You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
T.C.<br />
ORMAN VE SU İŞLERİ BAKANLIĞI<br />
ORMAN GENEL MÜDÜRLÜĞÜ<br />
SAKIZ<br />
EYLEM PLANI<br />
2014-2019
İzmir - Urla
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
Anadolu coğrafyası kaybolmakta olan<br />
ekonomik, kültürel ve sosyal nitelikli bir<br />
değerini yeniden kazanacak.<br />
Prof. Dr. Veysel EROĞLU<br />
Orman ve Su İşleri Bakanı<br />
Çevrenin en önemli bileşeni olan orman ekosistemleri; küresel yaşam<br />
için en gerekli kaynaklar arasında yer almaktadır. Ülkemizde orman<br />
ekosistemlerini etkileyen temel unsurlarında biri; orman içinde yada<br />
kıyısında yaşamını sürdüren yedi milyon orman köylüsüdür. Bu geçekten<br />
hareketle dünyada ve ülkemizde, orman kaynaklarının gelecek nesillere<br />
aktarılabilmesinin temel koşulu, yerel halka alternatif gelir kaynakları<br />
sunmaktır.<br />
Orman alanlarından, bugünün ve gelecek nesillerin, sosyal, ekonomik,<br />
ekolojik, kültürel ve ruhsal ihtiyaçlarını sürdürülebilirlik prensibi<br />
ilkeleriyle karşılayacak tedbirler almak temel politikamızdır. Bu<br />
çerçevede, ülkemizin sahip olduğu doğal ve ekonomik değerleri,<br />
orman ekosistemine ve ülke ekonomisine kazandırmak, bakanlığımızın<br />
öncelikli hedeflerindendir. Çok sayıda eylem planı bu gaye ile hazırlanmış<br />
ve başarı ile uygulamaya konulmuştur.<br />
Ülkemizin zengin tür çeşitliliği içerisinde yer alan sakız ağacı ekonomik<br />
ve ekolojik potansiyeli olan bir türümüzdür. İlk çağlardan beri bilinen<br />
ve kullanılan, İzmir’in Çeşme ve Karaburun bölgelerinde yakın geçmişe<br />
kadar üretimi ve ticareti yapılan damla sakızı, ne yazık ki günümüzde<br />
yok olmaya yüz tutmuştur.<br />
Uygulamaya konulacak olan <strong>Sakız</strong> <strong>Eylem</strong> <strong>Planı</strong><br />
sayesinde; Anadolu coğrafyası kaybolmakta<br />
olan ekonomik, kültürel ve sosyal nitelikli bir<br />
değerini yeniden kazanacak bunun yanında<br />
gıda, kozmetik ve kimya endüstrisinde<br />
hammadde olarak kullanılan sakız, iç<br />
kaynaklardan temin edilmiş olacaktır.<br />
<strong>Sakız</strong> <strong>Eylem</strong> <strong>Planı</strong>nın ülkemize, teşkilatımıza<br />
ve orman köylümüze hayırlı olması<br />
temennisiyle, planın hazırlanmasında<br />
emeği geçenleri kutluyorum. Orman Genel<br />
Müdürlüğü çalışanlarının fedakar çalışmaları<br />
sayesinde bu eylem planının öngördüğü tüm<br />
faaliyetlerin başarıyla hayata geçirileceğine<br />
olan inancım tamdır.<br />
1
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
İzmir - Çeşme<br />
2
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
Uygun ekosistemlerde yeni sakız ormanları<br />
kurulacak, sakız üretim kültürü yeniden<br />
canlandırılacak.<br />
İsmail ÜZMEZ<br />
Orman Genel Müdürü<br />
Zengin biyolojik çeşitliliğimizin önemli türlerinden Pistacia lentiscus var<br />
chia sadece Çeşme Yarımadası ile <strong>Sakız</strong> Adası’nda yayılış göstermektedir.<br />
Çok eski zamanlardan beri kültür yetiştiriciliği yapılarak sakızından<br />
faydalanılan varyete chia’nın; seleksiyon sonucu oluşan bir kültüvar<br />
olduğu da ifade edilmektedir. Değişik kaynaklarda ana vatanının Çeşme<br />
kıyıları olduğu ifade edilmesine rağmen maalesef zaman içerisinde<br />
ülkemizdeki varlığı yok denecek kadar azalmıştır.<br />
Osmanlı İmparatorluğunun son dönemine kadar Çeşme Yarımada’sı<br />
ve karşısında bulunan <strong>Sakız</strong> Adası’nda sakız üretiminin yapıldığı,<br />
tarihi kayıtlardan bilinmektedir. Ancak günümüzde sakız üretimi ve<br />
ticaretini elinde bulunduran tek yer <strong>Sakız</strong> Adasıdır. Türk mutfağında<br />
vazgeçilmez yeri olan sakızın; gıda, kozmetik, tıbbi ve aromatik<br />
maksatlı kullanımlarının da artması nedeni ile ticari değeri her geçen yıl<br />
artmaktadır.<br />
<strong>Sakız</strong> ürünleri açısından dışa bağımlılığımızın azaltılması, kaybolan<br />
sakız üretim kültürünün yeniden canlandırılması, sakız ağacının<br />
ülkemizin uygun ekosistemlerine yeniden kazandırılması amacıyla<br />
son yıllarda çok sayıda çalışma yapılmıştır. Özellikle İzmir ilimizdeki<br />
Genel Müdürlük birimlerimiz ve sivil toplum kuruluşlarınca yapılan<br />
fedakar çalışmalar neticesinde, aşılamayan<br />
birçok teknik zorluk aşılmış olup uygulama<br />
deneyimi kazanılmıştır. Kamu ve sivil toplum<br />
kuruluşları ile araştırma birimlerinde, sakız<br />
ağacı yetiştiriciliği hususunda oluşmuş olan<br />
uygulama deneyiminin, eylem planı disiplini<br />
ile uygulamaya aktarılmasının faydalı olacağı<br />
düşüncesi ile bu eylem planı hazırlanmıştır.<br />
<strong>Eylem</strong> planının öngördüğü faaliyetlerin<br />
hayata geçirilmesi neticesinde; uygun<br />
ekosistemlerde yeni sakız ormanları kurulacak,<br />
sakız üretim kültürü yeniden canlandırılacak,<br />
sakız reçinesinin yöre halkına ürettirilmesi<br />
sayesinde bölge ve ülke ekonomisine katkı<br />
sağlanacaktır.<br />
2014 - 2019 yılları arasında uygulamaya<br />
konulacak olan <strong>Sakız</strong> <strong>Eylem</strong> <strong>Planı</strong>nın<br />
öngördüğü tüm faaliyetler ve sonuçlarının<br />
orman köylümüze, teşkilatımıza ve ülkemize<br />
hayırlı olması temennisi ile tüm çalışma<br />
arkadaşlarıma başarılar diliyorum.<br />
3
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
<strong>Sakız</strong> Adası<br />
4
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
GİRİŞ<br />
Anacardiaceae familyasına ait olan <strong>Sakız</strong> ağacı (Pistacia lentiscus L.),<br />
Akdeniz Bölgesi’nde yabani olarak yetişen herdem yeşil küçük bir<br />
çalı olup önemli bir maki elemanıdır. Özellikle batı Ege (Çeşme- Karaburun)<br />
arasında ve sakız adasında yoğun olarak yetişmektedir. Her<br />
dem yeşil olması ve toprağı örtmesi nedeni ile toprak erozyonunu<br />
da önlemektedir. Orman yangını gibi kötü koşullarda bile kısa sürede<br />
kendini yenileme kabiliyetine sahiptir.<br />
<strong>Eylem</strong> planımızın faaliyetlerine konu edilecek olan Pistacia lentiscus<br />
var chia bitkisinin dal ve gövdesinden, mastic adı verilen sakız elde<br />
edilir. <strong>Sakız</strong> Adası’nda ve az miktarda da olsa çeşme yarımadasında<br />
bulunan kültür formlarının, varyeteden ziyade, uzun yıllar verime<br />
göre selekte edilmiş bir kültivar olduğu belirtmektedir. Ekonomik<br />
anlamda sakız eldesi sadece P. lentiscus var. chia’nın erkek bireylerinden<br />
yapılmaktadır. Ağaç altı yaşından itibaren sakız vermeye başlar,<br />
12-15. yaşlarda normal sakız verimine ulaşır ve bu dönemde ağaç<br />
başına ortalama 320 gr. sakız alınabilir. Tam büyüklüğe ise 40-50 yılda<br />
ulaşmaktadır.<br />
Yapılan bir kısım bilimsel çalışmaya göre halk arasında yabanı sakız<br />
olarak adlandırılan sakız ağaçlarının, çalı formundan kurtarıcı nitelikte<br />
budama işlemine tabi tutulması suretiyle terbiye edilmesi durumunda,<br />
<strong>Sakız</strong> Adası’ndan getirtilen damla sakızı ile benzer nitelikte<br />
reçine verdiği kanıtlanmıştır.<br />
<strong>Sakız</strong>; başlıca gıda, parfüm ve ilaç endüstrisi olmak üzere halen<br />
60’dan fazla alanda kullanılan doğal bir reçinedir. <strong>Sakız</strong>, çok uzun<br />
zamandan beri yunan <strong>Sakız</strong> Adası ile birlikte anılır. Ancak geçmişte<br />
sakız adasında bulunan miktar kadar sakız ağacağının İzmir’in Çeşme<br />
Yarımada’sında da bulunduğu ve yörenin önemli bir sakız üretim<br />
merkezi olduğu bilinmektedir. Fakat Yarımada’da son yıllarda kırsal<br />
nüfusun azalması, sakız ağaçlarının kesilerek kereste olarak değerlendirilmesi<br />
ve mübadeleyle birlikte göç eden yerel halkla birlikte<br />
mevcut üretim kültürünün kaybolması gibi sebeplerden, sakız ağacı<br />
yetiştiriciliği olumsuz etkilenmiştir. <strong>Sakız</strong> ağacı yetiştiriciliği ve sakız<br />
üretim faaliyetlerinin yörede bitme noktasına gelmiş olması ülkemizde<br />
önemli bir kayıp olarak görülmektedir. Halen ülkemizde plantasyon<br />
şeklinde kurulmuş ve varlığını sürdüren 250 -300 arasında bir<br />
sakız ağacımız mevcuttur.<br />
Dünyada ekonomik açıdan üretim sadece <strong>Sakız</strong> Adası’nda yapılmaktadır.<br />
Oysa Ege ve Akdeniz sahil kuşağı özellikle Çeşme Yarımadası,<br />
Pistacia lentiscus’un reçinesinden yararlanmak için elverişli koşullara<br />
sahiptir.<br />
Sonuç olarak, Çeşme Yarımadası ve benzer ekosisteme sahip yerlerin<br />
yeniden sakız ağacına kavuşturulması için, çok sayıda fidan üretimi<br />
ve dikimine ihtiyaç vardır.<br />
5
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
GAYE VE HEDEFLENEN FAYDALAR<br />
Bilindiği üzere ülkemiz floristik açıdan dünyanın en zengin ülkelerinden biridir. Son yayınlara göre ülkemizin<br />
bitki tür sayısının 12.000 civarında olduğu belirtilmektedir. Endemizim oranının ise %35 olduğu ifade edilmektedir.<br />
Bu zenginliğin önemli elemanlarından biride sakız ağacıdır.<br />
Önemli bir bitkisel reçine olan ve sakız elde edilen bu bitkinin kültürü, çok eskiden beri sadece Yunanistan’ın<br />
<strong>Sakız</strong> Adası ile buranın tam karşısında bulunan Çeşme’de yapıla gelmektedir. Hatta bazı yayınlara göre sakız<br />
ağacının Çeşme’den <strong>Sakız</strong> Adasına götürüldüğü ifade edilmektedir. Ancak günümüzde sakız üretimi ve ticareti<br />
tamamen Yunanistan’ın <strong>Sakız</strong> Adası’nda bulunan üretici birliğinin tekelindedir. Yakın zamana kadar Çeşmede<br />
de üretim yapılırken, son yıllarda yörenin sosyo-ekonomik yapısındaki değişim nedeni ile, üretim kültürünün<br />
ve uzun yıllarlarda selekte olmuş bir kültivar olan Pistacia lentiscus var. Chia ağaçlarının yok olması noktasına<br />
gelinmiştir. Bu tehdidi gören başta Orman Bölge Müdürlüğümüz olmak üzere, bir kısım araştırmacılar, girişimciler,<br />
STK’lar, Kamu kurum ve kuruluşları, sakız ağacı üretim kültürünü yeniden canlandırmak, chia varyetesini<br />
korumak ve yeni bahçeler tesis etmek gayesi ile başarılı faaliyetlerde bulunmuşlardır. Bu faaliyetler neticesinde<br />
oluşan bilgi, birikim ve deneyim azımsanmayacak ölçüdedir.<br />
Bu eylem planı ile sakız ağacı yetiştiriciliği hususunda farklı kişi, kurum ve kuruluşta, oluşmuş olan uygulamaya<br />
dönük deneyimin; öngörülen faaliyetler çerçevesinde bir araya getirilmesi, planlı ve bilimsel yöntemlerle hayata<br />
geçirilmesi hedeflemektedir.<br />
<strong>Eylem</strong> <strong>Planı</strong>nın uygulama dönemi sonunda<br />
öngörülen faaliyetler neticesinde;<br />
<br />
<strong>Sakız</strong> ormanlarına uygun alan envanteri yapılacak<br />
<br />
<strong>Sakız</strong> üretim maksatlı ormanlar oluşturulacak<br />
<br />
<br />
<br />
Yöre ve ülke ekonomisine katkı sağlanacak<br />
Yok olmakta olan üretim kültürü yeniden canlandırılacak<br />
Kapama bahçe oluşturmak isteyen girişimcilere güvenli fidan temini sağlanacak<br />
İzmir - Çeşme<br />
6
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
7
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
SAKIZ AĞACININ<br />
MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ<br />
Her dem yeşil formda sık dallı, çalı görünüşünde ve kışın yapraklarını dökmeyen yapıdadır. Gövdeleri dik ve silindir<br />
biçiminde olup, sağlamdır. Kabukları esmer renkli ve reçine kanalları ihtiva eder. Meyveleri ufak, yuvarlak<br />
ve kırmızımsı siyah renklidir. Kökler 20-25 metre derinliğe kadar uzanabilir. Bu nedenle, kuraklığa dayanıklılığı<br />
incir ve zeytinden daha iyidir. Yavaş gelişir ve 100 yıldan fazla yaşar 5 yaşından itibaren sakız salgılar.<br />
8
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
1-3 m.’e (en fazla 3-5 m.) kadar boylanabilen, herdem yeşil ağaççık veya çalı formunda olan türde yapraklar çift<br />
parçalı, derimsi, yumurtamsı veya dar yumurtamsı şekildedir.<br />
Normal şartlarda 5 - 6 metre boy yapan kültür formdaki Pistacia lentiscus var. Chia, Mart-Nisan aylarında çiçek<br />
açar. Bu bitki çift evcikli olup, erkek ve dişi organlar ayrı ağaçlarda bulunur. Erkek bitkilerin dişilerden daha<br />
fazla verdikleri reçine, daha çabuk donmaktadır. Genellikle 2-4 çift yaprakçık içermekle birlikte 3-5-7 yaprakcıklı<br />
formları da mevcuttur. Yaprakçık sayısında belirli bir standart yoktur. Aynı bitki vejetasyonun farklı dönemlerinde<br />
farklı yaprak şekli gösterebilmektedir. Hatta bir bitkinin alt yaprakları ile üstteki yaprakları dahi farklı olabilmektedir.<br />
Çalı formda olup budanarak terbiye edilen bitkinin de yaprak şekli değişmektedir.<br />
9
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
SAKIZ AĞACININ EKOLOJİSİ<br />
Sıcak ve kurak Akdeniz ikliminde, deniz kıyılarında; sığ, taşlı (kayalık),güneşli yerlerde, fakir topraklar<br />
üzerinde gelişebilir; kireç, deniz suyu ve rüzgara dayanır. Kireçli, taşlı topraklar başta olmak<br />
üzere, hemen her türlü toprakta yetişebilir. Kök boğazında biriken sudan zarar görür. Ancak düzenli<br />
sulanan bitkiler hızlı gelişir. Deniz kıyılarında tuzlu suya toleransı iyidir. Derin kök sistemi<br />
sebebiyle kuraklığa dayanıklıdır. Bulunuş yerlerinde kurak yamaçlarda diğer maki bitkileriyle bir<br />
arada görüldüğü gibi ender olarak da kızılçam ormanlarının altlarında bulunurlar. Deniz seviyesinden<br />
olan yüksekliği (0 mt) ile 500 mt arasında olan bölgelerde yayılış gösterir.<br />
10
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
SAKIZ AĞACININ DOĞAL YAYILIŞI<br />
<strong>Sakız</strong> Ağacı (Pistacia lentiscus L.), özellikle İspanya, Portekiz, Fas, İtalya, Yunanistan, Türkiye ve Güney Fransa<br />
olmak üzere Akdeniz Bölgesine özgü bir çalı veya küçük bir ağaçtır. Avrupa’nın Doğu Akdeniz kısmında<br />
büyük ölçüde yayılış göstermektedir. Pistacia lentiscus var. Chia ise ağırlıklı olarak Yunan <strong>Sakız</strong> adasının<br />
güney bölgesinde kültürle yetiştirilmektedir. Pistacia lentiscus L., Türkiye’de İstanbul Boğazı’ndan, Ege ve<br />
Akdeniz kıyısından İskenderun’a kadar geniş bir alana yayılmaktadır. İç Anadolu’da da bazı bölgelerde<br />
belirli yüksekliğe kadar rastlanmaktadır. Ülkemizde bulunan başlıca Pistacia türleri ise şunlardır.<br />
Familyası Tür Adı Halk Arasındaki adı<br />
Anacardiaceae Pistacia atlantica <strong>Sakız</strong>lık<br />
Anacardiaceae Pistacia eurycarpa Bendek<br />
Anacardiaceae Pistacia khinjuk Bıttım<br />
Anacardiaceae Pistacia lentiscus <strong>Sakız</strong> ağacı (yabani)<br />
Anacardiaceae Pistacia lentiscus var. chia <strong>Sakız</strong> ağacı (kültüvar)<br />
Anacardiaceae Pistacia terebinthus Menengiç<br />
Anacardiaceae Pistacia terebinthus subsp. terebinthus Menengiç<br />
Anacardiaceae Pistacia palaestina Çöğre<br />
Anacardiaceae Pistacia x saportae Çetem<br />
Anacardiaceae Pistacia vera Antep fıstığı<br />
Pistacia atlantica: Halk arasında çitlembik olarak bilinir. Pistacia lentiscus var Chia’nın aşı yolu ile<br />
çoğaltılmasında kullanılacak en iyi altlık niteliğindeki türdür.<br />
11<br />
İzmir Tarımsal Araştırmalar Merkezi
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
Pistacia lentiscus – <strong>Sakız</strong> Ağacı Yayılış alanları<br />
P. lentiscus var.<br />
chia<br />
Pistacia atlantica – <strong>Sakız</strong>lık yayılış alanları<br />
12
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
13<br />
İzmir - Çeşme
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
SAKIZ AĞACININ KULLANIM ALANLARI<br />
<strong>Sakız</strong>ın Tıpta ve Eczacılıkta Kullanımı<br />
Milat’tan önceki yıllardan beri birçok ülkede bitkinin yapraklarından reçine ve meyvelerinden drog (ilaç etkili<br />
madde) olarak yararlanılmıştır. Pistacia lentiscus günümüzde de ilaç ve gıda sanayinin önemli bir hammaddesidir.<br />
<strong>Sakız</strong> ağacı reçinesi (mastic), yapısında bulunan başta izomastikadienonik asit, majör ve minör komponentler<br />
sebebiyle Milattan önceki yıllardan beri bazı hastalıkların tedavisinde kullanılmıştır. Bilhassa Mısırlı ve Araplar<br />
tarafından; kuduz hastalığı, uyuz ve yılan ısırmaları, mide yanmaları, balgam söktürücü olarak akciğer hastalıklarında<br />
çok kullanılmıştır. Mısır’da bazı maddelerle karıştırılarak mumya hazırlanmasında diş hastalıkları<br />
tedavisinde ve ağız kokusunu gidermek maksadıyla da yararlanılmıştır. Günümüzde birçok araştırıcı sakızın<br />
ağız ve sindirim sistemi rahatsızlıkları üzerine olumlu etkisini bilimsel olarak kanıtlamışlardır. Eski Yunanlılar ve<br />
Romalılar da sakızın drog etkisinden çokça faydalanmışlardır. Osmanlılarda da ilaç yapımında kullanılan bitkisel<br />
kökenli maddelerin içinde bulunmuştur.<br />
<strong>Sakız</strong>ın Gıda Sanayinde Kullanımı<br />
<strong>Sakız</strong>ın gıda sanayisindeki yeri de büyüktür. Hazır çorba gibi gıdalarda koruyucu olarak kullanılır. Türk mutfağında<br />
birçok yemeğin ve tatlının içine ilave edilir. Günümüzde sütlü tatlılar ve dondurmalarda çok kullanılmaktadır.<br />
Pilav ve birçok etli yemeğin içine koku ve tat vermek maksadıyla baharat olarak ilave edilebilir. Yağla<br />
karıştırılarak koku almak maksadıyla balık üzerine sürülmektedir. Lezzet vermesi ve dayanma ömrünü uzatmak<br />
maksadıyla hazır çorba ve mahalli ekmeklerin içine de katılmaktadır. Ayrıca, saç kepeklenmesine karşı bıttım<br />
sabununun yapımında kullanılmaktadır. <strong>Sakız</strong> (mastic) günümüzde bazı içecekler, yiyecekler, çiğnenen sakız,<br />
diş macunu, losyon ve diğer kozmetikler gibi ürünlerin içeriğinde katkı maddesi olarak da kullanılmaktadır.<br />
Geçmişte Osmanlı ve diğer imparatorluk saraylarının önemli bir baharatı niteliğinde olduğu bilinmektedir. Kısaca<br />
<strong>Sakız</strong>, yüzlerce yıldır sakız reçinesi ve sakız yağı şeklinde, ilaç, kozmetik, boya, gıda ve içki sanayinde kullanılmaktadır.<br />
14
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
<strong>Sakız</strong>ın Diğer Kullanımı<br />
Özel nitelik gerektiren boyar maddelerde, resim boyalarında, cila, vernik, tutkal, tütsü yapımı gibi alanlarda<br />
kullanıldığı bilinmektedir. Ünlü Mona Lisa tablosunun sakız içerikli boya ile yapıldığı bilinmektedir. Doğal bitki<br />
örtüsü içerisinde yer alan sakız öğelerin pek çoğu; peyzaj mimarlığı çalışmalarında ağaç, ağaççık, çalı ve örtü<br />
bitkisi olarak kullanıma konu edilebilecek niteliktedir. Yine son yıllarda yapılan sakız bonzaileri ev dekorasyonunda<br />
tercih edilmektedir. Deniz kumullarının engellenmesi çalışmalarında da tercih edilmektedir.<br />
<strong>Sakız</strong> Yağının Kullanımı<br />
<strong>Sakız</strong> salgısı, %1-3 oranında uçucu yağ içerir. <strong>Sakız</strong> bitkisinin<br />
yapraklarından da %0,8 oranında uçucu yağ elde edilebilir.<br />
Bu uçucu yağın en önemli komponentleri Alpha Pinen,<br />
Myrcen, Beta Caryophyllen, Limonene, Anethol ve Alpha<br />
Humulene’dir. <strong>Sakız</strong>dan elde edilen uçucu yağ komponentleri<br />
çoğunlukla monoterpenik ve seskuiterpenik yapıdadır.<br />
Monoterpenler sekrolitik, ekspektoran, sedatif ve tonik etkileriyle<br />
bilinirler. Seskuiterpenler, yapıdaki fonksiyonel gruba<br />
bağlı olarak değişkenlik göstermekle birlikte, antiinflamatuar<br />
etki gösterirler.<br />
Uçucu yağda çok az miktarda bulunan fenilpropan bileşikleri<br />
ise antiseptik ve kramp çözücü etkilere sahiptir.<br />
15
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
İzmir - Urla<br />
16
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
SAKIZ AĞACI YETİŞTİRİCİLİĞİ BAKIMI VE<br />
SAKIZ ÜRETİMİ<br />
<strong>Sakız</strong> Ağacı Yetiştiriciliği<br />
Günümüzde dünya sakız ihtiyacının tamamını karşılamakta olan<br />
sakız adasındaki sakız ağacı varlığının 1-1,5 milyon adet olduğu bilinmektedir.<br />
<strong>Sakız</strong> adasında sakız dikimi arz ve talep durumuna göre<br />
özel kanunla düzenlenmektedir. Yakın gelecekte ülkemizdeki potansiyel<br />
doğru planlama ve uygulamalarla bu miktarlara ulaşabilecektir.<br />
Günümüzde Damla sakızı veren sakız ağacının yetiştirilmesinde geliştirilen<br />
yöntemler nedeni ile problem yoktur. Sınırlı olan gen kaynağımızın<br />
iyi planlanarak kullanılması durumunda, Genel Müdürlüğümüzün<br />
ve piyasanın talebi karşılanabilecektir. Bitkiler çok değişik<br />
fiziksel ve genetik özelliklere sahip olduklarından çoğaltılmaları farklı<br />
yöntem ve tekniklerle mümkün olmaktadır. Bu yöntemler genel olarak<br />
şunlardır;<br />
1) Tohum ile üretim yöntemi<br />
2) Vejetatif yöntemler<br />
a) Aşı ile üretim<br />
b) Daldırma ile üretim<br />
c) Çelik ile üretim<br />
d) Doku kültürü ile üretim<br />
17
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
1) Tohum ile <strong>Sakız</strong> Ağacı Üretimi:<br />
<strong>Sakız</strong>ın tohumla üretilmesi pratik bir usul değildir. Çünkü kaliteli sakız üretimi sadece erkek ağaçlardan yapılabilmektedir.<br />
Üretilen fidanın kullanım amacı sakız elde etmek olacak ise klonal üretim haricindeki fidanlarla<br />
bir bahçe tesis etmek yatırımların boşa harcanması demektir. Bu nedenle doğada yabanıl olarak bulunan P.<br />
lentiscus’ un fidanlarının kitle üretiminde kullanılabilecek bir yöntemdir.<br />
2) Vejetatif Yolla <strong>Sakız</strong> Ağacı Üretimi:<br />
Anaç bir bitkiden kök, sürgün, yaprak, tomurcuk, gövde parçası, vb gibi bitki kısımlarının alınması suretiyle<br />
üretim yapılmasıdır. <strong>Sakız</strong> üretimi sadece P. lentiscus var. chia’nın erkek bireylerinden yapıldığından fidan üretiminin<br />
mutlaka vejetatif yoldan yapılması şarttır.<br />
a) Aşı ile üretim:<br />
Bir bitkiden alınan doku parçasının bir başka altlık niteliğindeki bitki ile kaynaştırılması yoluyla yapılan üretimdir.<br />
Doğal sakız ağacı olarak adlandırılan P. lentiscus ile aşı materyalı olarak kullanılan chia varyetesi nin gelişim<br />
hızlarının farklı oluşu nedeni ile anaç uyuşmazlığı gözlenmektedir. P. atlantica, aşı tutumu ve altlık kuvveti bakımından<br />
sakızın aşılama yoluyla üretilmesinde kullanılabilecek uygun bir altlıktır. <strong>Sakız</strong> üretiminde aşı yöntemi<br />
tutma oranlarının düşük olması nedeni ile günümüzde henüz verimli bir yöntem olarak kullanılamamaktadır.<br />
Çeşme Yarım adasında son yıllarda başarılı uygulamaların olduğu gözlenmektedir. Doğada bulunan yabani<br />
sakızlara yapılan aşılamalarda en başarılı dönemin Mart ayının son haftası olduğu gözlenmiştir. Dikim yolu ile<br />
oluşturulan ormanlarda altlık ağaçlar 3 ila 4 yaşına geldikten sonra aşı uygulaması yapılmalıdır. Kullanılan aşı<br />
yöntemleri arasında en iyi sonuç kalem aşısından alınmaktadır. Aşı yapılma hızı bakımından incelendiğinde,<br />
tek aşıcı yonga aşı ve T göz aşısını saatte 30 adet, kalem aşısını ise 20 adet yapabilmektedir. <strong>Sakız</strong> aşıları tutup<br />
uyanmaya başlasalar bile aşı bağları hemen çözülmemeli, 2,5 - 3 ay süre ile aşının büyümesine izin verilmelidir.<br />
Aşılama açısından kullanılacak altlıkların yeterli kalınlığa gelmiş (en geç 2+0 yaşında) P. atlantica (Atlantik sakızı)<br />
fertleri olmasına özen gösterilmelidir.<br />
Kallus oluşumu için gerekli ideal sıcaklık ve nem şartları mantarlar için de en uygun çoğalma ve bulaşma ortamı<br />
olmaktadır. Bu nedenle aşı tutumunun en fazla olduğu zamanlarda Pestalotiopsis gibi mantarlarında faaliyetleri<br />
maksimum seviyeye çıkmakta ve uyanan aşılara bulaşarak kurumalarına neden olduğundan gerekli tedbirler<br />
alınmalıdır.<br />
18
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
Altlığın yarılması Kalemin yerleştirilmesi Aşının bağlanması<br />
P. atlantica (Atlantik sakızı) altlığı üzerine kalem aşısının yapılış şekli<br />
Altlığın kesilmesi<br />
Gözün kalemden<br />
alınması<br />
Gözün altlığa<br />
yerleştirilmesi<br />
Aşının bağlanması<br />
P. atlantica (Atlantik sakızı) altlığı üzerine yonga aşının yapılma şekli<br />
19
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
Altlığın kesilmesi<br />
Gözün kalemden<br />
alınması<br />
Gözün altlığa<br />
yerleştirilmesi<br />
Aşının bağlanması<br />
P. atlantica (Atlantik sakızı) altlığı üzerine T göz aşısının yapılma şekli<br />
Kalem aşısı (yarma aşı) Yonga göz aşısı T göz aşısı<br />
Tutan ve uyanan aşılardan görünüm<br />
20
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
b) Daldırma İle Üretim:<br />
Ana bitki ile bağlantısı kesilmemiş bir gövde parçası üzerinde köklerin oluşturularak, daha sonra köklenen kısmın<br />
ana bitkiden kesilip alınarak, yeni bir bitki elde edilmesidir. Daha sonra elde edilen bu yeni bitki, köklü<br />
olarak başka bir yere dikilebilir ve hayatiyetini devam ettirebilir. Yeteri miktarda sakızın chia varyetesine ait<br />
klonun bulunması veya oluşturulması durumunda kitlesel fidan üretiminin yapılabileceği avantajlı ve başarılı<br />
bir yöntemdir. <strong>Sakız</strong> ağacı fidan üretiminde kullanılabilecek en uygun daldırma metodunun havai ve adi daldırma<br />
metotları olduğu gözlenmiştir. 8-10 yaşındaki bir klonal nitelikteki ağaçtan 70-80 adet fidan üretilebileceği<br />
ifade edilmektedir.<br />
Kök oluşumu<br />
İzmir Tarımsal Araştırmalar Merkezi<br />
21
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
c) Çelik ile Üretim:<br />
Bitkinin sürgün, dal, gövde, kök parçaları, yaprak gibi parçalarının ana bitkiden ayrılarak, uygun çevre koşullarında<br />
köklendirilmesi işlemi ile yapılır. Bu yöntemle üretilen bireyler ana bitkinin tüm özelliklerini taşımasından<br />
dolayı ayrıca aşılama gerektirmezler. <strong>Sakız</strong> adasındaki sakız bahçelerinin yenilenmesi ve geliştirilmesinde<br />
bu yöntem kullanılmaktadır. Yüksek miktarda sakız veren sakız ağaçlarının (varyete chia) üretimi için en ideal<br />
yöntem olarak görülmektedir. Bu yöntemde en önemli kısıt ise çelik alınabilecek ağaç sayısının şimdilik sınırlı<br />
olmasıdır. Mevcut bulunan anaç ağaçlardan 15-20 bin civarında çelik alınabilmesi mümkündür. Çelik ile üretim<br />
kasım ayında başlayarak şubat sonuna kadar yapılabilir. <strong>Sakız</strong> ağacı yetiştirmede, çok yıllık dallardan alınan<br />
50-120 cm uzunluğunda ve 2-10 cm kalınlığındaki dalar kullanılır. Açılacak çukurların uzunluk ve derinliği alınan<br />
çeliğin boyuna göre değişmektedir. 90- 120 cm uzunluğunda ve 1-3 cm kalınlığında çelikler için; 90-100<br />
cm uzunluğunda, 50-60 cm genişliğinde, 60-70 cm derinliğinde, yatay ve meyilli çukurlar açılır. 3-10 cm kalınlığında<br />
ve 40-60 cm uzunluğundaki çelikler için ise; bildiğimiz fidan çukurları gibi 50-60 cm çapında 50-60<br />
cm derinliğinde çukurlar hazırlanır. Köklenmeyi artırıcı ek tedbirler başarı oranını artırdığından, sakız yaprağı<br />
çürüntüsü, taze sakız yaprağı, yanmış ahır gübresi, uyarıcı hormonlar kullanılmalı ve çelik uçları yaralanarak<br />
ezilmelidir. Dikimi biten çeliklerin yeşil yaprakların olduğu kısmına irice iki adet taş konulmalıdır. Yapılan dikim<br />
uygulamalarında aralık mesafenin 4 m‘ ye 3 m olmasına dikkat edilmelidir.<br />
İzmir - Çeşme<br />
İzmir - Çeşme<br />
d) Doku kültürü ile üretim:<br />
Araştırma ve geliştirme niteliğinde, olumlu sonuçların alınabileceği<br />
düşünülen çalışmalar devam etmekte olup, henüz kitle üretimine geçilememiştir.<br />
İzmir - Çeşme<br />
İzmir - Çeşme<br />
22
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
<strong>Sakız</strong> Ağacı Bakımı<br />
Budama:<br />
Doğada bulunan yada dikim yolu ile elde<br />
edilen sakız ormanlarında her fert, ağaç<br />
formuna gelene kadar her yıl hafif şiddette<br />
budamaya tabi tutulmalıdır. Öncelikle<br />
alt dallar ve kurumuş dallar kesilerek gövdeden<br />
uzaklaştırılmalıdır. Sürünücü çalı<br />
eğiliminde olan sakız ağacının, özellikle<br />
alt dallarının alınması, ağacın boylanması<br />
ve kalınlaşması açısından önemlidir. Budamalar<br />
Kasım ve Şubat aylarında yapılabilir.<br />
Her 5-6 yılda bir ağaca şekil verilmesi ağacın<br />
havalanmasını sağlayacağından, sakız<br />
damlalarının verimini ve kurumasını artırır.<br />
Budama işleminden sonra açılan yaralar<br />
macunla kapatılmalıdır.<br />
23
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
Urla Orman İşletme Şefliği<br />
Gübreleme, Sulama ve Hastalıklarla mücadele:<br />
<strong>Sakız</strong> bahçesinin ilk tesisinden itibaren gübrelenmesi ve sulanması, ağaçların çok daha kısa sürede ağaç formuna<br />
ulaşmasını sağlayacağından tavsiye edilmektedir. Gerektiğinde, toprak analizi sonucuna göre hayvan gübresi<br />
yanında, ticari gübreler de kullanılabilir. Ciddi bir paraziti bulunmadığından hastalıklarla mücadele maliyeti<br />
çok düşüktür.<br />
Ancak fidanlık ortamında yetiştirilen aşılı fertlerde egzotik bir tür olduğu bilinen Pestalotiopsis mantarının, yaprak<br />
ve uç sürgünü kurumasına sebebiyet verdiği görülmüştür.<br />
24
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
<strong>Sakız</strong> Ağacından <strong>Sakız</strong> üretimi<br />
Öncelikle sakız üretim sezonunun hemen öncesinde Kasım, Ocak ve Şubat ayları boyunca belirli bir şekil vermek,<br />
ışık, hava sirkülasyonu ve reçinenin kurumasını sağlamak amacı ile alt ve bir kısım ölü iç dallar budanarak<br />
temizlenir. Haziran sonu Temmuz’un ilk haftası gövde etrafındaki toprak ağaç parçaları ve diğer bitki kalıntıları<br />
temizlenir. Ağaçların altına beyaz toprak kalsiyum karbonat (Pekmez toprağı veya mermer tozu serilir. Temmuz<br />
ayı ortalarına doğru reçine sızıntıları elde etmek için çizimler yapılır. Temmuz ayından Ocak sonuna kadar reçine<br />
alınabildiği gözlenmiştir. Reçine elde etmek için yapılan çizimler 15 Ekim’den sonra yapılmamalıdır. Çizim sayısı<br />
ağacın yaşı büyüklüğü gibi hususlar göz önünde bulundurularak yapılır. Çizim sayısı yaşlı ve gelişkin ağaçlarda<br />
100 tane olabilir. Genç ve ince kabuklu gövde çizikler, Hummer adı verilen özel çizim aleti veya ucu inceltilmiş<br />
tornavida ile açılır. Fazla derin olmamalı (odun kısmına geçmeden kabukta yapılır), 10-15 cm aralıklarla ve 4-5<br />
cm uzunlukta yapılmalıdır. Yaşlı ve kalın kabuklu gövdenin Çizilmesi; normal tornavida ile kabuk hafifçe kaldırılarak<br />
yapılır. Bu işlem Ekim ayına kadar bir-iki ay ara ile iki kez tekrarlanır. İkinci çizimler çapraz yapılır. Aşırı<br />
çizimler bitkinin erken yaşlanmasına sebep olur. Gövde uygun bir şekilde çizildiğinde reçine kıvamında bir sıvı<br />
akar. Bu madde pıhtılaştığında sakız elde edilir. Başlangıçta donuk yeşil renkte olan sakız reçinesi daha sonra<br />
sarı renk alır.<br />
Elde edilen sakızlar; toz, toprak, taş gibi yabancı maddelerden temizlenir Sonra sakızlar, içine sabun tozu konmuş<br />
olan soğuk suda çalkalanır. Temiz suda durulanarak, bez üzerine kurutulmak üzere serilir. Kuruyan sakızların<br />
üzerine yapışmış olan yabancı maddeler ufak çakı yardımı ile temizlenir. Temizleme sonrası, iriliklerine göre<br />
sakız damlaları boylarına ayrılır. Çoğu zaman; üretilen 100 gram sakızın 11 gramı Pitta, 27 gramı iri Gözyaşı, 62<br />
gramı da Ufak Gözyaşı olmaktadır. Elde edilen sakız, kalitesinin korunması için eksi 20 ºC’ de muhafaza edilmelidir.<br />
Ağaç altı yaşından itibaren sakız vermeye başlar, 12-15. yaşlarda normal sakız verimine ulaşır ve bu<br />
dönemde ağaç başına ortalama 320 gr. sakız alınabilir.<br />
25
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
SAKIZLA İLGİLİ EKONOMİK VERİLER<br />
Dünyada sakız üretimi sakız adasının tekelindedir. <strong>Sakız</strong> adasındaki<br />
üretim faaliyetleri, 1939 yılından beri, üreticilerin kurmuş<br />
olduğu <strong>Sakız</strong> Üretici Birliğinin kontrol ve denetiminde<br />
yürümektedir. Söz konusu birlik sahip olduğu işleme tesisi<br />
sayesinde ürünleri işleyerek piyasaya arz edebilmektedir. Son<br />
yıllarda sakız adasında genç nüfusun azalmasına bağlı olarak<br />
yaşanan istihdam sıkıntısı nedeni ile sakız üretim miktarı azalmaktadır.<br />
Ancak adanın geliri, birim fiyatların artmasına paralel<br />
olarak son yıllarda artış eğilimindedir. Günümüzde sakızın<br />
toptan kilogram satış fiyatı, kaliteye bağlı olarak değişmekle<br />
birlikte 120-180 € civarındadır. <strong>Sakız</strong>lı ürünler ise oldukça<br />
yüksek bir katma değer yaratarak çok yüksek fiyatlardan alıcı<br />
bulmaktadır.<br />
Ulaşılan Tüik ve Trademap verilerine göre ülkemiz, en fazla<br />
ham sakız ithal eden ilk üç ülkeden biridir. Ham sakız İthalat<br />
değerimiz dalgalı bir seyir izlemekle birlikte son yıllarda ortalama<br />
1milyon $ civarındadır. Tam ya da yarı mamul olarak<br />
işlenmiş sakız ürünlerine dayalı ithalat değerlerine ulaşılamamıştır.<br />
Ancak önemli düzeyde olduğu tahmin edilmektedir.<br />
Ülkemizde son yılarda İzmir Orman bölge müdürlüğünün ve<br />
sivil toplum örgütlerinin yapmış olduğu ağaçlandırma çalışmaları<br />
neticesinde 500 kg civarında sakız üretme imkanı<br />
bulunmaktadır, ancak ticari anlamda üretim henüz yapılmamaktadır.<br />
TÜRKİYEN’İN YILLAR İTİBARİ İLE HAM SAKIZ İTHALAT DEĞERLERİ<br />
1.400.000<br />
1.200.000<br />
1.000.000<br />
Dolar<br />
800.000<br />
600.000<br />
400.000<br />
200.000<br />
619.225 $<br />
0<br />
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013<br />
Kaynak: TÜİK<br />
26
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
YUNANİSTAN’IN YILLARA GÖRE SAKIZ İHRACAT MİKTARLARI<br />
(Ham Ürün Olarak)<br />
150<br />
Toplam İhracatı<br />
Ton<br />
100<br />
Birleşik Arap Emirlikleri<br />
Fransa<br />
50<br />
Türkiye<br />
0<br />
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012<br />
ABD<br />
Diğer<br />
http://www.trademap.org/<br />
YUNANİSTAN’IN YILLAR İTİBARİ İLE HAM SAKIZ İHRACATINA BAĞLI GELİRİ<br />
15.000.000<br />
11.528.000 $<br />
Dolar<br />
10.000.000<br />
5.000.000<br />
0<br />
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012<br />
http://www.trademap.org/<br />
27
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
GÜNÜMÜZE KADAR YAPILAN<br />
BİR KISIM ÇALIŞMALAR<br />
Kurumumuzda <strong>Sakız</strong> çalışmalarına<br />
2005 yılında orman fidanlıklarda<br />
tohumdan (çalı formu<br />
P. lentiscus) ve çelikten (kültüvar<br />
formu var. chia) fidan üretilerek<br />
başlanmıştır. Tohumdan fidan<br />
üretiminde başarılı olunurken,<br />
çelikle serada sakız veren ağaç<br />
formunun fidanının üretiminde,<br />
istenilen başarıya ulaşılamamıştır.<br />
Bunların yanısıra 2007-2010<br />
yıllarında İzmir İl Özel İdaresine<br />
sunulan ve Ege Ormancılık<br />
Araştırma Müdürlüğü ile birlikte<br />
yürütülen “<strong>Sakız</strong>ın Aşılama<br />
Yoluyla Çoğaltılması” isimli<br />
proje ile serada ve dış ortamda<br />
sakız ve çitlembik fidanına sakız<br />
aşılaması yapılmıştır.<br />
Fidan üretme çalışmalarına başlanıldığında, yetiştirilen fidanların doğru yerlere dikilmesini sağlamak için İ.Ü.<br />
Orman Fakültesi Toprak İlmi ve Ekoloji Anabilim Dalından “<strong>Sakız</strong>ın Yetişme Ortamı Özellikleri” isimli doktora<br />
tezi alınıp, Bölge Müdürlüğümüz çatısı altında çalışılmıştır. Bahar döneminde teslim edilecektir.<br />
Bundan sonraki süreçte, Bölge Müdürlüğümüzce 2010 yılında İzmir Kalkınma Ajansı destekli “Çeşme<br />
Yarımadası’nda Çelik Yöntemi İle <strong>Sakız</strong>lık Kurulması” isimli proje gerçekleştirilmiştir. Bu güne kadar yapılmış<br />
çalışmalarda, başarı yüzdesi en yüksek olan çalışmadır.<br />
Ege Ormancılık Araştırma Enstitüsü Müdürlüğünden Dr. Salih PARLAK ve Nadire ALBAYRAK’ın 2011 yılında yayınlamış<br />
oldukları <strong>Sakız</strong> (Pistacia lentiscus var. chia)’ın Aşılama Yoluyla Çoğaltılması adlı teknik bülten, faaliyetlerimizde<br />
faydalanılması gereken önemli bulgular içermektedir.<br />
28
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
Menderes Orman İşletme Müdürlüğünde 2006 yılından beri yapılan aşılama<br />
çalışmalarında doğada bulunan 14.675 adet P. lentiscus ferdi aşılanmış olup,<br />
2713 ağaç da başarılı olunmuştur. Ortalama aşı tutum oranı %19’dur. Aşılanmış<br />
her bir fert numaralandırılarak gelişimleri takip edilmektedir. Aynı işletme<br />
müdürlüğünde 2013 yılı Aralık ayında çelikle dikim çalışması yapılmış olup<br />
toplam 400 çelikte başarılı olunmuştur. Çelikle dikim çalışması kapsamında<br />
yapılan birim fiyat analizi ile bir adet çeliğin dikim maliyeti 22.20 TL olarak tespit<br />
edilmiştir.1,0 Ha alanın toplam maliyeti (Ha’da 830 adet çelik kullanılmak<br />
kaydı ile kafes tel dahil) 18.426,00 TL dir. Elde edilen birim fiyat analiz değerleri<br />
yöreden yöreye değişecektir. Ancak fikir vermesi amacı ile paylaşılmıştır.<br />
Çeşme Yarım adasında çalışmalarına 2012 yılında başlanan Klon parkında, 75 adeti sakız verimi yüksek erkek<br />
ve 25 adeti dişi olmak üzere toplam 100 klonun, en az 10 rametle temsil edildiği toplam 1.000 adet rametten<br />
oluşacak bir gen havuzu oluşturulmaya başlanmıştır.<br />
2013 yılında Menderes Orman İşletme Müdürlüğü, Karaburun İşletme Şefliği, Karaburun İlçesi, Küçükbahçe<br />
köyü, 316 nolu bölmede 6,0 ha’lık alan <strong>Sakız</strong> Çeliklerinin dikilmesi amacıyla tam alan sürülmüş ve 3.150 adet<br />
çelik dikilmiştir.<br />
29
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
30
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
EYLEM PLANININ GAYESİNE YÖNELİK<br />
YAPILACAK FAALİYETLER<br />
Saha ve Servet Envanteri:<br />
<strong>Eylem</strong> planı faaliyetlerinin uygulanacağı bölge müdürlüklerinde ne kadar alanda, hangi yoğunlukta ve hangi<br />
tür sakız ağacının bulunduğu tespit edilerek <strong>Sakız</strong> ormanı kurmaya en elverişli alanların belirlenmesi sağlanacaktır.<br />
P. atlantica, Pistacia lentiscus’a göre doğada daha az bulunmaktadır. Aşılama ve fidan üretimi gibi faaliyetlerde<br />
daha iyi sonuç verdiği bilinen P. atlantica (çitlembik) türünün, nerelerde bulunduğunun tespiti eylem<br />
planının başarısı açısından önemli olacaktır. Çalışma neticesinde elde edilecek bulgular, türün farklı kullanım<br />
alanları açısından da önemli bir veri bankası niteliğinde olacaktır. Envanter sonucu elde edilen veriler ışığında<br />
sakız ormanı kurmaya en elverişli alanların tespiti Bölge Müdürlüklerimizin ilgili tüm birimlerinin katılımı ile<br />
yapılarak haritalandırılacaktır.<br />
Anaçlık Bahçelerin Klon Bahçesi olarak<br />
Sertifikalandırılması ve Korunması:<br />
Çeşme yarımadasında, uzun yıllarda, verime göre selekte edilmiş bir kültivar olduğu bilinen, Pistacia lentiscus<br />
var. Chia’ nin mevcut kadim fertleri ile son yıllarda bu fertlerden alınan kalem ya da çeliklerle kurulmuş olduğu<br />
bilinen bahçelerin fertleri kayıt altına alınarak sertifikalandırılacak, taşıma kapasiteleri belirlenerek, faydalanma<br />
ve koruma planları hazırlanacaktır. Korunan ve sertifikalandırılan ağaçlar, eylem planı kapsamında yapılacak<br />
çalışmalarda ihtiyaç duyulacak olan kalem ve çelik gibi materyallerin teminini sağlayacaktır.<br />
31<br />
Urla Orman İşletme Şefliği
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
Yeni Klon Parkının Oluşturulması:<br />
<strong>Sakız</strong> üretimi açısından en yüksek verimin Pistacia lentiscus var. Chia’ dan sağlandığı bilinmektedir. Klon parklarının<br />
oluşturulmasında kullanılan bilimsel metodoloji ışığında bir klon parkının tesis edilmesi güvenli klon<br />
teminini sağlayacaktır. Bu faaliyet kapsamındaki çalışma Orman Ağaçları ve Tohumları Islah Araştırma Enstitüsü<br />
Müdürlüğü tarafından yapılacaktır.<br />
Daldırma Metodu İle Fidan Üretimi Yapılabilecek Bahçe Oluşturulması:<br />
Günümüzde sakız ormanlarının kurulmasında en önemli kısıtın fidan temini olduğu bilinmektedir. Fidan temini<br />
açısından en avantajlı yöntem ise Havai ya da Adi daldırma metodudur. Daldırma metodu ile elde edilen<br />
fidan tüplü fidan niteliğinde olacağından korunması, stoklanması, taşınması ve dikimi daha verimli olacaktır. Bu<br />
kapsamda faaliyet yürütecek olan bölge müdürlükleri saha seçimi yaparken denetim ve kontrol yapılabilecek<br />
yerleri tercih edecek, mümkünse fidanlık tesisleri içinde ya da civarında olmasına özen göstereceklerdir. Daldırma<br />
metodu ile fidan üretmek amacı ile dikilmiş ağaçlardan fidan üretimi, 3-4 yaşından itibaren yapılabilecektir.<br />
Fidanlıklarda Aşı Altlığı Amacı ile P. atlantica Yetiştirilmesi:<br />
Kaliteli sakız üretimi sadece erkek ağaçlardan yapılabildiğinden tohumdan üretim tercih edilmemektedir. Üretilen<br />
fidanın kullanım amacı sakız elde etmek olacak ise klonal üretim haricindeki fidanlarla bir bahçe tesis<br />
etmek yatırımların boşa harcanması demektir. <strong>Sakız</strong> ağacının erkek chia varyetesinden alınan aşı materyalleri<br />
ile bir bahçenin tesis edilmesi daha kesin sonuçlar vereceğinden aşı ile bahçe oluşturulması gerekmektedir. P.<br />
atlantica (çitlembik), aşı tutumu ve altlık kuvveti bakımından sakızın aşılama yoluyla üretilmesinde kullanılabilecek<br />
en uygun altlık olduğundan, bu faaliyet kapsamında fidanlıklarda üretimi yapılacaktır.<br />
32
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
Fidanlıklarda Aşılı Fidan Üretimi:<br />
Fidanlıklarda aşı altlığı maksadı ile üretilen P. atlantica fidanları aşı uygulaması yapılabilecek kalınlığa (en fazla<br />
2+0 yaşında) ulaştıktan sonra, fidanlık ortamında Pistacia lentiscus var. Chia türünden alınan aşı kalemiyle aşılanacaktır.<br />
Aşılanan fertler bir yıl bekletildikten sonra dikim faaliyetlerinde kullanılacaktır.<br />
Aşılı fidan üretimi çalışmalarında faydalanılan personelin eğitimden geçirilmesi ve aynı kişilerin eylem planı<br />
boyunca istihdam edilmesi başarı oranını artıracaktır. <strong>Eylem</strong> planı faaliyet programı; işin tekniği, gerekliliği ve<br />
insan kaynaklarının verimliliği çerçevesinde programlanmıştır. <strong>Eylem</strong> planının ilk yıllarında fidanlıkta aşılı fidan<br />
üretimine öncelik verilmiş olup son yıllarda oldukça azaltılmıştır. Burda ki gaye yetişmiş personelden verimli faydalanmaktır.<br />
İşin tekniği gereği, söz konusu personel, eylem planının üçüncü yılından itibaren P.atlantika’ların<br />
yerinde aşılanması faaliyetinde çalıştırılacaktır.<br />
Aşılı Fidan Dikimi Yolu ile <strong>Sakız</strong> Ormanı Kurulması:<br />
Fidanlıklarda aşılanarak elde edilen sakız fidanları belirlenen uygun alanlarda dikime konu edilecektir. Kurulan<br />
sakız ormanlarının gelişimi her yıl izlenecek olup, başarısız alanlar belirlenerek tamamlama dikimine tabi tutulacaktır.<br />
Yetiştirilen P. atlantica Fidanlarının Dikimi ve Aşılanması:<br />
Bu faaliyet kapsamında fidanlıklarda yetiştirilen P. atlantica fidanları uygun alanlara dikildikten 3-4 yıl sonra<br />
aşılama işlemine tabi tutulacaklardır. <strong>Sakız</strong> üretim maksadı ile yapılacak olan ağaçlandırmalarda saf meşcere<br />
kurulmasına özen gösterilecektir. Aşılamadan 3-4 yıl sonra sakız elde edildiği gözlendiğinden bu yöntemle<br />
kurulacak bahçelerin toplamda 6-7 yıl gibi sürede amaca hizmet edeceği düşünülmektedir.<br />
33
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
Daldırma Yöntemi ile Fidan Üretimi:<br />
Çeşme Yarımadasında yakın geçmişte kurulmuş olan <strong>Sakız</strong> ormanlarındaki uygun ağaçlardan daldırma yöntemi<br />
ile fidan üretimi yapılacaktır. Bu faaliyet kapsamında üretilecek fidanlar kurulacak olan sakız ormanlarında ki<br />
başarısız alanların tamamlama dikiminde kullanılacaktır.<br />
Çelikle <strong>Sakız</strong> Ormanlarının Kurulması:<br />
Yüksek miktarda sakız veren sakız ağaçlarının (varyete chia) üretimi için en ideal yöntem olarak görülmektedir.<br />
Bu yöntemde en önemli kısıt ise çelik alınabilecek ağaç sayısının şimdilik sınırlı olmasıdır. Mevcut bulunan anaç<br />
ağaçlardan 15-20 bin civarında çelik alınabilmesi mümkündür. <strong>Eylem</strong> planının uygulama yıllarının sonuna doğru<br />
oluşturulmuş olan sakız ormanlarından da çelik alınabileceği düşünüldüğünde, materyal temininde daha az<br />
problem yaşanacaktır.<br />
Mevcut Yabani <strong>Sakız</strong>lıkların Islahı:<br />
Saha envanteri neticesinde belirlenmiş olan uygun yabani sakızlıklarda yapılacak olan bir faaliyettir. Bazı araştırmalara<br />
göre, çalı formundaki yabani Pistacia lentiscus bitkileri uygun şekilde budanarak terbiye edilip, ağaç<br />
formuna dönüştürüldükten üç-dört yıl içinde sakız verdiği gözlenmiştir. Bu faaliyet çerçevesinde oluşturulacak<br />
olan ormanlardaki boşluklar, chia varyetesi kullanılmak suretiyle uygun dikim aralıklarıyla tamamlanacaktır.<br />
Doğada Bulunan <strong>Sakız</strong> Ağaçlarının Aşılanması:<br />
Envanter çalışmaları ile P. atlantica türünün yoğunlukla bulunduğu tespit edilen alanlar tercih edilmek kaydı ile<br />
yabani sakız ormanlarında uygulanacak bir faaliyettir. Menderes Orman İşletme Müdürlüğü tarafından yapılan<br />
Pistacia lentiscus aşılama çalışmalarında en yüksek başarı, Mart ayının son haftası ile Nisan ayının ilk haftasında<br />
elde edilmiştir. Aşı kalemlerinin alındığı gün altlığa aşılanması ve aşı günü havanın yağmurlu olmaması gibi<br />
hususlar başarıyı artırmaktadır. Bu koşullar sağlandığında başarının %50’lere çıktığı tespit edilmiştir.<br />
34
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
<strong>Sakız</strong> Ağacı Yetiştiriciliği ve <strong>Sakız</strong> İşleme Eğitimi:<br />
Yapılacak olan eğitim çalışmaları<br />
ile kaybolmakta<br />
olan üretim kültürünün<br />
yeniden kazandırılması<br />
sağlanacaktır. Farklı kişi ve<br />
kuruluşlarda oluşmuş olan<br />
bilgi, birikim ve uygulama<br />
deneyimi kaynak yöneticisi<br />
kişiler ile yerel halka<br />
aktarılacaktır. İzmir Bölge<br />
Müdürlüğünde oluşmuş<br />
olan deneyimler nedeni<br />
ile eğitimde uygulanacak<br />
yöntem ve eğitim konuları<br />
Bölge Müdürlüğünde<br />
oluşturulacak bir komisyon<br />
marifetiyle belirlenerek<br />
programlanacaktır. Bu<br />
kapsamdaki eğitimler eğiticilerin<br />
eğitimi yolu ile yapılacak olup pratik eğitime ağırlık verilecektir. <strong>Eylem</strong> planının öngördüğü faaliyetlerin<br />
hayata geçirilebilmesi Bölge Müdürlüklerinde belirlenecek kişilerin eğitimi ile mümkün olacaktır. <strong>Eylem</strong> planı<br />
faaliyetlerini gerçekleştirecek her birimden belirlenecek bir veya birden fazla personel, sakız yetiştiriciliği, aşılama,<br />
bakım vb. konularda teorik ve pratik eğitime tabi tutulacaktır. Konu kapsamında eğitim görmüş ve yetişmiş<br />
personelin eylem planının sonuna kadar eylem planının uygulamasında istihdamına özen gösterilecektir.<br />
<strong>Sakız</strong> Üretici Birliğinin Kurulması:<br />
<strong>Sakız</strong> adasındaki üretim kültürünün asırlardan beri korunarak günümüze kadar gelmesinin temel sebeplerinden<br />
biri, üretici birliğinin varlığıdır. Söz konusu üretici birliği, mevcut bahçelerin yenilenmesinden, ürünün<br />
işlenmesine kadar olan tüm işletme faaliyetlerini düzenleyerek yönetmektedir. Genel Müdürlüğümüz, söz konusu<br />
yapıya benzer nitelikte bir birliğin kurulmasına yerelde öncülük edecektir. Bu eylem planı kapsamında kurulacak<br />
olan sakız ormanları, Orman Kanununun Ek-12. maddesini düzenleyen 297 sayılı tebliğin ilgili hükümleri<br />
çerçevesinde işlettirilecektir. Kurulacak olan sakız üretici birliği yerel halkın farkındalığını artıracağından<br />
şahıslarında özel mülkiyetlerinde sakızlık kurmalarına öncülük edecektir.<br />
Araştırma:<br />
<strong>Sakız</strong> ormanlarının geliştirilmesine dönük araştırma projeleri yapılacaktır.<br />
Gayeye Hizmet Edecek Mevzuat Değişikliği Faaliyetleri:<br />
<strong>Eylem</strong> planı faaliyetlerinin özellikle Çeşme Yarımadası’nda oluşturacağı farkındalık sonucu, özel ağaçlandırma<br />
taleplerinin artacağı göz önünde bulundurulduğunda, yarımada özelinde, özel ağaçlandırma taleplerinde sakız<br />
ağacı kullanılması koşulu ile Özel Ağaçlandırma Mevzuatında bir kısım düzenleme yapılması gerekebilecektir.<br />
Bu kapsamda Genel Müdürlüğümüz ilgili birimleri eylem planı uygulama dönemi içinde gerekli mevzuat<br />
düzenlemesi çalışmalarını yapacaklardır.<br />
35
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
SAKIZ EYLEM PLANI KAPSAMINDA 2014-2019 YILLARI ARASINDA YAPILACAK<br />
FAALİYETLER VE TOPLAM PROGRAM MİKTARLARI TABLOSU<br />
TABLO 1<br />
FAALİYETİN ADI<br />
FAALİYETİN KISA AÇIKLAMASI<br />
UYGULAMA YAPILACAK<br />
BÖLGE MÜDÜRLÜ YADA<br />
BİRİM<br />
MİKTARI<br />
BİRİMİ<br />
FAALİYETİN<br />
TOPLAM<br />
MİKTARI<br />
1<br />
Saha ve Servet<br />
Envanteri<br />
Yapılacak çalışma ile eylem<br />
planının maksadına hizmet<br />
edecek veriler toplanacak, <strong>Sakız</strong><br />
ormanı kurmaya elverişli alanlar<br />
tespit edilecek haritalandırılacak<br />
İZMİR 20.000 Ha<br />
MUĞLA 7.000 Ha<br />
ANTALYA 3.000 Ha<br />
30.000<br />
2<br />
Anaçlık Bahçelerin<br />
Klon Bahçesi Olarak<br />
Sertifikalandırılması<br />
ve Korunması<br />
Sertifikalandırılacak alanların<br />
bütünlük arzetmesine özen<br />
gösterilecek.Toplan 5000 ağaç<br />
anaçlık olarak belirlenecek.<br />
İZMİR 5 Ha 5<br />
3<br />
<strong>Sakız</strong> Ağacı<br />
Klon Parkının<br />
Oluşturulması<br />
Bilimsel yöntem ve prensipler<br />
dahilinde 1 adet klon parkı<br />
kurulacak.<br />
Orman Ağaçları ve Tohumları<br />
Islah Araştırma Enstitüsü<br />
Müdürlüğü<br />
1 Adet 1<br />
4<br />
Daldırma Metodu<br />
İle Fidan Üretimi<br />
Yapılabilecek Bahçe<br />
Oluşturulması<br />
Mevcut fidanlık birimlerimizin<br />
çalışma disiplini içinde yer<br />
alacak. Bu maksatla kurulan<br />
bahçede en az 1000 adet fert<br />
olması hedeflenecektir.<br />
İZMİR 1 Adet 1<br />
İZMİR 96.000 Adet<br />
5<br />
Fidanlıklarda<br />
Aşı Altlığı Amacı<br />
ile P. atlantica<br />
Yetiştirilmesi<br />
<strong>Eylem</strong> planının yayımından<br />
itibaren fidanlıklarca gerekli<br />
tedbirler alınacaktır<br />
MUĞLA 39.000 Adet<br />
150.000<br />
ANTALYA 15.000 Adet<br />
6<br />
Fidanlıkta Aşılı<br />
Fidan Üretimi<br />
Aşı altlığı maksadı ile üretilen<br />
P.atlantika Fidanlarına P.lentiscus<br />
var. Chia aşılanmak sureti<br />
ile fidanlıklarda aşılı fidan<br />
üretilecektir<br />
İZMİR 30.000<br />
MUĞLA 18.000<br />
ANTALYA 4.000<br />
Adet 52.000<br />
İZMİR 45<br />
7<br />
Aşılı Fidan Dikimi<br />
Yolu ile <strong>Sakız</strong><br />
Ormanı Kurulması<br />
Fidanlıklarda üretilen aşılı<br />
fidanlar, sakız ormanı kurmaya<br />
uygun sahalarda kullanılacaktır.<br />
MUĞLA 6<br />
Ha 55<br />
ANTALYA 4<br />
36
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
FAALİYETİN ADI<br />
FAALİYETİN KISA AÇIKLAMASI<br />
UYGULAMA YAPILACAK<br />
BÖLGE MÜDÜRLÜ YADA<br />
BİRİM<br />
MİKTARI<br />
BİRİMİ<br />
FAALİYETİN<br />
TOPLAM<br />
MİKTARI<br />
8<br />
Yetiştirilen<br />
P. atlantica<br />
Fidanlarının Dikimi<br />
ve Aşılanması<br />
Üretilen fidanlar dikilecek,<br />
fidanlar 3-4 yaşına geldiğinde ise<br />
chia varyetesi aşılanacak<br />
İZMİR 35.000 adet<br />
MUĞLA 6.000 adet<br />
ANTALYA 4.000 adet<br />
45.000<br />
9<br />
Daldırma Yöntemi<br />
ile Fidan Üretimi<br />
İzmir Bölge Müdürlüğünde son<br />
yılarda yapılan çalışmalarda<br />
kurulmuş sakız ormanları ile<br />
bu eylem planı kapsamında<br />
kurulacak olan bahçeden fidan<br />
üretimi yapılacaktır.<br />
İZMİR 1.000 adet 1.000<br />
10<br />
Çelikle <strong>Sakız</strong><br />
Ormanlarının<br />
kurulması<br />
<strong>Sakız</strong>lık kurmaya uygun yerlerde<br />
chia varyeteli fertlerden çelik<br />
alınmak sureti ile yapılacaktır<br />
İZMİR 55 Ha<br />
MUĞLA 5 Ha<br />
60<br />
İZMİR 15 Ha<br />
11<br />
Mevcut Yabani<br />
<strong>Sakız</strong>lıkların Islahı<br />
Belirlenecek en uygun alanlar<br />
budama ve bakım tedbirleri ile<br />
ağaç formuna kavuşturulacak<br />
MUĞLA 10 Ha<br />
ANTALYA 5 Ha<br />
30<br />
12<br />
Doğada Bulunan<br />
<strong>Sakız</strong> Ağaçlarının<br />
Aşılanması<br />
Doğada bulunan sakız<br />
ağaçlarından öncelikle<br />
P. atlantika türlerine aşı<br />
yapılacaktır.<br />
İZMİR 15.000 Adet<br />
MUĞLA 4.500 Adet<br />
ANTALYA 500 Adet<br />
20.000<br />
13<br />
<strong>Sakız</strong> Ağacı<br />
Yetiştiriciliği ve<br />
<strong>Sakız</strong> İşleme Eğitimi<br />
Sakı ağacı yetiştiriciliği, bakımı,<br />
mastik üretim ve pazarlanması<br />
gibi hususlarda eğitim<br />
verilecektir.<br />
İZMİR 265 Kişi<br />
MUĞLA 107 Kişi<br />
ANTALYA 53 Kişi<br />
425<br />
14<br />
<strong>Sakız</strong> Üretici<br />
Birliğinin Kurulması<br />
Yerelde Genel müdürlüğümüz<br />
öncülük edecek ve eylem planı<br />
bitiminde kurululan ormanlar<br />
Ek-12. madde kapsamında bu<br />
birliklere işlettirilecek<br />
İZMİR 1 adet 1<br />
15 Araştırma<br />
Uygulayıcı birimlerin ihtiyaçları<br />
belirlenerek en az iki adet<br />
araştırma projesi hazırlanacaktır<br />
Ege Ormancılık Araştırma<br />
Enstitüsü Müdürlüğü<br />
2 Adet 2<br />
37
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
SAKIZ EYLEM PLANI (2014-2019) KAPSAMINDA YAPILACAK OLAN FAALİYETLER VE<br />
YILLARA GÖRE PROGRAM MİKTARLARI<br />
TABLO 2/1<br />
UYGULANACAK<br />
FAALİYETİN ADI<br />
Saha ve Servet<br />
Envanteri<br />
Fidanlıklarda<br />
Aşı Altlığı Amacı<br />
ile P. atlantica<br />
Yetiştirilmesi<br />
Fidanlıkta Aşılı<br />
Fidan Üretimi<br />
Aşılı Fidan Dikimi<br />
Yolu ile <strong>Sakız</strong><br />
Ormanı Kurulması<br />
Yetiştirilen<br />
P. atlantica<br />
Fidanlarının Dikimi<br />
ve Aşılanması<br />
Doğada Bulunan<br />
<strong>Sakız</strong> Ağaçlarının<br />
Aşılanması<br />
Mevcut Yabani<br />
<strong>Sakız</strong>lıkların Islahı<br />
Çelikle <strong>Sakız</strong><br />
Ormanlarının<br />
Kurulması<br />
Daldırma Yöntemi<br />
ile Fidan Üretimi<br />
Anaçlık Bahçelerin<br />
Klon Bahçesi olarak<br />
Sertifikalandırılması<br />
ve Korunması<br />
UYGULAMA<br />
YAPACAK BÖLGE<br />
MÜDÜRLÜĞÜ<br />
İZMİR<br />
FAALİYETİN<br />
BİRİMİ<br />
FAALİYETLERİN YILLARA GÖRE UYGULAMA MİKTARI<br />
2014 2015 2016 2017 2018 2019<br />
TOPLAM<br />
10.000 10.000 20.000<br />
MUĞLA Ha<br />
3.500 3.500 7.000<br />
ANTALYA 1.500 1.500 3.000<br />
TOPLAM 15.000 15.000 30.000<br />
İZMİR<br />
30.000 40.000 15.000 6.000 5.000 96.000<br />
MUĞLA Adet Hazırlık 10.000 20.000 5.000 2.000 2.000 39.000<br />
ANTALYA 5.000 5.000 2.000 2.000 1.000 15.000<br />
TOPLAM 45.000 65.000 22.000 10.000 8.000 150.000<br />
İZMİR<br />
6.000 8.000 10.000 6.000 30.000<br />
MUĞLA Adet<br />
3.000 6.000 6.000 3.000 18.000<br />
ANTALYA 1.000 1.000 1.000 1.000 4.000<br />
TOPLAM 10.000 15.000 17.000 10.000 52.000<br />
İZMİR<br />
8 13 24 45<br />
MUĞLA Ha<br />
2 2 2 6<br />
ANTALYA 1 1 2 4<br />
TOPLAM 11 16 28 55<br />
İZMİR<br />
15.000 10.000 5.000 5.000 35.000<br />
MUĞLA Adet<br />
1.000 2.000 2.000 1.000 6.000<br />
ANTALYA 1.000 1.000 1.000 1.000 4.000<br />
TOPLAM 17.000 13.000 8.000 7.000 45.000<br />
İZMİR<br />
2.000 2.000 2.000 4.000 5.000 15.000<br />
MUĞLA Adet<br />
500 500 500 1.000 2.000 4.500<br />
ANTALYA 100 100 100 100 100 500<br />
TOPLAM 2.600 2.600 2.600 5.100 7.100 20.000<br />
İZMİR<br />
2 2 3 4 4 15<br />
MUĞLA Ha<br />
1 1 2 3 3 10<br />
ANTALYA 1 1 1 1 1 5<br />
TOPLAM 4 4 6 8 8 30<br />
İZMİR<br />
5 7 8 15 20 55<br />
MUĞLA<br />
Ha<br />
1 1 1 1 1 5<br />
TOPLAM 6 8 9 16 21 60<br />
İZMİR Adet 100 100 200 300 300 1.000<br />
TOPLAM 100 100 200 300 300 1.000<br />
İZMİR Ha 2 3 5<br />
TOPLAM 2 3 5<br />
38
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
TABLO 2/2<br />
UYGULANACAK<br />
FAALİYETİN ADI<br />
UYGULAMA<br />
YAPILACAK YER<br />
UYGULAMA<br />
YAPACAK BİRİM<br />
MİKTARI<br />
(Adet)<br />
BAŞLANGIÇ<br />
YILI<br />
FAALİYETİN<br />
BİTİŞ YILI<br />
Daldırma Metodu<br />
İle Fidan Üretimi<br />
Yapılabilecek<br />
Bahçe<br />
Oluşturulması<br />
İZMİR<br />
İzmir Orman Bölge<br />
Müdürlüğü<br />
1 2015 2016<br />
<strong>Sakız</strong> Ağacı<br />
Klon Parkının<br />
Oluşturulması<br />
İZMİR<br />
Orman Ağaçları<br />
ve Tohumları Islah<br />
Araştırma Enstitüsü<br />
Müdürlüğü<br />
1 2015 2019<br />
<strong>Sakız</strong> Üretici<br />
Birliğinin<br />
Kurulması<br />
İZMİR<br />
İzimir Orman<br />
Bölge Müdürlüğü<br />
Öncülüğünde Yetkili<br />
Birimler<br />
1 2017 2018<br />
Araştırma<br />
İZMİR<br />
Ege Ormancılık<br />
Araştırma Enstitüsü<br />
Müdürlüğü<br />
2 2015 2019<br />
<strong>Sakız</strong> AĞACI YETİŞTİRİCİLİĞİ ve <strong>Sakız</strong> İşleme Eğitimi<br />
TABLO 3<br />
BÖLGE<br />
MÜDÜRLÜĞÜ<br />
<strong>Eylem</strong> <strong>Planı</strong><br />
Uygulamasında<br />
Çalışacakların Eğitimi<br />
Kaynak Yöneticisi ve Yerel Halkın eğitimi<br />
Toplam<br />
(Kişi)<br />
2014 2015 2016 2017 2018 2019<br />
İZMİR 15 50 50 50 50 50 265<br />
MUĞLA 7 20 20 20 20 20 107<br />
ANTALYA 3 10 10 10 10 10 53<br />
TOPLAM 25 80 80 80 80 80 425<br />
39
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
SAKIZ EYLEM PLANI İLE ÖNGÖRÜLEN FAALİYETLERİN<br />
TAHMİNİ TOPLAM BÜTÇESİ<br />
TABLO 4<br />
FAALİYETİN ADI BİRİMİ MİKTARI TUTARI ( TL)<br />
Saha ve Servet Envanteri Ha 30.000 90.000<br />
Fidanlıklarda Aşı Altlığı Amacı ile P. Atlantica Yetiştirilmesi Adet 150.000 30.000<br />
Fidanlıkta Aşılı Fidan Üretimi Adet 52.000 110.000<br />
Aşılı Fidan Dikimi Yolu ile <strong>Sakız</strong> Ormanı Kurulması Ha 55 150.000<br />
Yetiştirilen P. atlantica Fidanlarının Dikimi ve Aşılanması Adet 45.000 95.000<br />
Doğada Bulunan <strong>Sakız</strong> Ağaçlarının Aşılanması Adet 20.000 100.000<br />
Mevcut Yabani <strong>Sakız</strong>lıkların Islahı Ha 30 65.000<br />
Çelikle <strong>Sakız</strong> Ormanlarının Kurulması Ha 60 550.000<br />
Daldırma Yöntemi ile Fidan Üretimi Adet 1.000 10.000<br />
Anaçlık Bahçelerin Klon Bahçesi olarak Sertifikalandırılması ve<br />
Korunması<br />
Ha 5 25.000<br />
<strong>Sakız</strong> Ağacı Yetiştiriciliği ve <strong>Sakız</strong> İşleme Eğitimi Kişi 425 25.000<br />
Daldırma Metodu İle Fidan Üretimi Yapılabilecek Bahçe<br />
Oluşturulması<br />
Adet 1 20.000<br />
<strong>Sakız</strong> Ağacı Klon Parkının Oluşturulması Adet 1 80.000<br />
<strong>Sakız</strong> Üretici Birliğinin Kurulması Adet 1 2.000<br />
Araştırma Adet 2 60.000<br />
TOPLAM 1.412.000<br />
40
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
EYLEM PLANI<br />
FİNANSMANI<br />
Orman Genel Müdürlüğü Döner Sermaye ve Özel<br />
Bütçe kaynaklarından karşılanacaktır.<br />
41
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
EYLEM PLANI EĞİTİM VE TANITIM<br />
FAALİYETLERİ<br />
<strong>Sakız</strong> eylem planının basımının ardından tüm merkez ve taşra birimlerine dağıtımı sağlanacaktır.<br />
Teşkilat mensupları ve kamuoyu, uygulamaya konulacak eylem planının hedef ve beklenen çıktıları<br />
hususlarında kitle iletişim araçları yoluyla bilgilendirilecektir. <strong>Eylem</strong> planı ile uygulama görevi verilen<br />
Bölge Müdürlüğü ve araştırma birimlerimizin mensupları öncelikle yerelde düzenlenecek olan eylem<br />
planı uygulama hazırlık toplantılarının ardından genel eğitim toplantılarına katılacaklardır. Yerelde<br />
yapılacak eğitim toplantıları ardından eylem planının uygulamalarında görev alacak kurum mensupları<br />
ve uzmanların katılımı ile bir hazırlık ve uygulama eğitim toplantısı düzenlenecektir.<br />
Urla Orman İşletme Şefliği<br />
42
S A K I Z E Y L E M P L A N I 2 0 1 4 - 2 0 1 9<br />
SONUÇ<br />
Uygulamaya konulacak olan <strong>Sakız</strong> <strong>Eylem</strong> <strong>Planı</strong>’nın öngördüğü çalışmalar ile sakız’ın orman rejimi<br />
dâhilindeki sahalarda yayılışları envantere dayalı olarak tespit edilecek, sakız ormanı kurmaya elverişli<br />
yerler belirlenecektir. <strong>Eylem</strong> planı süresince yapılacak ağaçlandırma faaliyetleri sonucunda sakız<br />
üretim ormanları oluşturulacaktır. <strong>Eylem</strong> <strong>Planı</strong> kapsamında düzenlenecek olan eğitim faaliyetleri neticesinde,<br />
yok olmakta olan sakız ağacı yetiştiriciliği ile sakız üretme ve işleme kültürü yeniden canlandırılacaktır.<br />
Özel mülkiyet sahiplerinin kendi bahçelerini kurmak amacı ile talep ettikleri sakız fidanları<br />
Genel Müdürlüğümüz fidanlıklarından temin edilebilecektir. <strong>Eylem</strong> planı uygulama takviminin sonunda<br />
kurulacak olan sakız ormanları, yine eylem planı kapsamında oluşturulması düşünülen üretici birliğine<br />
devredilerek sürdürülebilir faydalanma hedefine ulaşılacak, kırsal istihdam ve milli ekonomiye<br />
katkı sağlanacaktır.<br />
43<br />
İzmir - Çeşme
O R M A N G E N E L M Ü D Ü R L Ü Ğ Ü<br />
KAYNAKÇA<br />
Albayrak Bakmaz N. ve Bakmaz A. (2012), <strong>Sakız</strong> Ağacı Dünü Bugünü Yarını (İzmir).<br />
Boztok Ş., Ulvi Z., 2004. Pistacia Cinsine Dahil Bazı Doğal Bitkilerin <strong>Sakız</strong> Reçinesi Kalitesi Açısından İrdelenmesi, Gıda ve İlaç<br />
Sanayinde Değerlendirilmesi Üzerine Araştırma. Ege Üniversitesi Tarımsal Uygulama ve Araştırma Merkezi. İZMİR.<br />
Boztok, Ş., 2007., Doğal <strong>Sakız</strong> Bitkilerinin (Pistacia lentiscus L.) EkonomiyeKazandırılması, Ege Üniversitesi Tarımsal Uygulama<br />
ve Araştırma Merkezi, Yayım Bülteni No 89.<br />
Baytop, T. “Türkiye’de Bitkilerle Tedavi Geçmişte ve Bügün”, İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları, No:3255, 1984, 284<br />
Baytop, T., 1968, Türkiye’de sakız (mastix) elde etme imkanları, İstanbul Üniversitesi, Eczacılık Fakültesi Mecmuası, 4 (1): 31-35<br />
B. Kıvçak, S. Akay, H. T. Öztürk 2002 Pıstacıa Terebınthus, Pıstacıa Lentıscus, Pıstacıa Lentıscus Var Chıa Ekstrelerinin Antimikrobiyal<br />
Aktiviteleri. Bitkisel İlaç Hammaddeleri Toplantısı, Bildiriler/Eskişehir<br />
İsfendiyaroğlu M., Karakır, N., 1999. <strong>Sakız</strong> Ağacı (Pistacia lentiscus L.)’nın Vegetatif Yöntemlerle Çoğaltılması ve Kök Oluşumunun<br />
Anatomik-Fizyolojik İncelenmesi Üzerine Araştırmalar, Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu TOGTAG projesi<br />
İsfendiyaroğlu, M., 1999. <strong>Sakız</strong> Ağacının (Pistacia lentiscus var. chia Duham.) Çelikle Çoğaltılması ve Kök Oluşumunun Anatomik-Fizyolojik<br />
İncelenmesi Üzerine Araştırmalar, Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Bahçe Bitkileri Bölümü, 123 s.<br />
İsfendiyaroğlu, 2001. Çeşme Damla Bileşenlerinin GC/MS İle Analizi. II. Ulusal Kromatografi Kongresi. Kırıkkale<br />
Parlak S., Albayrak N., 2011., <strong>Sakız</strong> (Pistacia lentiscus var. chia)’ın Aşılama Yoluyla Çoğaltılması, Ege Ormancılık Araştırma<br />
Enstitüsü, teknik bülten No:49<br />
http://www.gummastic.gr/<br />
http://www.trademap.org/<br />
http://www.tuik.gov.tr/<br />
İzmir - Çeşme<br />
44
Sürdürülebilir faydalanma<br />
hedefine ulaşılacak,<br />
kırsal istihdam ve<br />
milli ekonomiye katkı<br />
sağlanacaktır.
www.ogm.gov.tr<br />
Orman Genel Müdürlüğü<br />
Odun Dışı Ürün ve Hizmetler Dairesi Başkanlığı’nca<br />
hazırlanmıştır.<br />
CTA LTD. (0312) 222 66 77
Change language