kuruluş yeri seçimi ve ölçek sorunu - Ankara Üniversitesi Kitaplar ...

işletme büyüklüğü, ancak üretim hacminin, üretim şeklinin (metodunun)
ve üretim temposunun (hızının) uyum içinde olmasıyla gerçekleştirilebilir."
22
Schmalenbach, optimum işletme büyüklüğünün belirlenmesinde, büyüklüğün
sağladığı maliyet tasarrufları (ölçek ekonomileri) yanında, neden
olduğu menfi tasarrufların da (ölçek disekonomileri) dikkate alınması
gereğinden hareket etmektedir. 23 İşletmenin üretim bölümünde, Bücher'in
kitle üretimi kanununa uygun olarak, daha mükemmel üretim metodlarında
sabit maliyetlerin artması büyüme yönünde etkili olmaktadır.
Başka bir deyimle büyüme sonucunda birim üretim maliyeti azalmaktadır.
24 Diğer işletme bölümlerinde (tedarik, pazarlama, finansman, yönetim)
ise belirli bir büyüklükten itibaren maliyetler artma eğilimi gösterebilir,
yani büyüklüğün neden olduğu menfi tasarruflar ortaya çıkabilir.
Dolayısıyla işletmenin büyütülmesinde bu olumsuz etkiler de dikkate alınmalıdır.
Schmalenbach, optimum işletme büyüklüğünü, işletme büyüklüğünün
sağladığı maliyet tasarrufları ile neden olduğu menfi tasarrufların
toplam etkisi ile belirlenen, uzun dönem ortalama birim maliyetin minimum
olduğu işletme büyüklüğü olarak tanımlamaktadır. 25 Burada ortalama
birim maliyet, işletmenin üretim bölümü yanında diğer bölümlerde
ortaya çıkan maliyetleri de kapsamaktadır. 26 Schmalenbach'a göre, ortalama
birim maliyetin artmasına neden olan en önemli faktör yönetim faktörüdür.
Büyük işletmelerde ortaya çıkan yönetim güçlüklerinden ve yönetim
fonksiyonundaki aksamalardan dolayı belirli bir büyüklükten itibaren
ortalama birim maliyet artmaya başlamaktadır. 27
Sombart, optimum işletme büyüklüğünü belirleyen faktörleri, i) işletme
amacı, ii) üretim teknolojisi, iii) organizasyon prensipleri olmak
22
Ibid, s. 106.
23 Schmalenbach, E.: Kostenrechnung und Preispolitik, 7.B., Köln ve Opladen 1956,
s. 100-113. Schmalenbach, E.: Grundlagen der Selbstkostenrechnung und Preispolitik,
4.B., Leipzig 1927, s. 35-40.
34 Schmalenbach, bu durumu, "artan sabit maliyetler kanunu" kavramıyla ifade
etmektedir. Sermaye yoğun üretim tekniklerine geçmenin bir sonucu olarak artan
sabit maliyetlerin etkisiyle işletmelerin büyütülmesi, üretimin teknik şartlarının
bir sonucudur. Schmalenbach, E.: "Die Betriebswirtschaftslehre an der
Schwelle der neuen Wirtschaftsverfassung", Zeitschrift der handelswissenschaftliche
Forschung, 1928, s. 241.
25 Schmalenbach, E.: Grundlagen der Selbstkostenrechnung und Preispolitik, s. 39.
28 Schmalenbach'da da, büyüklüğün sağladığı maliyet tasarruflarının ve neden
olduğu menfi tasarrufları toplam etkisi ile belirlenen uzun dönem toplam maliyet
fonksiyonu (S), ortalama birim maliyet fonksiyonu da (U) şeklindedir.
Fakat, burada fonksiyonun bu şeklinin azalan verimler kanunu ile herhangi bir
ilişkisi yoktur.
27 Schmalenbach, E.: Kostenrechnung und Preispolitik, s. 100 v.d.
96