kuruluş yeri seçimi ve ölçek sorunu - Ankara Üniversitesi Kitaplar ...

nmlarına bağlı olarak değişir. Arazi genişliği, gerekli bina ve iş araçlarının
yerleştirilmesi yanında, fabrika içi ulaşımı, park yerlerini ve yeşil
sahaları da kapsayacak biçimde hesaplanmalıdır. "Temel kural olarak satın
alınması gereken arazi, fabrika binası ve inşaat alanının en az beş
katı kadar olmalıdır. Yükleme, rampa ve platformları, iç ve ara yolları,
araç giriş ve çıkışları, otoparklar ve depolama mahalleri gözönünde bulundurulursa,
bu ölçü minimum sayılabilir." 42
Arazinin niteliği de mümkün kuruluş yerlerinin belirlenmesinde dikkate
alınmalıdır. Mümkün kuruluş yerleri olarak belirlenen coğrafi konumlardaki
arazinin, üzerine inşa edilecek ve yerleştirilecek bina ve makinaları
taşıma direncinin yeterli olması, alt yapı yatırımlarının durumu,
ulaşım ve enerji şebekelerine yakınlık gibi şartları yeterli derecede sağlaması
gerekir. Bu nitel şartların bir kısmı söz konusu konumda suni olarak
gerçekleştirilebilirse, bunun için gerekli ilave yatırım harcamaları
mümkün kuruluş yerinin değerlendirilmesine dahil edilmelidir. Bu tür
yatırım harcamalarına gereksinim gösteren mümkün kuruluş yerlerinin
seçilme şansı azalır.
Arazi fiyatları da farklı coğrafi konumlarda önemli farklılıklar gösterebilir.
Genellikle yığılmanın nisbeten fazla olduğu bölgelerde arazi fiyatı
daha yüksek olmaktadır. Bu konuda yığılma avantajları ile arazi fiyatları
karşılaştırılarak bir sonuca varılır. Yığılma avantajlarının nisbeten
az olduğu sanayi kollarında arazi fiyatının ucuzluğu büyük önem kazanır.
Özellikle dışsal tasarrufları büyük ölçüde kendileri yaratan ve geniş
arazi parçalarına gereksinim duyan büyük ölçekli entegre yatırımlarda
bu son durum geçerlidir.
Diğer sabit sermaye unsuru olan makinalar ve tesisler esas itibariyle
taşınabilir nitelikte üretim faktörleridir. 43 Bu üretim faktörlerinin değerlerinin
genel olarak taşıma maliyetlerine nisbetle çok yüksek olması, ayrıca
bozulma gibi nedenlerle taşıma süresine ilişkin sınırlamaların söz konusu
olmaması dolayısıyla, bu üretim faktörlerinin tedarik menzilleri çok
geniştir. Bu özelliklerinin bir sonucu olarak kuruluş yeri seçimi üzerindeki
etkileri azalmaktadır. Fakat, özellikle ulaşım şebekesinin tüm alanda
homojen bir şekilde yayılmadığı ülkelerde, iş araçlarının mümkün kuruluş
yerine taşıma maliyeti kuruluş yerine göre önemli farklılıklar gösterebilir
ve dolayısıyla değerlendirmeye dahil edilmelidir. 44 Bu durumlar-
42 Gülerman, A.: a_g.e., s. 101.
Maden ocağı, petrol kuyusu gibi tesisler iş aracı olarak kabul edilirse, bu tür
iş araçları için taşınamazlık durumu söz konusu olacak ve kuruluş yerini kendi
bulundukları yere bağlıyacaklardır.
44 İstanbul'da bir yılda tamamlanabilen bir tesisin kuruluş süresinin Erzurum'da
iki yılı bulduğu, ayrıca teknik hizmetlerin İstanbul'da Erzurum'a göre yarı ya-
190