldap 200 mü◊den gowrak adam ÿörü∆e çykÿar.
** 22-nji noÿabry, Prezident Kennedini◊ janyna kast edilÿär; wise-prezident Lindon
B. Jonson AB≈-ny◊ 36-njy prezidenti hökmünde kasam edÿär.
1964 ÿ. Prezident Jonson jemgyÿetçilik ÿerlerinde adamlary◊ jyns ÿa-da re◊k
aÿratynlyklary boÿunça kemsidilmegini gadagan edÿän “Raÿat hukuklary baradaky
kanuna” gol çekÿär.
** 7-nji awgusty, Demirgazyk Wÿetnam AB≈-ny◊ iki sany harby gämisine hüjüm
edenden so◊, Kongres Wÿetnamda harby hereketleri alyp barmaga rugsat berÿän
Tonkin Galf kararyny kabul edÿär.
1968 ÿ. 4-nji apreli, Memfesde (Tennesi ∆taty) Martin Lÿuter Ki◊ Kiçi atylyp ölüm
howply ÿaralanÿar.
** 10-njy maÿy, Wÿetnamda parahatçylygy ÿola goÿmak barada Pari¤de geple∆ikler
ba∆lanÿar.
1969 ÿ. 20-nji iÿuly, “Apollon-11-i◊” astranawtlary Neÿil Armstro◊ we Edward
Aldrin aÿa gonÿarlar; ol waka televizion kameralaryny◊ üsti bilen 400,000 kilometr
belentlikden ÿere berilÿär.
1972 ÿ. Fewral aÿynda Prezident Riçard Nikson Hytaÿ Halk Respublikasyny◊ ÿolba∆çylary
bilen du∆u∆mak üçin Pekine gelÿär; maÿda ol Sowet ÿolba∆çylary bilen Moskwada
du∆u∆ÿar, Ol wezipesindekä iki ÿurda-da sapar eden AB≈-ny◊ birinji prezidentidir.
22-njy maÿy, AB≈-ny◊ we Sowet Soÿuzyny◊ ÿolba∆çylary strategiki ÿaraglary çäklendirmek
(SŸÇ-1) barada birinji ∆ertnama Moskwada gol çekÿärler.
1973 ÿ. 27-nji ÿanwary, Pari¤de Wÿetnamda ur∆y ÿatyrmak we parahatçylygy
dikeltmek barada dört taraplaÿyn resmi ∆ertnama gol çekilÿär.
1974 ÿ. 9-njy awgusty, Prezident Nikson Wotargeÿt dawasy sebäpli meÿletin i∆den
gidÿär we ol AB≈-ny◊ taryhynda meÿletin i∆den giden ilkinji prezidentdir. Onu◊
ornuny wise-prezident Jerald R. Ford eÿeleÿär.
1975 ÿ. 17–19-njy iÿuly, AB≈-ny◊ “Apollon” we Sowet Soÿuzyny◊ “Soÿuz” kosmos
gämileri kosmosda birigÿärler.
** 1-nji awgusty, Prezident Ford Ÿewropada howpsyzlyk we hyzmatda∆lyk baradaky
(“Helsinki ylala∆ygy” ady bilen belli) Konferensiÿany◊ gutarnykly kararyna gol çekÿär,
35 döwleti◊ wekilleri birek-biregi◊ özba∆daklygyna hormat goÿjakdyklaryna we adam
hukuklary meselelerinde hyzmatda∆lyk etjekdiklerine dabaraly söz berÿärler.
1976 ÿ. 4-nji iÿuly, Birle∆en ≈tatlar öz Gara∆syzlygyny◊ iki ÿüz ÿüllygyny baÿram edÿär,
1977 ÿ. 7-nji sentÿabry, Prezident Jimmi Karter we general Omar Torrijos Errera
(Panama) 2000-nji ÿyla çenli Panama kanalyna doly gözegçiligi Panama beriljekdigi
barada ylala∆yklara gol çekÿärler.
1978 ÿ. 17-nji sentÿabry, Kemp Dewidde Birle∆en ≈tatlary◊ howandarlyk etmeginde
geçen ÿokary derejeli Orta Gundogar du∆u∆ygy. Ysraÿyly◊ premÿer ministry
Menahem Begin bilen Müsüri◊ prezidenti Anwar Sadaty◊ parahatlyk ∆ertnamasyny◊
çarçuwasyna ylala∆maklary bilen tamamlanÿar.
1979 ÿ. 1-nji ÿanwary, Birle∆en ≈tatlar bilen Hytaÿ Halk Respublikasyny◊ arasynda
doly diplomatik gatna∆yklar ÿola goÿulÿar.
** 18-nji iÿuny, Prezident Karter bilen Leonid Bre¤new Wenada (Awstriÿa) strategik
ÿaraglary çäklendirmek baradaky 2-nji (SŸÇ-2) ∆ertnamasyna gol çekÿärler.
1981 ÿ. 12-nji apreli, Birle∆en ≈tatlar dünÿäde ilkinji bolup köp gezek ulanylÿan
kosmos gämisini uçurÿar, “Kolumbiÿa” kosmos gämisi ÿeri◊ da∆ynda iki günläp
üstünlikli aÿlanÿar,
1986 ÿ. 28-nji ÿanwary, 24 gezek yzygider üstünlikli uçu∆dan so◊, “Çellinjer” kosmos
gämisi nobatdaky uçu∆y◊ 73-nji sekundynda ÿarylÿar. Onda 6 sany astronawt we
kosmosa çykan ilkinji raÿat bolmaly mekdep mugallymy heläk bolÿarlar.
1987 ÿ. 8-nji dekabry, Wa∆ingtonda ÿokary derejeli du∆u∆ykda prezident Reÿgan bilen
sowetleri◊ ba∆ sekretary Mihail Gorbaçow orta we ÿakyn töwerege täsir edÿän ÿadro
raketalaryny◊ toparyny ÿok etmek barada ∆ertnama gol çekÿärler.
1988 ÿ. 29-njy sentÿabry-3-nji oktÿabry, “Diskaweri” kosmos gämisini◊ üstünlikli
i∆leri bilen kosmosa üznüksiz uçu∆lar gaÿtadan ÿola goÿulÿar.
1991 ÿ. 17-nji ÿanwary, Pars aÿlagynda uru∆ ba∆lanÿar, Yragy◊ Kuweÿte girmegine
jogap edip, Birle∆en ≈tatlary◊ ÿolba∆çylyk etmeginde ÿaragly güÿçler Yragy◊ buÿruk
beriji bölümlerine we dolandyry∆ merkezlerine howadan birnäçe hüjüm edÿärler,
43 günläp dowam eden howa hem gury ÿer söwe∆lerini◊ netijesinde Kuweÿt azat
edilÿär, Yrak bolsa ok atmasyny bes edÿär.
1993 ÿ. 8-nji dekabry, Prezident Bill Klinton Birle∆en ≈tatlar bilen Kanadany◊ we
Meksikany◊ arasynda erkin söwdany ÿola goÿÿan erkin söwda barada Demirgazyk
Amerikan ∆ertnamasyna (NAFTA) gol çekÿär.
1997 ÿ. 24-nji apreli, Birle∆en ≈tatlary “Himiki ÿaraglar konwensiÿasyny” tassyklan
75-nji döwlet bolÿar; konwensiÿa 1997-nji ÿyly◊ 29-njy aprelinde güÿje girÿär.
1998 ÿ. 19-njy dekabry, Birle∆en ≈tatlary◊ Wekiller Palatasy prezident Klintony
kasamdan dönmeklikde we adalata böwet bolmakda aÿyplaÿar. Ondan so◊, 1999-njy
ÿyly◊ 12-nji fewralynda AB≈-ny◊ Senatyny◊ sudunda prezident iki i∆ boÿunça hem
aklanÿar.
1999 ÿ. 31-nji dekabry, Birle∆en ≈tatlary Panama kanalyna gözegçiligi Panamany◊
hökümetine berÿär.
2001 ÿ. 11-nji sentÿabry, garakçylar AB≈-ny◊ söwda uçaryny ogurlaÿarlar we Nÿu-Ÿork
∆äherindäki Bütindünÿä Söwda Merkezini◊ ekiz minarasyna we Wa∆ingtondaky
(Kolumbiÿa Okrugy) Pentagona hüjüm edip, 3000 adamy heläk edÿärler. Jorj W. Bu∆
bütin dünÿäde garakçylygy ÿok etmek kampaniÿasyny◊ halkara birle∆igine
ÿolba∆çylyk edÿär.

Ilaty
Döwlet gurlu∆y
Resmi ady: Amerikany◊ Birle∆en ≈tatlary
Paÿtagty: Wa∆ington, Kolumbiÿa okrugy
Dili: I◊lis dili
Milli baÿramy: Gara∆syzlyk Güni, 4-nji iÿulda
Döwlet gimni: “Ÿyldyz sepilen baÿdak”
Baÿdagy: Ÿyldyzlar hem zolaklar, 13 sany kese
geçÿän (7-si gyzyl, 6-sy ak) zolaklardan ybarat,
Baÿdagy◊ ÿokary çep burçundaky gök meÿdanda
50 sany ak bä∆ burç ÿyldyzlar bar.
≈ygary: “Biz hudaÿa bil baglaÿarys”
Pul birligi: AB≈-ny◊ dollary
Agram we ölçeg birligi: Birle∆en ≈tatlary◊
adaty sistemasy we halkara (metrik) sistema
Kanun çykaryjylyk:
Umumy i◊lis kanunlaryna esaslanan;
Sudlar iki görnü∆li – ∆tatlar hem federal sudlary;
Konstitusiÿa 1787 ÿylda kabul edildi;
Kanun çykaryjy häkimiÿeti◊ kararlaryna sudu◊
gözegçiligi.
Geografiÿa
Birle∆en Statlar Orsÿetden, Kanadadan we Hytaÿdan so◊, dördünji i◊ uly döwletdir.
Ol demirgazyk Amerikany◊ merkezi böleginde ÿerle∆ip, 48 ÿana∆yk ∆tatlary we
Alÿaska, Gawaÿa ∆tatlaryny öz içine alÿar.
Meÿdany: 9 628 382 inedördül kilometr.
De◊e∆dirip alsa◊ Birle∆en ≈tatlar...
• Orsÿeti◊ ÿaryna golaÿdyr,
• Afrikany◊ tutÿan meÿdanyny◊ ondan
üç bölegine de◊dir,
• Günorta Amerikany◊ ÿarysy ÿalydyr,
• Günbatar Yewropadan iki ÿarym esse
uly, we
• Hytaÿdan biraz kiçidir.
Serhetleri:
• 48 ∆tatlar: demirgazykda Kanada; gündogarda
Atlantik ummany; günortada
Meksika hem Meksika aÿlagy we
günbatarda Ÿuwa∆ umman bilen
serhetle∆ÿär.
• Alÿaska: demirgazykda Arktik ummany;
gündogarda Kanada; günortada Ÿuwa∆
ummany we günbatarda Demirgazyk
Buzly umman, Çukot de◊zi, Bering
de◊zi hem Bering bogazy bilen
serhetle∆ÿär.
• Gawaÿa: Ÿuwa∆ umman bilen serhetle∆ÿär.
Ÿerden peÿdalany∆ (1997 ÿ.):
Sürümli ÿerler – 27,1%
Tebigy örüler – 29,1%
Tokaÿ ÿerleri – 29,2%
Öri meÿdanlar – 8,6%
Beÿleki oba ÿerleri – 6,0%
Kenar çäkleri: Alÿaskany we Gawaÿany
hasap edilende 19 929 kilometr.
Içerki suw ÿollary: Beÿik köli hasap
edilmese gämi gatnaw ÿollary 41 009
kilometr.
I◊ uzyn derÿa: Missisipi – Missuri –
5 936 kilometr.
I◊ çu◊ köl: Oregonadaky Kreÿter köli –
580 metr.
I◊ belent nokat: Alÿaskadaky Mak-kinli
dagy; de◊iz derejesinden 6,198 metr
belentlikde.
I◊ pes nokat: Kaliforniÿadaky Ajal jülgesi;
de◊iz derejesinden 86 metr pes.
I◊ uly ∆tat: Alÿaska.
I◊ kiçi ∆tat: Rod-Aÿlend
Howasy:
Köplenç aram howaly; emma Gawaÿyada
we Floridada tropik; Alÿaskada örän
sowuk; Missisipi derÿasyny◊ günbatarynda
ÿerle∆ÿän Beÿik düzlüklerde ÿarym
guraklyk, we ÿurdu◊ günorta-günbatar
böleginde ÿerle∆en Uly howdanynda
guraklyk.
Umumy hasap boÿunça (2000 ÿ.):
Ilaty◊ umumy sany: 281 422 000 adam.
Erkek adamlar: 48,9%.
Aÿallar: 51,1%.
Ilaty◊ gürlügi: 1 inedördül kilometre
31,8 adam dü∆ÿär.
Ilaty◊ bölüni∆i: 80% ∆äherlerde, 20%
bolsa oba ÿerlerinde ÿa∆aÿarlar.
Ilaty◊ ÿyllyk ösü∆i: 0,9%.
Orta ÿa∆: 35,3 ÿyl.
AB≈-ny◊ ma∆gala hasaby (2000 ÿ.):
Ma∆gala sany: 104 705 000.
Hemme agzalary bile ÿa∆aÿan
ma∆galalary◊ ortaça ululygy:
2,62 adam.
Ma∆galalary◊ ortaça ululygy:
3,17 adam.
1996 ÿylda dogulan amerikalylary◊
ömrüni◊ mümkingadar uzaklygy:
Akÿagyz erkekler: 73,8 ÿa∆.
Akÿagyz aÿallar: 79,6 ÿa∆.
Akÿagyz däl erkekler: 68,9 ÿa∆.
Akÿagyz däl aÿallar: 76,1 ÿa∆.
Doglu∆ we ölüm sany (1998 ÿ.):
Doglu∆ sany – her 1000
adama 14,6 çaga.
Ölüm sany – her 1000
adama 8,6 adam.
Çaga ölümini◊ sany – dogulan
1000 çagadan 7,2 çaga.
Ilaty◊ ÿa∆ aÿratynlygy (2000 ÿ.):
0–19 ÿa∆lylar – 28,6%.
20–44 ÿa∆lylar – 37,0%.
45–64 ÿa∆lylar – 22,0%.
65 ÿa∆ we ondan yokary ÿa∆lylar –
12,4%.
Ilaty◊ jyns boÿunça bölüni∆igi (2000 ÿ.):
Akÿagyzlar – 82,2%.
Garaÿagyzlar – 12,8%.
Aziÿadan we Ÿuwa∆ ummany
adalaryndan gelenler – 4,1%.
Amerikaly indeÿler, eskimoslar,
aleutlar – 0,9%.
Ispan dilli amerikalylar – 11,8%.
(BELLIK: ispan dilliler her jynsdan bolup
bilerler).
I◊ köp ilatly uly ∆äherler (2000 ÿ.)
Nÿu-Ÿorkda, Nÿu-Ÿork ∆taty –
21 200 000 adam.
Los-Anjelesde, Kaliforniÿa ∆taty –
16 374 000 adam.
Çikagoda, Illinois ∆taty –
9 158 000 adam.
Wa∆ingtonda, Kolumbiÿa ∆taty –
7 608 000 adam.
San-Fransiskoda, Kaliforniÿa ∆taty –
7 039 000 adam.
Saglygy saklaÿy∆ (1999 ÿ.):
• Ilaty◊ 84,5% – ni◊ saglygy hususy
taÿdan ÿa-da hökümet tarapyndan
ätiÿaçlandyrylandyr.
• Her 100 000 adama 254 lukman
dü∆ÿär.
• Jemi 5 890 sany keselhana bar.
• Keselhanalarda her 1 000 adama
3,6 orun dü∆ÿär.
Ilaty◊ dini garaÿy∆lary boÿunça
bölüni∆i (2000 ÿ.):
Protestantlar – 56%.
Katolikler – 27%.
Iudeÿler – 2%.
Musulmanlar – 1,5%.
Ba∆galar – 5,5%.
Dine uÿmaÿanlar – 8%.
Emmigrantlar (göçüp gelenler):
Kanuny göçüp gelenler: 1998-nji ÿylda
660 477 adam kabul edildi.
Bikanun göçüp gelenler: Birle∆en
≈tatlaryna 2001-nji ÿylda 6-dan
9 milliona çenli adam gelendir diÿip
çak edilÿär.
Birle∆en ≈tatlaryna gezelenje
gelÿänleri◊ sany: 1999-njy ÿylda da∆ary
ÿurtlardan 48 491 000 adam geldi.
Hökümet pudaklary:
Ÿerine ÿetiriji häkimiÿet: – Prezident, wise-prezident we federal bölümler hem gulluklar.
Kanun çykaryjy häkimiÿet – her ∆tatdan iki agzasy bolan 100 agzadan ybarat Senat we ∆tatlary◊ arasynda ilaty boÿunça de◊ paÿlanan
435 agzaly Wekiller palatasy.
Sud häkimiÿeti – Senaty◊ we federal sudlaryny◊ tassyklamagy bilen prezident tarapyndan ömürlik bellenÿän dokuz agzadan ybarat
–Ÿokary sud.
Saÿlawlar:
Federal saÿlawlary, her jübüt ÿyly◊ noÿabr aÿyny◊ birinji du∆enbesinden so◊ gelÿän ilkinji si∆enbede geçirilÿär. Prezident saÿlawy
her dört ÿyldan geçirilÿär (indiki saÿlaw 2004 ÿyly◊ noÿabrynda). Senaty◊ agzalary alty ÿyl möhleti bilen, Wekiller palatasyny◊
agzalary bolsa iki ÿyl möhleti bilen saÿlanÿarlar.
Syÿasy partiÿalar: Esasy iki sany milli partiÿalar – Respublikan we Demokratik partiÿalardyr; ba∆ga-da kiçiräk toparlar we partiÿalar
bardyr.
Saÿlaw hukugy: 18 ÿa∆a ÿeten ähli raÿatlary◊ ses bermäge
hukugy bardyr, ses bermäge gatna∆mak hökman däldir.
Hökümet i∆gärleri (1999 ÿ.):
Raÿatlardan bolan i∆gärler – 2 799 000 sany.
Gullukda duran harby i∆gärler – 1 386 000 sany.
Syÿasy-administratiw bölüni∆ikler: 50 ∆tatlar, Kolumbiÿa
okrugy, Puerto-Riko arkala∆ygy, Demirgazyk Marian
adalaryny◊ arkala∆ygy, Guam, Wijin adalary we Amerikan
Samoasy.
Sebitler boÿunça ∆tatlar:
Täze Angliÿa: Konnektikut, Men, Massaçusets, Nÿu-Gemp∆ir,
Rod-Aÿlend, Wermont.
Orta Atlantik ∆tatlary: Delawer, Merilend, Nÿu-Jersi,
Nÿu-Ÿork, Pensilwaniÿa.
Günorta ∆tatlary: Alabama, Arkanzas, Florida, Jorjiÿa,
Kentuki, Luiziana, Missisipi, Demirgazyk Karolina,
Günorta Karolina, Tennesi, Wijin, Günbatar
Wijin.
Orta günbatar ∆tatlary: Illinois, Indiana, Aÿowa, Kanzas,
Miçigan, Minnesota, Missuri, Nebraska, Demirgazyk
Dakota, Ohaÿo, Günorta Dakota, Wiskonsin.
Daglyk ∆tatlary: Kolorado, Aÿdaho, Montana, Newada,
Ÿuta, Waÿomi◊.
Günorta-günbatar ∆tatlary: Arizona, Nÿu-Meksika, Oklahoma,
Tehas.
Ÿuwa∆ ummany kenar ÿaka ∆tatlary: Alÿaska, Kaliforniÿa,
Gawaÿa, Oregon, Wa∆ington.
≈tatlary◊ paÿtagtlary:
Aÿowa: De-Moÿn.
Aÿdaho: Boÿse.
Alabama: Montgomery.
Alÿaska: Juno.
Arizona: Finiks.
Arkanzas: Litl-Rok.
Delawer: Dower.
Demirgazyk Dakota:
Bismark.
Demirgazyk Karolina: Roli.
Florida: Tallahassy.
Gawaÿa: Gonolulu.
Günbatar Wijiniÿa:
Çarlston.
Günorta Dakota: Pirr.
Günorta Karolina:
Kolumbiÿa.
Kaliforniÿa: Sakramento.
Kanzas: Topika.
Kentuki: Frankfort.
Kolorada: Denwer.
Konnektikut: Hartford.
Illinois: Springfild.
Jorjiÿa: Atlanta.
Luiziana: Baton-Ru¤.
Massaçusets: Boston.
Men: Ogasta.
Minnesota: Sent-Pol.
Meriländ: Annapolis.
Miçigan: Lansing.
Missisipi: Jekson.
Missuri: Jefferson-Siti.
Montana: Helena.
Nebraska: Linkoln.
Newada: Karson-Siti.
Nÿu-Gemp∆ir: Konkord.
Nÿu-Jersi: Trenton.
Nÿu-Meksiko: Santa-Fe.
Nÿu-York: Olbany.
Ogaÿo: Kolumbus.
Oklahoma: Oklahoma-Siti.
Oregon: Seÿlem.
Pensilwaniÿa: Garrisberg.
Rod-Aÿlend: Prowidens.
Tennesi: Na∆will.
Tehas: Ostin.
Wermont: Montpiliÿer.
Wirginiÿa: Riçmond.
Wa∆ington: Olimpiÿa.
Wiskonsin: Madison.
Waÿomi◊: ≈aÿenn.
Ÿuta: Solt-Leÿk-Siti.
Ykdysadyÿeti
Telekeçilik (1998 ÿ.):
Oba hojalygyna degi∆li däl telekeçileri◊
sany – 17 409 000.
Ÿolda∆lyk esasynda döredilen kärhanalar
– 1 855 000 sany.
Korporasiÿalar – 4 849 000 sany.
Telekeçileri◊ täze dörän birle∆meleri
– 761 000 sany.
Täze zawod-fabrikler we enjamlar üçin
çykdajylar (1999 ÿ.): 977,3 milliard dollar.
≈ereketleri◊ salgytdan da∆ary girdejisi
(2000 y.): 641milliard dollar.
Bank i∆leri (2000 ÿ.):
Banklary◊ sany – 9 908 sany.
Umumy goÿumlar – 4,2 trillion dollar.
Import we eksport (2000 ÿ.):
Import – 1,2 trillion dollar.
Eksport – 781,9 milliard dollar.
Kuwwat öndürili∆i (1999 ÿ.):
Elektrik toguny◊ öndürili∆i – 3,2 trillion
kilowat-sagat (onu◊ 22,8% ÿadro
kuwwatyndan alynÿar).
Ÿurtda doly i∆lenilmedik nebiti◊
öndürili∆i – 5,9 milliard barrel
(1 barrel – 191 litr).
Doly i∆lenilmedik nebiti◊ import
edili∆i – 8,7 milliard barrel.
Tebigy gazy◊ öndürili∆i – 590 milliard
kub metr.
Kömür gazylyp alny∆y – 1,1 milliard tonna.
AB≈-ny◊ ykdysadyÿeti bazar ykdysadyÿetine
esaslanandyr we kararlary◊ köpüsi
özba∆dak ∆ahslar hem kärhanalar
tarapyndan kabul edilÿär. Döwlet harytlary
we hyzmatlary esasan bazarlardan
satyn alynÿar.
Tutu∆ içerki önüm (Birle∆en ≈tatlarynda
öndürilen harytlary◊ we hyzmatlary◊
umumy bahasy):
2000 ÿylda –9,96 trillion dollar.
Ösü∆ derejesi: 1998 ÿylda – 5,7%;
1999 ÿylda – 5,8%; 2000 ÿylda – 7,1%.
Ilaty◊ sarp edÿän harytlaryny◊ bahalaryny
görkeziji (ilaty◊ satyn alÿan harytlaryny◊
we hyzmatlaryny◊ köp görnü∆lerini◊
bahalaryny◊ üÿtgeÿ∆i):
1998 ÿ. – 1,6%.
1999 ÿ. – 2,2%.
2000 ÿ. – 3,4%.
I∆çi güÿji (2000 ÿ.): 135 208 000 adam.
Ÿolba∆çy i∆gärler we hünärmentler – 30,2%.
Tehniki i∆gärler, söwda we dolandyry∆
i∆gärleri – 29,2%.
Hyzmat edi∆ edaralaryny◊ i∆gärleri – 13,5%.
Gaÿtadan i∆lenilÿän, magdan gazylyp
alynÿan senagatyny◊ i∆gärleri, sürüjiler
∆eÿle-de senetçiler – 24,6%.
Ekerançylyk, tokaÿçylyk we balykçylyk
hojalyklaryny◊ i∆gärleri – 2,5%.
I∆sizlik derejesi (2000 ÿ.): 4,0%.
Adam ba∆yna dü∆ÿän girdeji (2000 ÿ.):
29 676 dollar.
Oba hojalyk önümleri (2000 ÿ.):
Mekgejöwen – 9,97 milliard bu∆el
(1 bu∆el – 36.3 litr).
Soÿa noÿbasy – 2,77 milliard bu∆el.
Bugdaÿ – 2,22 milliard bu∆el.
Miwe we hoz önümleri – 10,6 milliard
dollar.
Gök önümler – 16,9 milliard dollar.
Süÿt – 75,5 milliard kilogram.
Towuk – 17,9 milliard dollar.
Iri ∆ahly mallary◊ sany (2000 ÿ. 1-nji ÿanwaryny◊
hasabyna görä) – 98 198 000 ba∆.
AB≈-ny◊ ferma hojalyklary (1997 ÿ.):
Fermalary◊ sany – 1 912 000.
Ferma hojalyklaryny◊ ÿerlerini◊ umumy
meÿdany – 372 720 000 gektar.
Bir ferma hojalygyny◊ ortaça ÿeri –
194,9 gektar.
AB≈-ny◊ ferma hojalyklaryny◊ önümlerinden
gelÿän nagt pul – 188,6 milliard dollar
(1999 ÿ.).
AB≈-ny◊ ferma hojalygyny◊ (ÿeri hem
jaÿlary hasap edilende) bir gektara
dü∆ÿän emlägini◊ ortaça bahasy – 2 307
dollar.
Oba hojalyk önümini◊ importy we eksporty
(2000 ÿ.):
Import – 39,0 milliard dollar.
Eksport – 51,6 milliard dollar.
Bilim
Mekdeplere edilÿän çykdajylar (1997 ÿ.):
• Ba∆langyç we orta mekdepler üçin
– 361,1 milliard dollar.
• Kollejler we uniwersitetler üçin
– 237,8 milliard dollar.
Terbiÿeçilik we okuw edaralaryna kabul
edilenleri◊ sany (1999 ÿ.): 72,2 million.
• Çagalar baglaryna – 12%.
• Ba∆langyç mekdeplere – 45%.
• Orta mekdeplere – 22%.
• Kollejlere we uniwersitetlere – 21%.
Döwlet we hususy okuw jaÿlaryna kabul
edilenleri◊ sany (1999 ÿ.):
• Döwlet okuw jaÿlaryna – 60,8 million.
• Hususy okuw jaÿlaryna – 11,4 million.
Internet ulgamyndan peÿdalanmaga
mümkinçiligi bolan mekdepleri◊ göterim
hasaby (1999 ÿ.): 98%.
Ÿakynda mekdebi tamamlap, kolleje
girenleri◊ göterim hasaby (1999 ÿ.): 62,9%.
Dereje alanlary◊ sany (1998 ÿ.):
Ÿörite orta we hünärment mekdepleri
tamamlanlara berylÿän derejäni alanlar
– 555 538 adam.
Bakalawrlyk derejesini alanlar
– 1 183 033 adam.
Magistrlyk derejesini alanlar
– 429 296 adam.
Doktorlyk derejesini alanlar
– 45 925 adam.
25 we ondan ÿokary ÿa∆da orta mekdebi
we/ÿa-da kolleji tamamlan amerikalylary◊
göterim hasaby (2000 ÿ.):
Orta mekdepleri – 84,1%.
Kollejleri – 25,6%.
Birle∆en ≈tatlary◊ kollejlerinde we
uniwersitetlerinde okaÿan da∆ary ÿurtly
talyplary◊ sany (2000 ÿ.):
Okuwçylary◊ umumy sany
– 515 000 adam.
Afrikadan – 30 000 adam.
Aziÿadan – 315 000 adam.
Ÿewropadan – 78 000 adam.
Latyn Amerikasyndan – 62 000 adam.
Demirgazyk Amerikadan – 24 000 adam.
Okeaniÿadan gelen – 5 000 adam.
Talyplar ∆äherjiklerinde ÿa∆aÿan talyplary◊
kollej üçin töleÿän ÿyllyk tölegini◊
ortaça bahasy (1999–2000 okuw ÿyly):
Döwlet kollejlerine (ÿerli ÿa∆aÿjylar
üçin) – 7 302 dollar.
Hususy kollejlere – 20 276 dollar.
Doug Koch,The University of Kansas
Ulaglary◊ esasy görnü∆leri (1999 ÿ.):
Awtoÿollar: umumy uzynlygy 6 291 200
km.
• 132 432 000 sany awtomobiller
2,5 trillion km, ÿol geçdi.
• 83,1 million sany ÿe◊il agramly ÿük
ma∆ynlary 1,8 trillion km, ÿol geçdi.
• 729 000 sany awtobuslar
12,3 milliard km, ÿol geçdi.
Howa yollary:
• 5 354 sany döwlet aÿroportlary bar.
• Jemi 7,9 milliard kilometr uçuldy
(1997 ÿ.)
• 635,4 million ÿolagçy gatnadyldy.
Demir ÿollary:
• Demir ÿol ulgamlaryny◊ jemi
uzynlygy 160 912 km.
• 21 544 000 sany (bir etraby◊ ÿa-da
säheri◊ içinde hemi∆e aÿlanyp
durÿan otlulary hasap edilmese)
ÿolagçy gatnadyldy.
Uzak (bir tarapyna 160 kilometrden uzak
bolan) aralyga ulaglarda geçilen ÿol
(1995 ÿ.):
Hususy awtomobil ulaglarynda
– 81,3%.
Uçarda – 16,1%.
Ÿerlerde gatnaÿan jemgyÿetçilik
ulaglarynda – 2,0%.
Demir ÿollarda – 0,5%.
Her ÿylda da∆alÿan ÿükü◊ umumy
möçberi (1997 ÿ.): 11,1 milliard tonna.
Ÿük çekilÿän ma∆ynlarda – 69,4%.
Demir ÿollary bilen – 14,0%.
Suw ÿollary bilen – 5,1%.
Turbalar arkaly – 5,6%.
Ba∆galar – 5,9%.
Aragatna∆yk seri∆deleri bar bolan
amerikan ma∆galalaryny◊ göterim
hasaby (1998 ÿ.):
Telefonly – 94,1%.
Radioly – 99,0%.
Telewizorly – 98,3%.
Kabelli telewizory barlar – 67,2%.
Wideo magnitofonly – 84,6%.
Kompÿuterli (2000 ÿ.) – 51,1%.
Radio (1998 ÿ.):
Radio merkezler – 4,793 AM;
5,662 FM görnü∆li.
Hususy radiopriÿomnikli
– 548 8 million adam.
Telewideniÿe (1998 ÿ,):
Telewizion merkezler – 1 572 sany.
Kabel ulgamlary – 10 845 sany.
Telewizorly – 235 million adam.
Gazetler (2000 ÿ.):
Gündelik – 1 661 sany.
Hepdelik – 7 594 sany.
Hepdede iki gezek çykÿan – 558 sany.
Poçta: 2000-nji ÿylda her amerikaly
poçta üsti bilen ortaça 739 sany zat
aldy.
Ulag we
aragatna∆yk
1-nji ÿanwar – Täze Ÿyl baÿramy.
Ÿanwary◊ 3-nji du∆enbesi – Martin Lÿuter King Kiçini◊ doglan güni bellenÿär
(hakyky doglan güni 15-nji ÿanwar).
Fewraly◊ 3-nji du∆enbesi – Prezidentler güni, Jorj Wa∆ingtony◊ (22-nji fewral)
we Abraham Linkolny◊ (12-nji fewral) doglan gününe bagy∆lanan baÿram.
Maÿy◊ 4-nji du∆enbesi – Hatyra güni, söwe∆de wepat bolan amerkalylary ÿatlanylÿan gün.
4-nji iÿul – Gara∆syzlyk güni.
Sentÿabry◊ 1-nji du∆enbesi – Zähmet güni, ÿurdu◊ ähli zähmetke∆lerini hormatlanylÿan
gün.
Oktÿabry◊ 2-nji du∆enbesi –
Milli
baÿramlar
Kolumby◊ güni, Kristofer
Kolumby◊ 1492-nji ÿyly◊ 12-nji
oktÿabrynda Täze dünÿä aÿak basan
gününe bagy∆lanan baÿram.
11-nji noÿabr – Weteranlar güni,
Birle∆en ≈tatlary◊ gatna∆an ähli
uru∆larynda söwe∆en weteranlary◊
hormatlanylÿan güni.
Noÿabry◊ 4-nji pen∆enbesi –
Minnetdarlyk güni.
25-nji dekabr –
Isa Pygamberi◊ doglan güni.
BU NE≈IRDE BIR MILLIARD BIR MÜ÷
MILLIONA DE÷DIR; BIR TRILLION BIR
MILLION MILLIONA DE÷DIR.
Bu ÿerde ÿazylan hasabat maglumatyny◊
ba∆langyç çe∆mesi, AB≈-ny◊ Söwda
departamentine degi∆li Birle∆en ≈tatlary◊
ÿazuw bÿurosyny◊ her ÿyl ne∆ir edÿän Birle∆en
≈tatlary◊ hasabat syny (2001 ÿ.) kitabydyr.
Distributed by
EMBASSY OF THE UNITED STATES OF AMERICA
Produced by
REGIONAL PROGRAM OFFICE, VIENNA
RPO 2002-398 Turkmen