Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Duhancı Mehmet <strong>Sokak</strong><br />
Z<br />
errin Sokağı’nı Bulgurlu Caddesi’ne bağlayan<br />
sokaktır. <strong>Sokak</strong> Kartallı Kadın Sokağı ile<br />
kesişmektedir. <strong>Sokak</strong> adını burada bir köşkü<br />
olan Tütüncü Mehmet’ten almaktadır.<br />
İstanbul’un en güzide semtlerinden birisi olan Göztepe<br />
Semtini Kuran isim Tütüncü Mehmet Efendi’dir.<br />
Aslen Kemah Ağaçsaray köyü nufüsuna kayıtlıdır.<br />
1877 Osmanlı-Rus savaşından sonra kardeşi Yusuf<br />
Efendi ile birlikte İstanbul’a gelerek ticaret hayatına<br />
atılmıştır.<br />
Mahallenin iskanında büyük rol oynayan tütün tüccarı<br />
Mehmet Efendi’nin mezarı bugün adını taşıyan<br />
caminin bahçesinde yer alıyor.<br />
Tütüncü Mehmet Efendi Camii’nin avlusunda ayrıca<br />
Mehmet Efendi’nin ailesi ile caminin ilk imamı Hafız<br />
Kemal Efendi’nin kabirleri de bulunmaktadır. Kendisi<br />
zengin ve ileri görüşlü bir kişi olan Mehmet Efendi,<br />
bu çevrenin zamanla kıymetleneceğini anlayınca<br />
buradan bir arazi satın almış ve Göztepe’nin ilk modern<br />
köşkünü yaptırmıştır. Bundan sonra Göztepe,<br />
Osmanlı saray çevresinin mekânı olmuştur.<br />
Hatta buraya tam 119 paşanın yerleştiği rivayet<br />
edilir. 1800’lü yıllarda, Türk-Rus savaşından sonra<br />
İstanbul’a gelen Rumeli muhacirlerinden Tırnova<br />
ve Zağra’lı 200’e yakın aile Göztepe’ye yerleşince,<br />
semtin ilk muhacir bölgesi de kurulmuş. 1890’da<br />
havagazı, 1894’de Terkos suyu verilmeye başlanan,<br />
1931 yılında da tramvay ve otobüs hizmete girince<br />
nüfusu hızla artan Göztepe, 1960 sayımında 12 bine<br />
ulaştı. 1930 yılında Kızıltoprak Bucağı’na bağlanan<br />
Göztepe’ye daha sonra Merdivenköy de eklenmişti.<br />
Ancak 70’li yıllarda Merdivenköy buradan ayrılarak<br />
ayrı bir mahalle oldu.<br />
Cibali Tütün Fabrikası Tütüncü Mehmet Efendi tarafndan<br />
kurulmuştur. Haliç kıyısındaki anıtsal bina,<br />
İstanbul’da fabrika düzeninde kadın işçi çalıştıran ilk<br />
yerlerden biridir ve çocuk kreşi bulunan ilk fabrikadır.<br />
1877 Osmanlı-Rus Savaşı nedeniyle kardeşi ile birlikte<br />
kaçıp İstanbul’a gelen Kemah’lı Mehmed Halis<br />
Efendi tarafından 1884 yılında kurulmuştur.<br />
O dönem tütün tüketimi, köylerden getirilen tütünün<br />
harman edilip kıyılarak sokaklarda satılması biçimindedir.<br />
Mehmet Efendi de kardeşi Yusuf Efendi<br />
ile birlikte İstanbul’da başladıkları ticari hayatlarında<br />
elde terazi tütün satıp geçimlerini sağlamaktadır.<br />
Bir zaman sonra Tahsin Bey isimli bir zengin ile<br />
tanışırlar. Tahsin Bey kendilerini sever ve güvenir.<br />
İşlerini büyütmeleri için Kemahlı kardeşlere para<br />
verir. Mehmet Halis Efendi, bu parayla İskeçe’ye gidip<br />
40 hayvan yükü tütün getirir. Hemen ardından<br />
Küçükpazar’da küçük bir dükkan sahibi olurlar, kardeşi<br />
dükkanda satışla uğraşırken, o da gidip mal getirmeye<br />
devam eder. Artık Tütüncü Mehmet Efendiolarak<br />
anılmaktadır.<br />
Derken bir sigara fabrikası kurmaya karar verir ve<br />
yer olarak ta Cibali’yi seçer. Kurduğu fabrika ile zamanla<br />
ordunun tüm tütün ihtiyacını karşılamaya<br />
başlar. Kısa sürede İstanbul’un sayılı zenginleri arasına<br />
girer ve Serduhani Mehmet Halis Efendi olarak<br />
tanınmaya başlar.<br />
Öte yandan devlet önemli bir dış borç yükü altındadır.<br />
Bu borçları karşılamak üzere Düyun-u Umumiye<br />
İdaresi kurulur. İdare, birçok vergiye el koyar, yetmeyince<br />
tuza ve tütüne de el atar. Ve Reji İdaresi kurulur.<br />
Tütün tekelde toplanır. Günümüz Tekel’inin önceli<br />
olan Reji İdaresi, tütün üretimi ve ticaretini merkezileştirince,<br />
Mehmet Efendi de Cibali’deki fabrikasını<br />
bu yabancı idareye satmak zorunda kalır. Bu satıştan<br />
kazandığı 95 bin altın ile Erenköy civarında geniş bir<br />
arazi alır ve günümüz Göztepe semtinin iskanında<br />
önemli bir rol oynar. Semtin kurucusu ve isim babasıdır.<br />
Ömrünün son yıllarını Büyükada’da geçirir.<br />
Vefat edince cenazesi, vasiyeti üzerine Göztepe’de<br />
yaptırdığı camiinin mihrab önüne defnedilir.<br />
Cibali Tütün Fabrikası, 1925’de Reji’den alınıp devletleştirildiğinde<br />
tam kapasite ile çalışmaktadır.<br />
1940’a kadar da ülkedeki her türlü sigara üretimini<br />
tek başına karşılamaktadır. 1970 yılında İstanbul Si-<br />
gara Fabrikası kuruluncaya kadar da en önemli sigara<br />
fabrikası olmayı sürdürür.<br />
Daha sonra bu araziyi parsellere bölerek, saraya<br />
mensup tanıdıklarına ve ahbaplarına sattı. Bu Parsellere<br />
dönemin Paşaları, zengin aileleri, yazlık binalar<br />
yaptırarak burada yeni bir muhit doğdu.<br />
Meskun Bölge olmasından doğan Cami ihtiyacını da<br />
kazandığı muazzam paraların bir kısmına kıyarak,<br />
Tütüncü Mehmet Halis Efendi’nin bizzat kendisi karşıladı.<br />
Caminin önünden Bağdat Caddesi’ne kadar<br />
uzanan o upuzun caddeye kendi adını vermiştir.<br />
Göztepe Camisinin ilk imamı, Tütüncü Mehmed<br />
Efendi’nin kardeşinin oğlu Kemal’dir. Tütüncü Mehmed<br />
Halis Efendi Mihrab önündeki, küçük Hazirede<br />
gömülüdür. Aynı, hazirede Eşi, Kayınvalidesi, Torunu<br />
ve Camiin ilk imamı Kemal Efendi de yatmaktadır.<br />
Kaynak: (A. Suat Doğruel, Fatma Doğruel, Osmanlıdan Günümüze<br />
Tekel, Tarih Vakfı Yurt Yay. İst. 2000)<br />
Duhancı Mehmet <strong>Sokak</strong><br />
270 ÜSKÜDAR SOKAK İSİMLERİ TARİHÇESİ<br />
271
Change language