kuruluş yeri seçimi ve ölçek sorunu - Ankara Üniversitesi Kitaplar ...
kuruluş yeri seçimi ve ölçek sorunu - Ankara Üniversitesi Kitaplar ...
kuruluş yeri seçimi ve ölçek sorunu - Ankara Üniversitesi Kitaplar ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
nan "kitle üretimi kanununun" optimum işletme büyüklüğü ile yakın ilişkisinden<br />
dolayı, konunun işletme ekonomisi disiplini çerçe<strong>ve</strong>sinde bilimsel<br />
olarak incelendiği ilk çalışma olarak kabul edilmektedir. Bücher burada<br />
—Marx'ın temerküz teorisine uygun olarak— işletmelerin sürekli büyümelerini<br />
sabit <strong>ve</strong> değişken maliyetler arasındaki ilişkiye bağlamaktadır.<br />
k= (c/m) +v formülü ile ifade edilen "kitle üretimi kanununa" göre, işletmenin<br />
üretim seviyesi artıkça birim maliyet azalmaktadır. 18 Bücher bu<br />
formülde c <strong>ve</strong> m unsurlarının sabitliğinden hareket ettiği için, formülün<br />
belirli bir işletme büyüklüğünde geçerli olması, başka bir deyimle kısa<br />
dönem ortalama birim maliyet fonksiyonunu ifade etmesi gerekir. Fakat<br />
yazar, aynı makalede işletme büyüklüğü ile maliyetler arasındaki ilişkilere<br />
de (uzun dönem maliyet fonksiyonu) tasviri olarak değinmektedir. Bu<br />
görüşe göre, işletmenin büyütülmesi yoluyla üretim hacmi artırıldıkça daha<br />
mükemmel (sermaye yoğun) üretim metodlarma geçilerek ortalama<br />
birim maliyetin düşürülmesi mümkün olmaktadır. 19 Fakat sermaye yoğunluğu<br />
(<strong>ve</strong> dolayısıyla sabit maliyeti) daha yüksek olan mükemmel üretim<br />
metodları, —sabit maliyetlerin etkisinin bir sonucu olarak— ancak<br />
belirli bir üretim seviyesinden itibaren ekonomik olabilmektedir. 20<br />
Gott - Ottlilienfeld de, Bücher'in kitle üretimi kanununa uygun olarak,<br />
işletmelerin büyütülmesini daha mükemmel (sermaye yoğun) üretim<br />
metodlarma geçmek, genel olarak da el üretiminden makina üretimine<br />
geçmek zorunluluğuna bağlamaktadır. 21 Daha mükemmel üretim metodlarının<br />
daha ileri üretim seviyelerinde ekonomik olmalarının bir sonucu<br />
olarak, "işletmenin rasyonelliği üretim hacmine de bağlıdır... Optimum<br />
Yukarıda Bücher'in adı geçen makalesinde kullanılan orijinal sembollerle ifade<br />
edilen bu formülde, k ortalama birim maliyeti, c sabit maliyeti, v birim değişken<br />
maliyeti <strong>ve</strong> m üretim hacmini göstermektedir, v <strong>ve</strong> c unsurları sabit olduğundan,<br />
üretim seviyesi (m) arttıkça birim maliyet (k) azalmaktadır.<br />
19 Buna göre Bücher'in "kitle üretimi kanunu" iki farklı maliyet tasarrufunu ifade<br />
etmektedir: 1) Belirli bir işletme büyüklüğünde kapasite kullanım derecesinin<br />
artırılması yoluyla gerçekleştirilen maliyet tasarrufları, kısaca "kapasite<br />
kullamm derecesine ilişkin maliyet tasarrufları", 2) Daha mükemmel üretim<br />
metodlarma geçmek suretiyle gerçekleştirilen maliyet tasarrufları, kısaca "büyüklüğün<br />
sağladığı maliyet tasarrufları". Burada <strong>ölçek</strong> ekonomileri ile sadece<br />
ikinci tür maliyet tasarruflarıyla ifade edilmektedir. Kitle üretimi kanununun geniş<br />
bir değerlendirmesi için bkz.: Lücke, W.: "Das Gesetz der Massenproduktion<br />
.in betriebswirtschafflicher Sicht", Zur Theorie der Unternehmung, Festschrift<br />
zur 65. Geburstag von Erich Gutenberg, der.: H. Koch, Wiesbaden 1962, s. 339.<br />
20<br />
Belirli bir üretim metodunun ekonomik olmaya başladığı üretim seviyesi, literatürde<br />
genellikle "kritik üretim miktarı" kavramıyla ifade edilmektedir.<br />
Bücher, makalesinde bu üretim seviyesi için "fayda eşiği" (Nutzschwelle) kavramım<br />
kullanmaktadır.<br />
21 Gott - Ottlilienfeld, F.v.: Wirtschaft und Technik, Grundriss der Sozialökonomik,<br />
2.B., Tübingen 1923, s. 90 v.d.<br />
ı 8<br />
95
Change language