Tüketici Yazıları III - tüpadem - Hacettepe Üniversitesi

12 Tüketici Yazıları III Ekonomik Krizin Tüketicilerin Satın Alma Davranışı Üzerine Etkileri 13
Burada önemle belirtelim ki, ekonomik krizler bu sayılanlarla sınırlı değildir. Son dönemlerin
en önemli krizleri; 1994-95 Meksika krizi, 1997-98 Asya Pasifik Krizi, 1998
Rusya ve Brezilya krizleridir. Nitekim Türkiye’de de Nisan 1994, Kasım 2000, Şubat
2001, 2008 Global Ekonomik krizi ile 2009 yılında yaşanan finansal krizler örnek olarak
verilebilir.
Türkiye’de yaşanan bu krizleri de kısaca hatırlamamız gerekirse;
Nisan 1994 Krizi: Tarihte 5 Nisan kararları olarak geçen bu krizin nedenleri olarak
orta ve uzun vadede sürdürülemeyecek kadar büyük olan cari açık ve kamu açığı gösterilmektedir.
Bazı uzmanlara göre, o dönemde ekonomiden sorumlu olanların hatalı denilebilecek
uygulamaları krizin etkilerini daha da derinleştirmiştir. Kamunun üzerindeki
yüksek faiz yükünü azaltmak için piyasaya sıcak para sürülmesi, dövize olan talebi beklenmeyen
düzeyde artırmıştır. Bu talebi karşılayabilmek için de Merkez Bankası rezervlerini
satmaya başlamıştır. Dolar bir anda fiyatını ikiye katlamış ve Merkez Bankası rezervleri
neredeyse yarıya inmiştir. Bu da kamunun borçlarını ödemek için %400 gibi
oranlardan faizle borçlanmasına sebep olmuştur. 5 Nisan kararlarının sosyal etkileri de
büyük olmuştur. Dövizle borçlananların yükü bir anda ikiye katlanmıştır. İşsizlik artmış,
devalüasyon gerçekleşmiş ve enflasyon üç haneli rakamlara fırlamıştır. Bu Türk tüketicisinin
krizle ilk ama son sınavı olmamıştır.
Kasım 2000 Krizi: Ekonomi politikası enflasyonun düşürülüp, büyümenin artırılması
olarak benimsenmiş ve bunun için IMF’nin öncülüğünde birtakım ekonomik planlar
hazırlanmıştır. Ancak o dönemde de bazı ekonomistlerin belirttiği gibi, IMF işbirliği yaptığı
pek çok ülkede başarısız olmuş ve Türkiye’de bu başarısızlık halkasına eklenen bir ülke
olmaktan kaçamamıştır. O dönemde iç pazarda dayanıklı tüketim mallarına olan talep
ithalatı artırmış ve bu durum da döviz rezervlerinin istenilen seviyeye çıkmamasına
sebebiyet vermiştir. KİT’lerin zarara devam etmesi ve cari açığın öngörülenden yüksek
olması gibi nedenler bir araya geldiğinde “kriz geliyorum” demiştir ve 22 Kasım’da bankalararası
gecelik borçlanma faizlerinin üç kat artmasıyla kriz yine patlak vermiştir. Hatta
bunun sonucunda krizin giderilmesi için IMF’den üstüne üstlük 7.5 milyar dolarlık
kredi alınmıştır.
Şubat 2001 Krizi: Kasım 2000’de yaşanan krizin etkilerinden yavaş yavaş kurtulmaya
çalışan Türkiye bu defa da devletin üst mevkisinde görev alan kişilerin anayasa kitapçığı
fırlatma sahnesine maruz kalmış ve bu siyasi olayın ekonomik krize dönüşmesi hiç de
zor olmamıştır. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerin ekonomileri spekülasyona çok açık
olduğundan bu tip bir siyasi kriz yabancı yatırımcıyı ürkütmüş ve onlarda çareyi borsada
veya diğer alanlardaki paralarını alıp ülkemizden kaçmakta bulmuşlardır. Borsada da
ağır kayıplar yaşanmış ve gecelik faizler %7000’lere kadar yükselmiş ve ülkede devalüasyon
gerçekleşmiştir. Bu krizin etkisiyle de Türk halkı dalgalı kur sistemi ile tanışmıştır.
Böylece IMF, enflasyonla mücadele de dövizi çıpa olarak kullanmaktan vazgeçmiş ve
bunun faturası devletin 51 trilyonluk fazladan faiz yükünün altına girmesi ile sonuçlanmıştır
(Alantar,2009:11).
2008 Global Ekonomik Krizi: Bu kriz mortgage kredilerinin geri ödenememesi sonucunda
çeşitli finans kuruluşlarının sıkıntıya düşmesinden kaynaklanmış ve tüm dünyada
etkisini göstermiştir. Diğer yaşanan krizlerden belli dersler çıkaran Türkiye, 2000
ve 2001 krizlerinde çok etkin bir rol oynayamasa da BDDK’yı kurarak, bankacılık sektörüne
belli düzenlemeler ve sınırlamalar getirmiştir. Böylece Türk bankalarının yaşanabilecek
ekonomik krizler karşısında daha sağlam bir şekilde ayakta durabilmelerine yardımcı
olmuştur. Yaşanan bu global kriz diğerlerinden farklı olarak Türkiye’nin ekonomisindeki
zayıflıktan değil, küresel etkilerden kaynaklansa da krizin etkileri çok yakından
hissedilmiştir. Yabancı sermayeye yüksek derecede bağımlı olan Türkiye ekonomisi, dış
piyasalarda yaşanan sorunlar karşısında yeterince direnç gösterememiş ve ilk dalga olarak
sayılabilecek dönemde daha önceki krizlerde olduğu gibi yabancıların piyasadan çekilmeleri
sonucunda borsada ağır kayıplar vermiş ve döviz fiyatlarının kısa zamanda aşırı
artışı ile karşı karşıya kalmıştır. Merkez Bankasının müdahalesi sonucu döviz fiyatlarındaki
artış önlense de günümüzde halen döviz fiyatlarında bir artış yaşanmaktadır. Bu
durum hem ihracatçıları hem de ithalatçıları olumsuz yönde etkileyerek, cari açık üzerinde
olumsuz bir etki oluşturmuştur.
2009 Krizi: Özellikle 2009 yılının ilk üç ayı için ekonomistler çok fazla yorumlar yapmışlardır.
Ancak herkesin üzerinde birleştiği nokta; “artık hiçbir şeyin eskisi gibi olamayacağıdır”.
ABD’deki yönetim değişikliği ile birlikte alınacak önlemler sadece ABD’yi
değil, bütün dünyayı etkileyecek gibi görünmektedir. Bir kısım uzmanlar; ABD ve AB
birlikte hareket edip, bir koordinasyon içinde çalışırlarsa 2009’un ikinci yarısından itibaren
piyasalarda bir düzelme yaşanacağını ileri sürmektedir. Diğer bir kısım uzmanlar ise,
şu anda bir tarihe tanıklık ettiğimizi ve daha her şeyin yeni başladığını belirtmektedir.
Durum ne şekilde gelişirse gelişsin Türkiye’nin ekonomisinin bu durumdan etkilenmesi
kaçınılmaz olmuştur (Özbilen,2001:12).