CMH204U

arzuluyorsa davranışı tekrarlayacaktır. Hatta bireyde kızgınlık, kırgınlık ve karşı koyma yaratacaktır.
Bunun için de davranış değiştirmede ödüllendirmeye özen gösterilmelidir. (Koçel, 2005: 648)
İşine sürekli geç gelen bir çalışanın maaşı geç geldiği günlerde
kesintiye uğramakta, ancak işçi maaşı azalmasına rağmen bu tutumundan
vazgeçmemektedir. Bu durumu davranış şartlandırma kuramını göz önünde
bulundurarak tartışınız.
Bekleyiş Kuramları
Bekleyiş kuramları iki ayrı kuramdan oluşmaktadır. İlk kuram Victor Vroom tarafından geliştirilmiştir.
Diğer kuram ise bu kuramın Edward E. Lowler ve Lyman W. Porter tarafından geliştirilmiş halidir.
Vroom’un Bekleyiş Kuramı
Vroom tarafından geliştirilen bu kuram, birey davranışlarını, bireyin amaç ve seçimleriyle ve bu
amaçları başarmadaki beklentileri yönünden açıklamaya çalışır. Bu kurama göre bireyler sadece
yaşamlarından ve işlerinden umduklarını buldukları zaman tatmin olurlar. Bireyin bir davranış için gayret
sarfetmesi iki faktöre bağlıdır:
a. Valens (bireyin ödülü arzulama derecesi)
b. Bekleyiş
Buna göre Motivasyon= Valens X Bekleyiş olarak gösterilebilir (Koçel, 2005:649)
Vroom’un bekleyiş kuramının üç temel kavramı bulunmaktadır. Bunlardan ilki valens, ikincisi
bekleyiş, diğeri de araçsallık kavramıdır. Valens; bir bireyin belirli bir gayret sarfederek elde edeceği
ödülü arzulama derecesini belirtir. Ödülün çekiciliği bireyden bireye farklılık gösterir ve bu farklılık da
bireyin deneyimleriyle ilgilidir. Sonuç istenilen gibi olduğunda ödülün çekicilik değeri pozitiftir. Eğer
birey sonuca kayıtsız kalırsa ödülün çekiciliği sıfırdır. İkinci temel kavram olan bekleyiş bireyin algıladığı
bir olasılığı ifade eder. Bireyin belli bir çabayı harcadığı ve belli bir davranışa yöneldiği zaman istediği
sonucu elde edebileceği konusunda bireyin inancıdır. Eğer birey, gayret, çaba sarfederek belirli bir ödülü
elde edebileceğine inanıyorsa (bunu bekliyorsa) daha fazla çaba sarfedecektir. Beklenti, harcanan güç ve
performans arasındaki ilişki olduğuna göre değeri 0 ile 1 arasında olabilir. Eğer birey belirli bir gayret ile
belirli bir ödül arasında bir ilişki görmezse, bekleyiş 0 değerini alacaktır. Eğer birey bu görevi tamamen
başarabileceğini düşünüyorsa beklenti değeri 1’dir. Eğer bir bireyin hem valensi hem de bekleyişi yüksek
ise o birey daha çok motive olacaktır. Üçüncü kavramı olan araçsallık ise şöyle açıklanabilir: Birey belli
bir çaba ile belirli bir düzeyde performans gösterebilir. Bu performans da belirli bir biçimde
ödüllendirilebilir. Bu ödüllendirmede birinci kademe sonuç olarak bireyin maaşı artırılabilir. Birinci
kademe sonuçlar, ikinci kademe sonuç olarak adlandırılabilecek amaçları gerçekleştirmede araçtır.
Ücretin artması demek, daha yüksek bir statü elde etmek, çevrede tanınmak, bireyin ailesini daha iyi
koşullarda geçindirebilmesini sağlamaktır. Yoksa tek başına ücretin artırılmasının bir anlamı yoktur.
Araçsallık çeşitli kademeler arasındaki ilişkiyi, bekleyiş ise gayret ile birinci kademe arasındaki ilişkiyi
göstermektedir (Koçel, 2005:633).
Kişinin yaşamında ulaşmak istedikleri hedeflerde valens derecesi yüksek olacaktır. Örneğin bir
sporcunun almak istediği en yüksek dereceli ödül olimpiyat altın madalyası olsun. Bu sporcunun
olimpiyatlara katıldığında valensinin ve bekleyişinin yüksek olması sporcunun madalya alma olasılığını
artırmaktadır. Bu sporcu için ödülün çekiciliği çok yüksektir. Ama altın madalya için elenmiş ve bronz
madalyaya kalmışsa bronz madalya ödülü kendisi için çok çekici olmayabilir. Aynı durum bekleyiş için
de geçerlidir. Sporcu olimpiyatlara katılmıştır ancak antrenmanlarını iyi koşullarda yapamamış bu yüzden
kendini ödüle uzak görmektedir. Bu durumda sporcunun bekleyişi 0’a yakın olacaktır. Yaşamdaki valens
ve bekleyişlerin düzeyinin yüksek olması kişinin hedefe ve bu sayede doyuma ulaşması açısından
önemlidir. Bununla birlikte iş hayatında bu modeli kullanmak isteyen yöneticiler,
11