Tüketici Yazıları III - tüpadem - Hacettepe Üniversitesi

8 Tüketici Yazıları III Ekonomik Krizin Tüketicilerin Satın Alma Davranışı Üzerine Etkileri 9
Giriş
2007 yılında dünya ekonomisinin merkezi olan ABD’nde 2007 yılının yaz aylarında
uluslararası finansal kurumlara dayalı olarak ortaya çıkan global ekonomik kriz, daha
sonra ABD’nin sınırlarını aşarak ilk olarak 2008 yılının ilk yarısında diğer gelişmiş
ülkelere ve 2008 yılının ikinci yarısı ile 2009 yılı başlarında da gelişmekte olan ülkelere
yayılmıştır. Dünya ekonomisinin aşırı ısınması nedeni ile ortaya çıkan bu likidite krizinin
dramatik etkisi hemen hemen tüm sektörlerde kendisini göstermiştir.
Kısa bir zaman içinde ülkelerin finansal yapılarında ciddi bozulmalara neden olan global
ekonomik kriz ekonomi aktörlerini; finansal güvenlik, işsizlik oranları, tüketici fiyatları,
kredi kullanma olanakları ve döviz kurları ile ilgili olarak kısa süreli ani değişikliklerle
karşı karşıya bırakmaktadır. Bütün bu faktörler satın alma sürecindeki tüketici davranışını
da yakından etkilemektedir. Çünkü tüketiciler piyasa aktörleri arasında en önemli
mevkide olan kesimi oluşturmaktadır.
Ekonomik kriz nedeni ile kendilerini güvende hissetmeyen tüketiciler harcama ve tasarruf
konularında geçmişe oranla artık daha hassas davranmaya başlamışlardır. Tüketiciler,
harcama kararlarını daha rasyonel bir şekilde vermeye ve daha fazla tasarruf ederek
kriz ortamından en az zararla çıkmaya çalışmaktadırlar. Bu yüzden kriz dönemlerinde tüketicilerin
satın alma davranışlarının nasıl değiştiğinin gözlenmesi hem piyasa aktörleri
açısından hem de bu süreçte alınması gereken önlemlerin belirlenmesi açısından büyük
bir önem taşımaktadır (İslamoğlu,2003:215).
1. EKONOMİK KRİZ KAVRAMI VE ÖZELLİKLERİ
Son yüzyılda dünyada yaşanan sosyal, siyasal, bilimsel ve teknolojik değişmeler Dünya
ekonomisinde gelişmeyi de beraberinde getirmiştir. Gelişen dünyada ortaya çıkan yeni
yönelimler karmaşık sorun ve çözümlerin ortaya çıkmasına neden olmuştur. Tüm Dünya’da
ülke ekonomisini etkileyen olayların en başında “ekonomik krizler” gelmektedir.
Etimolojik kökeni Yunanca “krisis” olan kriz kelimesi; “bir ülkede veya ülkeler arasında,
toplumun veya bir kuruluşun mevcut konumunu ve geleceğini etkileyen, hiç beklenmedik bir anda
ortaya çıkan ve önlem alınmadıkça geç kalınmış olan olumsuz bir durum olarak” tanımlanmaktadır.
Sosyal bilimler açısından kriz kelimesinin genel bir tanımını yapmak hiç kolay değildir.
Çünkü içinde bulunulan durumun ya da karşı karşıya kalınan olayların ne derece kriz
olduğu kişiden kişiye veya ülkeden ülkeye değişebilmektedir. Bu nedenle kriz kavramının
ortak özelliklerini belirlemekte yarar vardır. Bunlar;
• Normal bir süreç içerisinde ortaya çıkan olumsuz gelişmeleri kriz olarak adlandıramayız.
Kriz beklenmedik bir anda beliren ciddi bir sorundur. Önceden bilinemeyen ve
öngörülemeyen gelişmelerin makro seviyede devleti, mikro seviye de ise işletmeleri ciddi
bir şekilde etkilemesi gerekir.
• Krizin en önemli özelliği, önceden tahmin edilemeyen yada bilinemeyen bir zamanda
ortaya çıkmasıdır.
• Krizler genelde düşünüldüğü gibi tamamen negatif bir özelliğe sahip değillerdir. Kişiler,
işletmeler ve devletler için krizler bazen bir tehdit oluşturur bazen de yeni fırsatlar
yaratır.
• Krizler kısa yada uzun süreli olabilirler. Krizin işletmeler yada kişiler üzerindeki etkisinin
kısa yada uzun sürmesi, krize karşı koyulabilecek tedbirlerin zamanında alınıp
alınmamasına ve bunların uygulanmasına bağlıdır.
• Krizlerin bir özelliği de bulaşıcı hastalık gibi yayılma etkisi göstermesidir. Herhangi
bir işletmede ortaya çıkan kriz bu organizasyonla ilişki içerisinde olan diğer işletmelere
de sirayet edebilmektedir (Akçan ve Şen,2002:5).
Bu kısa açıklamalardan sonra ekonomik kriz kavramını bilimsel bir temele dayalı olarak
aydınlatmak için konuyu bazı örneklerle açıklamakta yarar görülmektedir.
Enflasyon, gerek devlet gerekse birey ve işletmeler açısından bir “sorun”dur ancak
“kriz” değildir. “Hiperenflasyon” ise bir krizdir. Çünkü hiperenflasyon, fiyatlar genel seviyesinin
aniden ve beklenmedik bir biçimde hızla artmasıdır. Bugün Türkiye’nin yaklaşık
son yirmi yıldır içinde bulunduğu kronik enflasyon ortamını kriz olarak adlandırmak
doğru değildir. Buna karşın 1980’li yıllarda birçok Latin Amerikan ülkesinde, 1990’lı
yıllarda ise sosyalizmin yıkılması ile birlikte piyasa ekonomisine geçiş yapan ülkelerde