kuruluş yeri seçimi ve ölçek sorunu - Ankara Üniversitesi Kitaplar ...
kuruluş yeri seçimi ve ölçek sorunu - Ankara Üniversitesi Kitaplar ...
kuruluş yeri seçimi ve ölçek sorunu - Ankara Üniversitesi Kitaplar ...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
makta, sadece daha büyük boyutlardaki iş araçlarının üretime alınmasıyla<br />
kapasiteleri artırılmaktadır. Örneğin "yüksek fırınlarda hazne çaplarının<br />
genişletilmesiyle bir kapasite artışı sağlanmaktadır." 61 Aynı yoldan<br />
temel üretken birim kapasitelerinin büyütülmesi, fırın, ocak, kazan gibi<br />
iş araçlarının kullanıldığı çimento, cam, seramik, bira sanayiilerinde; enerji<br />
üreten türbinler, elektrik motorları, transformatörler gibi kuv<strong>ve</strong>t makinalarında;<br />
makaslar, presler, freze <strong>ve</strong> tornalar gibi iş makinalarının<br />
kullanıldığı metal işleme sanayiinde; 62 ayrıca taşıma araçlarında, bina <strong>ve</strong><br />
depolarda geçerli bir yöntemdir. Genel olarak iş araçlarının boyutlarının<br />
büyütülmesi yoluyla kapasitesinin artırılması, iş aracının boyutlarının büyütülmesi<br />
sonucunda hacminin de arttığı <strong>ve</strong> kapasitesinin kısmen <strong>ve</strong>ya<br />
tamamen hacmine bağlı olduğu iş araçlarında geçerlidir. Burada teknoloji<br />
<strong>ve</strong> dolayısıyla değişken maliyetler değişmemekte, fakat —boyutların<br />
büyütülm'esi için gerekli— sabit maliyet artışına göre kapasite artışı daha<br />
fazla olduğundan, iş aracının uzun dönem ortalama birim maliyet eğrisi<br />
(<strong>ölçek</strong> eğrisi) azalmaktadır. 63<br />
Niteliksel değişikliklere gitmek suretiyle iş araçlarının kapasitelerinin<br />
büyütülmesinde ise, iş abacının değişken <strong>ve</strong> sabit maliyeti arasındaki oran,<br />
yani maliyet yapısı değişmektedir. Bu değişme genel olarak, değişken maliyetlerin<br />
sabit maliyetler tarafından ikamesi şeklinde —sermaye yoğunluğu<br />
artırılmak suretiyle— gerçekleştirilir. Başka bir deyimle, iş aracının<br />
kapasitesinin büyütülmesi sonucunda temel üretken birimde değişken maliyetler<br />
azalırken sabit maliyetler artmakta; artan sabit maliyetlerin etkisiyle<br />
bu tür iş araçları ancak ileri üretim seviyelerinde (kritik üretim<br />
miktarları) ekonomik olmaktadır. Buna göre, Bücher'in "kitle üretimi kanununa",<br />
Schmalenbach'ın "artan sabit maliyetler kanununa" v.d. esas<br />
alınan daha mükemmel üretim metodlarında, iş araçlarında niteliksel değişikliklere<br />
gitmek suretiyle kapasitelerinin artırılması söz konusudur. 64<br />
Temel üretken birimin —ikinci büyüklük boyutu olan— üretim genişliği<br />
ise, temel üretken birimin farklı iş çeşitleri üretmek kabiliyetini ifade<br />
etmektedir. Bu tanıma göre, — sanayi işletmelerine ilişkin olarak— tefi<br />
1 Türkan, N.: "Demir-Çelik <strong>ve</strong> Metalürji Endüstrisi Semineri, Tartışma Bölümü",<br />
Demir-Çelik <strong>ve</strong> Metalürji Semineri, Milli Produkti<strong>ve</strong>te Merkezi Yayını, No: 77,<br />
<strong>Ankara</strong> (yayın yılı belirtilmemiş), s. 407.<br />
62 Göppl, H.-. "Die kostentheorietische Aussage der Begriffe Betriebsgrösse und<br />
Beschâftigungsgrad", Zeitschrift für Betriebswirtschaft, 1966, s. 434.<br />
63 Çalışmamızın ileriki kısımlarında, uzun dönem ortalama birim maliyet eğrisi<br />
"<strong>ölçek</strong> eğrisi" kavramıyla ifade edilecektir.<br />
64 İş araçlarının boyutlarının büyütülmesi <strong>ve</strong> iş araçlarında niteliksel değişikliklere<br />
gitmek suretiyle kapasitelerinin artırılmasına ilişkin geniş bilgi için bkz.:<br />
Ludwig, H.: Die Grössendegression der technischen Produktionsmittel, Köln und<br />
Opladen 1962. Ayrıca, Göppl, H.: a.g.e., s. 434. Grochla, E.: Automation und Organisation,<br />
Wiesbaden 1966, bilhassa s. 37 <strong>ve</strong> s. 51.<br />
107
Change language