kuruluş yeri seçimi ve ölçek sorunu - Ankara Üniversitesi Kitaplar ...

üretimin mekansal dağıtımı yönünde etkili olurken, ölçek ekonomileri genellikle
mekansal merkezileşme yönünde etkili olmaktadır.
B.3.
KURULUŞ YERİ AVANTAJLARININ FARKLI YERLEŞTİRME
BİRİMLERİNDE DEĞERLENDİRİLMESİ GEREĞİ
Kuruluş yeri avantajlarının belirlenmesine konu olan üretim ünitesi
olarak tanımlanan yerleştirme birimi, —daha önce de belirlendiği üzere—
aynen ölçek birimde olduğu gibi, temel üretken birim, üretim aşaması,
işletme ve teşebbüs seviyelerinde tanımlanabilir. Her seviyedeki
yerleştirme birimi yine belirli bir seviyedeki ölçek birimi ifade etmektedir.
Fakat, ölçek birimi —ister aynı konumda ister farklı konumlarda
gerçekleştirilsin— üretekenlik özelliğine sahip faktör bileşimleri olarak
tanımlanmaktadır. Dolayısıyla en alt seviyedeki ölçek birim muhakkak
belirli bir temel üretken birimdir. 13 En alt seviyedeki yerleştirme biriminin
belirlenmesinde ise, ölçek birimde olduğu gibi üretkenlik özelliğine
ilişkin bölünmezlik değil, mekansal bölünmezlik özelliği söz konusudur.
Dolayısıyla en alt seviyedeki yerleştirme birimi genel olarak değil, ancak
her sanayi koluna ilişkin teknik şartlar göz önünde tutularak belirlenebilir.
Sadece temel üretken birimin üretkenliğine ilişkin bölünmezlik özelliği
beraberinde mekansal bölünmezliği de birlikte getirdiğinden, yerleştirme
birimi temel üretken birimden daha alt seviyelerde tanımlanamaz.
Öte yandan, teknik şartların bir sonucu olarak belirli sanayi kollarında
belirli üretim aşamaları grubunu ifade eden belirli bir üretim ünitesinin
mekansal dağıtımı mümkün değilse, bu sanayi kolunda en alt seviyedeki
yerleştirme birimi söz konusu üretim ünitesi olarak belirlenir. 14 Buna göre
en alt seviyedeki yerleştirme birimi, sanayi kolundan sanayi koluna
değişmek üzere, temel üretken birim seviyesinde belirlenebildiği gibi, üretim
aşaması, belirli üretim aşamaları grubu ve hatta işletme seviyesinde
de belirlenebilir. Son durum, işletme seviyesinde mekansal dağıtıma gitmenin
imkansız olduğunu ve dolayısıyla tüm işletmenin sadece tek bir
konumda gerçekleştirilmesi gereğini ifade etmektedir.
Kuruluş yeri avantajlarının ve ayrıca kuruluş yeri ve ölçek büyüklüğü
arasındaki karşılıklı ilişkilerin belirlenmesinde, planlamaya konu olan
projenin farklı yerleştirme birimleri dikkate alınarak, kuruluş yeri veya
ıs Şayet işletme veya teşebbüs tek bir temel üretken birimden maydana geliyorsa,
söz konusu üretim ünitesi aynı zamanda hem temel üretken birim, hem işletme
veya hem temel üretken birim hem teşebbüs olarak belirlenir.
1 4 Örneğin entegre demir-çelik tesislerinde, yüksek fırın, çelikhane ve haddehane
üretim aşamaları grubu en alt seviyedeki yerleştirme birimi olarak kabul edilebilir.
173