Robot Yardımlı Laparoskopik Cerrahide ... - Yeni Tıp Dergisi

Yeni Tp Dergisi 2011;28(2):83-86
Derleme
Robot Yardml Laparoskopik Cerrahide
Hemşirenin Rolü
Sevim ÇELİK
Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Zonguldak Sağlk Yüksekokulu Hemşirelik Bölümü, ZONGULDAK
ÖZET
Tp alannda robotik cerrahi sistemlerinin kullanm hzla
artmaktadr. Türkiye’de ve dünyada Da Vinci robotu ile
üroloji, genel cerrahi, kardiyovasküler cerrahi, nöroşirürji,
ortopedik cerrahi, jinekoloji, göğüs cerrahisinde kullanlmaktadr.
Robot yardml laparoskopik cerrahinin hasta,
sağlk profesyonelleri ve hastane açsndan olumlu ve
olumsuz yönleri bulunmaktadr. Robotik cerrahi sistemlerinin
kullanm hemşirenin rolünü etkilemektedir. Bundan
dolay hemşireler kendilerini geliştirmelidir.
Anahtar Kelimeler: Robotik cerrahi; da Vinci cerrahi,
avantajlar, dezavantajlar; hemşirelik
ABSTRACT
The role of a nurse in robotic assisted laparoscopic
surgery
The use of robotic surgical systems is increasing rapidly
in the medical arena. The Da Vinci Robotic Surgical
System is being used in urology, general surgery,
cardiovascular surgery, neurosurgery, orthopedic
surgery, gynecology, and in thoracic surgery throughout
the world including Turkey. Robotic assisted laparoscopic
surgery has several advantages and disadvantages for
the patient, healthcare professionals and the institution.
Nurses have important roles in the use of robotic
surgery systems. Therefore, nurses must improve their
knowledge and skills in this area.
Key Words: Robotic surgery; the Da Vinci robotic
surgery; nursing
GİRİŞ
Robot yardml laparoskopik cerrahi, sk kullanlan
diğer bir tanmyla robotik cerrahi, hasta ile hekim
arasnda bir robotun araclğ ile gerçekleştirilen
cerrahi girişimlerdir. Tp dünyasnn yararlandğ,
insanlk için yeni ufuklar açan ve sürekli gelişen
güncel bir teknolojidir 1 .
Dünyada ve Türkiye’de son 20 ylda boyutlar
zaman içerisinde küçülen, donanm ve fonksiyonlar
gelişen cerrahi robotlar, bu özellikleri ile
cerrahlar arasnda daha sk kullanlmaya başlanmş
bir teknoloji ürünüdür. Robot yardml yaplan
cerrahi girişimlere bakldğnda; en sk ürolojik
cerrahi girişimlerde kullanlmakla birlikte, kardiyovasküler
cerrahi, beyin cerrahisi, ortopedik cerrahi
girişim, göğüs cerrahisi gibi çok çeşitli cerrahi
girişimlerde kullanmnn yaygn olduğu dikkati
çekmektedir 2-8 .
Bu makalede, robotik cerrahinin tarihsel süreci,
cerrahi girişimler için avantajlar ve dezavantajlar,
bu yeni teknoloji ile yaplan cerrahi girişimlerde
hemşirelerin genel olarak rolü üzerinde durulmuştur.
Yazşma adresi:
Dr. Sevim ÇELİK
Zonguldak Karaelmas Üniversitesi Zonguldak Sağlk Yüksekokulu Hemşirelik
Bölümü, Zonguldak
e-mail: sevimakcel@yahoo.com
Yaznn geldiği tarih : 05.07.2010
Yayna kabul tarihi : 11.12.2010
İlk olarak robot kelimesi, Çekoslovak Karel
Capek tarafndan 1921 ylnda kullanlmştr. Bu
dönemlerde robotlarn küçük işlerde insanlara
yardm eden basit araçlar olduğu bildirilmektedir.
Günümüzde ise sürekli gelişen teknolojiye
paralel robotlar karmaşk makinelere dönüşüp tek
başna zor işleri yapar duruma gelmiştir 4,7 .
Robotlarn cerrahi işlemler için ilk olarak
kullanm PUMA 560 robot ile 1985 ylnda, beyin
cerrahisinde biyopsilerin daha dikkatli alnmas
amacyla olmuştur. Daha sonraki yllarda bu robot
transüretral rezeksiyon işlemleri için kullanlmştr.
PUMA 560’dan üç yl sonra PROBOT geliştirilmiş ve
transüretral rezeksiyonlarda bu robot kullanlmaya
başlanmştr. 1992 ylnda ortopedik cerrahi girişimler
için ROBODOC üretilmiş, cerrahi işlemlerin
kullanmnda ilk onayl robot olmuştur 1,7,9 .
Videoskopik cerrahinin ilk olarak 1987 ylnda
laparoskopik kolesistektomi girişimi için kullanlmasyla
cerrahi girişimlerde hzl gelişme yaşanmş,
endoskopik cerrahi girişimler için sesli komutlara
duyarl AESOP ve HERMES onayl robot olarak
üretilmiştir 1,9 .
Sürekli gelişen teknoloji ile yenilenen ve
gelişen robot yardml laparoskopik cerrahi 1998
ylnda ZEUS adl robotla tanşmş ve endoskopik
robotik cerrahi ile koroner bypass cerrahi girişiminde
tamamen endoskopik olarak kullanlan ilk
sistem olmuştur 7,9 .
83
83

S. Çelik
Bu gelişmeler eşliğinde DA VINCI adl robot
üretilmiş ve günümüzdeki robotik cerrahinin son
hali oluşmuştur (Şekil 1). Bu robot gerçek üç boyutlu
görüntü, manüpilatörleri tutma, ayrştrma,
kesme, dikme gibi bir cerrahi girişim için gerekli
olan komutlar tam olarak yerine getirme işlevi ile
cerrahlara rahat çalşma olanağ sağlamştr. Da
Vinci robotu’nun 2000 ylnda laparoskopik genel
cerrahi girişimlerde, 2002 ylnda ise mitral kapak
cerrahi girişimlerde kullanlmas için FDA (Food
and Drug Administration) tarafndan onay verilmesinin
ardndan, günümüzün en üstün teknolojisi
olarak cerrahi girişimlerde yerini almş ve kulanm
hzla yaygnlaşmştr 1,4,7,10 .
Dünyann birçok ülkesinde özellikle prostat,
böbrek, böbrek üstü kanserleri gibi ürolojinin
hemen birçok ameliyatlarnda, genel cerrahide,
jinekolojide, kardiyovasküler cerrahide, göğüs cerrahisinde,
kulak burun boğaz cerrahisinde, ortopedik
cerrehide, estetik cerrahide, cerrahi robotlar
kullanlmaktadr 3-7 . Türkiye’de ise, kamu hastanelerinden
Ümraniye Eğitim ve Araştrma Hastanesi’nde
ve sonrasnda Ankara Atatürk Eğitim ve
Araştrma Hastanesi’nde üroloji ekibi ve özel
hastanelerden Florence Nightingale Şişli Hastanesi
kardiyovasküler cerrahi ekibi tarafndan ilk olarak
kullanlmş ve daha sonra diğer alanlarda da
kullanm yaygnlaşmaya başlamştr. 2008 ylnda
Da Vinci robotu kullanlarak ilk dalak ameliyat
gerçekleştirilmiştir 2,8 .
Şekil 1. Da Vinci Robotu 11
ROBOTİK CERRAHİ SİSTEMLERİNİN
YARARLARI
Robotik cerrahinin dünyada kabul görmesi ve
bu kadar hzl ilerlemesinin altnda yatan neden
robotik cerrahi girişimlerinin yararlarnn fazlalğdr.
En önemli yarar, ameliyat için kesinin az
olmasdr. Kesinin çok küçük olmas hastalarda ağr,
Yeni Tp Dergisi 2011;28(2):83-86
kanama ve enfeksiyon oranlarnn çok az olmasn
sağlamaktadr. Ayrca, robot yardml laparoskopik
cerrahi girişim sonras hastalarn rahat ve konfor
düzeyinin iyi olmas söz konusu olmakta, onlarn
erken ayağa kalkp, normal yaşamlarna ksa
sürede dönmeleri gerçekleşmektedir. Kadnlar açsndan
beden imajnda bütünlüğün bozulmamas,
kozmetik açdan üstünlük oluşturmaktadr (Tablo
1) 6,12-17 .
Tablo 1. Robotik Cerrahi Sistemlerinin Yararlar
Girişim yaplacak alana ulaşlabilmek kolay
Cerrahi insizyon alan küçük
Kozmetik görünüm iyi
Ağr oluşumu, kanama ve enfeksiyon oranlar
çok az
Cerrahi komplikasyon riski çok az
Ayağa kalkma erken dönemde
Ameliyat sonras rahat ve konfor düzeyi iyi
Uygulanan hemşirelik bakm daha az
Hemşirelik bakm maliyeti daha az
Girişim için gereken personel says daha az
Taburculuk süreci ksa
Kemoterapiye erken dönemde başlama
Ameliyatn robot yardmyla küçük kesi ile
yaplabilmesi ayrca maliyetleri düşürmektedir.
Cerrahi girişim srasnda kesinin küçük olmasnn
bir yarar da, erken iyileşme ve kemoterapiye
erken dönemde başlanabilmesine olanak sağlamasdr.
Robot kollarnn farkl açlardaki hareket
kabiliyetinin olmas, el titremesinin olmamas veya
başka beklenmedik durumlar nedeniyle hastann
cerrahi girişim uygulanan organa zarar verilmesi
önlenmektedir. Hekime de büyük konfor sağladğ
bilinen robot yardml cerrahi, dokular büyüterek
mikroskop altnda açk cerrahide görülmeyen anatomik
detaylarn görülmesine olanak sağlamakta
ve daha güvenli bir ameliyat gerçekleştirilmektedir
(Tablo 1) 3,6,12,13,17 .
ROBOTİK CERRAHİ SİSTEMLERİNİN
OLUMSUZ YÖNLERİ
Hasta, hekim ve hastane için önemli yararlar
olan robotik cerrahi sistemlerinin olumsuz yönleri
de bulunmaktadr. Öncelikle cerrahlarn dokunma
duyusundan yoksun çalşmalar ve bu konuda bilgi
ve deneyimlerinin yetersiz olmas, sistemde bulunan
mekanik kollarn uygun yerlere yerleştirilmemesi,
kollarn birbirlerine çarpmas sistemin hareketinin
kstlanmasna yol açarak cerrahi girişimi
güçleştirmektedir. Ayrca her hastaya robot yardml
cerrahi girişim uygulanmas hastaya ilişkin
özelliklerden, hastalğn getirdiği vb. nedenlerden
robot yardml cerrahi her hastaya uygulanamayabilmektedir.
Robotik cerrahi aletlerinin tek kullanmlk
olmas, yllk bakm ücretinin pahal olmas
ve tek bir firmann bu sistemi üretmesi, hasta ve
84
84

Yeni Tp Dergisi 2011;28(2):83-86
S. Çelik
hastane için maliyeti artrmaktadr. Sistemin geniş
yer tutmas nedeniyle ameliyathanede yer problemi,
operasyon öncesi hazrlk aşamasnn uzun
oluşu, gelişen teknoloji ile hekimlerin yeni üretilen
robotlara alşmas ve pratikleşme süreci de robotik
cerrahinin diğer olumsuz yönleri arasnda yer
almaktadr (Tablo 2) 8,12,15,17-18 .
Tablo 2. Robotik Cerrahi Sistemlerinin Olumsuz Yönleri
Sağlk profesyonellerinde bilgi eksikliği
Hekimlerde deneyim eksikliği
Hekimlerin dokunma duyusundan yoksun olarak çalşmalar
Maliyet artş
Geniş bir alan kaplamas
Operasyon öncesi hazrlk süreci uzun
Etkinliği hakkndaki araştrmalarn yetersizliği
ROBOT YARDIMLI LAPAROSKOPİK
CERRAHİDE HEMŞİRENİN ROLÜ
Yeni bir teknoloji olmas nedeniyle robotik
cerrahi sistemler, cerrahi ekibin önemli bir üyesi
olan hemşirelere de yeni sorumluluklar getirmiş ve
mesleğe canllk katmştr 19 .
Robotik cerrahi ile yaplan ameliyatlarda hastalarn
gereksinimleri değişmiştir ve hemşireler de
teknolojiye ayak uydurmak durumunda kalmşlardr.
Robotik sistem alannda uzman hemşirelerin,
ameliyat listesini koordine etme ve malzemeleri
sağlama, diğer sağlk çalşanlar için eğitim
frsatlarnn oluşturularak yeterliliklerinin ve çalşmaya
yeni başlayanlarn oryantasyonunu sağlama,
ameliyat srasnda robotik uygulamalara yardm
etme ve araştrmalara katlma gibi görevleri bulunmaktadr
10,14 .
Hemşirenin robotik cerrahiye uyum sürecinde
cerrahi girişimin yerine göre değişmekle birlikte
genel olarak ameliyat öncesi, sras ve sonras görevlerine
getirdiği baz yenilikler aşağdaki gibidir:
Ameliyat Öncesi Dönem
Hemşire ameliyat öncesi hastadan geniş bir
anamnez almal, bireysel özellikleri (yaş, medeni
durum, ekonomik durum vb), geçmişteki sorunlar,
mevcut sorunlar ve ailenin sağlk geçmişi hakknda
geniş bilgi sahibi olmaldr. Hastann geçireceği
operasyona göre olas riskleri saptamal, gerekli
önlemleri almaldr. Hemşireler hasta ve ailesine,
ameliyat öncesi, sras ve sonras dönemde karşlaşacaklar
durumlar hakknda bilgi vererek, onlarn
anksiyetesini azaltmaldr.
Hastalar bir robotun kendilerini ameliyat etme
düşüncesi ile tedirgin olabilmektedirler. Bu nedenle
hemşire, hastaya robotik cerrahi sisteminin bilgisayara
dayal, sadece cerrah tarafndan yönlendirilebilen
bir sistem olduğunu, otomatik çalşmadğn
söylemelidir. Hastaya bilgi verdikten sonra hekime
ameliyat için izin alnma işlemleri srasnda yardmc
olmaldr. Ameliyat öncesi hastay hazrlama
(kyafet değiştirmek, ameliyat bölgesinin tüylerinin
kesilmesi, operasyon öncesi midenin boş olmasn
sağlamak vb) görevlerini de yerine getirmelidir 10,14,15,19 .
Ameliyat Srasndaki Dönem
Ameliyathane hemşiresi cerrahi girişim srasnda
hastann yannda cerraha yardm eden en önemli
sağlk profesyonelidir. Bu nedenle, robotik cerrahi
srasnda hemşireler; sistemi iyi bilerek snrl
alanda en iyi şekilde yerleştirmeyi planlayabilmeli
ve cerrahn ameliyat sağlkl ve hzl bir şekilde
bitirebilmesi için yardmc olmaldr. Aseptik
ilkelere uymal, robotun steril ve steril olmayan
yerlerini bilerek steril yerlerin devamna dikkat
etmelidir. Ayrca, steril hemşire hastann hemen
yanna steril masasn yerleştirmeli, alet verme
işleminin hzl ve sağlkl olabilmesi için cerrahi
girişime göre aletleri sralamaldr. Hasta güvenliği
açsndan kullanlan malzemeler için ayrntl bir
dokümantasyon çizelgesi hazrlamal, ameliyat
bittikten sonra bu çizelge doğrultusunda malzeme
saymn yapmal, kayt etmeli, say doğrulanmadan
hastann ameliyat odasndan ayrlmasna
izin vermemelidir. Hemşireler diğer cerrahi girişimlerden
farkl olarak, sistemi kalibre etmeli,
sistem parçalarn kurabilmeli, bağlantlar düzgün
yapabilmeli, robotun örtülmesi srasnda steril
olarak çalşanlara yardm etmeli, kamera ve
laparoskoplarn beyaz ve siyah dengesinin sağlanmas
girişimlerini gerçekleştirmeli, cerrahi girişim
yaplacak alana göre hastaya pozisyon verilmesinde
ve girişimin başars için yaşamsal öneme
sahip robotik aletlerin vücuda yerleştirilmesinde
cerraha yardm etmeli, sistemin hastaya yerleştirilmesi
srasnda hastann güvenliğini sağlamaldr.
Videoskopik ekrandan mesajlar doğru ve hzl
okuyup cerraha bildirmelidir. Olas güç kesintisinde,
elektrik kaçağnda veya acil durumda yeterli
bilgiye ve donanma sahip olmal ve gerekli müdahaleyi
yapmaldr. Ayrca robot yardml laparoskopik
cerrahi girişimden açk cerrahi girişime
geçilmesi gereken acil bir durumda hemşire ameliyat
ekibine yeterli desteği sağlayabilmelidir 10,14,15,20,21 .
Ameliyat Sonras Dönem
Robot yardml laparoskopik cerrahi girişim
geçiren hastalarn ameliyat sonras bakm, açk
cerrahi girişim geçiren hastalarn bakmyla benzerdir.
Hemşire ameliyat sonras ise havayolu
açklğn sağlamak, yaşam bulgularn izlemek,
olas kanamalar takip etmek, bağrsak seslerini
dinlemek, ameliyat alan bakm, hasta ailesine
bilgi vermek ve enfeksiyon riski yönünden hastay
izlemek gibi görevleri yerine getirmelidir. Ayrca
hastalar 3 gün içersinde taburcu olacaklar için
erken dönemde taburculuk eğitimini planlamal ve
uygulanmaldr. Eğitim plan kapsamnda hastalara
yazl kitapçklar verilmelidir 10,15 .
85
85

S. Çelik
Yeni Tp Dergisi 2011;28(2):83-86
Sonuç olarak, robotik cerrahi sürekli gelişen ve
ilerleyen
B
bir teknolojidir. Tp alanndaki gelişmeler
ile hasta, sağlk profesyonelleri ve hastane açsndan
birçok olumlu ve olumsuz sonuçlar beraberinde
getirmekte, sağlk profesyonellerinin görevlerinde
değişikliklere neden olmaktadr. Kurum ve
sağlk çalşanlar da bu teknolojilere ayak uydurmak
için kendilerini her yönden geliştirmek durumundadr.
REFERANSLAR
1. Avc C, Avtan L, Özmen MM. Teletp. Tübitak Bilim ve Teknik.
2007; Haziran:3-14.
2. Taviloğlu K. Laparoskopik cerrahinin güncel durumu. http://www.
taviloglucom/genel-cerrahi/laparoskopik-cerrahi.html (erişim tarihi: 18.06.
2010).
3. Sağbaş E, Sanisoğlu İ, Güden M, Çaynak M, Akpnar B. Üç Olguda
Robot Yardm İle Tam Endoskopik Koroner Arter Bypass Cerrahisi. Türk
Göğüs Kalp Damar Cerrahisi Dergisi 2008;16(4):254-56.
4. Palep JH. Robotic Assisted Minimally Invazice Surgery. Journal of
Minimal Access Surgery 2009;5(1):1-7.
5. Magrina JF. Robotic Surgery in Gynecology. EurJ Gynaecol Oncol
2007;28(2): 77-82.
6. Dasgupta P, Kirby RS. The Current Status of Robot-Assisted
Radical Prostatectomy. Asian Journal of Andrology 2009;11(1):90-3.
7. Kim YT, Kim SW, Jung YW. Robotic Surgery in Gynecologic Field.
Yonsei Med J 2008;49(6):886-90.
8. Üçer O, Gümüş B. Ürolojik Cerrahide Teknikler Değişiyor Mu Dicle
Tp Dergisi 2010;37(2):186-92.
9. Aygin D, Cengiz H, Gedik A. Günümüzde Robotik Cerrahinin Yeri.
Sağlcakla 2009;3:16-9.
10. Ucuzal M, Kanan N. Robot Yardml Laparoskopik Radikal
Prostatektomi Ve Hemşirelik Bakm. İ.Ü.F.N. Hem. Derg 2008;16(61):57-64.
11. http://www.trt.net.tr/Haber.Türkiye Robotik Cerrahi Merkezi
Oluyor. (erişim tarihi:29.11.2010).
12. Su LM. Role of Robotics in Modern Urologic Practice.Current
Opinion in Urology 2009;19(1):63-4.
13. Reger TB, Janhke ME. Robotic Cardiac Surgery.AORN J
2003;77(1):182-6.
14. Tabor W. On The Cutting Edge of Robotic Surgery. Nursing
2007;37(2):48-50.
15. Gerhardus D. Robot-Assited Surgery: The Future is Here. J Health
Mang 2003;48(4):242-51.
16. Woods ME, Wiklund P, Castle EP. Robot-Assisted Radical
Cystectomy: Recent Advances and Review of The Literature. Current
Opinion in Urology 2010;20(2):125-9.
17. Göçmen A, Şanlkan F, Uçar MG. Jinekolojide Robotik Asiste
Laparoskopik Cerrahi. Türkiye Klinikleri Journal of Gynecology and
Obstetrics 2010;20(3): 176-87.
18. Francis P. Medical Robotics: The Impact on Perioperative Nursing
Practice. Urologic Nursing 2006;26(2): 99-109.
19. Francis P. Evolution Of Robotic in Surgery and Implementing a
Perioperative Robotics Nurse Specialist Role. AORN J 2006;83(3): 630-42.
20. Francis P. Care of The Patient Undergoing Robotic-Assisted
Laparoscopic Pyeloplasty. Urologic Nursing 2006;26(2):110-6.
21. Brecht K, Ogerio K,Stanbridge D, Vigeant D, Watt S. Intraoperative
Nursing. http://www.bookdev.com/Pearson/Osborn/dap/chapters/ M26_
OSBO1023_01_SE_C26.pdf. (erişim tarihi: 01.12.2010).
86
86