Tüketici Yazıları III - tüpadem - Hacettepe Üniversitesi

102 Tüketici Yazıları III Yaşlı Tüketiciler Ve Teknoloji: Yaşlı Tüketicilerin Bilgi Ve İletişim Teknolojileriyle İlişkilerini Anlamaya Yönelik Nitel Bir Araştırma 103
Birşey olursa onları sorumlu tutarım dedim. Eve de almadım, bunun için de uzak kaldık.
(Mehmet, E, 65)
Bilgisayarlar ortaya çıkınca, öğrencilerime yeterli olamadığımı düşündüm ve öğretmenliği
bıraktım... O zamandan sonra bilgisayar kullanma ihtiyacı duymadım. (Saadet, K, 60)
Bu endişeler, sadece yaşanan tecrübelerden değil aynı zamanda kişinin bu teknolojilere
bakış açısından da kaynaklanabilir (Selwyn, 1997). Örneğin, bu grup içindeki katılımcılar
teknolojinin kendileri için oldukça karmaşık olduğunu düşünmektedir:
Teknoloji bizim için biraz karmaşık... Geçenlerde 5 yaşındaki torunum telefondan mesaj
gönderemediğimi öğrenince çok şaşırdı. (Saadet, K, 60)
Teknolojik ürünlerle çok barışık değilim… Aradığım zaman bulunayım, bazı zamanlarda
da hanımın sesini duyayım. Kamera falan olsun diyor kız ama ben ne yapayım. Araba
bile o kadar teferruatlı olsun istemem. (İbrahim, E, 63)
Hatta katılımcılardan birisi cep telefonunun özelliklerini kullanmaktan bahsederken
kendisini “teknoloji özürlü” olarak tanımlamıştır.
Richardson vd. (2005) kadın ve erkeklerin teknolojiye yönelik endişelerini farklı şekillerde
ifade ettiklerini belirtmektedir. Erkekler yaşadıkları endişeyi dışsal (yapısal ve sosyal)
değişimlere bağlarken, kadınlar bu durumu daha çok içinde bulundukları nesil ve
yaşla ilintili olarak açıklamaktadırlar. Dahası erkekler kendilerini, bu hislerin üstesinden
gelebilecek ve teknolojiye karşı galip gelebilecek şekilde tanımlama eğilimindedirler.
Gerçekten de bu grup içinde yer alan erkek katılımcılardan birisi Internet’i ve bilgisayarı
kullanmamasını Türkiye’nin teknolojik gelişimindeki eksikliğe bağlamakta ve bu teknolojileri
kullanabileceğini ifade etmektedir:
Bana da pek yakışmıyor eksik kalmak (Internet’i bilmemesi hakkında) ama şimdiden
sonra gözüm yemiyor. Aslında bir kursa gitsem çok da zor değil... (Mehmet, E, 65)
Teknoloji Cahilleri
Bu grup içinde yer alan katılımcıların tamamı kadınlardan oluşmaktadır. Yaşları 70’e yakın
ve üzerinde olan bu katılımcılar aynı zamanda düşük gelir ve eğitim seviyesine sahiptirler.
Bu grup içindeki katılımcılardan ikisi çocuklarının zoruyla cep telefonu taşımaktadır
ancak hayatlarında ne bilgisayarı ne de Internet’i hiç kullanmamışlardır. Diğer iki katılımcı
ise ele alınan ürünlerden hiçbirini kullanmamıştır. Bu katılımcıların bilgi ve iletişim
teknolojileri hakkındaki bilgi ve tecrübeleri oldukça sınırlı olduğundan, görüşmelerde
çok fazla bilgi toplanamamıştır. Katılımcıların en önemli ortak noktası, bu tip ürünlere
ilgi ve merak duymamalarıdır:
Hiç bakmadım, hiç beni çekmiyor (cep telefonu için söylüyor). Hiçbir şey bilmiyorum,
öğrenmek de istemiyorum. (Zübeyde, K, 79)
Hiç kullanmadım (bilgisayar), hiç de heves etmedim. (Nurten, K, 68)
Richardson vd. (2005) yaşlı tüketicilerin belleklerinin ve dikkatlerinin azaldığını, bu durumun
da yeni birşeyler öğrenmelerini zorlaştırdığını belirtmektedir. Katılımcılardan birisi
gerileyen zihinsel yetenekleri nedeniyle kendisini “bunak” olarak tanımlamakta ve sadece
bu ürünlere değil, hayatta hiçbirşeye karşı ilgisinin kalmadığını da ifade etmektedir.
Diğer taraftan, bu grupta yer alan katılımcılar bu ürünleri hep çocuklarının ve torunlarının
evlerinde/ellerinde gördüklerinden, teknolojinin gençler için olduğunu ve kendilerinin
bu tür cihazlarla başa çıkamayacaklarını düşünmektedirler:
Beceremeyiz biz onları (çok fonksiyonlu telefonlar için söylüyor), gençlerin işi onlar...
(Hatice, K, 79)
SONUÇ VE ÖNERİLER
Ülkemizdeki yaşlı tüketicilerin bilgi ve iletişim teknolojileriyle ilişkisini anlama çabasında
bir başlangıç niteliği taşıyan bu keşifsel çalışmada, 60 yaş ve üstü 15 tüketici ile yarı
yapılandırılmış derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Bu görüşmelerde, yaşlı tüketicilerin
bilgi ve iletişim teknolojilerine yönelik algıları, tutumları, bilgileri ve bu teknolojileri
kullanım düzeyleri değerlendirilmiş, bu teknolojilerle nasıl bir ilişki içinde oldukları
anlaşılmaya çalışılmıştır. Bu değerlendirmeler sonucunda, yaşlı tüketicilerin bilgi
ve iletişim teknolojileriyle ilişkilerine göre dört grup altında toplanabileceği görülmüştür;
teknoloji karşıtları, teknoloji aşıkları/kullanıcıları, geride kalanlar ve teknoloji
cahilleri.
Çalışmada ortaya çıkan bu kategoriler, yaşlı tüketicilerin bilgi ve iletişim teknolojileriyle
tek tip bir ilişkisi olmadığını, diğer tüketici kesimleri gibi yaşlı tüketicilerin de farklı
tutum ve davranışlara sahip olduklarını göstermiştir. Ancak, yurtdışında gözlenen
“teknoloji kullanıcısı” profilinin aksine, bu kategoriler bizlere Türkiye’deki yaşlıların
ağırlıklı olarak teknolojik değişimin dışında kaldıklarını göstermektedir. Küçük bir azınlık
(teknoloji aşıkları/kullanıcıları) dışında katılımcıların bu teknolojileri yaşamlarına dahil
ettiklerinden ve gerçek anlamda birer kullanıcı olduklarından bahsetmek henüz zor
gözükmektedir. Bununla birlikte elde edilen bu kategoriler, aynı zamanda yaşlı tüketicilerin
potansiyel kullanıcılar haline çevrilmesini sağlayacak ipuçları da sunmaktadır.
Demografik özelliklerin, özellikle de gelir ve eğitim durumunun, yeni teknolojilerin
benimsenmesi ve kullanımı ile ilişkili olduğu kabul edilmektedir. Ancak, bu çalışmada
elde edilen kategoriler incelendiğinde sadece teknoloji cahilleri grubunda belirli demog-