için tıklayınız.

İfade ve Basın Özgürlüğü
İnsan Hakları Avrupa
Sözleşmesi (İHAS)
10. madde
Yrd. Doç. Dr. Zeynep Oya Usal
29-30 Kasım 2012
İstanbul

İHAS 10. madde
1. Herkes ifade özgürlüğü hakkına
sahiptir. Bu hak, kamu makamlarının
müdahalesi olmaksızın ve ulusal sınırlara
bakılmaksızın, bir görüşe sahip olma,
haber ve düşünceleri elde etme ve
bunları ulaştırma özgürlüğünü de içerir.
Bu madde, devletin radyo yayıncılığını,
televizyon ve sinema işletmeciliğini izne
bağlamasına engel değildir.

İHAS 10. madde
2. Bu özgürlükleri kullanırken ödev ve
sorumluluk içinde hareket edilmesi
gerektiğinden, ulusal güvenlik, ülke
bütünlüğü veya kamu güvenliği, suçun veya
düzensizliğin önlenmesi, genel sağlık ve genel
ahlakın korunması, başkalarının şeref ve
haklarının korunması, gizli bilgilerin açığa
vurulmasının önlenmesi, yargılama organının
otorite ve tarafsızlığının korunması amacıyla,
demokratik bir toplumda gerekli bulunan ve
hukukun öngördüğü formalitelere, şartlara,
yasaklara ve yaptırımlara tabi tutulabilir.

10. Madde ile teminat altına alınan
haklar:
•İfade özgürlüğü
•Kanaat sahibi olma özgürlüğü
•Bilgi, haber ve düşünceyi edinme özgürlüğü
•Bilgi ve düşünceyi yayma ve ulaştırma
özgürlüğü

“ifade”:
yazılı ya da sözel kelimelerle sınırlı
değildir; bir fikir ifade etmeyi ya da bir
bilgi sunmayı amaçlayan resimleri,
görüntüleri ya da eylemleri de kapsar.

[sadece] olumlu karşılanan ya da kimseye
saldırgan gelmeyen ya da insanların
kayıtsız kalabildiği bilgi ve fikirler değil
saldırgan gelen, şoke eden ya
da rahatsız eden fikirler de ifade özgürlüğü
kapsamındadır; demokratik
toplumun vazgeçilmez özellikleri olan
çoğulculuğun, hoşgörünün ve açık
fikirliliğin gerekleri bunlardır.
(Handyside / Birleşik Krallık, 1976)

“…basın kamuoyunu ilgilendiren
konularda bilgi ve fikir verme yükümlülüğüne
sahiptir. Söz konusu olan yalnızca basının bu
tür bilgi ve fikirleri verme görevine sahip olması
değildir: Kamuoyunun da bunları edinme hakkı
bulunmaktadır. Aksi halde basının, “kamusal
bekçiliği (public watchdog)” gibi yaşamsal bir
rolü
oynaması
mümkün olamaz.” (Goodwin / Birleşik Krallık, 1996)

İfade Özgürlüğü Kısıtlandığı
Hallerde:
1. Müdahale yasal olmalıdır.
2. Müdahale 10 (2) maddede sıralanan
meşru amaçlardan birini
gerçekleştirmeye yönelik olmalıdır
3. Müdahale demokratik bir toplumda
gerekli olmalıdır

Müdahalenin yasal olması
-Yasayla yapılıp yapılmama
-Ulaşılabilirlik ve öngörülebilirlik
Sunday Times / İngiltere (1979)
Rotaru / Romanya, Petra/ Romanya
(2000)
Akçam / Türkiye (2011)

Müdahalenin meşru amacı
Ulusal güvenliğin korunması
Toprak • bütünlüğünün korunması
Kamu emniyetinin korunması
Kamu düzeninin sağlanması ve suç
işlenmesinin önlenmesi

Müdahalenin meşru amacı
Sağlığın ve ahlakın korunması
Başkalarının nam ve şöhretinin
•
korunması
Gizli tutulması kaydıyla alınmış
bilgilerin açıklanmasının önlenmesi
Yargı gücünün otorite ve
tarafsızlığının sağlanması

İHAS 17. madde ışığında 10. madde yorumu
“Bu Sözleşme hükümlerinden hiçbiri, bir devlete, topluluğa
veya kişiye, Sözleşme'de tanınan hak ve özgürlüklerin yok
edilmesine veya burada öngörülduğünden daha geniş
ölçüde sınırlamalara uğratılmasına yönelik bir etkinliğe
girişme ya da eylemde bulunma hakkını sağlar biçimde
yorumlanamaz”
•
-İnkarcılığın kınanması (Honsik/Avusturya, 1995)
- Irkçı /dinsel temelli nefret söylemleri
(Jersild/Danimarka, 1994)

Demokratik bir toplumda gereklilik
- Acil bir sosyal ihtiyaç
-Orantılılık ilkesi
Observer ve Guardian/Birleşik Krallık (1991)
Pakdemirli/ Türkiye (2005)

Ulusal Güvenlik
- Vereniging Weekblad Bluf / Hollanda
(1995)
-Hadjianastassiou / Yunanistan
(1992)
- Stoll / İsviçre (2007)
(askeri sırlar)

Türkiye aleyhine açılan
davalarda…
• Mehdi Zana/ Türkiye (2004)
• Karataş / Türkiye (1999)
• Ürper ve Diğerleri (2009) – Basın Özgürlüğü
• Gözel and Özer/ Türkiye (2010) - Basın Özgürlüğü

Bu tür davalarda “temel ölçüt”
• “Söylem (ifade), şiddet kullanmaya, silahlı
direnişe ya da ayaklanmaya teşvik etmiyorsa;
söylemin, kimlikleri belirlenebilir kişilere
yönelik akıldışı ve derin bir nefret aşılayarak,
telkin ederek, şiddete yol açma gücü yoksa,
bu söylem ceza hukuku yolu ile
kısıtlanmamalıdır (İsak Tepe / Türkiye)”

Türkiye aleyhine açılan davalar
açısından…
* TCK 301. madde
Dink-Türkiye, n os 2668/07, 6102/08, 30079/08, 7072/09 et 7124/09.
* TCK 215. madde (suç veya suçluyu övme)
* TCK 277 ve 288. maddeler (yargı kararını etkileme)
•TMK madde 6 §§ 2, 4 (Terör örgütü bildirisi yayınlama)
Gözel ve Özer -Türkiye, n os 43453/04 et 31098/05, 6 Temmuz 2010
* TMK madde 6 § 5 (toplatma) (15’ten fazla dava)
Ürper ve diğerleri -Türkiye, n os 14526/07, 14747/07, 15022/07, 15737/07,
36137/07, 47245/07, 50371/07, 50372/07 et 54637/07, 20 Ekim 2009
YAPISAL SORUN NİTELİĞİNDE.

Ahlakın Korunması
-Otto-Preminger Institut/Avusturya (1994)
-I.A/Türkiye (2005)
-Akdaş / Türkiye (2010)
-Aydın Tatlav /Türkiye (2006)
-Vereinigung Bildender Künstler / Avusturya
(2007)

Başkalarının Hakları
-Siyasilerin Eleştirilmesi
- Tuşalp / Türkiye (2012)
-Radio Twist /Slovakya (2006)
-Hakaret
- Filatenko/ Rusya, (2007)
-Flux (nr. 6) / Moldovya (2008)
-Gazetecilerin kaynaklarının korunması
-Voskuil /Hollanda (2007)
- Tillack /Belçika (2007)
Telegraaf Media Nederland Landelijke Media B.V. and Others /
Hollanda (22.12.2012)

Kriterler…
• İfade sahibinin toplumdaki rolü
•Bu kişinin belli bir bölgedeki etkinliği
•Sözkonusu ifadenin ne kadar kişiye ulaştığı
•Basının demokratik toplumdaki fonksiyonu
•Halkın iktidar sahiplerinin icraatleri üzerine bilgi
alabilme ve eleştirme hakkı
•İfadelerde şiddete ve nefrete teşvik olup
olmadığı