kuruluş yeri seçimi ve ölçek sorunu - Ankara Üniversitesi Kitaplar ...
kuruluş yeri seçimi ve ölçek sorunu - Ankara Üniversitesi Kitaplar ...
kuruluş yeri seçimi ve ölçek sorunu - Ankara Üniversitesi Kitaplar ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
özellikle ulaştırma teknolojisindeki <strong>ve</strong> —malzeme endeksini azaltıcı yönde<br />
etkili olan— malzeme teknolojisindeki gelişmelerle genişletilebilmektedir.<br />
35<br />
Üretim faktörlerinin bölünmezliği arttıkça <strong>ölçek</strong> büyüklüğünün aynı<br />
konumda büyütülmesi eğilimi artar (teknolojiye bağlı bölünmezlik). Organizasyona<br />
bağlı bölünmezlik ise bilhassa yardımcı (yan) hizmetlerde<br />
büyük önem taşır <strong>ve</strong> —daha önce de belirtildiği üzere— burada <strong>kuruluş</strong><br />
<strong>yeri</strong>nin mekansal dağıtımına gidilebilir. Ayrıca, yine bölünmezlik niteliğinde<br />
olan sosyal malların belirli bir coğrafi konumda bulunup bulunmaması,<br />
bu konumun <strong>kuruluş</strong> <strong>yeri</strong> seçilip seçilmemesini, bulunması halinde<br />
ise sosyal maldan faydalanabilme seviyesi burada gerçekleştirilecek <strong>ölçek</strong><br />
büyüklüğünü önemli ölçüde etkiler. 36<br />
Her üretim faktörüne ilişkin tedarik menzili, —<strong>ölçek</strong> büyüklüğüne<br />
bağlı olan— marjinal üretim maliyetine <strong>ve</strong> teşebbüs vasıtasıyla güdülen<br />
amaca bağlı olarak da değişir. 37 Ayrıca tedarik piyasasındaki rekabet durumu,<br />
faktör fiyatını artırıcı yönde etkili olursa tedarik menzilini daraltır.<br />
Tedarik menzilinin daralması ise tedarik potansiyelini azaltarak <strong>ölçek</strong><br />
büyüklüğünü olumsuz yönde etkiler.<br />
35<br />
örneğin demir <strong>ve</strong> çelik sanayiinde 1 ton ham demir üretimi için gerekli kömür<br />
miktarı gittikçe azaltılmaktadır. 1950 yıllarında Federal Almanya'da 1 ton ham<br />
demir üretimi için 1 tonun üzerinde kömür kullanılırken, bu miktarın 1966 da<br />
622 kg, 1969 da 564 kg. a kadar düşürüldüğü <strong>ve</strong> 1971 de 500 kg. civarında olduğu<br />
belirtilmektedir. Ayrıca demir cevherinin, bulunduğu yerlerde kurulan tesislerde<br />
peletlenmesi <strong>ve</strong> sinterlenmesi sonucu tönörünün (Fe miktarının) artırılarak<br />
malzeme endeksinin azaltılması mümkün olmaktadır. Ulaştırma teknolojisinde<br />
de büyük kapasiteli taşıma araçlarına geçilerek taşıma maliyetlerinde<br />
önemli tasarruflar sağlamak <strong>ve</strong> malzemenin tedarik menzilini genişletmek mümkün<br />
olmuştur. 1950 lerde standart bir demir cevheri taşıma gemisi 10-15 bin<br />
ton civarında iken, 1970 de 100 bin tonluk, hatta uzak mesafelerde 500 bin tonluk<br />
gemilerle taşıma yapılmaktadır. Bu tür teknolojik gelişmelere ilişkin olarak<br />
bkz.: Bensamir, G.: "Standorttendenzen in der Eisen-und Stahlindustrie", Informationen,<br />
der.: Institut für Raumordnung, 1971, s. 383 v.d.<br />
Sosyal mal kavramı <strong>yeri</strong>ne türkçe literatürde toplumsal mal, kamu hizmetleri<br />
gibi kavramlar da kullanılmaktadır. Görgün, S.: Maliye Politikası, İstanbul 1973,<br />
s. 7. Bulutoğlu, K.: Kamu Ekonomisine Giriş, İstanbul 1971, s. 6. Akalın, G.: Yüksek<br />
Öğretim Karma Malında Maliyet - Fayda Analizinin Uygulanması, <strong>Ankara</strong><br />
1980, s. 14 v.d.<br />
3T Kâr maksimizasyonu amacında, belirli bir üretim faktörüne ilişkin tedarik menzili,<br />
faktör fiyatı+marj inal üretim maliyeti+marjinal taşıma maliyeti ^ marjinal<br />
satış hasılatı olduğu sürece uzatılabilir. Amacın ortalama maliyet minimizasyonu<br />
olarak ortaya konması durumunda ise, tedarik menzilinin uzatılması,<br />
<strong>ölçek</strong> ekonomileri > yeni tedarik merkezlerindeki faktör fiyatı farkı+marj inal<br />
taşıma maliyeti artışı olduğu sürece mümkündür.<br />
186
Change language