Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Prof Dr. Ahmet HIZAL<br />
İ.Ü. Orman Fakültesi<br />
Havza Yönetimi Anabilim Dalı<br />
34473 Bahçeköy‐İSTANBUL
1. Giriş:<br />
Ülkemizdeki sel taşkın ve heyelan olaylarının yakın<br />
tarihten günümüze kadar seyri
2. Entegre Havza Yönetimi Kavramının Kısaca<br />
Tanıtımı<br />
Yönetimin bileşenleri:<br />
‐ Amaçlar<br />
‐ Planlama<br />
‐ Örgütlenme / Örgüt<br />
‐ Denetleme<br />
Entegre Havza Yönetimi (EHY): Havzaların değişik<br />
amaçla kullanımlarının; toprak, su ve bitki üçlüsü<br />
arasındaki doğal dengeyi bozmayacak bir şekilde<br />
planlanması ve düzenlenmesidir.
3. Entegre Havza Islahı:<br />
Kapsadığı Konular:<br />
‐Erozyon<br />
‐Sel ve Taşkın Kontrolü çalışmaları
Amaçlar:<br />
‐Toprak kaybını önlemek veya en az düzeye indirmek<br />
suretiyle tarımsal verimde artış sağlamak<br />
‐Erozyon, sel, taşkın ve sedimantasyon gibi olayları<br />
önlemek suretiyle;<br />
a) Yerleşim bölgelerindeki can ve mal yitiklerinin ortadan<br />
kaldırılması veya en az düzeye indirilmesi<br />
b) Su üretimine ayrılan <strong>havza</strong>lar ile bunların çıkış<br />
kısımlarında doğal olan veya inşa edilmiş bulunan su<br />
toplama tesislerinin işlevlerini tam olarak görmelerini<br />
sağlayarak su üretimini düzenlemek,<br />
c) Verimli tarımsal alanları erozyon, sel ve taşkından<br />
korumaktır.
Amaçların Saptanması:<br />
‐ Öncelikle <strong>havza</strong>lardaki sorunların bilinmesi<br />
gerekmektedir. Örneğin: Sorun erozyon mudur Erozyon<br />
ise hangi çeşit erozyon söz konusudur. Tabaka erozyonu<br />
mu Yoksa çizgi erozyonu mu Veya kitle erozyonu mu<br />
Yada sel problemi mi söz konusudur<br />
‐ Sorunların nerelerden ve nasıl kaynaklandığının ortaya<br />
çıkartılması zorunludur. Örneğin: Erozyon, tarım yoksa<br />
mera alanlarından mı yada su mecralarından mı meydana<br />
gelmektedir
‐ Çalışmalarda öncelikle savaşılacak sorunların saptanması<br />
için bunlardan etkilenen nesnelerin neler olduğunun<br />
belirlenmesi gereklidir. Örneğin: Erozyon veya sel olayları<br />
tarım, yerleşim alanları veya su toplama tesislerinden<br />
hangilerini etkilemektedir<br />
Yukarıdaki sorunların yanıtları ancak <strong>havza</strong>da yetişme<br />
ortamı koşularına ilişkin etütlerin yapılması ve<br />
değerlendirilmesiyle verilebilir.
4. Yetişme Ortamı Koşullarının İncelenmesi
Şekildeki öğelerin kısaca açıklanması:<br />
İncelenecek özellikler<br />
Elde edilecek bulgular<br />
- yağış ve rüzgarın erosiv potansiyeli<br />
- akış tipleri, miktarı ve kalitesi<br />
İklim (yağış karakteristikleri, - yağış tipleri<br />
sıcaklık, nem ve rüzgar) - bitki örtüsü ve arazi kullanma şekillerine yapılacak müdahaleler<br />
- bitki örtüsünün gelişimi<br />
- Jeoloji kayaçların çeşitleri, fiziksel ve kimyasal özellikleri<br />
- akış tipleri, miktarı ve kalitesi<br />
Jeoloji (kayaçların cinsleri, - topoğrafik yapının şekli, eğim<br />
özellikleri ve arazideki konumları) - drenaj yoğunluğu<br />
- toprak özellikleri<br />
- toprak özellikleri<br />
Topoğrafya (yükselti, eğim - form faktörü<br />
karakteristikleri, ortalama - erozyon durumu<br />
genişlik ve uzunluk, bakı, - yağış tipleri<br />
dere sıklığı, drenaj yoğunluğu, - akış tipleri, miktarı, kalitesi ve seller<br />
dere tipleri) - arazi yetenek sınıfları<br />
- çatallanma oranı<br />
- dairesellik oranı<br />
- uzunlaşma oranı<br />
- dere sırası ve dere tipleri<br />
- dere sıklığı ve drenaj yoğunluğu<br />
- konsantrasyon zamanı
İncelenecek özellikler<br />
Elde edilecek bulgular<br />
- akış tipleri, miktarı ve kalitesi<br />
- erozyona duyarlılık<br />
- bitki örtüsünün gelişimi<br />
Toprak özellikleri (hidro-fiziksel - arazi kullanma şekilleri<br />
ve kimyasal özellikleri) - arazi yetenek sınıfları<br />
- bitki örtüsü ve arazi kullanma şekillerine yapılacak<br />
müdahaleler<br />
Yol yoğunluğu ‐ erozyon durumu<br />
‐ akış tipleri, miktarı ve kalitesi<br />
Erozyon ‐ erozyon tipleri (tabaka, oluk ve oyuntu; su erozyonu rüzgar erozyonu)<br />
ve şiddeti<br />
‐ sediment kaynakları<br />
‐ akış tipleri, miktarı ve kalitesi
İncelenecek özellikler<br />
Elde edilecek bulgular<br />
- akış tipleri, miktarı ve kalitesi<br />
Bitki örtüsü (türler, kapalılık, - erozyon durumu<br />
boy, gelişim ve ölü örtü durumu) - bitki örtüsüne yapılacak müdahaleler<br />
Arazi kullanma şekilleri ve - akış tipleri, miktarı ve kalitesi<br />
sosyo-ekonomik yapı (bitki - erozyon durumu<br />
türleri, gelişme devreleri, toprağı - değişik kirleticiler<br />
örtme durumları, tarım ve - güncel arazi kullanma şekilleri<br />
hayvancılık, endüstri, nüfus) - bitki örtüsü
5. Yetişme Ortamı Koşullarının Erozyon, Sel ve Taşkın<br />
Olayları Açısından Değerlendirilmesi ve Alınacak<br />
Önlemler<br />
Tablo 4. Akış tiplerinin <strong>havza</strong> yönetim çalışmalarıyla değiştirilmesi<br />
Yetişme ortamına Akış tipleri Uygulanacak <strong>havza</strong> Oluşabilecek<br />
İlişkin bulgular yönetimi çalışmaları akış tipleri<br />
sağanak yağış, geçirimsiz yüzeysel akış derin toprak işlemesiyle yüzeyaltı akış<br />
kayalar, dik eğimler ve<br />
toprak ıslahı<br />
derinliği sınırlandırılmış<br />
toprak<br />
sağanak yağış, geçirimli yüzeysel akış derin toprak işlemesiyle taban suyu akışı<br />
kayalar, dik eğimler,<br />
toprak ıslahı<br />
geçirimsiz toprak<br />
sağanak yağış, geçirgen yüzeysel akış kullanım şeklinin taban suyu akışı<br />
kayalar, geçirimsiz<br />
değiştirilmesi ve toprak<br />
toprak, tarımsal kullanım<br />
işlemesiyle toprak ıslahı
kış aylarında yağış, yüzeysel ve orman örtüsünün taban suyu akışı<br />
bozuk orman örtüsü, yüzeyaltı iyileştirilmesi<br />
eğimli topografik yapı,<br />
akışı<br />
geçirimli kayalar ve derin<br />
toprak<br />
kar ve yağmur yağışları, yüzeysel akış tarım sisteminin değiştirilmesi, taban suyu akışı<br />
eğimli yamaçlar, tarımsal<br />
orman örtüsünün ıslahı,<br />
kullanım, bozuk orman<br />
tabaka, oyuntu ve kanal<br />
örtüsü, tabaka, oyuntu ve<br />
erozyonun önlenmesi<br />
kanal erozyonu<br />
Erozyon, sel ve taşkın olaylarını önlemek amacıyla yapılacak <strong>havza</strong> yönetim çalışmaları idari, kültürel, mekanik veya teknik<br />
önlemleri kapsamaktadır.<br />
İdari önlemler: Bir ağaçlandırma sahasının çitle çevrilerek korunması, yerleşim ve sanayi bölgelerinin kaldırılması, halkın<br />
sosyoekonomik durumunun iyileştirilmesi gibi..<br />
Kültürel önlemler: Rotasyon, şerit ekimi, kontur tarımı, meralarda otlatmanın planlanması, ağaçlandırma, çalılandırma,<br />
otlandırma, çim kalıpları, canlı çitler, örme çitler gibi..<br />
Mekanik veya teknik önlemler: Teras, kuru taş, beton veya ahşap eşikler, saptırma kanalları, taşıntı barajı ve sel kapanı<br />
gibi..<br />
Söz konusu önlemler bir <strong>havza</strong>nın şekilde gösterilen materyal toplama, boğaz ve birikinti konisi bölgelerine göre<br />
değişmektedir.
Bu önlemler in uygulanacağı yerler <strong>havza</strong>ların toplama, boğaz ve birikinti konisi bölgelerine göre değişmektedir.<br />
Su Toplama Havzasının<br />
Bölümleri<br />
1.Su (materyal) Toplama<br />
Bölgesi<br />
2.Boğaz Bölgesi<br />
3.Birikinti Konisi Bölgesi<br />
1<br />
2<br />
3
1. Materyal toplama bölümü: a. Mecra tabanlarının tahkimi için teknik önlemler<br />
Taşıntı barajları, basamaklandırma, kaldırımlama<br />
b. Yamaç tahkimi<br />
b1. Kütle stabilizasyonu<br />
b.2.Yüzey stabilizasyonu<br />
2. Boğaz bölümü: Teknik önlemler<br />
Taşıntı barajı, sel kapanı gibi..<br />
3. Birikinti konisi bölümü: Materyal akımını durdurmak amacıyla kültürel ve teknik önlemler<br />
Taşkınları durdurmak için yatak ıslahı<br />
Kıyı oyulmalarını önleyecek teknik önlemler<br />
Burada yerine göre alınması gereken en önemli önlem birikinti konilerinde yerleşmelerin ve endüstri tesislerinin kurulmasının<br />
önlenmesi veya gerekli önlemler alındıktan sonra yerleşim ve endüstriyel tesislerin yapımına müsaade edilmesi<br />
Islah önlemlerine ilişkin örnekler
Su ayırım çizgisi<br />
p<br />
Memba<br />
B<br />
L<br />
Havzanın<br />
çıkış<br />
Mansap<br />
Delta<br />
Su toplama bölgesi<br />
Boğaz bölgesi<br />
Taşıntı konisi<br />
Boyuna kesit
Islah önlemlerine ilişkin örnekler:
Sonuç ve Öneriler<br />
Entegre <strong>havza</strong> ıslahı için <strong>havza</strong>larda en ucuz ve en iyi<br />
yöntem;değişik amaçlarla kullanılan <strong>havza</strong>larda toprakbitki‐su<br />
dengesinin bozulmadan kullanılmasının<br />
sağlanmasıdır. Bunun için <strong>havza</strong>lar kullanılmadan<br />
ayrıntılı incelenmeli ve bunlara göre belirlenecek<br />
önlemler alınmak suretiyle <strong>havza</strong>ların kullanım şekilleri<br />
planlanmalı ve düzenlenmelidir.
Change language