kuruluş yeri seçimi ve ölçek sorunu - Ankara Üniversitesi Kitaplar ...

İşletmenin üretim genişliği, esas itibariyle içinde faaliyette bulunduğu
sektör tarafından —geniş hatlarıyla da olsa— sınırlanmaktadır. 73 Ayrıca
sektör içinde de belirli bir uzmanlaşmaya gidilmesi sonucunda, işletmenin
üretim genişliği, sahip olduğu üretim faktörlerinin teknik özellikleri
ve gerçekleştirilen iş akımı organizasyonu ile kesin şekilde belirlenir.
Bu şekilde belirlenen "işletmenin geniş anlamda ürün programından"
(potansiyel ürün programı), piyasa şartları göz önünde tutularak "dar
anlamda ürün programı" (güncel ürün programı) —amaç fonksiyonu optimize
edecek şekilde— optimum ürün programı olarak üretilir. 74
Ölçek birimin işletme seviyesinde tanımlanması durumunda, üretim
genişliğini ifade eden ürün çeşitlerinin —en azından bir üretim aşamasında—
işletmenin üretim sürecini müştereken kullandıkları varsayılmaktadır.
Farklı ürün çeşitlerinin üretiminde müştereken kullanılan üretim aşaması
sayısı arttıkça, ürün çeşitlerinin —üretim süreci üzerinden— birbirlerine
bağımlılığı artmaktadır (alternatif üretim tarzı). Aksi halde, bazı
ürün çeşitlerinin diğer ürün çeşitlerinden tamamen bağımsız olarak üretilmesi,
başka bir deyimle kendilerine tahsis edilmiş özel üretim süreçlerine
sahip olmaları halinde (paralel üretim), konu teşebbüs seviyesinde
•—çok işletmeli teşebbüs olarak— incelenmelidir.
İşletmede gerçekleştirilen ürün programı darboğaz sorunuyla da yakından
ilgilidir. İşletmede tek bir ürün çeşidi üretilmesi halinde darboğaz
üretim aşaması bu ürün çeşidi tarafından kesin olarak belirlenir. Çok
ürün çeşidi üretilen bir işletmede ise darboğaz üretim aşaması sabit olmayıp,
genel olarak gerçekleştirilen ürün programına göre, yani hangi
ürün çeşitlerinden hangi miktarlarda üretileceğine göre değişir. 75 Burada,
her ürün çeşidi için ayrı bir üretim aşamasının darboğaz durumunda
olması ve tüm ürün çeşitleri için aynı üretim aşamasının darboğaz olması
durumu şeklinde ifade edilebilecek iki ekstrem durumla, bu iki durumun
ara durumları ortaya çıkabilir. 76
73 Krüger, G.: "Planuııg des Erzeugnisprogramms", Industrielle Produktion, der.:
Agthe, Blohm, Scnaufer, Baden - Baden und Basel 1967, s. 67.
M Ellinger, Th. : Ablaufplanung, Stuttgart 1959, s. 54. Heinen, E.: "Einige Bemerkungen
zur betriebswirtschaftlichen Kostenlehre", Betriebswirtschaftliche Forschung
und Praxis, 1970, s. 259.
75
Bu itibarla optimum ürün programının belirlenmesinde piyasa şartlan yanında
üretim şartlan da önem taşır.
76 Kern, W.: a.g.e., s. 74. Albach, H. : Produktionsplanung auf der Grundlage technischer
Verbrauchsfunktionen, Köln und Opladen 1962, s. 47. Birinci ekstrem
duruma kimya sanayiinde, ikinci ekstrem duruma da metal işleme sanayiinde
yaklaşılmaktadır. Gâlvveiler, A.: Produktionskosten und - geschwindigkeit, Wiesbaden
1960, s. 110.
114