Tüketici Yazıları III - tüpadem - Hacettepe Üniversitesi

80 Tüketici Yazıları III Gösteriş Tüketimine Karşı Gönüllü Sadelik 81
Gösteriş tüketimi kavramı hiçbir topluma yabancı değildir. Ancak boyutları toplumlar
arasında farklılık gösterebilir. Ekonomik açıdan zengin toplumlarda tüketim oldukça
yüksektir. Bu tip refah toplumlarında lüks tüketim ve gösterişin yüksek olması beklenen
bir sonuçtur. Fakat gelişmekte olan hatta gelişmemiş ekonomilerde bile taklit ve gösteriş
etkisinin tüketim kararlarına yön vermesi ve tasarrufu engellemesi arzu edilen bir durum
değildir.
Günümüzde tüketim, temel ihtiyaçların karşılanmasından çok, kişilerin toplum içindeki
yerini, konumunu belirleyen bir gösterge niteliği taşımaktadır. Tüketiciler için bilinçsiz
kredi kartı kullanımı, alışveriş ortamlarının rahatlığı, modanın sürekli değişmesi,
boş zaman, ambalaj, gösteriş, satıcıların tutumları, özel günler, reklamlar, tüketimin statü
kaynağı olarak görülmesi, kitle iletişim araçlarının etkileri gibi tüketimi artırıcı etkilerin
etkisi ile zaten tüketim nesnelerinin kuşatması altındaki tüketiciler daha fazla tüketme
eğilimi göstermektedirler. Tüketicilerin sürekli tüketimi düşünmeleri, bunun da
ötesinde tüketimi bir yaşam felsefesi haline getirmeleri toplumumuzun “tüketim toplumu”
olarak nitelendirilmesine neden olmaktadır. (Çınar ve Çubukçu; 2009).
Çubukçu (1999) yaptığı çalışmada tüketicilerin boş zamanlarında bile tüketimi düşündüklerini,
alışveriş merkezlerine sadece gezmek amacıyla girmekte olduklarını ve sadece
satış yerinin atmosferinin etkisi altında kalarak mamul satın aldıklarını bulmuştur.
Bilinçsiz olarak yapılan tüketimin teşvik edilmesi yerine tüketicilerin, çevre bilinci, sosyal
yönden sorumlu tüketim anlayışı ve geleceği düşünme gibi konularda bilinçlendirilmeleri
gerekmektedir.
Gönüllü Sade Yaşam
Önceki çağlarda daha az şeye ihtiyaç duyan ve bu ihtiyaçlarını fazla zorlanmadan
karşılayarak mutluluğu yakalayan insanlar, uygarlığın gelişmesine paralel olarak yeni
yeni ihtiyaçlar edindiler ve edinmektedirler. Kendilerini de, bu ihtiyaçları karşılamak
zorunda bulmaktadırlar.
Ünlü satış analisti Victor Lebow, savaş sonrasında tüketimi ekonomi için vazgeçilmez
bir koşul olarak nitelemekte ve “Muazzam derecede üretken ekonomimiz, tüketimi bir
hayat biçimi haline getirmemizi gerektiriyor. Artık mal satın alma ve kullanmayı düzenli
bir dinsel tören haline getirmeli, ruhsal doyumu ve egolarımızın tatminini tüketimde
aramalıyız. Eşyayı gittikçe artan bir hızla tüketmek, eskitmek, yıpratmak, atmak ve yenilemek
zorundayız.” demektedir. (http : // www. gezenbilir. com/ index. php topic
=41478. 0)
Bu tüketim ortamı içerisinde tüketici ancak tüketmek suretiyle çağdaş dünyada bir yer
edinebilir ve ne kadar tüketirse, değerini o kadar yükseltebilir. Değerini korumak ve yüceltmek
için sürekli tüketmek zorunda ve hayatının hiçbir döneminde “Bu kadar yeter”
deme hakkına sahip değildir. Bu noktada kesin olan şey yarınki ihtiyaç maddeleriyle gelir
arasındaki uçurum, bugünkünden daha fazla derinleşmiş olacaktır.
Çünkü tüketicilerin geliri, hiçbir zaman beklentileriyle orantılı şekilde artmamaktadır;
ondaki herhangi bir artışı fazlasıyla silip süpürecek yeni hedefler tüketicinin önüne daha
önceden dikilmekte ve bir yaşam amacı olarak onları beklemektedir. Sürekli değişen koşullar,
refah ve yoksulluk kavramlarını da sürekli olarak yeniden tanımlıyor ve bir zamanın
zenginliği, başka bir zamanın fakirliği halini almaktadır.
Tüm bu nedenlerle tüketim girdabında boğulmaya başlayan tüketiciler, çözüm arayışı
içine girmişlerdir.Modern dünyanın temel dinamikleri gereği artan tüketim miktarının,
gelecek kuşakların yaşamlarını tehlikeye atmayacak bir noktaya getirilmesi gerekliliği ile
sürdürülebilir tüketim olgusu paralelinde gönüllü sade yaşam tarzı gelişmiştir. Bu yaşam
tarzı 21. yüzyılda araştırmalara giderek daha sık konu olmaktadır. (Özgül, 2009)
“Gönüllü Sadelik” ya da “ Sade Hayat” hareketi batı toplumlarında tüketim çılgınlığına
ve alışveriş bağımlılığına bir tepki olarak ortaya çıkmıştır. İçinde bulunduğumuz yüzyılda
hızla yayılmaktadır. (Özgül, 2009)
Gönüllü sadelik tüketimi ve tüketime bağımlılığı en aza indirmek ve günlük faaliyetlerde
de doğrudan kontrolü en fazlaya çıkarmak isteyen bir yaşam biçiminin birey tarafından
seçilme düzeyidir. (Barton, 1981) Bu tanımda hemen fark edilebileceği gibi seçim
gönüllüdür ve baskı altında yapılmaz. Bu hareket kişinin kendi hayatının kontrolünü eline
alması, akıntıya kapılmamasıyla ilgilidir. Temel felsefesi; “tüketimi azalt, daha az çalış
ve daha çok zamanın olsun” dur. Daha mutlu bir yaşam için paradan geçmeyen bir
yol olarak da nitelendirilir. Zenginlik, mevki ve güç yerine iç huzuru ve doygunluk önermektedir.
“Gönüllü sadelik hareketi modern toplumun “iyi yaşam” tanımını sorgulamakta ve insanın
iç dünyasını zenginleştiren, sosyal yönden yararlı ve çevresel açıdan sürdürülebilir
olan daha az materyalist bir yaşamı savunmaktadır (Johnson, 2004). Dolayısıyla gönüllü
sadeliğin özünün, bireyin dış dünyasında olabildiğince sade ve basit, iç dünyasında ise
zengin ve derinliği olan bir yaşam olduğu ifade edilebilir (Odabaşı 2006, Elgin 1993).
Gönüllü sadeliğin beş ana değeri bulunmaktadır;
1- Maddi sadelik(kullanımda tüketim karşıtı yapılan davranış)
2- Kendini belirleme (bireysel gelecek için hayatını daha fazla kontrol
altına alma arzusu)
3- Ekolojik duyarlılık(kaynaklar ile insanların karşılıklı bağımlılığının farkında olmak)
4- İnsancıl ölçek(daha küçük kurumlar ve teknolojilerin arzulanması)