kuruluş yeri seçimi ve ölçek sorunu - Ankara Üniversitesi Kitaplar ...

ya çıkar. Belli bir konumdan temin edilebilen malzeme miktarı, bir konumda
kurulacak yerleştirme biriminin ölçek büyüklüğünü —özellikle kapasite
boyutunda— yukarı doğru sınırlandırır. Belirli bir konumdan ter
min edilebilen malzeme miktarı ise, malzemenin bu konuma ilişkin tedarik
potansiyeli tarafından belirlenir. Bu itibarla belirli bir konumda gerçekleştirilebilen
ölçek büyüklüğü, bu konumdaki —belirli bir malzeme
çeşidine ilişkin— en düşük tedarik potansiyeli tarafından sınırlandırılır.
Bu konumda daha üst ölçek büyüklüklerinde faaliyette bulunulması, ancak
—söz konusu malzeme çeşidine ilişkin— tedarik alanının ve dolayısıyr
la tedarik potansiyelinin genişletilmesi suretiyle mümkündür. Aksi halde
büyüme aynı konumda değil, ancak farklı konumlarda kurulacak yeni
üretim üniteleri vasıtasıyla gerçekleştirilebilir. Bu itibarla, tedarik merkezlerinin
nisbeten düşük arz kapasitelerine (veya rezervlere) sahip olduğu
ve geniş bir alana yayıldıkları ülkelerde, özellikle tedarik menzilleri
nisbeten dar malzemelerin yoğun biçimde kullanıldığı sanayi kollarında,
küçük ölçeklerde faaliyet gösterilmesi veya bu tür sanayilerden
tamamen vazgeçilmesi ekonomikliğin bir gereği olabilir.
C.2.1.2.
SABİT YATIRIM MALLARININ KURULUŞ YERİ SEÇİMİ
VE ÖLÇEK BÜYÜKLÜĞÜ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ
Bu gruba giren üretim faktörlerinin başlıcaları, üretim ünitesinin yerleştirildiği
arazi parçası, bu arazi parçası üzerinde inşa edilen binalar ve
yerleştirilecek makinalar ve tesislerden meydana gelmektedir.
Arazi girdisinin kuruluş yeri seçimine ilişkin en önemli özelliği taşınamaz
bir üretim faktörü olmasıdır. Dolayısıyla her mümkün kuruluş
yerindeki arazinin, üretimin gerektirdiği nicel ve nitel özellikleri yerine
getirmesi gerekir. Bu özellikleri sağlayamayan konumlar, mümkün kuruluş
yeri olarak kuruluş yeri planlamasında göz önünde tutulmazlar.
Arazi girdisinin kuruluş yeri seçimine etkisi, arazinin nitel ve nicel
özellikleri ile arazi fiyatı tarafından belirlenir. 41 Arazinin ne kadar geniş
olması gerektiği, sanayi koluna ilişkin özel şartlar yanında, kurulacak
üretim ünitesinin ölçek büyüklüğü ve ileride düşünülen genişleme yatı-
41
Arazi faktörünün kuruluş yeri seçiminde taşıdığı önem, sanayileşme süreci içinde
artmaktadır, önceleri literatürde mebzul girdi olarak kabul edilen arazi,
günümüzde nüfus yoğunluğu yüksek sanayi ülkelerinde önemli bir kuruluş yeri
faktörü olarak kabul edilmektedir. Brede, 1955-1964 yılları arasını kapsayan
uygulamalı çalışmasında, kuruluş yeri seçiminde arazi faktörünün işgücünden
sonra ikinci sırayı aldığını belirtmektedir. Brede, H.: a.g.e., s. 78. Nauer de son
yıllarda kuruluş yeri teorisinin kazandığı önemin maliyet bilincinin artmasından
çok uygun arazi temininde karşılaşılan güçlüklerden kaynaklandığı görüşündedir.
Nauer, E.: "Die Praxis der Industriestandortplanung", Die Unternehmung,
1968, s. 161.
189