kuruluş yeri seçimi ve ölçek sorunu - Ankara Üniversitesi Kitaplar ...

A.2.
UZUN DÖNEM MALİYET FONKSİYONU VE
ÖLÇEK BÜYÜKLÜĞÜ
İşletme ekonomisi literatüründe, işletmenin üretim hacmine bağlı olarak
üretim maliyetinin değişmesi (maliyet fonksiyonu) ile maliyetlerin
sabit ve değişken maliyetler şeklindeki ayırımı, bu disiplinin başlangıç
dönemlerine kadar geri götürülebilir. 13 Genel ekonomide de, içsel ekonomilerle
işletme büyüklüğü arasındaki ilişkilerin uzun dönem maliyet fonksiyonu
vasıtasıyla belirlemeye çalışıldığını izliyoruz. 14 Uzun dönem maliyet
fonksiyonu, belirli işletme büyüklükleri için ifade edilen kısa dönem
maliyet fonksiyonlarının zarf eğrisi olarak tanımlanmaktadır.
M Schmalenbach, E.: Buchführung und Kalkulation im Fabrikgeschâft, 1899 yılında
Metallindustriezeitung'da (Metal sanayii gazetesinde) çıkan yazının aynı
basımı, Leipzig 1928. Ayrıca, Barone 1908 yılında, toplam maliyet ile sabit ve
değişken maliyetler ayırımını yapmış, toplam maliyet ile birim maliyeti üretim
seviyesinin bir fonksiyonu olarak ifade etmiştir. (Alındığı kaynak: Stavenhagen,
G.: Geschichte der Wirtschaftstheorie, 4. B„ Göttingen 1969, s. 327).
Maliyetlerin bu şekilde sabit maliyetler ve değişken maliyetler şeklindeki ayırımı
halen —özellikle üretim ve maliyet fonksiyonuna ilişkin çalışmalarda— büyük
önem taşımaktadır. Burada belirtilmesi gereken bir husus da, maliyetlerin
bu şekildeki sabit ve değişken maliyetler olarak belirlenen ikili ayırımı ile —özellikle
maliyet muhasebesi pratiğinde yaygın bir kullanım alanı bulan— direkt ve
endirekt maliyetler şeklindeki ikili ayınm arasında herhangi bir ilişkinin bulunmadığıdır.
Direkt ve endirekt maliyetler şeklindeki ayırım sınıflandırmaya
belirli bir maliyet unsurunun üretilen ürüne (yapılan işe) doğrudan doğruya
—herhangi bir dağıtım anahtarına başvurmaksızın— yüklenip yüklenememesi,
başka bir deyimle belirli bir maliyet unsurunun üretilen ürün ile doğrudan ilişkilendirilip
ilişkilendirilememesi gerçeğini esas alır ve bu özelliği ile pratik amaçlarla
(fiyat teklifi gibi) birim maliyetin belirlenmesinde büyük önem taşır. Maliyetlerin
sabit ve değişken maliyetler şeklindeki ayırımına ilişkin olarak belirtilmesi
gerekli diğer bir önemli husus da, bu şekildeki ayırımın esas itibariyle
kısa dönem maliyet fonksiyonuna dayandığıdır. Zira bağımsız değişken olarak
üretim hacminin değil işletme büyüklüğünün esas alındığı uzun dönem maliyet
fonksiyonunda tüm maliyetler değişken maliyet niteliğindedir. Dolayısıyla uzun
dönem toplam maliyet eğrisi şekil (7a) da görüldüğü üzere orijinden geçen bir
fonksiyondur. Uzun dönem analizinde sabit ve değişken maliyetler şeklindeki
ikili ayırım anlamım kaybetmektedir. Bu şekildeki klasik yaklaşım bu çalışmadaki
büyüme şekillerinden sadece bütüncül büyüme şekli için geçerlidir. Buna
karşılık bu çalışmadaki kısmi büyüme şeklinde uzun dönem maliyetler (ve dolayısıyla
uzun dönem maliyet fonksiyonu) için de sabit ve değişken maliyetler
şeklinde ikili bir maliyet ayırımına gitmek mümkündür ve anlamlıdır.
M Stackelberg, H.V.: Grundlagen der reinen Kostentheorie, Wien 1932. Stackelberg,
H.V.: Grundlagen der theoretiachen Voîkswirtschaftslehre, 2 B, Bern - Tübingen
1951, s. 61. Schneider, E.: Theorie der Produktion, Wien 1934, s. 36. Schneider,
E.: Einführung in die VVirtschaftstheorie, 2.C., 8.B., Tübingen 1963, s. 95.
92