kuruluş yeri seçimi ve ölçek sorunu - Ankara Üniversitesi Kitaplar ...

i seçimi ve ölçek büyüklüğü açısından taşıdıkları önemi belirleyen faktörler
de —tüm üretim faktörleri için geçerli olmak üzere—
i) söz konusu üretim faktörlerinin bulunduğu veya arz edildiği coğrafi
konumlar ve arz kapasiteleri,
ii) söz konusu üretim faktörlerinin taşınabilir veya taşınamaz oluşu,
taşınabilir üretim faktörleri için taşıma maliyetinin yüksekliği ve bozulma
gibi durumlarda taşıma süresi ve bu iki unsur tarafından belirlenen
üretim faktörünün taşıma menzili (tedarik menzili),
iii)
iv)
üretim faktörlerinin bölünebilirlik durumları,
teknolojik gelişme,
v) teşebbüs amacı
şeklinde beşli bir ayırıma tabi tutulabilir.
Üretim süreci için gerekli üretim faktörlerinin bulundukları veya arzedildikleri
yerlerin coğrafi alan içindeki konumları, birbirlerine yakın
veya uzak bir dağılım göstermeleri ve arz kapasiteleri kuruluş yeri ve
ölçek büyüklüğünü belirleyen önemli bir faktördür.
Özellikle taşınamaz nitelikli ve ayrıca üretim sürecinde başka bir
faktörle ikamesi mümkün olmayan üretim faktörleri, kuruluş yerini kendi
bulundukları konuma bağlamaları nedeniyle kuruluş yeri seçiminde
büyük önem taşır. 33 Taşınabilir üretim faktörlerinde ise taşıma maliyeti
arttıkça ve/veya bozulma gibi nedenlerle taşıma süresi sınırı azaldıkça,
kuruluş yerinin söz konusu faktörün bulunduğu veya arzedildiği konuma
doğru çekilmesi ağırlığı artar. Başka bir deyimle, üretim faktörüne ilişkin
taşıma maliyeti arttıkça ve/veya taşıma süresi sınırı azaldıkça üretim
faktörünün tedarik menzili daralır ve taşınamaz üretim faktörlerinde sadece
faktörün bulunduğu konumu kapsar. Belirli bir konumda gerçekleştirilebilecek
ölçek büyüklüğü ise en dar tedarik menziline sahip olan ve
ikame edilemeyen üretim faktörüne ilişkin tedarik potansiyeli tarafından
yukarı doğru sınırlandırılır. 34 Bu sınır teknolojik gelişme süreci içinde,
33 Genellikle, işletmenin kuruluş yeri seçiminde üretim sürecini oluşturan başlangıç
üretim aşamasının, taşınamaz bir üretim faktörü nedeniyle, bu faktörün
bulunduğu konuma bağlanması söz konusu olur. Şayet işletmenin müteakip
üretim aşamalarının farklı konumlarda gerçekleştirilmesi (veya başlangıç üretim
aşamasının çıktısının taşınması) mümkünse, sadece başlangıç üretim aşamasının
kuruluş yeri söz konusu konuma bağlanacak, müteakip üretim aşamalarım
ise başka bir konumda (veya konumlarda) gerçekleştirmek mümkün olacaktır.
s* Her üretim faktörünün tedarik potansiyeli, merkezi kuruluş yeri seçimine konu
olan coğrafi konum ve yarı çapı söz konusu üretim faktörünün tedarik
menzili kadar bir alan içinde —söz konusu üretim faktöründen— temin edilebilen
üretim faktörü miktarı olarak tanımlanmaktadır.
185