kuruluş yeri seçimi ve ölçek sorunu - Ankara Üniversitesi Kitaplar ...

mesi, amaca daha uygun düşmektedir. Zira temel üretken birim seviyesinde
belirli kapasite büyüklüklerinden itibaren —aynı konumda büyüme
zorunluluğunun bir sonucu olarak— ölçek ekonomileri ve kuruluş yeri
avantajlarının eşanlı değerlendirilmesi mümkün olmamaktadır.
Temel üretken birim kapasitesinin aynı konumda büyütülmesi gereği
ile ortaya çıkan ve özellikle talebin niteliği ve niceliğinden kaynaklanan
bir kısım kuruluş yeri dezavantajları, az amaçlı (özel amaçlı, spesial)
iş makinalarmdan çok amaçlı (universal) iş makinalarma geçmek suretiyle
—bazı durumlarda— kısmen veya tamamen ortadan kaldırılabilir. 83 Aynı
olumlu sonuç, makinalarda üretim objesine değil fonksiyonel uzmanlaşmaya
gitmek suretiyle de sağlanabilir. Nitekim bu imkanlar, küçük seri
büyüklüklerinde düşük düzeylerde seri değiştirme maliyetleri ve süreleri
ile çalışabilen nümerik kumandalı makinalarda geniş ölçüde gerçekleştirilmiştir.
Ayrıca, bir kuruluş yeri faktörü olan yığılma avantajları temel üretken
birim seviyesindeki ölçek ekonomilerinin daha etkin biçimde değerlendirilmesinde
etkili olabilir. Bu durum özellikle, tek tek işletmelerin üretim
seviyelerinin büyük ölçekli iş araçlarının üretim sürecine alınmasında
yetersiz kalması halinde geçerlidir. Bu takdirde yığılma bölgelerinde
birçok işletmeler söz konusu faaliyetlerinde kooperasyona giderek büyük
ölçekli iş aracını müştereken kullanmak yoluna gidebilirler.
D.2.
ÜRETİM AŞAMASI SEVİYESİNDE
Tek bir temel üretken birimden meydana gelen üretim aşamasında,
temel üretken birim seviyesinde varılan sonuçlar tamamen üretim aşaması
seviyesindeki yerleştirme ve ölçek birimler için de geçerlidir. Birden
çok temel üretken birimden oluşan üretim aşamalarında ise, belirli bir
üretim aşamasına ilişkin üretim kapasitesi, tek bir konumda gerçekleştirilebileceği
gibi, —en çok üretim aşamasını oluşturan temel üretken birim
sayısı kadar olmak üzere— farklı konumlara dağıtılmak suretiyle de
gerçekleştirilebilir. Dolayısıyla, üretim aşaması seviyesindeki yerleştirme
ve ölçek birimlerde hem ölçek ekonomileri ve hem de kuruluş yeri
avantajları eşanlı olarak değerlendirilebilir. Buna göre üretim aşaması
seviyesindeki kuruluş yeri ve ölçek problemi, —tek konumluluk alternatifini
de kapsayan— çok konumlu kuruluş yeri modelleri olarak ele alınmalıdır.
212
Örneğin söz konusu kuruluş yerine ilişkin satış alanındaki talep dalgalanmalarından
kaynaklanan atıl kapasite maliyeti, iş aracının değişik ürün çeiştleri
üretiminde kullanılabilmesi halinde kısmen veya tamamen ortadan kaldırılabilir.