Tüketici Yazıları III - tüpadem - Hacettepe Üniversitesi

150 Tüketici Yazıları III
Nanoteknoloji, Çevre ve Aile
151
ren, ancak bazı durumlarda dengeyi bozabilen bir varlıktır. İnsanla çevresi arasındaki
dengeyi sağlayan koşullar bozulmaya başlayınca, insanların gerekli önlemleri alma zorunluluğu
doğar. Çünkü ailelerin ve toplumun refahına ve sosyal huzuruna katkıda bulunan
bazı çevresel faktörler, çeşitli madde ve enerjinin doğal birikiminin çok üzerinde
çevreye katılması ile insan ve toplum sağlığı için tehlike yaratan etkenler haline dönüşerek
çevre kirliliğine neden olur. Çevre kirliliği canlıların yaşadıkları ortamın doğal dengesinin
bozulması faaliyetidir (Babaoğul ve Bener, 2008).
Hızla artan dünya nüfusu, plansız endüstrileşme ve sağlıksız kentleşme, nükleer denemeler,
bölgesel savaşlar, verimi artırmak amacıyla kullanılan tarım ilaçları, yapay gübreler
ve deterjan gibi kimyasal maddeler yoluyla çevre kirliliği giderek artmaktadır. Bunun
sonucu büyük oranda kirlenen hava, su ve toprak, canlılar için zararlı olabilecek boyutlara
ulaşmıştır (Çabuk ve Karacaoğlu, 2003). Her alanda büyük ölçüde ilerleme kaydedilmesine
rağmen, dünya üzerinde insan faaliyetleri arttıkça yaşam kalitelerinin düştüğü
görülmektedir. Esas olarak, nüfus yoğunluğunun artması ve insanlar arası rekabet, sürekli
büyüyen baskıların ortaya çıkmasına neden olmuş, doğal çerçevede yapılan değişiklikler
yaşamı olumsuz yönde etkilemiştir. Fakat aynı zamanda, ekonomik faaliyetin ve teknik
ilerlemelerin, çevredeki bozulmaları düzeltici ve çevreyi koruyucu katkısının da farkına
varılmıştır. İnsanların, istek unsuruna hemen hemen hiç yer bırakmayan hızlı bir
kalkınma süreci içine girmeleri ile birlikte, çevre ile ilgili konularda aşırılılık, çarpıklık ve
düzensizlik tehdidine karşı yol gösterici olma görevi teknolojiye ve mühendisliğe düşmektedir.
Koşullara uygun ve özenle seçilmiş bir teknoloji ve hür ticari değişim ilişkileri,
çevre konusunda istenen yönde bir gelişme sağlanabilmesinin araçlarıdır.
Rasyonel bir çevre yönetiminin, kısa dönemli amaçlarla kaynaklarının düşüncesizce
yağmalanması ya da doğal kaynakların kullanımının yasaklanması gibi iki ayrı uygulamadan
çok farklı olarak genel ekonomik yarar sağlayıcı bir özelliğe sahip olduğu görülmektedir.
İnsanların çevre üzerinde etkili olabilecek her türlü faaliyetinin dikkatli bir şekilde
gözlenmesini de içerecek şekilde, bilim ve teknolojinin akıllıca kullanımı ile gelişme
sağlanabildiği anlaşılmıştır. Bu bağlamda çevre kirliliğini önleme girişimleri, sağlıklı
bir mühendislik ve yönetim uygulamasını değil, aynı zamanda toplumsal davranış kalıplarının
geliştirilmesini, kültür düzeyinin ve ahlak değerlerinin yükseltilmesini de gerektirmektedir
(Schaefer, 1991).
Bilimdeki ilerleme sayesinde doğal kaynakların tahrip edilmeden kullanılması için geliştirilen
teknolojiler tükenen kaynaklara alternatifler sağlanmaktadır. Örneğin atıkları
geri kazanmak yeni ve yenilenebilir enerji kaynakları kullanmak tarımsal üretim süreçlerini
kontrol edebilmek gibi birçok yenilik geliştirilmektedir (Erdem ve Ökmen, 2008).
Başta su ve enerji olmak üzere kaynakların ihtiyaçtan fazla tüketilmesinin önüne geç-
mek günümüz şartlarında çok önemli bir husustur. Nanobilimi bu soruna yönelik daha
az kaynak harcayan, daha etkin, aynı zamanda geri kazanılabilen paketleme materyallerini
çözüm olarak sunmaktadır. Global ısınmanın gündemde bulunduğu şu sıralarda su
kaynaklarının idareli kullanımı petrolden daha fazla önem arz etmektedir. Nanobilimi bu
sorun için daha az su harcayan ürünler geliştirmek ve kendi kendini temizleyen ürünler
imal etmekle uğraşmaktadır (Denizci, 2008).
Günümüzde teknoloji denince ilk akla gelen kavramlardan biri de enerjidir. Özellikle
ortaya çıkan çevre sorunları bağlamında enerji ve teknoloji ilişkisi büyük önem kazanmaktadır
(Ökmen, 1996). Nanoteknoloji alanındaki buluşlar; daha etkin, ucuz ve çevre
dostu teknolojilerin girişimiyle günümüzdeki enerji tedariğine yönelik alternatif tekniklerin
ötesine geçme imkanı tanımaktadır (Tırıs, 2008). Nanoteknoloji; enerji tüketiminin
azaltılması, enerji üretim veriminin artırılması, çevre dostu enerji sistemleri ve pillerin
geri dönüşümü gibi enerji kaynakları ve çevreyle ilgili alanlarda yeni uygulamaları beraberinde
getirmektedir (Küçükyıldırım, 2011).
Gelişen teknolojilerin yanı sıra zamanla çevrecilik geniş kitleler tarafından desteklenen
ve daha geniş anlam ve alanları içeren bir faaliyetler dizisi haline gelmiştir. Gelişen çevre
bilinci tüketicilerin ürün tercihlerinde ve satın alma sürecinde etkili olmaya başlamıştır
(Aracıoğlu ve Tatlıdil, 2009).
Tüketici, mal ve hizmetleri başka mal ve hizmetlerin üretimi için değil de tamamen kişisel
veya ailesel gereksinimleri için kullanan veya tüketen kişidir (Durmaz ve ark. ,
2011). Firmaların hedef pazarında yer alan tüketici, kendisine sunulan yeni pazarlama
bileşenlerini kendi tüketim sistemi içinde değerlendirerek bunları kabul eder veya reddeder.
Başka bir deyişle, yeni pazarlama bileşenlerinin tüketicinin tüketim sistemine alınıp
alınmaması bu konuda bir karar vermesi ile mümkündür. Tüketici kabul süreci yeniliğin
farkına varma, bilgi edinme, değerlendirme, deneme, kabul etme veya reddetme aşamalarından
oluşur. Yeniliğin kabulü, tüketicinin ekonomik, sosyal ve psikolojik risk alma
düzeyine bağlıdır (Özgen ve ark. , 2007). Tüketicinin hayatına giren ve özellikle tüketici
için yeni bir teknoloji olan nanoteknoloji ile ilgili kararlar fazlasıyla önem taşımaktadır.
Nanoteknoloji ile ilgili tercihler kişisel ve mesleki değerlerden, toplumsal ve kurumsal
yapılardan, politika ve düzenlemelerden, tüketicinin ihtiyaç ve isteklerinden, genel
umut ve korkulardan etkilenmektedir. Ayrıca bu tercihler değerler, kurumlar ve inançlar
arası değiş tokuşa da bağlıdır. Nanoteknoloji ile ilgili tercihler nanoteknolojinin ne
anlama geldiğini, hangi uygulamaların doğacağını, tüketicilerin bu uygulamaları nasıl
kullanacağını ve toplumun nasıl şekilleneceğini belirlemede yardımcı olacaktır (Miller ve
ark. ,2007).
Tüketicinin tüketime yönelik karar ve davranışlarının oluşmasında ailesinin etkisi bü-