kuruluş yeri seçimi ve ölçek sorunu - Ankara Üniversitesi Kitaplar ...

üs seviyesindeki nedenlerini belirlemeye çalışmaktadır. 7 Ayrıca ölçeğe
göre artan getirinin ulusal ekonomi üzerindeki sonuçları üzerinde durmaktadır.
8 Yazar, büyük ölçekli sanayilerin üstünlüklerini iki ana nedene bağlamaktadır:
işbölümü ve iş entegrasyonu. Bu nedenlerin bir sonucu olarak
da sermaye yoğun üretim metodları üretim sürecine alınmakta ve verimlilik
artırılmaktadır. 9
Marx'a göre ise, değişken sermayenin sabit sermaye tarafından ikame
edilmesiyle (sermayenin organik bileşimi), kapitalist üretim tarzında
gittikçe artan oranlarda sermaye temerküzüne ulaşılacaktır. Bu gelişmenin
sonucu olarak ortaya çıkan kâr hadlerindeki düşmeler, küçük ve ortaboy
teşebbüslerin yaşama şanslarını ortadan kaldıracak ve üretim sadece
büyük teşebbüslerde yoğunlaşacaktır. 10 Böylece Marx, teşebbüslerin
büyümesini üretim sürecinin teknik özelliklerine bağlamaktadır.
Marshall, ekonomi literatürüne soktuğu "içsel ve dışsal ekonomiler"
ve "uzun dönem maliyet fonksiyonu" kavramlarıyla, daha sonra ölçek
büyüklüğü üzerinde yapılan çalışmaları büyük çapta etkilemiştir. 11 İçsel
ekonomiler tamamen teşebbüsün etki alanı içinde olup, gerçekleştirilen
üretim hacmine bağlıdır. 12 Marshall'ın literatüre kazandırdığı "uzun dönem
maliyet fonksiyonu" kavramı da, ileriki yıllarda, optimum işletme
ve teşebbüs büyüklüğünün belirlenmesinde en önemli araç durumuna gelmiştir.
7 Mills, J.S.: Grundzüge der politischen Okonomie, C. 1, tercüme eden: W. Gehrig,
Jena 1913, s. 197-234. Ayrıca bkz.: Robinson, E.A.G.: a.g.e., s. 38 v.d.
8 Mili, işbölümünün hem işletme ve hem de ulusal ekonomi seviyesinde verimliliği
artırdığını belirtmektedir: İşbölümü sonucunda kaynak tasarrufu sağlanmakta
ve bu kaynakların diğer alanlarda kullanılması ile ulusal gelir artırılmaktadır.
Ibid, s. 202.
9 Mili, sadece daha sermaye yoğun üretim metodlanna geçmek suretiyle değil,
işletmenin büyüklüğünü artırmak suretiyle kısmi kapasiteler arasında'daha iyi
bir kapasite uyumunun sağlanması sonucunda da maliyetin azalacağım ve dolayısıyla
işletme kârının artacağını ifade etmektedir. Bunun nedeni olarak da,
bazı üretim faktörlerinin bölünmezlik özelliği gösterilmektedir. Ayrıca işletmelerin
belirli fonksiyonlarında kooperasyona gitmeleri suretiyle de ölçeğe göre
artan getirinin daha üst derecelerde gerçekleştirilebileceği belirtilmektedir. Ibid,
s. 143. Görüldüğü gibi Mili, konuyu işletmeye ilişkin sonuçları açısından da incelemektedir.
10 Marx, K.: Das Kapital, 3. C„ Stuttgart 1957, s. 232 v.d.
11 Marshall, A.: Handbuch der Volkswirtschaftslehre, tercüme eden: H. Ephraim,
Stutgart 1905. Ayrıca bkz.: Hirsch, H.: Alfred Marshall's Beitrâge zur modernen
Theorie der Unternehmung, Berlin 1965.
12 Marshall, içsel ekonomilerin sadece teşebbüsün üretim bölümünde değil, tedarik,
pazarlama, finansman ve yönetim bölümlerinde de etkili olduğunu belirtmektedir.
Bkz.: Hirsch, H.: a.g.e.
91