2sayi

UYUŞMAZLIK 

MAHKEMESİ 

DERGİSİ 

Altı Ayda Bir Yayımlanan Ulusal Hakemli Dergidir 

CİLT: 21 ••SAYI: 21 ISSN: 2147-8376 

MAYIS OCAK 2014 2013

Dergide yayımlanan makaleler yazarlarının kendi kişisel 

görüşleri olup, Uyuşmazlık Mahkemesi’nin görüşlerini 

yansıtmamaktadır. Eserde yer alan görüş ve değerlendirmeler, 

Uyuşmazlık Mahkemesi’ni bağlayacak mahiyette resmi bir 

yorum olarak kabul edilemez

UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ DERGİSİ 

Altı Ayda Bir Yayımlanan Ulusal Hakemli Dergidir 

* 

Sahibi 

Serdar ÖZGÜLDÜR 

Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı 

* 

Editör 

Ufuk YEŞİL 

Uyuşmazlık Mahkemesi Genel Sekreteri 

* 

Sorumlu Yazı İşleri Müdürü 

Şafak ŞAKAR 

Uyuşmazlık Mahkemesi Yazı İşleri Müdürü 

* 

Yayın Kurulu 

Ufuk YEŞİL 

Uyuşmazlık Mahkemesi Genel Sekreteri 

Doç. Dr. Ali KARAGÜLMEZ 

Yargıtay 17. 19. Hukuk Dairesi Üyesi 

Doç. Dr. Mustafa TAŞKIN 

Adalet Bakanlığı Kanunlar Genel Müdürlüğü Daire Başkanı 

Dr. Hüseyin EKİNCİ 

Anayasa Mahkemesi Başraportörü 

Yrd. Doç. Dr. Musa SAĞLAM 

Anayasa Mahkemesi Başraportörü 

* 

Yayın Yönetim Merkezi 

Ahlatlıbel Mahallesi, İncek Yolu Serpmeleri, 

No: 4, 06805, Çankaya - Ankara / TÜRKİYE 

E-Posta : bilgi@uyusmazlik.gov.tr 

Telefon : 0312 489 82 04 – 07 

Faks : 0312 489 80 59 

Web 

: www.uyusmazlik.gov.tr 

* 

Baskı 

Kalkan Matbaacılık 

Büyük Sanayi, 1. Cadde,No:92/32, İskitler/ANKARA 

Tel : 0 312 431 92 34 

* 

ISSN: 2147-8376

YAZIM KURALLARI VE YAYIN İLKELERİ 

1.Uyuşmazlık Mahkemesi dergisi altı ayda bir yayınlanan hakemli bir dergidir. 

2.Daha önce başka bir yerde yayınlanmamış veya yayınlanmak üzere 

gönderilmemiş eserler kabul edilir. 

3. Derginin yayın dili Türkçe’dir. 

4 Yayınlanan makalelerden kaynaklanan her türlü sorumluluk yazarlarına 

aittir. 

5. Gönderilecek eserlerin; 

* Word 97-2003 formatında veya bununla uyumlu bir programda yazılmış 

olması, 

* A 4 sayfa ebadında, sayfanın alt, üst, sağ ve sol taraflarından 2,5 cm kenar 

boşlukları bırakılmış, 12 punto Times New Roman karakteriyle, çift satır aralığı 

bırakılarak yazılmış olması, 

* Tablo ve referanslar dahil en az 4.000 en fazla 20.000 kelime arasında olması 

gerekmektedir. 

6. Yayınlanması talep edilen makalelerin bilgi@uyusmazlik.gov.tr adresine e- 

posta ile gönderilmesi gerekmektdir. 

7. Gönderilecek eserlerin ilk sayfasında yazar(lar) hakkında aşağıdaki bilgiler 

bulunmalıdır: 

*Ad-soyad, ünvan, varsa çalışılan kurum, telefon, e-posta ve yazışma adresi 

bilgileri. 

8.Gönderilen makalelerin başlığı metne uygun; kısa ve açık ifadeli olmalıdır. 

9. Gönderilen makalelerin başlığının sayfanın en üstünde, sayfaya ortalanmış 

olarak ve tüm harfleri büyük olacak şekilde düzenlenmiş olması, başlığın hemen 

alt kısmında başlığın İngilizcesinin sayfaya ortalanmış ve sadece kelimelerin ilk 

harfi büyük olarak yazılmış olarak yer alması gerekmektedir 

10. Başlıklardan sonra ilk önce Türkçe olarak özet ve anahtar kelimeler, daha 

sonra İngilizce özet ve anahtar kelimeler yazılır. Özet ve Abstract ortalanmış 

olarak koyu ve sadece ilk harfi büyük yazılır. Anahtar kelimeler ve keywords sola 

yaslı koyu ve sadece ilk harfleri büyük olarak yazılır. Anahtar kelimeler ve 

keywords yazıldıktan hemen sonra kelimeler aralarına virgül konulmak suretiyle 

sıralanır. Özetler en fazla 150 kelime, anahtar kelimeler en az 5 en fazla 10 adet 

olmalıdır. Özetler, makalenin amacını, araştırma yöntemini (yazı eğer bir 

araştırma ise), yazıldığı sahaya katkılarını ve sonuçlarını açıkça göstermelidir. 

11. Eserlerde kullanılacak tüm referanslar, Tablo ve Şekiller APA 5. Basım sitili 

(APA Style 5th edition) kullanılarak düzenlenmelidir. APA hakkında daha fazla 

bilgi için lütfen http://owl.english.purdue.edu/owl/resource/560/01/ internet 

sitesini ziyaret ediniz. 

12. Başlıklardan sonraki ilk satırda paragraf girintisi kullanılmaz sola yaslı 

olarak paragraf başlatılır. Sonraki paragraflar için paragraf girintisi 

kullanılmalıdır. 

13. Eserde irdelenen konuyla doğrudan ilgisi olmayan ancak açıklanmak veya 

detay bilgi verilmek istenen kısımlar dipnot yöntemiyle esere eklenmelidir. 

14. Eserlerin sonunda APA referans sistemine göre hazırlanacak alfabetik 

biçimde dizilmiş bir kaynakça bulunmalıdır

DANIŞMA KURULU 

Prof. Dr. Ahmet GÜRBÜZ BİLGİN 

Prof. Dr. Ahmet M. GÜRBÜZ KILIÇOĞLU 

Prof. Dr. Dr. Ahmet Nezih M. KILIÇOĞLU KÖK 

Prof. Dr. Ahmet Nezih KÖK 

Prof. Dr. Ali AKYILDIZ 

Prof. Dr. Ali AKYILDIZ 

Prof. Dr. Ali ŞAFAK 

Prof. Dr. Ali ŞAFAK 

Prof. Dr. Arif KÖKTAŞ 

Prof. Dr. Arif KÖKTAŞ 

Prof. Dr. Ayşe Füsun ARSAVA 

Prof. Dr. Cemil KAYA 

Prof. Dr. Cevdet YAVUZ 

Prof. Dr. Cumhur ŞAHİN 

Prof. Dr. Emine Tuncay KAPLAN 

Prof. Dr. Erol ULUSOY 

Prof. Dr. Erol ULUSOY 

Prof. Dr. Faruk TURHAN 

Prof. Dr. Faruk TURHAN 

Prof. Dr. Fethi GEDİKLİ 

Prof. Dr. Fethi GEDİKLİ 

Prof. Dr. Gülay ALTUN 

Prof. Dr. Gürcan Gülay ALTUN ALTUN 

Prof. Dr. Hakan Gürcan PEKCANITEZ 

ALTUN 

Prof. Dr. Halil Hakan AKKANAT PEKCANITEZ 

Prof. Dr. Hasan Halil AKKANAT Hüseyin ÇEVİK 

Prof. Dr. Hasan Hüseyin TUNÇ ÇEVİK 

Prof. Dr. Hayati AKYOL 

Prof. Dr. Hasan Tunç 

Prof. Dr. İhsan ERDOĞAN 

Prof. Dr. Hayati AKYOL 

Prof. Dr. İlhan ÜZÜLMEZ 

Prof. Dr. İhsan ERDOĞAN 

Prof. Dr. İsmail KIRCA 

Prof. Dr. Kayıhan İsmail KIRCA İÇEL 

Prof. Dr. Kemal Kayıhan BAŞLAR İÇEL 

Prof. Dr. M. Kemal Macit BAŞLAR KENANOĞLU 

Prof. Dr. Mahmut M. Macit KOCA KENANOĞLU 

Prof. Dr. Metin Mahmut GÜNDAY KOCA 

Prof. Dr. Mustafa Fadıl YILDIRIM 

Prof. Dr. Metin GÜNDAY 

Prof. Dr. Osman DOĞRU 

Prof. Dr. Mustafa FADIL YILDIRIM 

Prof. Dr. Ömer ANAYURT 

Prof. Dr. Osman DOĞRU 

Prof. Dr. Pervin SOMER 

Prof. Dr. Ramazan Ömer ANAYURT ÇAĞLAYAN 

Prof. Dr. Salih Pervin CENGİZ SOMER 

Prof. Dr. Selçuk Salih CENGİZ ÖZTEK 

Prof. Dr. Selma ÇETİNER CETİNER 

Prof. Dr. Seyithan DELİDUMAN 

Prof. Prof. Dr. Dr. Sibel Sibel İNCEOĞLU 

Prof. 

Prof. 

Dr. 

Dr. 

Şebnem 

Şebnem 

AKİPEK 

AKİPEK 

ÖCAL 

ÖCAL 

Prof. Dr. Tayfun AKGÜNER 

Prof. Dr. İlhan ÜZÜLMEZ 

Prof. Dr. Timur DEMİRBAŞ 

Prof. Dr. Tayfun AKGÜNER 

Prof. Dr. Ümit BİÇER 

Prof. Dr. Timur DEMİRBAŞ 

Prof. Dr. Veli Özer ÖZBEK 

Prof. Prof. Dr. Dr. Veysel Ümit BİÇER BAŞPINAR 

Prof. Dr. Yasin Veli ÖZER SEZERÖZBEK 

Prof. Dr. Yusuf Veysel KARAKOÇ BAŞPINAR 

Doç. Prof. Dr. Dr. Ali Yasin Rıza SEZER ÇOBAN 

Doç. 

Prof. 

Dr. 

Dr. 

Çetin 

Yusuf 

ARSLAN 

KARAKOÇ 

Doç. Dr. Elif GÖKÇEARSLAN ÇİFCİ 

Doç. Dr. Çetin ARSLAN 

Doç. Dr. Elif Sibel ÇAKAR 

Doç. Dr. Elif GÖKÇEARSLAN ÇİFCİ 

Doç. Dr. Faruk AŞICIOĞLU 

Doç. Dr. Faruk AŞICIOĞLU 

Doç. Dr. Hasan PETEK 

Doç. Doç. Dr. Dr. İbrahim Hasan PETEK ÖZBAY 

Doç. Dr. Mehmet İbrahim Emin ÖZBAY BİLGE 

Doç. Dr. Mustafa ÖZEN TAŞKIN 

Doç. Doç. Dr. Dr. Mustafa Müslüm TAŞKIN AKINCI 

Doç. 

Doç. 

Dr. 

Dr. 

Müslüm 

Rauf KARASU 

AKINCI 

Doç. Dr. Rauf KARASU 

Doç. Dr. Serdar KENAN GÜL 

Doç. Dr. Serdar Kenan GÜL 

Doç. Dr. Yüksel METİN 

Doç. Dr. Yüksel METİN 

Yrd. Doç. Dr. Bülent ALGAN 

Yrd. Doç. Dr. Adnan KÜÇÜK 

Yrd. Yrd. Doç. Doç. Dr. Dr. Bülent Devrim ALGAN AYDIN 

Yrd. Doç. DOÇ. Dr. Dr. Devrim İdris Hakan AYDINFURTUN 

Yrd. Doç. Dr. İdris İlke Hakan GÖÇMEN FURTUN 

Yrd. Yrd. Doç. Doç. Dr. Dr. İlke R. Murat GÖÇMEN ÖNOK 

Yrd. 

Yrd. 

Doç. 

Doç. 

Dr. 

Dr. 

R. 

Recep 

Murat 

MAKAS 

ÖNOK 

Yrd. Doç. Dr. Recep MAKAS 

Yrd. Doç. Dr. Sinan BAYINDIR 

Yrd. Doç. Dr. Sinan BAYINDIR 

Yrd. Doç. Dr. Timuçin KÖPRÜLÜ 

Yrd. Doç. Dr. Timuçin KÖPRÜLÜ 

Dr. Ahmet M. GÜNEŞ 

Dr. Ahmet M. GÜNEŞ 

Dr. Dr. Gürsel Gürsel ÖZKAN ÖZKAN 

Dr. İlyas ŞAHİN 

Dr. Yusuf Solmaz BALO

ÖNSÖZ 

Anayasada; adlî, idarî ve askerî olmak üzere birbirinden 

bağımsız üç ayrı yargı düzeni kabul edilmiştir. Birbirinden bağımsız 

yargı düzenleri arasında görev ve hüküm uyuşmazlıklarının doğması 

kaçınılmazdır. 

1924 tarihli Teşkilâtı Esasiye Kanununda sözü edilen üç yargı 

düzeni arasında doğacak görev ve hüküm uyuşmazlıklarını çözecek 

bir mercie yer verilmemiş ise de, “yargı ayrılığı” ilkesinin zorunlu 

bir sonucu olarak ve kişilerin hak arama hürriyetlerinin güvence 

altına alınması için 9.7.1945 tarihli ve 4788 sayılı Kanunla, yalnızca 

hukuk alanında doğan uyuşmazlıkları çözümlemek üzere Uyuşmazlık 

Mahkemesi kurulmuştur. 

1961 Anayasasının 142. maddesinde ise Uyuşmazlık 

Mahkemesi yüksek mahkeme olarak düzenlenmiştir. Anayasanın bu 

hükmü gereğince 12.6.1979 tarihinde yürürlüğe giren 2247 sayılı 

Uyuşmazlık Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakkında Kanunun 

1. maddesinde de, Anayasanın bu hükmüne paralel olarak bağımsız 

bir yüksek mahkeme olduğu açıkça belirtilmiştir. Mahkemenin bu 

konumu 1982 Anayasasının 158. maddesiyle aynen korunmuştur. 

Üç ayrı yargı kolunda faaliyet gösteren yerel ve yüksek 

mahkemelerden mahkememize dosyalar gelmektedir. Ayrı yargı 

kollarının, aynı konulara ilişkin verdikleri farklı kararlar nedeniyle 

hakkın tesisinin bir an önce gerçekleşmesi ve usul ekonomisi açısından 

da dosyaların en hızlı şekilde sonuçlandırılabilmesi adına daha önce 

Uyuşmazlık Mahkemesi Kararları Dergisi hazırlanmıştı. Bu dergimiz 

ile, farklı yargı kolu içerisinde faaliyet gösteren yerel ve yüksek 

mahkemelere, ne tür konularda görev ve hüküm uyuşmazlıkları 

çıktığı ve bu konularda mahkememizin nasıl karar vermiş olduğu 

hususlarında yardımcı olunmaya çalışılmıştır. 

Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisi’nin ikinci sayısında kıymetli 

yazarlarca kaleme alınan on adet bilimsel inceleme yer almaktadır. 

Mahkememizin görev alanının neredeyse tüm Türk hukuk 

sistematiğini kapsaması nedeniyle, birbirinden farklı ve hakem 

incelemesinden geçmiş hukuk konularının siz değerli okurların 

beğenisini kazanacağını umuyor, yayının oluşumunda emeği geçen 

değerli meslektaşlarımıza ve Mahkememiz Genel Sekreteri Sayın 

Ufuk YEŞİL’e kıymetli katkılarından dolayı teşekkür ve şükranlarımı 

sunuyor, Uyuşmazlık Mahkemesi Dergisinin bu sayısının da hukuk 

camiasına faydalı olmasını diliyorum. 

Serdar ÖZGÜLDÜR 

Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanı

İÇİNDEKİLER 

Prof Dr. Erdal TERCAN - Farklı Yargı Kollarına Mensup 

Mahkemeler Arasındaki Hüküm Uyuşmazlığı...................................... 1 

Tahir Hami TOPAÇ - Eşya Müsaderesi (TCK. 54)............................. 47 

Dr. İlyas ŞAHİN - Amerikan Hukukunda Kişi Hakları İle Kamu 

Yararlarının Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarında 

Yapılan Aramaların Hukuki Durumu................................................. 71 

Onur YİĞİT - Yargıtay Kararları Işığında Bilinçli Taksir Kavramı 

ve Unsurları....................................................................................113 

İrfan SAZ - Spor - Şiddet İlişkisi, Nedenleri ve Çözüm Önerileri.........137 

Nurdane TOPUZ - Görev Uyuşmazlıklarının Çözümü İçin 

Uyuşmazlık Mahkemesi’ne Yapılacak Başvurular.............................159 

Bahadır YALÇINÖZ - Bireysel Başvuruya Konu Olamayacak 

İşlem ve Kararlar.............................................................................187 

Mehmet Reis KOCA - Edimin İfasına Fesat Karıştırma Suçu 

ve Uygulamada Öne Çıkan Sorunlar ...............................................207 

Fazıl ALTINORDU - Askeri Mahkemelerin Bağımsızlığı ve 

Mahkemelerin İşleyişi İle İlgili Yapılan Değişikliklerin Yargı 

Bağımsızlığı Açısından Değerlendirilmesi.........................................251 

Erhan TUTAL - Spor Kulüplerinin İsim Hakkı ve Haciz Yasağı.........271

FARKLI YARGI KOLLARINA MENSUP MAHKEMELER 

ARASINDAKİ HÜKÜM UYUŞMAZLIĞI 

Conflict Of Judgement Between Assgned Courts 

That Belong Dfferent Jursdctons 

Prof. Dr. Erdal TERCAN 

Anayasa Mahkemesi Üyesi 

ÖZET 

Türk Yarg Örgütünde, görev alan gerek Anayasa ve gerekse kanunlarla 

belirlenmiş farkl yarg kollarna mensup pek çok mahkeme bulunmaktadr 

ve her mahkeme snrlar yasal mevzuat ile çizilmiş bu çerçeve dahilinde 

faaliyet göstermektedir. Ancak bu görev paylaşmnn doğal bir sonucu olarak, 

uygulamada, bazen farkl yarg kollarna mensup mahkemeler arasnda 

görev veya hüküm uyuşmazlğ çkabilmektedir. Bu uyuşmazlklar , bunlarn 

dşnda ve üstünde bağmsz bir mahkemenin varlğn zorunlu klmş ve bu 

zorunluluğun bir sonucu olarak da 1961 Anayasas ile Uyuşmazlk Mahkemesi 

kurulmuş ve 12/06/1979 tarih ve 2247 sayl Uyuşmazlk Mahkemesi’nin 

Kuruluş ve İşleyişi Hakknda Kanun ile Uyuşmazlk Mahkemesi’nin kuruluş 

usulü ve faaliyet alan belirlenmiştir. 

Bu makale kapsamnda Hüküm Uyuşmazlğ Kavram 2247 sayl Uyuşmazlk 

Mahkemesi’nin Kuruluş ve İşleyişi Hakknda Kanunu’nun 24. Maddesi 

kapsamnda tanmlandktan sonra, uygulamada karşlaşlan sorunlar, 

Uyuşmazlk Mahkemesi’nin kararlar şğnda incelenecektir. 

Anahtar Kelimeler: Hüküm Uyuşmazlğ, Yarg Kolu, Adli Yarg, İdari Yarg, 

Askeri Yarg, Ceza Yargs 

ABSTRACT 

Turkish Law System comprises of different types of courts which have different 

duties assigned by the Constitution or other Laws. All these courts execute their 

duties within the framework of these regulations. However, due to the tasksharing 

among these courts, some conflicts of jurisdiction or decision may arise 

occasionally between them. In the result of such problems related to the execution 

of the courts’ duties, the Court of Jurisdictional Disputes was established with 

the 1961 Constitution and organization and tasks of this Court were regulated 

by Law nr. 2247. 

In this article, “conflict of judgment” concept will be described within the framework 

of Article 24 of Law nr. 2247 and the problems related to the application will be 

examined in the light of the Court of Jurisdictional Disputes’ decisions. 

Key Words: Conflict Of Judgment, Jurisdiction, Judicial Justice, Administrative 

Justice, Military Justice 

 

- 1 -

GİRİŞ 

Farkl Yarg Kollarna Mensup Mahkemeler Arasndaki Hüküm Uyuşmazlğ 

Hüküm uyuşmazlğ, 2247 sayl Uyuşmazlk Mahkemesinin Kuruluş ve 

İşleyişi Hakknda Kanunun (UMK) 24. ve 25. maddelerinde düzenlenmiş, 

hukukumuzda çok bilinmeyen, fazla incelenmemiş ama hukuk devleti 

ilkesi ve hak arama özgürlüğü açsndan da, bir o kadar önemli bir 

konudur. 

Ülkemizde farkl yarg kollarnda faaliyet gösteren mahkemeler 

bulunmaktadr 1 . Bu mahkemeler arasnda zaman zaman görev 

uyuşmazlğ çkabildiği gibi, konusu, sebebi ve taraflarndan da en az 

birisi ayn olan farkl yönde kararlar verilebilmekte ve kararlar arasndaki 

çelişki nedeniyle hakkn yerine getirilmesi mümkün olamamaktadr. İşte 

bu gibi durumlarda Uyuşmazlk Mahkemesi devreye girmekte ve farkl 

yarg kollarna mensup mahkemeler arasndaki gerek görev, gerekse 

çelişkili kararlar arasndaki uyuşmazlğ karara bağlayarak, tabiri 

caizse, tkanan hukuki yolu tekrar açmakta, hak arama özgürlüğünün 

önündeki engeli kaldrmakta ve hak sahibinin hakkna ulaşmasn 

sağlayarak, hukuk devleti ilkesine hizmet etmektedir. 

Ülkemizde farkl yarg kollarna mensup mahkemelerin faaliyette 

bulunmas nedeniyle, her yarg koluna mensup mahkemenin görev 

alan gerek Anayasa, gerekse kanunlarla belirlenmiştir. Bu görev 

paylaşmnn doğal bir sonucu olarak, her mahkeme kendi yarg 

yolu açsndan görev alanna giren dava ve işlere bakmaldr. Ancak 

uygulamada, bazen farkl yarg kollarna mensup mahkemeler arasnda 

görev veya hüküm uyuşmazlğ çkabilmektedir. İşte farkl yarg kollarna 

mensup mahkemeler arasnda doğan görev ve hüküm uyuşmazlklar, 

bunlarn dşnda ve üstünde bağmsz bir mahkemenin varlğn 

gerektirmektedir. Uyuşmazlk yargs ve Uyuşmazlk Mahkemesi bu 

zorunluluktan doğmuştur 2 . 

1961 Anayasasnn 142. maddesinde Uyuşmazlk Mahkemesine anayasal 

bir organ olarak yer verilmiştir. Bu hükme uygun olarak 12.06.1979 

tarihinde 2247 sayl Uyuşmazlk Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi 

Hakknda Kanun’la Uyuşmazlk Mahkemesinin teşkilat ve görev alan 

düzenlenmiştir. 1982 Anayasasnn 158. Maddesinde de Uyuşmazlk 

Mahkemesine yer verilmiş ve şu şekilde düzenlenmiştir. 

“Uyuşmazlk Mahkemesi, adlî, idarî ve askerî yarg mercileri arasndaki 

görev ve hüküm uyuşmazlklarn kesin olarak çözümlemeye yetkilidir. 

Uyuşmazlk Mahkemesinin kuruluşu, üyelerinin nitelikleri ve seçimleri 

1 Bu mahkemelere ve yarg kollarna aşağda ayrca değinilecektir, bkz. aşa. dn. 3 civar. 

2 Anl, Ayten: Uyuşmazlk Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi: A.Ü. Siyasal Bil. Fak. Der. 

1992/1, C.47, s. 45. 

- 2 -


ile işleyişi kanunla düzenlenir. Bu mahkemenin Başkanlğn Anayasa 

Mahkemesince, kendi üyeleri arasndan görevlendirilen üye yapar. 

Diğer mahkemelerle, Anayasa Mahkemesi arasndaki görev 

uyuşmazlklarnda, Anayasa Mahkemesinin karar esas alnr.” 

Görüldüğü gibi, “hüküm uyuşmazlğ” n çözümlemek Anayasann söz 

konusu maddesinde de ayrca zikredilerek, Uyuşmazlk Mahkemesinin 

görev alanna dahil edilmiştir. 

II. YARGI KOLLARI (ÇEŞİTLERİ), YARGI YOLU UYUŞMAZLIĞI 

VE UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ 

A. Genel Olarak 

Anayasann 9. maddesine göre “Yarg yetkisi, Türk Milleti adna bağmsz 

mahkemelerce kullanlr”. Anayasamzn 138 -165. maddelerinde 

“Yarg” başlğ altnda üçüncü kuvvet olarak yarg, ayrntl olarak 

düzenlenmiş ayrca, farkl yarg kollarnda faaliyet gösteren yüksek 

yarg organlar da saylmştr. Bu kapsamda Anayasa Mahkemesi’ne 

(m. 146-153), Yargtay’a (m.154), Danştay’a (m.155), Askeri Yargtay’a 

(m.156), Askeri Yüksek İdare Mahkemesi’ne (m.157) ve Uyuşmazlk 

Mahkemesi’ne (m.158) yer verilmiştir 3 . 

Ülkemizde farkl alanlarda faaliyette bulunan mahkemelere paralel 

olarak, anayasa yargs, adli yarg, idari yarg, askeri ceza yargs, askeri 

idari yarg ve uyuşmazlk yargs faaliyette bulunmaktadr 4 . Farkl yarg 

kollar arasndaki ilişki de yarg yolu ilişkisi olarak adlandrlmaktadr. 

Ancak buna uygulamada görev de denilmektedir. 

- Anayasa yargs alannda ilk ve tek yarg organ olarak Anayasa 

Mahkemesi faaliyette bulunmaktadr. Anayasa Mahkemesinin görev 

alan Anayasa m. 148’de ve 6216 s.K.m.3’de belirtilmiştir. Anayasa 

Mahkemesi ile diğer yarg kollarnda görev yapan mahkemeler arasnda 

hüküm uyuşmazlğ (veya görev uyuşmazlğ) çkma ihtimali zayftr. 

Buna rağmen, diğer mahkemeler ile Anayasa Mahkemesi arasnda görev 

veya hüküm uyuşmazlğ çkarsa bu duruma ilişkin olarak Anayasa’ 

da (m.158,3) ve UMK’da (m.36) özel hüküm öngörülmüştür. Buna 

3 Ayn başlk altnda (3.Bölümde) Hakimler ve Savclar Yüksek Kurulu (m.159) ile 

Sayştay’a da (m. 160) yer verilmiştir. Ancak bu iki kurumun yüksek yarg organ 

olarak değerlendirilmediği için ayrca düzenlendikleri yönünde görüşler vardr. 

Anayasa Mahkemesi, 27.12.2012 tarihli ve E.2012/102, K.2012/2017 sayl karar 

ile Sayştay’n kesin hesap yargs açsndan bir yarg organ olduğunu kabul etmiştir. 

(R.G. Tarih-Say: 02.04.2013-28606 mük.). 

4 Bunlarn dşnda, Yüksek Seçim Kurulu tarafnda gerçekleştirilen seçim yargs ile 

Sayştay tarafndan gerçekleştirilen hesap yargs da bulunmaktadr. Ancak bunlar ile 

diğer mahkemeler arasnda hüküm uyuşmazlğ çkmas kabul edilmediğinden, bu 

kurumlara değinilmemiştir. 

- 3 -


göre, Anayasa Mahkemesi ile diğer mahkemeler arasnda görev veya 

hüküm uyuşmazlğ çkarsa Anayasa Mahkemesi karar esas alnr. 

- İdari Yarg, idarenin kamu hukuku alanndaki faaliyetlerinden 

kaynaklanan uyuşmazlklarn çözümü ile uğraşr. İdari yarg alannda 

görev yapan mahkemeler şunlardr: İlk derece mahkemeleri; idare 

mahkemeleri ve vergi mahkemeleridir (2576 s.K. m.2); İkinci derece 

mahkemeler, bölge idare mahkemeleri (2576 s.K.m.2), en üst mahkeme 

ise, Danştay’dr (AY m. 155; 2575 s.K.). 

- Askerî idari yarg, askerî veya sivil idarenin askerî hizmete ilişkin olup, 

asker veya asker saylan kişilere yönelik idari işlem veya eylemlerinden 

doğan uyuşmazlklarn çözümünü konu alan yarg koludur 5 . Askerî 

idari yarg alannda bir tek mahkeme görev yapmaktadr; o da Askeri 

Yüksek İdare Mahkemesidir (AYm.157; 1602 s.K). 

Adlî yarg, idari yargnn görev alan dşnda kalan ve genel olarak hukuk 

mahkemelerinin özel hukuk alanndaki yargsal faaliyetleri ile ceza 

kanunlarna göre suç saylan fiiller hakknda Devletin cezalandrma 

yetkisini kullanmasn konu alan yarg koludur 6 . Adli yarg, kendi 

içinde medeni yarg ve ceza yargs olarak iki ana bölüme ayrlr. 

Medeni yarg alannda görev yapan mahkemeler şunlardr: 

*İlk derece mahkemeleri (5235 s. K. m.4): 

- Genel Mahkemeler: Sulh hukuk mahkemeleri ve asliye hukuk 

mahkemeleridir. 

- Özel Mahkemeler: Asliye ticaret mahkemeleri, iş mahkemeleri, kadastro 

mahkemeleri, aile mahkemeleri, icra mahkemeleri, tüketici 

mahkemeleri, fikri ve snai haklar hukuk mahkemeleri, denizcilik 

ihtisas mahkemeleridir. 

*İkinci derce mahkemeler: Bölge adliye mahkemeleridir (5235 s.K. 

m.3;25 vd.). 

*Medeni yarg alannda en üst mahkeme Yargtay’dr (AYm154; 2797 

s.K). 

Ceza yargs alannda faaliyet gösteren mahkemeler şunlardr: 

*İlk derece mahkemeleri: (5235 s.K. m.8) 

Genel Mahkemeler: Sulh ceza mahkemeleri, asliye ceza mahkemeleri, 

ağr ceza mahkemeleri. 

5 Tanm için bkz. ayrca Arslan Ramazan/ Tanrver, Süha: Yarg Örgütü Hukuku, Ders 

Kitab, 2. B., Ankara 2001, s.155. 

6 Arslan/Tanrver s.53. 

- 4 -


Özel Mahkemeler: Çocuk mahkemeleri, basn mahkemeleri (5187 

s.K. m.27). 

*İkinci Derece Mahkemeler: Bölge adliye mahkemeleri (5235 s.K. 

m.3; 25 vd.). 

*Ceza yargs alannda en üst mahkeme medeni yargda olduğu gibi 

Yargtay’dr (Anayasa m. 154; 2797 s.K.). 

Askerî ceza yargs, esas olarak asker (veya asker saylan) kişilerin Askerî 

Ceza Kanunu’nda suç olarak kabul edilen fiillerinin yarglanmasn 

konu alan yarg koludur. Askeri ceza yargs da kendi içinde, genel 

askerî ceza yargs ve askerî disiplin ceza yargs olmak üzere ikiye 

ayrlmaktadr. 

Askerî ceza yargs alannda görev yapan mahkemeler şu 

şekildedir: 

*İlk derece mahkemeleri: 

- Askerî mahkemeler, (AY m. 145,1; 353 s.K. m.1 vd.) 

- Skyönetim mahkemeleri (Anayasa m. 122; 1402 s.K.11). 

*Üst derece mahkeme: Askeri Yargtay (AY m.156; 1600 s.K.) 

Askeri disiplin ceza yargs alannda Askeri Yüksek İdare Mahkemesi 

ve savaş zamannda disiplin mahkemeleri görev yapmaktadr (AY 

m.145; 6413 s.K. m.43; 477 s.K m.1). 

B. Yarg Yolu Uyuşmazlğ ve Uyuşmazlk Yargs 

Yukarda belirtildiği üzere, anayasa yargsnn, idari yargnn, askerî 

idari yargnn, adli yargnn ve askerî ceza yargsnn görev alanna 

giren dava işler kanunlarla belirlenmiştir. Her mahkeme, kanunlarla 

kendi yarg alanlarna dahil edilen dava ve işlere bakabilirler, bir diğer 

yarg koluna dahil mahkemenin yarg alanna giren dava ve işlere 

bakamazlar. Bu açdan farkl yarg kollarna mensup mahkemeler 

arasnda yarg yolu ilişkisi vardr. Mahkemeler, yarg yolu ilişkisine 

re’sen dikkat etmek zorundadrlar; bu husus dava şart olduğundan 

davann her aşamasnda dikkate alnmaldr. Taraflar da, mahkemeye 

yarg yolu ilişkisine uymadğ konusunda her zaman itirazda, daha 

doğrusu hatrlatmada bulunabilirler. Keza, bu husus kamu düzenine 

ilişkin olduğundan, taraflar kendi aralarnda anlaşarak, yarg yolu 

ilişkisi açsndan görevli mahkemeyi değiştiremezler. 

Bir dava, dahil olduğu yarg koluna mensup mahkemede, yani yarg yolu 

ilişkisi açsndan görevli mahkemede değil de, diğer bir yarg koluna 

mensup mahkemede, yarg yolu ilişkisi açsndan görevli olmayan 

- 5 -


mahkemede açlrsa, daval taraf bu duruma itiraz edebilir. Daval 

tarafça yaplan bu itiraza yarg yolu itiraz denilmektedir. 

Fakl yarg kollarna dahil olan mahkemelerin görev alanlar, yukarda 

belirtildiği üzere kanunlarla tespit edilmiş olmasna rağmen, bazen 

uygulamada bir davann hangi yarg koluna dahil mahkeme tarafndan 

görülebileceği konusunda, olumlu yahut olumsuz görev uyuşmazlğ 

çkabilmektedir. Keza, baz hallerde de farkl yarg kollarna mensup iki 

mahkeme, konusu sebebi ve taraflarndan en az biri ayn olan iki davada 

farkl yönde karar verdikleri için kararlarn icra edilmesinde tereddüt 

ortaya çkmakta, hakkn yerine getirilmesi mümkün olamamaktadr. 

Bu gibi hallerde de iki mahkeme arasnda hüküm uyuşmazlğ çkmş 

olmaktadr. İşte farkl yarg kollarna mensup mahkemeler arasnda 

ortaya çkan olumlu veya olumsuz görev uyuşmazlğna yahut hüküm 

uyuşmazlğna yarg yolu uyuşmazlğ denilmektedir. 

UMK’nun 1. maddesi de dikkate alnarak, uyuşmazlk yargsn şu 

şekilde tanmlamak mümkündür: Adlî, idari veya askerî mahkemeler 

arasnda ortaya çkan görev veya hüküm uyuşmazlğn gidermeye 

ilişkin yarg koluna uyuşmazlk yargs denir 7 . Şu halde, uyuşmazlk 

yargsnn söz konusu olabilmesi için adlî, idari veya askerî mahkemeler 

arasnda yani farkl yarg kollarna mensup iki mahkeme arasnda bir 

uyuşmazlk olmaldr. Ayn yarg koluna mensup iki mahkeme arasnda 

yarg yolu uyuşmazlğ söz konusu olamaz. Ayn yarg koluna dahil 

mahkemeler arasnda göreve veya hükme ilişkin uyuşmazlk çkarsa, 

bu uyuşmazlklar, kural olarak o yarg kolundaki yüksek mahkeme 

tarafndan hükümlerin temyizi üzerine çözümlenir. 

III. UYUŞMAZLIK MAHKEMESİNİN YAPISI VE GÖREVLERİ 

Uyuşmazlk Mahkemesi Anayasa’nn 158. maddesinde düzenlenmiştir. 

Ayrca 2247 sayl Uyuşmazlk Mahkemesi Kanunu kabul edilmiştir. 

Bu Kanun’un 1. maddesine göre Uyuşmazlk Mahkemesi; Türkiye 

Cumhuriyeti Anayasas ile görevlendirilmiş, adli, idari ve askeri yarg 

mercileri arasndaki görev ve hüküm uyuşmazlklarn kesin olarak 

çözmeye yetkili ve bu kanunla kurulup görev yapan bağmsz bir 

yüksek mahkemedir. 

Uyuşmazlk Mahkemesi bir Başkan ile oniki asl, oniki yedek üyeden 

kurulur; hukuk ve ceza bölümlerine ayrlr. Hukuk uyuşmazlklar 

Hukuk Bölümünde, ceza uyuşmazlklar Ceza Bölümünde karara 

bağlanr. 

Her bölüm, bir başkan ile alt asl üyeden kurulur. Birlikte toplanan 

7 Tanm için bkz. ayrca Arslan/Tanrver s. 131. 

- 6 -


Hukuk ve Ceza Bölümleri, Uyuşmazlk Mahkemesi Genel Kurulunu 

teşkil ederler. 

Uyuşmazlk Mahkemesinin görevlerine ilişkin olarak Anayasa m. 

158,1’de “Uyuşmazlk Mahkemesi, adlî, idarî ve askerî yarg 


çözümlemeye yetkilidir” denilmiştir (ayrca bkz. UMK m.1,1). 

1. Görev uyuşmazlğ UMK’nun 10. – 23. maddeleri arasnda 

düzenlenmiştir. 

Kanunda görev uyuşmazlğnn iki şekilde çkabileceği kabul edilmiştir. 

Olumlu görev uyuşmazlğ (m. 10-13, 17), 2 – Olumsuz görev uyuşmazlğ 

(m.14-16). 

Olumlu görev uyuşmazlğnn da kendi içinde tekrar iki şekilde çkmas 

mümkündür: 

- Olumlu Görev Uyuşmazlğ Çkarma (Başsavclklar Araclğyla 

Çkartlan Görev Uyuşmazlğ) (m. 10-13), 

- Olumlu Görev Uyuşmazlğ (m.17). 

2. Hüküm Uyuşmazlğ (UMK m. 24-25) 

Usul hukuku kurallarna uyulsa, farkl yarg kollarna mensup mahkemeler 

arasnda görev veya hüküm uyuşmazlğnn da ortaya çkmamas gerekir. 

Gerçekten, farkl yarg kollarna mensup mahkemeler arasndaki 

yarg yolu açsndan görev kurallarna, derdestlik kurallarna, kesin 

hüküm kurallarna uyulsa, farkl yarg kollarna mensup iki mahkeme 

arasnda hüküm uyuşmazlğ çkamaz. Söz konusu usul kurallarna 

riayet edilmediğinde istisnaen, konusu, sebebi ve taraflarndan en az 

biri ayn olan davaya farkl mahkemelerde baklabilmekte ve her iki 

mahkeme de esasa ilişkin kararlarn verebilmektedir. Bu kararlar 

arasnda da hakkn yerine getirilmesini engelleyecek şekilde çelişki 

varsa, işte bu durumda farkl yarg kollarna mensup iki mahkeme 

arasnda hüküm uyuşmazlğ çkmş olmaktadr 8 . 

IV. HÜKÜM UYUŞMAZLIĞININ AMACI, TANIMI, HUKUK DEVLETİ 

VE HAK ARAMA HÜRRİYETİ İLE İLİŞKİSİ 

A. Hüküm Uyuşmazlğnn Amac ve Tanm 

UMK m. 24 gereğince, konusu, sebebi ve taraflarndan en az birisi ayn 

olan bir davann, adli, idari veya askeri yarg mercilerinden en az ikisinde 

açlmas ve bunlarn ayn davann esas hakknda çelişkili kararlar 

vermeleri ve bu kararlarn kesinleşmeleri mümkündür. Kesinleşmiş 

8 Kuru, Baki: Hukuk Muhakemeleri Usulü, C.1, 6.B., İstanbul 2001, s. 768. 

- 7 -


bu kararlar arasndaki çelişki nedeniyle, kimin hak sahibi olduğunun 

veya hakknn kapsamnn belirlenmesi mümkün olamayabilir ve bu 

duruma bağl olarak kararlarn icras da sağlanamayabilir. Uyuşmazlk 

Mahkemesi, aralarnda çelişki olduğu için icras mümkün olmayan kesin 

hükümlerden birini veya ikisini kaldrp gerektiğinde esas hakknda 

yeniden karar vermek suretiyle hakkn yerine getirilmesine ilişkin 

imkânszlğn ortadan kaldrmakta, böylece kişisel hak ve menfaatler 

korunmakta, hukuk aleminde istikrar ve güven sağlanmaktadr 9 . 

Görüldüğü gibi, hüküm uyuşmazlğnn amac, farkl yarg kollarna 

mensup mahkemelerin ayn dava hakknda esasa ilişkin olarak 

vermiş olduklar kararlar arasndaki çelişki nedeniyle ortaya çkan 

ifa imkânszlğn ortadan kaldrmak, hakkn yerine getirilmesini 

sağlamaktr. Böylece, Ülkemizde farkl yarg kollarnn mevcut olmas 

nedeniyle ortaya çkan sakncalarn bir ksm bu yolla bertaraf edilmiş 

olmaktadr. 

Hüküm uyuşmazlğnn tanm, UMK ‘da yaplmamştr. Sadece m. 

24,1ve 2’de 

hüküm uyuşmazlğnn çkmas için gerekli şartlar düzenlenmiştir. 

Doktrinde hüküm uyuşmazlğna ilişkin çeşitli tanmlar yaplmştr; 

yaplan bu tanmlarda, UMK m. 24’1e paralel olarak hüküm 

uyuşmazlğnn çkmas için gerekli şartlar belirtilmiş, ancak bu 

kurumun asl belirleyici özelliği dikkate alnmamştr. 

Hüküm uyuşmazlğnn tüm unsurlarn da içine alacak şekilde tanmn 

yapabilmek için öncelikle hüküm uyuşmazlğ kurumunun unsurlarn 

belirlemek gereklidir. Buna göre bir bütün olarak hüküm uyuşmazlğ 

kurumunun unsurlarn şu şekilde tespit etmek mümkündür. 

1. Adli, idari veya askeri yarg mercilerinden en az ikisi tarafndan 

verilmiş kesin kararlar olmaldr. 

2. Bu kararlar, konusu, sebebi ve taraflarndan en az biri ayn olan 

davann esasna ilişkin olmaldr. 

3. Bu kararlar arasnda, davann esas açsndan çelişki olmaldr. 

4. Kararlar arasndaki bu çelişki nedeniyle, hakkn yerine getirilmesi, 

kararlarn icras mümkün olmamaldr. 

5. Hakk kararlar arasndaki çelişki nedeniyle zarara uğrayan yahut 

yerine getirilemeyen ilgilinin, bu çelişkinin giderilmesi ve hakkn yerine 

getirilmesini mümkün klacak bir karar verilmesi için Uyuşmazlk 

Mahkemesine başvurmas gerekir. 

9 Dinç, İlhan: Hüküm Uyuşmazlklar ve Çözümü: Danştay Dergisi, 1988, Sy.70-71, s. 6. 

- 8 -


6. Uyuşmazlk Mahkemesinin, kesinleşmiş kararlardan birini kaldrp 

diğerini kabul ederek veya ikisini de kaldrp yeni bir karar vererek, 

kararlar arasndaki çelişkiyi giderip, hakkn yerine getirilmesini 

mümkün klacak bir karar vermesi gerekir. 

Hüküm uyuşmazlğ denildiğinde kanaatimce tüm bu unsurlar birlikte 

anlaşlmaldr. Yoksa hüküm uyuşmazlğnn çkmas için gerekli 

şartlarn saylmas (ilk dört unsur) ile hüküm uyuşmazlğ tanmlanmş 

olmamaktadr. Buna göre hüküm uyuşmazlğn şu şekilde tanmlamak 

mümkündür: Adli, idari veya askeri yarg mercilerinden en az 

ikisinin; konusu, sebebi ve taraflarndan en az biri ayn olan davann 

esas hakknda birbiriyle çelişik kararlar vermeleri ve bu çelişki 

nedeniyle hakkn yerine getirilmesinin mümkün olmamas halinde, 

ilgililerin Uyuşmazlk Mahkemesine başvurarak çelişkinin giderilip, 

hakkn yerine getirilmesini mümkün klacak bir karar verilmesini 

istemeleri üzerine, Mahkemenin çelişik kararlardan birini kaldrp 

diğerini kabul ederek veya her ikisini de kaldrp yeni bir karar 

vererek hakkn yerine getirilmesine ilişkin imkânszlğ ortadan 

kaldran olağan üstü bir hukuki yoldur. 

Hüküm uyuşmazlğ, şekli anlamda kesinleşen kararlarn bu niteliğinin 

sona ermesini sağlamada doğrudan etkiye sahip olağandş bir hukuksal 

çare (ein unmittelbarer ausserordentlicher Rechtsbehelf) olarak 

nitelendirilmelidir. 

Hüküm uyuşmazlğ baz yönlerden benzerlik arz etse de temyizden, 

karar düzeltmeden, yarglamann yenilenmesinden ve olumlu veya 

olumsuz görev uyuşmazlğndan farkldr. 

B. HÜKÜM UYUŞMAZLIĞININ HUKUK DEVLETİ VE HAK ARAMA 

HÜRRİYETİ İLE İLİŞKİSİ 

Hüküm uyuşmazlğ kurumu, hukuk devleti ve hak arama özgürlüğü 

ile de sk bir ilişki içindedir. 

1982 Anayasasnn 2 inci maddesinde, Türkiye Cumhuriyetinin “… İnsan 

haklarna saygl,… Sosyal bir hukuk devleti” olduğu belirtilmiştir. 

Hak arama özgürlüğü de temel hak ve özgürlüklerin kapsam içinde 

yer aldğndan, bunlarn tam olarak gerçekleştirilebilmesi hak arama 

özgürlüğünün varlğna doğrudan bağldr 10 . Anayasa’nn “temel hak 

ve ödevler” başlğn taşyan ikinci ksmnda 36 nc maddede “hak 

arama hürriyeti” başlğ altnda hak arama özgürlüğü, temel bir insan 

hakk olarak düzenlenmiştir 11 . 

10 Erdemir, Nevzat: Hukuk Devleti ve Savunma Hakk, Tür. Bar. Bir. Der. 1988/1, s. 85. 

11 Ylmaz, Ejder: Hukuk Davalarnda Yasa Yollarna Başvuru Hakk ve Bu Hakkn 

Snrlandrlmasnn Yerindeliği Sorunu: TBBD, 1988/1, s.135 (Ylmaz –Yerindelik ); 

- 9 -


Hak arama özgürlüğünün, amacna uygun bir şekilde gerçekleşebilmesi 

için, Devlet, gerekli yarg organlarn ve yarg teşkilatn oluşturmal, 

gerekli hukuki düzenlemeleri yapmaldr. Kişiler, bu hakkn, serbestçe 

ve herhangi bir engelle karşlaşmadan kullanabilmelidir 12 . Ayrca, 

hakkn özünü zedeleyecek, kullanlmasn imkânsz hale getirecek 

veya güçleştirecek şekilde snrlamalar getirilmemelidir. 

Hukuk devleti ve hak arama hürriyeti bağlamnda hüküm uyuşmazlğ 

değerlendirildiğinde, hiç şüphesiz her ikisiyle de bağlantl olduğu, 

hem hukuk devleti ilkesine hem de hak arama hürriyetine hizmet 

ettiği açktr. Esasen hak arama hürriyeti gerçekleştirilmeden, hak 

arama hürriyetinin Anayasada öngörüldüğü şekilde kullanlabilmesi 

için gerekli ortam sağlanmadan, hukuk devletinden söz etmek de 

mümkün değildir. 

Hüküm uyuşmazlğ, yukarda ifade edildiği üzere, farkl yarg kollarnn 

Ülkemizde kabul edilmesi nedeniyle ortaya çkmaktadr. Farkl yarg 

kollarna mensup mahkemelerde, konusu, sebebi ve taraflarndan en 

az biri ayn olan davann açlmas ve mahkemelerin çelişik kararlar 

vermesi mümkün olmaktadr. Böyle bir durumda da hem mahkeme 

kararlar icra edilememektedir ki bu durum hukuk devleti ilkesine 

aykrdr; hem de hak sahibinin mahkeme kararlar arasndaki çelişki 

nedeniyle hakknn yerine getirilmesi mümkün olamamaktadr, bu 

durum da yine hukuk devleti ilkesine aykrlk oluşturmaktadr. 

Ayrca, hak arama özgürlüğü, vatandaşlarn mahkemeye gidip dava 

açabilmeleri, açlmş davada kendilerini savunabilmeleri ile snrl 

değildir. Hak arama özgürlüğü kullanlarak açlan dava sonunda 

mahkemeler tarafndan verilen kararlarn da, öngörüldüğü şekilde icra 

edilmesi ve hak sahibine hakknn teslim edilmesi gerekir. O açdan 

mahkemece verilen kararn, öngörüldüğü şekilde icra edilmesi de hak 

arama hürriyetinin bir parçasdr, gereğidir. İşte hüküm uyuşmazlğ, 

farkl yarg kollarna mensup mahkemelerin ayn uyuşmazlk hakknda 

verdiği kararlar arasndaki çelişki nedeniyle icra edilmelerinin mümkün 

olmadğ, hak sahibinin hakknn yerine getirilmesi konusunda yollarn 

tkandğ bir noktada devreye girerek, düğümü açmaktadr. İki mahkeme 

karar arasndaki çelişkiyi hukuka uygun olarak gidermekte, icras 

mümkün bir karar verilmektedir; böylece ilgili tarafn hakknn yerine 

getirilmesi sağlanarak hak arama hürriyeti gerçekleştirildiği gibi, 

Pekcantez, Hakan: Yarg Reformu Yaplmasn Gerektiren Nedenler: İz. BD 1995/4, 

s.104. (Pekcantez – Yarg Reformu); Donnelly, Jack: Teoride ve Uygulamada Evrensel 

İnsan Haklar (Türkçesi: Mustafa Erdoğan/Levent Korkut) Ankara 1995, s.35 vd. 

12 Ylmaz, Ejder: Hukuk Davalar Bakmndan Adalet Hizmetlerinin İyileştirilmesi İhtiyac 

ve Yaplmas Gerekenler: SÜHFD, Prof. Dr. Şakir Berki’ye Armağan, 1996/1-2, s.58 

(Ylmaz - İyileştirme ). 

- 10 -


mahkeme kararlarnn icras sağlanarak da hukuk devleti ilkesine 

hizmet edilmiş olmaktadr. 

Hüküm uyuşmazlğ hallerinde, hakkn yerine getirilmesi mümkün 

olmadğndan, bu durumun bir an önce hukuka uygun olarak 

çözümlenmesi, hukuka duyulan güvenin sarslmamas açsndan da 

zorunludur. Aksi takdirde, hukuka duyulan güven sarslacağ gibi, bu 

durum hukuktan kaçşa, hukuka aykr alternatif yollarn aranmasna 

da neden olabilir. 

V. HÜKÜM UYUŞMAZLIĞININ ORTAYA ÇIKTIĞI ALANLAR 


Hüküm uyuşmazlğ yukarda ifade edildiği üzere, farkl yarg kollarna 

mensup mahkemelerin konusu, sebebi ve taraflarndan en az biri ayn 

olan bir davann esas hakknda çelişik kararlar vermeleri halinde 

hakkn yerine getirilmemesi halinde ortaya çkmaktadr 13 . Bu açdan 

bakldğnda, hüküm uyuşmazlğnn türlerinden söz edilmemesi 

gerekir 14 . Zira ortada bir tek hüküm uyuşmazlğ vardr. Hüküm 

uyuşmazlğn düzenleyen UMK m. 24 ve 25’e baktğmzda “hukuk 

alanndaki hüküm uyuşmazlklar” ve “ceza alanndaki hüküm 

uyuşmazlklar”ndan söz edildiğini görüyoruz. Şu halde, hüküm 

uyuşmazlğnn, hukuk alannda ve ceza alannda olmak üzere iki 

alanda ortaya çkabildiği kabul edilmelidir. Aslnda bu iki alandaki 

hüküm uyuşmazlğnn, karakteristik özellikleri itibariyle birbiriyle 

paralellik gösterse de, baz yönlerden aralarnda farkllklar vardr. Bu 

farkllklar, hukuk ve ceza yarglamalarnn amacndan ve yapsndan 

kaynaklanmaktadr. 

2247 sayl UMK’nundan önce yürürlükte olan, 1945 tarihli ve 4788 

sayl Kanun’da sadece hukuk uyuşmazlklarnda görev ve hüküm 

uyuşmazlğ kabul edilmiş, Uyuşmazlk Mahkemesinin görev alan da 

sadece hukuki uyuşmazlklarla snrlandrlmşt; ceza uyuşmazlklar 

kapsam dş braklmşt. 2247 sayl Kanun’un kabulü ve Uyuşmazlk 

Mahkemesinin görev alanna ceza uyuşmazlklarnn da dahil edilmesiyle, 

ceza yarglamas alannda karşlaşlan görev ve hüküm uyuşmazlğna 

ilişkin skntlar giderilmiş oldu. 

B. Hukuk Alanndaki Hüküm Uyuşmazlklar 

Hukuk alannda doğan hüküm uyuşmazlklar ifadesi ile ceza 

alannda doğan hüküm uyuşmazlklarnn dşnda kalan diğer 

alanlar kastediyoruz. Bir başka ifade ile ceza alannda doğan hüküm 

13 Bkz. yuk D,I. 

14 Örneğin Bkz. Dinç s.6-7. 

- 11 -


uyuşmazlklarnn dşndaki diğer alanlar, hüküm uyuşmazlğ açsndan 

hukuk alan olarak kabul edilmelidir. 

Adli (hukuk mahkemeleri), idari ve askeri idari yarg alanndaki 

uyuşmazlklar hukuk uyuşmazlğ alanna dahildir. 

Hukuk alanndaki hüküm uyuşmazlklarnda UMK m. 24,1 gereğince 

hukuk alanna dahil olan yarg mercilerinden en az ikisi tarafndan, 

görevle ilgili olmakszn kesin olarak verilmiş veya kesinleşmiş, ayn 

konuya ve sebebe ilişkin, taraflarndan en az biri ayn olan bir karar 

verilmiş olmas gerekir 15 . 

C. Ceza Alanndaki Hüküm Uyuşmazlklar 

Ceza alanndaki hüküm uyuşmazlklar ise, adli (ceza mahkemeleri) ve 

askeri ceza yargs alanndaki hüküm uyuşmazlklarn ifade etmektedir. 

Ceza alanndaki hüküm uyuşmazlklarnda, hukuk uyuşmazlğndan 

farkl olarak, sanğn, fiilin ve maddi olaylarn ayn olmas gerekmektedir. 

Ceza alannda da yine iki farkl yarg koluna mensup mahkemenin 

ceza uyuşmazlğnn esasna ilişkin farkl kararlar vermesi gereklidir 16 . 

D. Hukuki ve Cezai Uyuşmazlklarn Ayrdedilmesi 

Yukarda genel olarak belirtildiği üzere, hüküm uyuşmazlğ, hukuk 

ve ceza alanlarnda çkabilir. Hukuk alanndaki uyuşmazlklara 

Hukuk Bölümü, ceza alanndaki uyuşmazlklara da Ceza Bölümü 

bakar. Bu şekilde, uyuşmazlklar ve görevli bölümleri Kanundaki 

düzenlemeye ve uyuşmazlklarn niteliğine bağl olarak kolaylkla 

belirlemek mümkündür. Bu durum, özellikle, bir uyuşmazlğn hukuk 

alanna m, yoksa ceza alanna m girdiği konusunda tereddüt yoksa, 

bir zorluk arz etmez. Örneğin, asliye hukuk mahkemesinde görülen bir 

tazminat davas ile idare mahkemesinde görülen bir tam yarg (tazminat) 

davasnda, çok fazla tereddüt çkmayabilir. Ancak baz konular, bu 

kadar açk olmadğ, snrlar birbirine yakn olduğu için yahut bu 

konuda pek çok istisna bulunduğu için tereddüt doğurabilir. Bu gibi 

hallerde, Uyuşmazlk Mahkemesi tarafndan verilen ilke kararlar ile 

sorun aşlmaya çalşlmştr. 

Hukuk alanndaki hüküm uyuşmazlklar, adli yarg alanndaki medeni 

yargya dahil mahkemelerde görülen özel hukuk ilişkilerinden doğan 

uyuşmazlklar, idarenin eylem ve işlemleri nedeniyle idari yarg 

mercilerinde açlan idari davalar, askeri idarenin eylem ve işlemleri 

15 Hukuk alanndaki hüküm uyuşmazlklar aşağda ayrntl olarak ayrca incelenecektir, 

bkz. aşa. F. 

16 Ceza alanndaki hüküm uyuşmazlklar aşağda ayrntl olarak ayrca incelenecektir, 

bkz. aşa.G. 

- 12 -


nedeniyle Askeri Yüksek İdare Mahkemesinde açlan idari davalar 

şeklinde belirlemek mümkündür. Ayrca, UMK m. 1,2 gereğince, “Özel 

kanun uyarnca hakeme başvurulmasnn zorunlu olduğu hallerde, 

eğer hakemlik görevi hakim tarafndan yerine getirilmiş ise bu merci, 

davann konusuna göre, yukardaki fkrada yazl adli veya idari yarg 

mercilerinden saylr.” 

Ceza alanndaki uyuşmazlklar ise, kanunlarla suç saylan fiillerin, 

Devletin kamu adna cezalandrma hakkna dayanarak, adli yarg 

alanndaki ceza mahkemeleri tarafndan yaplan yarglamalardr. Keza, 

Askeri Ceza Kanunu’nda öngörülen askeri suçlar nedeniyle askeri ceza 

mercilerinin baktklar davalar da, ceza alanna dahil uyuşmazlklardr. 

Uyuşmazlk Mahkemesi Genel Kurulunca verilen ilke kararnda ceza 

ve hukuk uyuşmazlklarnn ayrmna ilişkin olarak şu şekilde bir 

kriter getirilmiştir: “Ceza uyuşmazlklar” ibaresin den, savcnn ya 

da şahsi davacnn talebiyle başlayan yarglanmas sonunda sanğn 

mahkumiyetine ya da beraatine hükmedilebilecek davalarda, askeri ve 

adli ceza mahkemeleri arasnda çkan görev ve hüküm uyuşmazlklarnn 

anlaşlmas, bunun dşnda kalan tüm görev uyuşmazlklarnn “hukuk 

uyuşmazlğ” saylmas gerektiği sonucuna varlmaktadr.” 17 

Bu ilke kararnda ayrca idari yaptrmlarn ve bunlara ilişkin davalarn 

genel olarak hukuki uyuşmazlk saylmas gerektiği ve buna bağl olarak 

gerek görev, gerekse hüküm uyuşmazlklarnn Hukuk Bölümünde 

karara bağlanmas gerektiği kabul edilmiştir. Ancak, idare tarafndan 

verilen cezalara karş, özellikle idari para cezas ve mülkiyetin kamuya 

geçirilmesi cezalarna karş adli yargda, kural olarak sulh ceza 

mahkemesinde açlan davalarn, 5326 sayl Kabahatler Kanunu da 

dikkate alnarak tekrar değerlendirilmesi, hukuki nitelikleri de göz 

önünde bulundurularak ceza uyuşmazlğ saylmas ve buna bağl 

olarak ortaya çkan görev ve hüküm uyuşmazlklarnn Ceza Bölümünce 

karara bağlanmas uygun olur. 

VI. HUKUK ALANINDA ÇIKAN HÜKÜM UYUŞMAZLIĞI 

A. Hukuk Alannda Hüküm Uyuşmazlğ Doğabilmesi İçin Gerekli 

Şartlar 

UMK m.24,1’de “1 nci maddede gösterilen yarg mercilerinden en az 

ikisi tarafndan, görevle ilgili olmakszn kesin olarak verilmiş veya 

kesinleşmiş, ayn konuya ve sebebe ilişkin, taraflarndan en az biri ayn 

olan ve kararlar arasndaki çelişki yüzünden hakkn yerine getirilmesi 

17 UM Genel Kurul İlke Karar, 11.7.1988, E.1988/1, K. 1988/1 (RG 13 Ekim 1988, 

S.19958). 

- 13 -


olanaksz bulunan hallerde hüküm uyuşmazlğnn varlğ kabul edilir.” 

denilerek, hukuk alannda hüküm uyuşmazlğnn doğabilmesi için 

gerekli şartlar esas itibariyle saylmştr. Şimdi, UMK m. 24,1 hükmü 

ve yukarda yapmş olduğumuz tanm 18 çerçevesinde, söz konusu 

alanda hüküm uyuşmazlğnn doğabilmesi için gerekli şartlar biraz 

daha yakndan inceleyeceğiz. Belirtmek gerekir ki, bu şartlar kümülatif 

olup, hüküm uyuşmazlğnn doğabilmesi için tümünün gerçekleşmesi 

gerekir. 

1. Adli, İdari veya Askeri Yarg Mercilerinden En Az İkisinde Açlmş 

İki Dava Bulunmaldr 

UMK m. 24,1’de, 1. maddeye atf yaplarak, orada gösterilen yarg 

mercileri arasnda hüküm uyuşmazlğnn çkabileceği kabul edilmiştir. 

UMK m. 1’de ise, adli, idari ve askeri yarg mercilerinden söz edilmiştir. 

Şu halde, hüküm uyuşmazlğnn çkabilmesi için bu yarg mercilerinden 

en az ikisinde ayr ayr açlmş davalar bulunmaldr. 

Aralarnda, hukuki alanda hüküm uyuşmazlğnn çkabileceği adli, idari 

ve askeri yargya dahil mahkemeleri şu şekilde belirlemek mümkündür: 

Adlî yarg, Medeni Yarg: 

İlk derece mahkemeleri (5235 s. K. m.4): 

- Genel Mahkemeler: Sulh hukuk mahkemeleri ve asliye hukuk 

mahkemeleri, 

- Özel Mahkemeler: Asliye ticaret mahkemeleri, iş mahkemeleri, kadastro 

mahkemeleri, aile mahkemeleri, icra mahkemeleri, tüketici mahkemeleri, 

fikri ve snai haklar hukuk mahkemeleri, denizcilik ihtisas mahkemeleri, 

İkinci derece mahkemeler: Bölge adliye mahkemeleri (5235 s.K. 

m.3;25 vd.) 19 , 

En üst mahkeme: Yargtay. 

İdari yarg: İlk derece mahkemeleri, idare mahkemeleri ve vergi 

mahkemeleri (2576 s.K. m.2), 

İkinci derece mahkemeler: Bölge idare mahkemeleri (2576 s.K.m.2), 

En üst mahkeme: Danştay. 

18 Bkz. yuk . D,I. 

19 Bölge adliye mahkemeleri, 5235 sayl Kanunla (m.3)kurulmuş olup faaliyete 

geçecekleri tarih ayrca duyurulacaktr (5235 s.K. Geçici m. 2); ancak henüz faaliyete 

geçirilmemiştir. 

- 14 -


Askerî idari yarg: Askeri Yüksek İdare Mahkemesi. 

Ayrca, UMK m.1,2 gereğince özel kanun (3533 s.K.) uyarnca hakeme 

başvurulmasnn zorunlu olduğu hallerde, eğer hakemlik görevi 

hakim tarafndan yerine getirilmiş ise bu merci, davann konusuna 

göre, yukarda belirtilen adli veya idari yarg mercilerinden saylr. O 

nedenle, bu şekilde verilen hakem karar ile yukarda belirtilen diğer 

mahkemeler arasnda, hüküm uyuşmazlğ çkarsa, bunlar da hukuk 

uyuşmazlğ olarak kabul edilmelidir. 

Açlan davalar, farkl yarg kollarna mensup mahkemeler, yani adli, 

idari veya askeri mahkemelerde açlmş olmaldr. Buna göre örneğin, 

adli yargya dahil asliye hukuk mahkemesi ile idari yargya dahil 

idare mahkemesi arasnda hüküm uyuşmazlğ çkabilir. Ayn yarg 

koluna mensup iki mahkemede, örneğin adli yargya dahil sulh hukuk 

ve asliye hukuk mahkemesinde davalar açlmşsa, bu iki mahkeme 

arasnda hüküm uyuşmazlğ çkmaz. Ayn yarg koluna mensup iki 

mahkeme arasnda farkl hükümler verilirse; bu durum, temyiz süreleri 

henüz dolmamşsa, o yarg kolundaki yüksek mahkeme tarafndan 

(istinaf veya temyiz) kanun yoluna başvurularak giderilebilir. Her iki 

karar da kesinleşmişse bu takdirde yarglamann yenilenmesi yoluna 

başvurularak, kararlardan birinin kaldrlmas sağlanr. 

Adli, idari veya askeri yarg mercileri olarak, o yarg alannda görev 

yapan ve yukarda saylan mahkemelerde dava açlmaldr. Mahkemede 

değil de, idari bir makama başvuruda bulunulmuşsa, başvurulan idari 

makam ile mahkeme arasnda hüküm uyuşmazlğ çkmaz. 

Adli, idari veya askeri yargya yaplan başvuru, somut bir talebe yönelik, 

dava şeklinde olmaldr. Mahkemelerden birine yaplan başvuru dava 

şeklinde değilse, böyle bir başvuru, hüküm uyuşmazlğna temel teşkil 

edemez. 

2. Her İki Yarg Merciinde Açlan Davalarda Verilen Kararlar 

Uyuşmazlğn Esasna İlişkin Olmaldr 

UMK m. 24,1’de, bu şart, “görevle ilgili olmakszn… verilmiş kararlar”, 

şeklinde ifade edilmiştir. Maddede her ne kadar, görevle ilgili olmakszn 

verilmiş kararlardan söz edilmişse de, bu durumu, sadece göreve 

ilişkin kararla snrlandrmak doğru olmaz. “Görevle ilgili olmakszn” 

ifadesini öncelikle, usule ilişkin bir kararla dava sona erdirilmemiş 

olmaldr şeklinde anlamak kanaatimce daha doğru olur. O nedenle 

de, sadece görevsizlik karar değil, usule ilişkin davaya sona erdiren 

diğer kararlar örneğin yetkisizlik karar, davann açlmamş saylmas 

karar, dava şartlarnn bulunmamas nedeniyle verilen red karar gibi 

kararlar da bu kapsamda kabul edilmelidir. Bu duruma bağl olarak, 

- 15 -


davalardan biri usule ilişkin bir kararla sona erdirilmişse, verilen bu 

karar hüküm uyuşmazlğna temel teşkil edemez. Şu halde, her iki 

mahkemede uyuşmazlğn esasna girmeli ve esas hakknda bir karar 

vermiş olmaldr 20 . 

Davann esasna ilişkin karar ret şeklinde olabileceği gibi, kabul şeklinde 

de olabilir. Davann kabul edilmesinin veya reddedilmesinin bu açdan 

önemi yoktur. Önemli olan, iki mahkemenin karar arasnda çelişki 

olmas ve bu çelişki nedeniyle, kararlardan biri lehine, diğeri aleyhine 

olan tarafn hakknn yerine getirilmesinin mümkün olmamasdr. 

3. Her İki Yarg Merci Tarafndan Verilen Kararlar Kesinleşmiş 

Olmaldr 

Hüküm uyuşmazlğnn doğabilmesi için farkl yarg kollarna mensup 

mahkemelerce verilen her iki kararnda kesinleşmiş olmas gerekir 21 . 

Bu husus, UMK m. 24,1’de, “… kesin olarak verilmiş veya kesinleşmiş 

… kararlar…” şeklinde ifade edilmiştir. Hüküm uyuşmazlğna temel 

teşkil edecek kararlardan birinin kesinleşmiş olmas yeterli değildir, 

her iki kararn da ayr ayr kesinleşmiş olmas gereklidir. 

Bilindiği gibi mahkeme kararlarnn kesinleşmesi ile şekli anlamda 

ve maddi anlamda kesinleşmeden söz edilebilmektedir 22 . Burada, 

hüküm uyuşmazlğnn doğabilmesi açsndan aranlan kesinlik şekli 

anlamda kesinliktir. Verilen kararlar şekli açdan çeşitli şekillerde 

kesinleşebilir. Buna göre, verilen karara karş kanun yolu açk değilse 

verildiği anda; kanun yolu açk ama gidilmezse, kanun yoluna başvuru 

süresinin dolamasyla; kanun yolu açk gidilir ve talep reddedilirse 

bu tarihte kesinleşir. Uyuşmazlk Mahkemesi tarafndan da her iki 

kararn kesinleşmiş olmas titizlikle aranmaktadr. 

4. Her İki Yarg Merci Tarafndan Verilen Kararlarn Konularnn, 

Sebeplerinin ve Taraflarndan da En Az Birinin Ayn Olmas 

Farkl yarg kollarna mensup mahkemelerin verdikleri kararlar arasnda 

hüküm uyuşmazlğnn çkabilmesi için, her iki kararn konularnn, 

sebeplerinin ayn olmas, taraflarndan da en az birinin ayn olmas 

gerekmektedir. Bu husus UMK m. 24,1’de “…ayn konuya ve sebebe 

ilişkin, taraflarndan en az biri ayn olan … kararlar…” şeklinde 

ifade edilmiştir. Görüldüğü gibi hükümde, iki kararn konularnn ve 

sebeplerinin ayn olmas aranmş, ancak taraflar için ayniyet biraz daha 

20 Kuru-HMU 1, s.774. 

21 Dinç s.10. 

22 Kuru, Baki /Arslan, Ramazan/Ylmaz, Ejder: Medenî Usul Hukuku Ders Kitab, 22.B., 

Ankara 2011, s.685 vd.; Gürdoğan, Burhan: Medenî Usul Hukukunda Kesin Hüküm 

İtiraz, Ankara 1960, s. 13 vd. 

- 16 -


yumuşatlmş, her iki davann taraflarnn ayn olmas aranmamş, 

taraflarndan en az birinin ayn olmas yeterli görülmüştür. 

UMK m.24’ün, 2592 sayl Kanunla değiştirilmesinden önce, “en az 

davaclarnn ayn olmas” aranyorken, yaplan değişiklikle “taraflarndan 

en az birinin ayn olmas” öngörülmüştür. Yaplan değişikliğin, isabetli 

olduğu kabul edilmektedir 23 . Yaplan değişiklikle taraflarn ayniyeti 

açsndan kapsam biraz daha genişletilmiştir. Gerçekten, değişiklikten 

önce, her iki tarafn ayn olmas yahut en az davaclarn ayn olmas 

aranyorken, değişiklikten sonra her iki tarafn ayn olmas veya en 

az davaclarn yahut davallarn ayn olmas da yeterli olabilecektir. 

Bu durum da, hüküm uyuşmazlğna başvurmay kolaylaştrmakta ve 

kapsam biraz daha genişletmektedir. 

Belirtmek gerekir ki, her iki kararn konularnn, sebeplerinin ayn 

olmas ve taraflarndan da en az birinin ayn olmas şart, kesin hüküm 

itiraz (HMK m. 303) ve derdestlik itiraznn (HMK m.114,1/) ileri 

sürülebilmesi için aranan, davalarn konularnn, sebeplerinin ve 

taraflarnn ayn olmas şartna benzemektedir. Ancak, kesin hüküm 

ve derdestlik için her 3 unsurunda ayn olmas aranrken, hüküm 

uyuşmazlğ için, taraflarn her iki kararda da ayn olmas aranmamş, 

sadece bir tanesinin ayn olmas yeterli görülmüştür. Bununla birlikte, 

medeni usul hukukundaki kesin hüküm ve derdestlik için aranan 

davalarn konularnn ve sebeplerinin ayn olmasndaki kstaslar 

burada da uygulama alan bulabilir. Ancak, hüküm uyuşmazlğnn 

amac ve niteliği ile kesin hükmün ve derdestliğin niteliği ve amac farkl 

olduğundan, söz konusu kstaslar, medeni usul hukukundaki gibi 

çok sk uygulamak hüküm uyuşmazlğnn amac ile bağdaşmayabilir. 

Zira, kesin hüküm itiraznn amac, daha önce görülmüş ve karara 

bağlanmş bir davann tekrar görülmesini engellemek 24 , derdestliğin 

amac da 25 benzer şekilde halen görülmekte olan bir davann tekrar 

açlp görülmesine engel olmaktr. Buna karşlk, hüküm uyuşmazlğnn 

amac, yukarda incelendiği şekilde, farkl yarg kollarna mensup 

mahkemeler tarafndan verilen kararlar arasndaki çelişki nedeniyle 

hakkn yerine getirilmesinin mümkün olmamas halinde, çelişkinin 

giderilerek, hakkn yerine getirilmesini sağlamaktr. O nedenle de, 

hüküm uyuşmazlğ yoluna başvurmak için kararlarn konularnn ve 

sebeplerinin ayniyeti için tatbik edilecek kstaslar biraz daha esnek 

tutmak hüküm uyuşmazlğnn amacna uygun bir davranş olacaktr. 

Nitekim kanun koyucu da, bu düşünce ile taraflarn her ikisinin de 

23 Dinç s.10. 

24 Bkz. Gürdoğan s. 60 vd. 

25 Bkz. Tanrver, Süha: Medeni Usul Hukukunda Derdestlik İtiraz, Ankara 1998, s.18 

vd. 

- 17 -


ayn olmasn aramamş, bir tanesinin ayn olmasn yeterli görmüştür. 

Benzer şekilde, yukarda temas edildiği üzere, 2592 sayl Kanunla 

yaplan değişiklikten önce, en az davaclarn ayn olmas aranyorken, 

yaplan değişiklikle, kapsama daval da dahil edilmiş ve taraflardan 

en az birinin ayn olmas yeterli görülmüştür. Hüküm uyuşmazlğ 

açsndan aranan husus, her iki kararda taraflardan en az birinin 

ortak olmas, yani her ikisinde de yer almasdr. Her iki kararda da 

yer alan tarafn, davalardaki davac veya daval konumu farkl olabilir. 

Taraflarn ayn olup olmadğ araştrlrken, taraflarn fiziki ayniyetine 

değil, hukuki ayniyetine dikkat edilmelidir 26 . 

Uyuşmazlk Mahkemesi tarafndan da bu unsurlar incelenirken, hüküm 

uyuşmazlğnn amac dikkate alnarak, hakkn yerine getirilmesinin 

engellenip engellenmediği göz önünde bulundurulmaktadr. 

Hüküm uyuşmazlğ için yaplan başvurularn, büyük bir ksm kararlarn 

konularnn, sebeplerinin ve taraflarndan en az birinin ayn olmas 

şartnn gerçekleşmemesi nedeniyle reddedilmektedir. 

5. Her İki Yarg Merci Tarafndan Verilen Kararlar Arasndaki 

Çelişki Yüzünden Hakkn Yerine Getirilmesinin Mümkün Olmamas 

Hüküm uyuşmazlğna temel teşkil edecek farkl yarg mercileri 

tarafndan verilen kararlar arasnda çelişki bulunmaldr ve bu çelişki 

nedeniyle hakkn yerine getirilmesi, bir diğer ifade ile kararlarn icras 

mümkün olmamaldr (UMK m. 24,1). 

Kararlar arasndaki çelişki çeşitli şekillerde ortaya çkabilir. Kararlar 

arasnda çelişki genellikle, davac tarafndan ileri sürülen talebin bir 

mahkeme tarafndan kabulü, diğer mahkeme tarafndan reddi halinde 

çkabilir. Ancak bu halin dşnda başka şekillerde de kararlar arasnda 

çelişki olmas mümkündür. 

Farkl yarg mercileri tarafndan verilen kararlar arasnda çelişki 

bulunmas hüküm uyuşmazlğ için yeterli değildir, UMK m. 24,1 

gereğince, ayrca bu çelişki nedeniyle hakkn yerine getirilmesi de 

mümkün olmamaldr 27 . 

6. Hukuki Yarar Bulunmas 

Hüküm uyuşmazlğna başvuruda bulunurken, başvurucunun hukuki 

yararnn bulunmasna ilişkin şart, UMK’ nunda ayrca belirtilmemiştir. 

Ancak, Kanunda belirtilmemiş olmas, başvurucunun başvuruda 

bulunurken hukuki yararnn aranmayacağ anlamna gelmez. Hüküm 

26 Gürdoğan s.86. 

27 Dinç s.13. 

- 18 -


uyuşmazlğna başvuruda bulunurken başvurucunun, Uyuşmazlk 

Mahkemesinden yardm, hukuki korunma istemede korunmaya değer 

bir yarar bulunmaldr 28 . Hüküm uyuşmazlğ yoluna başvuruda 

hukuki yarar olmayan kişinin, Uyuşmazlk Mahkemesini gereksiz 

yere meşgul etmesi beklenemez. 

7. Hüküm Uyuşmazlğ Yoluna Bir Kez Başvurulmas 

Hüküm uyuşmazlğ yoluna, ayn kararlar için taraflarn bir kez 

yahut daha fazla başvurulabileceği konusunda UMK’nunda herhangi 

bir hüküm bulunmamaktadr. Olumlu görev uyuşmazlğ çkarmaya 

ilişkin UMK m. 12,4’de, bir davada uyuşmazlk çkarlmas için yalnz 

bir kez başvurulabilir, denilmiştir. Bu hükmü, hüküm uyuşmazlğna 

da doğrudan uygulamak mümkün değildir. O nedenle de söz konusu 

hakkn bir kez kullanlabileceği konusunda kanunda herhangi bir 

hüküm olmadğ halde, bu konuda bir snrlama getirilmesi kural 

olarak uygun değildir. Bu durum, özellikle hakkn niteliği gereği birden 

fazla kullanlabilmesi halinde geçerlidir. Ancak, hakkn niteliğine 

göre birden fazla kullanlmas mümkün değilse yahut birden fazla 

kullanlmas halinde hak sahibinin hukuki yarar bulunmuyorsa, bu 

takdirde hakkn birden fazla kullanlmas mümkün olmamaldr. 

Belirtilen çerçevede hüküm uyuşmazlğ yoluna başvurma hakk 

değerlendirildiğinde, hüküm uyuşmazlğ yoluna bir kez başvurulabileceği 

konusunda kanunda herhangi bir snrlama bulunmasa dahi, bu hakkn 

birden fazla kullanlmas mümkün değildir, hakkn niteliği birden fazla 

kullanmaya uygun değildir. O nedenle, hakkn bir kez kullanlabileceği 

konusunda snrlama getirilmesi, taraflarn bu konudaki hakkn 

zedelemez, hüküm uyuşmazlğ yoluna başvurma hakknn niteliğine 

uygundur. 

B. HÜKÜM UYUŞMAZLIĞINA BAŞVURU 

1. Kimler Başvurabilir 

Hüküm uyuşmazlğ yoluna kimin başvurabileceği konusu ile ilgili 

olarak UMK m.24,3’te “İlgili kişi veya makam Uyuşmazlk Mahkemesine 

başvurarak hüküm uyuşmazlğnn giderilmesini istiyebilir. Bu halde 

olumsuz görev uyuşmazlğnn çkarlmas ile ilgili 15 ve 16 nc 

maddelerdeki usul kurallar uygulanr” hükmüne yer verilmiştir. 

Buna göre, öncelikle hukuk alannda çkan hüküm uyuşmazlğnn 

giderilmesi için mahkemeler re’sen başvuramazlar. İlgililerin talepte 

bulunmas gereklidir 29 ; talep olmadan hüküm uyuşmazlğna 

28 Karş. Kuru/Arslan/Ylmaz – Usul s.261. 

29 Dinç s.19. 

- 19 -


baklamaz. Nitekim, uygulanacak usul konusunda atf yaplan UMK 

m. 15’de, başvuru konusunda ceza dşndaki diğer davalarda, yani 

hukuk alanndaki uyuşmazlklarda taraflardan birinin istemi üzerine 

başvurunun yaplabileceği açkça belirtilmiştir. Şu halde hukuk alannda 

çkan hüküm uyuşmazlklarnn giderilmesi için talepte bulunulmas 

gereklidir. Uyuşmazlk Mahkemesi de bir hüküm uyuşmazlğna re’sen 

el koyup çözümleyemez. 

UMK m.24,3’deki “ilgili kişi veya makam” ifadesindeki, “kişi” ibaresi 

gerçek ve tüzel kişileri ifade ederken, “makam” ibaresi de resmi kurum 

ve kuruluşlar, hukuk davalar açsndan kamu düzenini ilgilendiren 

konularda Cumhuriyet başsavclğn da ifade etmelidir. 

İlk karardan veya ikinci karardan hakk etkilenen ve o nedenle hakknn 

yerine getirilmesi mümkün olmayan taraf, hüküm uyuşmazlğ yoluna 

başvurabilir. 

Hüküm uyuşmazlğna temel teşkil edecek kararlarn çelişkili olmas 

nedeniyle hakk yerine getirilemeyen kimselerin yannda, davalardan 

birinin taraf olup ta, hakk yerine getirmekle yükümlü kişinin de 

hüküm uyuşmazlğ yoluna başvurmakta hukuki yarar bulunabilir. 

2. Hüküm Uyuşmazlğ Başvurusu İçin Süre 

UMK’nunda, hüküm uyuşmazlğ yoluna ne zaman ve hangi süre içinde 

başvurulacağ konusunda açk bir hüküm yoktur. UMK m.24,3’de 

olumsuz görev uyuşmazlğna ilişkin 15 ve 16. maddelere atf yaplmştr. 

UMK m. 15’de de, olumsuz görev uyuşmazlğna, son görevsizlik kararnn 

kesinleşmesinden sonra başvurulabileceği belirtilmiştir. Atf yaplan bu 

hükümden hareketle hüküm uyuşmazlğ yoluna en erken, ikinci kararn 

kesinleşmesinden sonra başvurulabileceğini söylemek mümkündür 30 . 

Hüküm uyuşmazlğ yoluna ne zamana kadar yahut hangi süre içinde 

başvurulabileceği konusu da UMK’nunda düzenlenmemiştir. Hukuk 

devletinde, bir hak tannmş ise, bu hakkn hangi süre içinde kullanlacağ 

da düzenlenmelidir. Kural olarak bir hakkn süresiz olarak kullanm 

kabul edilemez. Bu durum, özellikle kamu düzenini ilgilendiren 

konularda daha da belirgindir. Hüküm uyuşmazlğnda da, farkl yarg 

kollarna mensup iki mahkeme tarafndan iki karar verilmiştir. Bu 

kararlar şekli açdan kesinleşmiştir ve maddi anlamda kesin hüküm 

de teşkil etmiş olabilirler. Bu şekilde kesinleşen kararlarn, kesin 

hüküm gücünün kaldrlmasnn kamu düzenini etkilediğinden kuşku 

yoktur. O nedenle hüküm uyuşmazlğ talebinin ileri sürülebilmesi için 

de, işin niteliğine uygun bir süre kabul edilmesi uygun olur. 

30 Kuru-HMU 1, s.776. 

- 20 -


Hüküm uyuşmazlğna temel teşkil eden alacak veya hak için on yllk 

zamanaşm süresini, hüküm uyuşmazlğ talebini ileri sürmek için 

azami bir süre olarak kabul etmek mümkündür. Bu süre, hüküm 

uyuşmazlğnda bulunan tarafn dayandğ hak hangi karara dayanyorsa, 

o kararn kesinleşmesinden itibaren başlatlmaldr. Bunun dşnda 

ayrca daha ksa bir hak düşürücü süre öngörmek isabetli olur. Örneğin 

ikinci kararn kesinleşmesinin öğrenilmesinden itibaren üç ay içinde 

hüküm uyuşmazlğ talebinde bulunulmas kabul edilebilir. 

3. Başvurunun Yaplmas 

Çelişkili kararlar nedeniyle hakk yerine getirilemeyen ilgili kişi veya 

makam, hüküm uyuşmazlğ yoluna başvurmak istiyorsa bu başvurusunu 

yazl olarak, dilekçe ile yapmaldr 31 ; Uyuşmazlk Mahkemesindeki 

inceleme kural olarak dosya üzerinden yapldğndan, sözlü başvuru 

yaplamaz. Başvurucu dilekçesinde, karş tarafn kim olduğunu, çelişkili 

kararlarn nereden verildiğini, tarihini, numarasn, hangi konularda 

aralarnda çelişki bulunduğunu ve hangi hakknn bu çelişki nedeniyle 

yerine getirilemediğini belirtmelidir ve Uyuşmazlk Mahkemesinden 

hüküm uyuşmazlğ yolu ile bu çelişkinin giderilmesini istemelidir. 

Ayrca, dilekçeye dava dosyasnda bulunmayan başka bilgi ve belgeler 

varsa onlar da eklemelidir. 

Başvurucu, ikinci kararn kesinleşmesinden sonra, bu karar veren 

mahkemeye Uyuşmazlk Mahkemesine gönderilmek üzere dilekçesini 

vermelidir. Uyuşmazlk Mahkemesine başvuru herhangi bir vergi veya 

harca tabi değildir (UMK m.34). 

Hüküm uyuşmazlğ başvurusunu alan mahkeme, ilk karara ilişkin 

dava dosyasn da getirtmelidir (UMK m.15 kyasen). Daha sonra 

başvuru dilekçesini, davaya ilişkin kendi elindeki dosyay, ilk karara 

ilişkin dosyay dizi pusulasna bağlayp, bir müzekkere ile Uyuşmazlk 

Mahkemesine göndermelidir. 

C. Başvurunun Uyuşmazlk Mahkemesince İncelenmesi 

Hüküm uyuşmazlğna ilişkin başvurunun Uyuşmazlk Mahkemesine 

gelmesinden sonra, Uyuşmazlk Mahkemesi, dosyay ilk incelemeden 

geçirir. Bu incelemede, dosyada eksiklik olup olmadğ araştrlr, 

özellikle dava dosyalarnn gelip gelmediğine baklr. Dosyada eksiklik 

varsa tamamlatlr. Hüküm uyuşmazlğ talebi karş tarafa bildirilerek, 

Uyuşmazlk Mahkemesince belirlenecek süre içinde cevap vermesi 

bildirilir. Karş taraf uygun görürse belirlenen süre içinde cevap verebilir. 

UMK m. 33 gereğince, yaplacak tebligat işlerinde 7201 sayl Tebligat 

Kanunu hükümleri uygulanr. 

31 Dinç s.19. 

- 21 -


Dosyada eksiklik olmadğ, tekemmül ettiği anlaşlrsa, başvurunun ilk 

incelemesi yaplr. İlk inceleme aşamasnda yahut daha sonra gerekli 

görülen hallerde ilgili başsavclklardan görüş alnr 32 . Daha sonra, 

iddia edildiği şekilde olayda hüküm uyuşmazlğnn şartlarnn mevcut 

olup olmadğ araştrlr. Eğer mevcut olmadğ sonucuna varlrsa, 

uyuşmazlğn esas hakknda inceleme yaplmadan talebin reddine karar 

verilir. Hüküm uyuşmazlğ için yukarda belirtilen şartlarn tümünün 

mevcut olduğu tespit edilirse, hüküm uyuşmazlğnn bulunduğuna ve 

uyuşmazlğn esas hakknda inceleme yaplmasna karar verilerek, 

hüküm uyuşmazlğ talebi esastan incelenmeye başlanr. Uyuşmazlk 

Mahkemesinde talebin esas incelenirken uyulacak usul kurallar 2577 

sayl İdari Yarglama Usulü Kanunu’dur 33 (İYUK). 

İYUK m.17,18’e göre, yazl yarglama usulü tatbik edilir, yarglama 

kural olarak dosya üzerinden yaplr; ancak gerek görülürse duruşma 

yaplmasna karar verilir. Bununla birlikte duruşma medeni yargda 

olduğu gibi, yeni delilerin ileri sürülmesi için yaplmamaktadr; o nedenle 

duruşmada sözlü olarak tank dinlenmesi mümkün değildir 34 . İdari 

yargda re’sen araştrma ilkesi tatbik edilir (İYUK m. 20), mahkeme 

taraflarn getirdiği delillerle bağl olmayp, gerekli gördüğü başka 

bilgi ve belgeleri de toplayabilir; keşif yapabilir, bilirkişi dinleyebilir; 

bu işlemler için istinabe yoluna da başvurabilir. UMK m. 35’e göre 

“Uyuşmazlk Mahkemesi; incelediği işlerde, bütün organ, makam 

veya kuruluşlarla doğrudan doğruya yazşmaya girebilir ve onlardan 

her türlü bilgi veya belgeyi ya da belgelerin onanmş örneklerini 

isteyebilir. Bilgi veya belgenin verilmesinden, ancak 521 sayl 

Danştay Kanununda gösterilen şartlar altnda kaçnlabilir.” 

Uyuşmazlk Mahkemesi, belirtildiği şekilde hareket ederek hüküm 

uyuşmazlğn inceler. Dosya bir raportör tarafndan incelenerek, rapor 

hazrlanr. Hazrlanan bu rapor bağlayc olmayp, Heyete yardmc 

olmaya yöneliktir. Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü dosyay, 

Başkann belirleyeceği bir günde esastan görüşüp karara bağlar. 

Başkanla birlikte yedi kişiden oluşan Hukuk Bölümü, salt çoğunlukla 

karar verebilir. 

UMK m. 29 gereğince Uyuşmazlk Mahkemesi Genel Kurulunun 

verdiği ilke kararlar ile Başkann uygun göreceği Bölümlerin 

kararlar Resmi Gazetede yaymlanr. Buna göre, Hukuk Bölümünce 

hüküm uyuşmazlğna ilişkin olarak verilen kararlardan, Başkan 

32 Dinç s.19. 

33 UMK m.25,1’de her ne kadar 521 sayl Danştay Kanunu’na atf yaplmş ise de, bu 

Kanun 2575 s.K. m.96 ile yürürlükten kaldrldğndan, yaplan bu atf 2577 sayl 

İdari Yarglama Usulü Kanunu’na yaplmş saymak gereklidir. 

34 Gözler, Kemal: İdare Hukuku Dersleri, 10.B., Bursa 2010, s.844. 

- 22 -


tarafndan uygun görülenleri, Resmi Gazetede yaymlanmaktadr. 

Ayrca verilen kararlar Uyuşmazlk Mahkemesinin internet sitesinde 

de yaynlanmaktadr. 

D. Esas Hakknda Karar Verilmesi 

Uyuşmazlk Mahkemesi.. yaptğ inceleme sonunda 1- Hüküm 

uyuşmazlğ talebinin reddi, 2 – Hüküm uyuşmazlğ talebinin kabulü 

kararlarn verebilir. 

1. Hüküm Uyuşmazlğ Talebinin Reddi 

Uyuşmazlk Mahkemesi, …. yapmş olduğu inceleme sonunda, yukarda 

incelemiş olduğumuz hüküm uyuşmazlğnn doğabilmesi için gerekli 

şartlardan biri veya birkaçnn eksik olduğunu tespit ederse, bu takdirde 

talebin reddine karar verir. Uyuşmazlk Mahkemesince verilen red 

kararnn, diğer mahkemelerce verilen ve aralarnda hüküm uyuşmazlğ 

olduğu iddia edilen kararlara herhangi bir etkisi yoktur. Her iki karar 

da kesinleşmiş olduğundan, kararlar doğrultusunda hareket edilir ve 

gereği yerine getirilir. 

Talebin reddi halinde, Uyuşmazlk Mahkemesince talebi reddedilen 

tarafa ayrca herhangi bir harç ve gider yükletilmediği gibi, karş taraf 

kendisini avukatla temsil ettirmiş olsa dahi, karş taraf lehine vekalet 

ücretine de hükmedilmemektedir. Ancak, karş taraf kendisini avukatla 

temsil ettirmişse, karş taraf lehine Avukatlk Asgari Ücret Tarifesi 

gereğince maktu vekalet ücreti takdir edilmesi uygun olur. 

2. Hüküm Uyuşmazlğ Talebinin Kabulü 

Uyuşmazlk Mahkemesi yapmş olduğu inceleme sonunda, hüküm 

uyuşmazlğ için gerekli olan şartlarn tümünün mevcut olduğunu 

tespit ederse, hüküm uyuşmazlğnn mevcut olduğuna karar verir. 

Bundan sonra, hüküm uyuşmazlğnn ne şekilde giderileceği konusu 

incelenir. Burada Uyuşmazlk Mahkemesi iki şekilde hareket edebilir: 

a– Hüküm Uyuşmazlğna Temel Teşkil Eden Kararlardan Birinin 

Kabulü, Diğerinin Kaldrlmas 

Uyuşmazlk Mahkemesi, hüküm uyuşmazlğnn esas kapsamnda her 

iki mahkeme kararn da inceledikten sonra, bu kararlardan birini 

doğru bulup, orada getirilen gerekçeleri, varlan sonucu benimseyebilir 

ve hüküm uyuşmazlğnn bu karar doğrultusunda çözümlenmesine 

karar verir. Bu şekilde kararlardan birinin tümüyle kabulü şeklinde 

hüküm uyuşmazlğ çözümlendiğinde, diğer kararn kaldrlmasna 

karar verilmektedir. 

İlk derece mahkemesi kararnn Uyuşmazlk Mahkemesince kaldrlmas 

- 23 -


ile birlikte, o karar artk yok saylacağndan, kararn daha önce 

doğurmuş olduğu hüküm ve sonuçlarn da ortadan kalkmas gereklidir. 

Bu bağlamda kararn gerek şekli anlamda kesinleşmesi ile doğan 

sonuçlar, gerekse bu duruma bağl olarak maddi anlamda kesinliğe 

bağlanan sonuçlar da ortadan kalkmaldr. 

b- Hüküm Uyuşmazlğna Temel Teşkil Eden Kararlarn Her İkisinin 

de Kaldrlp Yeni Bir Karar Verilmesi 

Yaplan araştrma ve delillerin değerlendirilmesi sonucunda, aralarnda 

hüküm uyuşmazlğ bulunan her iki kararda da getirilen çözüm 

Uyuşmazlk Mahkemesince doğru bulunmazsa, her iki kararn 

da kaldrlmas ve tümüyle yeni bir karar verilmesi mümkündür. 

Uyuşmazlk Mahkemesi ilk derece mahkemelerinin verdiği kararlarla 

bağl değildir. O nedenle de, onlarn dşnda farkl gerekçelerle farkl 

bir karar da verebilir. 

Böyle bir durumda, her iki karar da kaldrlp yeni bir karar verildiğinden, 

Uyuşmazlk Mahkemesince verilen karar her iki kararn yerine hüküm 

ve sonuç doğuracaktr. 

Uyuşmazlk Mahkemesince verilen bu karar, kesinleşmekle birlikte, 

maddi anlamda kesin hüküm teşkil eder ve kesin hükmün doğurduğu 

sonuçlar doğurur. 

E. Karara Karş Başvurulacak Yol Var Mdr 

UMK m. 29’a göre, Uyuşmazlk Mahkemesi Genel Kurulunun ve 

bölümlerin kararlar kesindir. Bu kapsamda Hukuk Bölümünün hüküm 

uyuşmazlğna ilişkin kararlarnn da kesin olduğu kabul edilmelidir. 

Burada amaçlanan kesinlikle, taraflarn kararn doğru olmadğn 

yahut hukuka aykr olduğunu düşünmeleri halinde, başvurabilecekleri 

temyiz, karar düzeltme gibi olağan bir kanun yolunun bulunmadğ 

ifade edilmek istenmiştir. Şu halde hüküm uyuşmazlğna ilişkin 

yarglama sonunda verilen karar, verildiği anda kesindir, bu karara 

karş başvurulabilecek olağan bir kanun yolu kabul edilmemiştir 35 . 

Uyuşmazlk Mahkemesi tarafndan hüküm uyuşmazlğnn esasna 

ilişkin olarak verilen kararn maddi anlamda kesin hüküm gücüne sahip 

olup olmadğ konusunda bir ayrm yaplmaldr. Eğer Uyuşmazlk 

Mahkemesi, hüküm uyuşmazlğ yarglamas sonunda uyuşmazlğa 

temel teşkil eden kararlardan birini benimseyip diğerini kaldrmşsa, 

bu karar maddi anlamda kesin hüküm teşkil etmemeli; buna karşlk 

hüküm uyuşmazlğna temel teşkil eden her iki karar da kaldrp, 

uyuşmazlğn esas hakknda yeni bir karar vermişse, Uyuşmazlk 

35 Dinç s.21. 

- 24 -


Mahkemesince verilen bu karar şekli açdan kesinleşmekle birlikte, 

uyuşmazlğn esas hakknda maddi anlamda kesin hüküm de teşkil 

etmelidir. Maddi anlamda kesin hüküm teşkil eden bu karara karş 

yarglamann yenilenmesi yoluna başvurulabilmelidir. 

Ancak Uyuşmazlk Mahkemesi vermiş olduğu eski tarihli bir kararda 

yarglamann yenilenmesi talebini, kararn kesin olduğu gerekçesi ile 

kabul etmemiştir 36 . 

Uyuşmazlk Mahkemesinin, hüküm uyuşmazlğ yarglamas sonunda 

verdiği karara karş, İYUK m. 29 ve 30 gereğince açklama ve yanlşlklarn 

düzeltilmesi yoluna da başvurulabilmelidir. 

F. Örnek Karar 

Kara Harp Okulu Sistem Mühendisliğinde lisans öğrenimini 1998 ylnda 

tamamlayan davac, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 

İşletme Anabilim Dal, Yönetim ve Organizasyon Bilim Dalndaki 

Yüksek Lisansn 2005 ylnda tamamlamş kendisine 1 yl lisansüstü 

öğrenim kdemi verilmiş; Ayn Anabilim Dal, İşletme Bilim Dalndaki 

yüksek lisansn da 2006 ylnda tamamlamştr. 

Davac 30.10.2006 tarihinde Yükseköğretim Kurulu Başkanlğna 

başvurarak, yandal uzmanlğnn ilave bir lisansüstü öğrenim olarak 

kabul edildiğine dair belgenin tarafna verilmesini talep etmiş; bu talebi 

Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlğnca, iki yüksek lisans öğreniminin 

farkl olmadğ gerekçesiyle reddedilmiştir. Davac bu kararn iptali 

ve okuduğu iki yüksek lisans öğreniminin birbirinden farkl olduğuna 

karar verilmesi ve yandal uzmanlğnn ilave bir lisans üstü öğrenim 

olarak kabul edildiğine dair belgenin tarafna verilmesi istemiyle 

Yüksek Öğretim Kurulu Başkanlğna karş 6.2.2007 tarihinde idari 

yarg yerinde dava açmştr. Ankara 15. İdare Mahkemesi talebi kabul 

etmiş, iki alann farkl olduğuna karar vermiş ve karar kesinleşmiştir. 

Davac daha sonra Kara Kuvvetleri Komutanlğna verdiği 27.9.2006 

günlü dilekçesi ile, öğrenim kdeminin ve derece kdeminin yeni 

duruma göre yeniden görüşülmesini talep etmiş; talep, Subay Sicil 

Yönetmeliğinin 116/b maddesindeki şart taşmadğndan lisansüstü 

öğrenim kdemi verilmesine kanunen imkan bulunmadğ belirtilerek 

reddedilmiştir. 

Davac bu işlemin iptali istemiyle Milli Savunma Bakanlğ’na karş 

Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Başkanlğnda 11.4.2007 tarihinde 

dava açmştr. AYİM 1. Dairesi iki alann farkl olmadğna kanaat 

getirerek talebi reddetmiştir. 

36 UM Hukuk Bölümü, 20.1.1968, E.1967/477, K.1968/164 (RG 1.6.1968, say 12913). 

- 25 -


Bunun üzerine hüküm uyuşmazlğ yoluna başvurulmuş, Uyuşmazlk 

Mahkemesinin 8.4.2013 tarihli kararnda, AYİM 1. Dairesi kararnn, 

YÖK Başkanlğnn iki alann farkl olmadğ yönündeki önceki istikrarl 

görüşüne dayal olmas, Ankara 15. İdare Mahkemesi kararnn ise 

ilmi ve objektif verilere ya da bilirkişi mütalaasna dayanmayan salt 

bir hukuki değerlendirmeyle verilmiş olmasn dikkate alarak; Ankara 

15. İdare Mahkemesi kararnn usul ve kanuna uygun olmadğ, doğan 

hüküm uyuşmazlğnda AYİM 1. Dairesinin usul ve hukuka uygun olan 

kararnn esas alnmas ve Ankara 15. İdare Mahkemesinin kararnn 

kaldrlmas gerektiği kanaatine varlmştr 37 . 

VII. CEZA ALANINDA ÇIKAN HÜKÜM UYUŞMAZLIĞI 


Yukarda açklandğ üzere 38 , adli yarg alanndaki ceza mahkemelerinde 

görülen ceza davalar ile askeri mahkemelerin askeri suçlara ilişkin 

baktklar davalar, ceza alanndaki uyuşmazlklar olarak belirlemek 

mümkündür. Ancak, idari yaptrmlar açsndan, daha önce ifade 

edildiği üzere, para cezalar ve mülkiyetin kamuya geçirilmesi cezalar, 

yaplan itirazlar ve yarglamalar, ceza mahkemelerinde incelenmesine 

rağmen, bunlar Uyuşmazlk Mahkemesi tarafndan alnan 1988/1 

sayl ilke karar uyarnca ceza uyuşmazlğ değil, hukuk uyuşmazlğ 

kabul edilmektedir. O nedenle bu uyuşmazlklar, adli yargya dahil 

ceza mahkemelerince görülmelerine rağmen, hukuk uyuşmazlğ 

saylmaktadr. 

Ceza uyuşmazlklar, hukuk uyuşmazlklarndan, Uyuşmazlk Mahkemesi 

Genel Kurulunca verilen 1988/1 sayl ilke kararndaki kritere göre 

ayrt edilmektedir. Buna göre, “Ceza uyuşmazlklar” ibaresin den, 

savcnn ya da şahsi davacnn talebiyle başlayan yarglanmas 

sonunda sanğn mahkumiyetine ya da beraatine hükmedilebilecek 

davalarda, askeri ve adli ceza mahkemeleri arasnda çkan görev 

ve hüküm uyuşmazlklarnn anlaşlmas, bunun dşnda kalan tüm 

görev uyuşmazlklarnn “hukuk uyuşmazlğ” saylmas gerektiği” 

kabul edilmiştir 39 . Buna göre, ceza alanndaki uyuşmazlklar genel 

olarak, hukuk alanndaki uyuşmazlklarn dşndaki diğer uyuşmazlklar 

şeklinde ifade etmek mümkündür. 

B. Ceza Alannda Hüküm Uyuşmazlğ Doğabilmesi İçin Gerekli 

Şartlar 

UMK m.24,1’de “1 nci maddede gösterilen yarg mercilerinden en 

37 UM Hukuk Bölümü, 8.4.2013, E.2011/196, K.2013/468. 

38 Bkz. yuk. E,III. 

39 Bkz. yuk. dn. 17. 

- 26 -


az ikisi tarafndan, görevle ilgili olmakszn kesin olarak verilmiş 

veya kesinleşmiş, ayn konuya ve sebebe ilişkin, taraflarndan en 

az biri ayn olan ve kararlar arasndaki çelişki yüzünden hakkn 

yerine getirilmesi olanaksz bulunan hallerde hüküm uyuşmazlğnn 

varlğ kabul edilir.” denilerek, hüküm uyuşmazlğnn doğabilmesi 

için gerekli şartlar esas itibariyle saylmştr. Ancak, maddenin ikinci 

fkrasnda ceza uyuşmazlklar açsndan “ceza kararlarnda; sanğn, 

fiilin ve maddi olaylarn ayn olmas halinde hüküm uyuşmazlğ var 

saylr” hükmüne yer verilmiştir. Buna göre ceza alanndaki hüküm 

uyuşmazlklar açsndan hükmü şu şekilde anlamak gerekmektedir: 

“1 nci maddede gösterilen yarg mercilerinden en az ikisi tarafndan, 

görevle ilgili olmakszn kesin olarak verilmiş veya kesinleşmiş, 

sanğn, fiilin ve maddi olaylarn ayn olmas halinde kararlar 

arasndaki çelişki yüzünden hakkn yerine getirilmesi olanaksz 

bulunan hallerde hüküm uyuşmazlğnn varlğ kabul edilir.” 

Ceza alanndaki hüküm uyuşmazlklar açsndan hükmü bu şekilde 

anlayarak, bu alanda hüküm uyuşmazlğnn doğabilmesi için gerekli 

şartlar belirleyebiliriz. Hukuk alannda olduğu gibi, belirlenen bu şartlar 

kümülatif olup, ceza alannda hüküm uyuşmazlğnn doğabilmesi için 

de tümünün gerçekleşmesi gerekir. 

1– Adli veya Askeri Yarg Mercilerinden En Az İkisinde Açlmş 

İki Dava Bulunmaldr 

UMK m. 24,1’de, 1. maddeye atf yaplarak, orada gösterilen yarg 

mercileri arasnda hüküm uyuşmazlğnn çkabileceği kabul 

edilmiştir. UMK m. 1’de ise, adli, idari ve askeri yarg mercilerinden 

söz edilmiştir. Ceza alannda hüküm uyuşmazlğnn çkabilmesi için 

bu yarg mercilerinden adli veya askeri yarg mercilerinde ayr ayr 

açlmş davalar bulunmaldr. Ancak kanaatimce, idari para cezalar 

ve mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin idari yaptrmlarda, itiraz 

ve yarglama 5326 sayl Kanunla sulh ceza mahkemelerine ve itiraz 

üzerine yaplacak incelemelerde asliye ceza mahkemelerine verildiğinden, 

Uyuşmazlk Mahkemesinin 1988/1 sayl ilke kararndaki çözüm 

dikkate alndğnda, idare mahkemeleri ile sulh ceza mahkemeleri 

arasnda da hüküm uyuşmazlğ çkabilir. Nitekim uygulamada, bu 

iki mahkeme arasnda çok sayda görev uyuşmazlğ çkabilmektedir. 

Görev uyuşmazlğnn, özellikle olumlu göre uyuşmazlğnn çkabildiği 

hallerde, hüküm uyuşmazlğ da çkabilir. 

Aralarnda, ceza alanda hüküm uyuşmazlğnn çkabileceği adli ve 

askeri yargya dahil mahkemeleri şu şekilde belirlemek mümkündür: 

- 27 -


Adlî yarg, Ceza Yargs: 

İlk derece mahkemeleri (5235 s. K. m.4): 

- Genel Mahkemeler: Sulh ceza mahkemeleri, asliye ceza hukuk 

mahkemeleri ve ağr ceza mahkemeleri, 

- Özel Mahkemeler: Çocuk Mahkemeleri, Basn Mahkemeleri (5187 

s.K. m.27). 

- İkinci derce mahkemeler: Bölge adliye mahkemeleri (5235 s.K. 

m.3;25 vd.) 40 , 

En üst mahkeme Yargtay. 

Askeri Yarg: ilk derece mahkemeleri, askeri mahkemeler. 

Üst Mahkeme: Askeri Yargtay. 

5326 sayl Kabahatler Kanunu çerçevesinde idari para cezalar ve 

mülkiyetin kamuya geçirilmesi cezalar açsndan: 

İdari yarg: İlk derece mahkemeleri, idare mahkemeleri 

Adli yarg: Sulh ceza mahkemeleri. 

Açlan davalar, farkl yarg kollarna mensup mahkemeler, yani adli 

veya askeri mahkemelerde açlmş olmaldr. Ayn yarg koluna mensup 

iki mahkemede, örneğin adli yargya dahil sulh ceza ve asliye ceza 

mahkemesinde davalar açlmşsa, bu iki mahkeme arasnda hüküm 

uyuşmazlğ çkmaz. 

2– Her İki Yarg Merciinde Açlan Davalarda Verilen Kararlar 

Uyuşmazlğn Esasna İlişkin Olmaldr 

Bu şart, hukuk alannda doğan hüküm uyuşmazlklarnda olduğu 

gibi, ceza alannda doğan uyuşmazlklar için de aranmaldr. Bu şarta 

ilişkin olarak hukuk alanndaki hüküm uyuşmazlklar için yaplan 

açklamalar 41 kural olarak burada da geçerlidir. O nedenle burada 

da, sadece görevsizlik karar değil, usule ilişkin davaya sona erdiren 

diğer kararlar örneğin yetkisizlik karar, takipsizlik karar, dava 

şartlarnn bulunmamas nedeniyle verilen red karar gibi kararlar 

da bu kapsamda kabul edilmelidir. Keza hükmün açklanmasnn 

ertelenmesi, esas çözümlemeyen hüküm olan durma, düşme de 42 

(CMK m.223) bu kapsamda değerlendirilmelidir. 

40 Bölge adliye mahkemeleri henüz faaliyete geçmemiştir, bkz yuk dn. 19. 

41 Bkz. yuk.dn. 19 civar. 

42 Özbek, Veli Özer / Kanbur, Nihat / Doğan,Koray / Bacaksz, Pnar / Tepe,İlker: Ceza 

Muhakemesi Hukuku, 2.B., Ankara 2011, s.769. 

- 28 -


3- Her İki Yarg Merci Tarafndan Verilen Kararlar Kesinleşmiş 

Olmaldr 

Hüküm uyuşmazlğnn doğabilmesi için farkl yarg kollarna mensup 

mahkemelerce verilen her iki kararn da kesinleşmiş olmas gerekir 43 . 

Bu husus, UMK m. 24,1’de, “… kesin olarak verilmiş veya kesinleşmiş… 

kararlar…” şeklinde ifade edilmiştir. Hüküm uyuşmazlğna temel teşkil 

edecek kararlardan birinin kesinleşmiş olmas yeterli değildir, her 

iki kararn da kesinleşmiş olmas gerekir. Hukuk alanndaki hüküm 

uyuşmazlklarnda bu konuya ilişkin açklamalar, niteliğine uygun 

düştüğü ölçüde kural olarak burada da geçerlidir 44 . 

4- Her İki Yarg Merci Tarafndan Verilen Kararlarn Sanklarnn, 

Fiillerinin ve Maddi Olaylarnn Ayn Olmas 

Ceza alannda farkl yarg kollarna mensup mahkemelerin verdikleri 

kararlar arasnda hüküm uyuşmazlğnn çkabilmesi için, her iki kararn 

sanklarnn, fiillerinin ve maddi olaylarn ayn olmas gerekmektedir. 

Bu husus UMK m. 24,2’de “ceza kararlarnda; sanğn, fiilin ve maddi 

olaylarn ayn olmas halinde hüküm uyuşmazlğ var saylr” şeklinde 

ifade edilmiştir. Görüldüğü gibi hükümde, iki kararn sanklarnn 

(taraflarnn), fiillerinin (sebeplerinin) ve maddi olaylarnn (konularnn) 

ayn olmas aranmş 45 , ceza davasnn diğer unsurlar açsndan ayniyet 

aranmamştr. 

Sank, kovuşturmann başlamasndan itibaren hükmün kesinleşmesine 

kadar suç şüphesi altnda olan ve kendisine karş ceza davas yürütülen 

kişidir. Soruşturma aşamasnda suç şüphesi altnda bulunan kişi ise 

şüphelidir. Gerek şüpheli ve gerekse sank ancak gerçek kişiler olabilir 46 . 

Kanun koyucu, görüldüğü gibi, soruşturma evresindeki şüpheliyi esas 

almamş, kamu davasnn açlmasn belirleyici kabul edilerek, sanğn 

yani kendisine karş ceza davas yürütülen gerçek kişilerin her iki karar 

da ayn olmasn zorunlu görmüştür. Burada ayrca ceza davasnn 

sonunda mahkûmiyete karar verilmesi de esas alnmamştr. Zira 

mahkûmiyet esas alnsa idi, bu kez hükümlülerin ayn olmasndan 

söz edilmesi gerekirdi. 

Davada birden fazla sank varsa her biri açsndan, ayniyetin gerçekleşip 

gerçekleşmediği ayrca araştrlmaldr. Sanklardan bir ksm, hüküm 

uyuşmazlğ için başvurur, diğerleri başvurmazsa, bu duruma aşağda 

değinilecektir 47 . 

43 Dinç s.10. 

44 Bkz. yuk.F,I,3. 

45 Dinç s.18. 

46 Özbek/Kanbur/Doğan/Bacaksz/Tepe s.210. 

47 Bkz. aşa. G,VII. 

- 29 -


Taraflarn ayn olup olmadğ araştrlrken, hukuk uyuşmazlklarndan 

farkl olarak sanklarn fiziki ayniyetine dikkat edilmelidir. Buna 

göre, bir taraf ölmüşse, ölüm ile ceza ehliyeti sona ereceğinden, yerine 

mirasçlar geçmiş saylmaz. 

Kanunda ayrca her iki kararn maddi olaylarnn ayn olmas aranmştr. 

Burada, maddi olay ile kastedilen, sanğa isnat edilen ve yarglamaya 

konu edilen gerçekleşmiş veya gerçekleştiği iddia edilen vakalardr 

yahut hayat olaylardr. 

Hüküm uyuşmazlğna temel teşkil eden her iki kararn fiillerinin de 

ayn olmas gereklidir. Fiillerin ayn olmas unsuru ile amaçlanan, 

sanğa isnat edilen maddi olaydaki Ceza Kanunu açsndan suç teşkil 

eden fiildir. Belirtmek gerekir ki, fiilin ayniyeti açsndan hüküm 

uyuşmazlğna temel teşkil eden kararlarda, ayn fiilin farkl şekillerde 

tavsif edilerek Ceza Kanunu’nun farkl maddeleri gereğince ceza tayin 

edilmesinin fiilin ayniyeti açsndan bir önemi yoktur. Önemli olan 

her iki kararda da sanğa isnat edilen ayn fiilin cezalandrmaya temel 

teşkil etmesi yahut her iki mahkemenin de ayn fiili esas alarak sanğ 

suçlu bulup mahkûm etmeleri veya beraat ettirmeleridir. 

Fiilin ayn olmas unsuru, yukarda incelenen maddi olaylarn ayn 

olmas unsuru ile bağlantl, hatta iç içe gözükmektedir. Aslnda, 

cezalandrmaya temel teşkil eden fiilin ayn olmas unsuru arandktan 

sonra, bundan başka bir de maddi olayn ayn olmasn aramak gereksiz 

görünmektedir. Zira her iki kararda da ayn olmas gereken fiil, maddi 

olayn ayn olmas unsurunun fonksiyonunu da üstelenebilir. Çünkü 

her ikisi de sonuçta ayn vakalara, hayat olaylarna yahut fiillere 

taallûk etmektedir. 

5- Her İki Yarg Merci Tarafndan Verilen Kararlar Arasndaki 

Çelişki Yüzünden Hakkn Yerine Getirilmesinin Mümkün Olmamas 

Hukuk alannda olduğu gibi, ceza alannda da hüküm uyuşmazlğna 

temel teşkil edecek farkl yarg mercileri tarafndan verilen kararlar 

arasnda çelişki bulunmaldr ve bu çelişki nedeniyle hakkn yerine 

getirilmesi, bir diğer ifade ile kararlarn icras mümkün olmamaldr 

(UMK m. 24,1). 

Kararlar arasndaki çelişki çeşitli şekillerde ortaya çkabilir; çelişkinin 

ne şekilde olduğunun önemi yoktur. Kararlar arasnda çelişki, sanğn 

bir mahkeme tarafndan beraatna karar verilirken diğer mahkeme 

tarafndan mahkûmiyetine karar verilmesi şeklinde ortaya çkabileceği 

gibi, iki mahkemenin de mahkûmiyet karar vermeleri halinde verilen 

mahkûmiyetlerin farkl olmas şeklinde de ortaya çkabilir. Her iki 

kararda beraat şeklinde ancak gerekçeleri farkl ise, iki karar arasnda 

- 30 -


çelişki bulunduğu kabul edilemez. 

Kararlar arasnda yukarda belirtildiği şekilde çelişki bulunmakla 

birlikte, bu çelişkiye rağmen kararlar icra edilebilmişse, bu takdirde, 

hüküm uyuşmazlğ yoluna gidilemez. Hüküm uyuşmazlğ, çelişki 

nedeniyle hakkn yerine getirilmesinin mümkün olmadğ hallerde 

başvurulan son bir çaredir. Hak bir şekilde yerine getirilmişse, srf 

kararlar arasndaki çelişkinin giderilmesi için hüküm uyuşmazlğ 

yoluna başvurulamaz. 

6– Hukuki Yarar Bulunmas 

Hukuk alannda olduğu gibi 48 , ceza alannda da hüküm uyuşmazlğna 

başvuruda bulunurken, başvurucunun hukuki yararnn bulunmas 

gereklidir. 

7 – Hüküm Uyuşmazlğ Yoluna Bir Kez Başvurulmas 

Hukuk alannda olduğu gibi 49 , ceza alannda doğan hüküm uyuşmazlklar 

için de Uyuşmazlk Mahkemesine bir kez başvurulabilmelidir. 

C. Hüküm Uyuşmazlğna Başvuru 

1– Kimler Başvurabilir 

Hüküm uyuşmazlğ yoluna kimin başvurabileceği konusu ile ilgili olarak 

UMK m.24,3’te “İlgili kişi veya makam Uyuşmazlk Mahkemesine 

başvurarak hüküm uyuşmazlğnn giderilmesini istiyebilir. Bu 

halde olumsuz görev uyuşmazlğnn çkarlmas ile ilgili 15 ve 16 

nc maddelerdeki usul kurallar uygulanr” hükmüne yer verilmiştir. 

Buna göre, öncelikle hüküm uyuşmazlğ yoluna ilgililer başvurabilir. 

Ayrca UMK m. 15’in uygulanmas nedeniyle, ikinci karar veren 

mahkemede doğrudan başvurabilir 50 , diğer mahkemelerin başvurmas 

48 Bkz. yuk. F,I,6. 

49 Bkz. yuk. F,I,7. 

50 Uyuşmazlk Mahkemesi Ceza Bölümünün 22.12.1995 , E.1995/31, K.1995/35 sayl 

kararnda, hüküm uyuşmazlğnn giderilmesini isteyen olarak İzmit 15. Kolordu 

Komutanlğ Askeri Mahkemesi belirtilmiştir. Ancak karar metnine bakldğnda, 

kararn 2. Sayfasnda konuya ilişkin olarak şu ifadeleri görüyoruz:“ İzmit 15. 

Kolordu Komutanlğ Askeri Savclğnn: 31.8.1995 gün ve 1994/166 sayl 

yazs ile; Bursa 5. Asliye Ceza Mahkemesinin 14.3.1995 gün ve E:1994/227, 

K:1995/170 sayl ve 15. Kolordu Komutanlğ, Askeri Mahkemesi’nin 25.4.1995 

gün ve 1995/97-159 sayl karar ile; sank K.B. hakknda ve ayn eylemi 

sebebiyle ayr ayr iki hüküm kurulduğu ve böylece; hüküm uyuşmazlğnn 

doğduğundan bahisle bu uyuşmazlğn giderilmesi için, askeri mahkemeye 

ait dosya Uyuşmazlk Mahkemesine gönderilmiş tir. Uyuşmazlk Mahkemesince 

istenmesi sonucu da; Bursa 5. Asliye Ceza Mahkemesinin anlan kararn kapsayan 

dosyas da gönderilmiştir.” Görüldüğü gibi, hüküm uyuşmazlğnn giderilmesi için 

İzmit 15. Kolordu Komutanlğ Askeri Mahkemesi değil, ayn Komutanlğn Savclğ 

başvurmuştur. O nedenle kararda, başvuran olarak Askeri Savclk yerine Askeri 

- 31 -


kabul edilmemiştir. Keza, Uyuşmazlk Mahkemesi de bir hüküm 

uyuşmazlğna re’sen el koyup çözümleyemez. 

UMK m.24,3’deki “ilgili kişi veya makam” ifadesindeki, “kişi” ibaresi 

gerçek ve tüzel kişileri ifade etmektedir; bu bağlamda sank, suçtan zarar 

gören -mağdur, malen sorumlu ve şikayetçi hukuki yararlar bulunmak 

kaydyla hüküm uyuşmazlğ yoluna başvurabilirler. Hükümde geçen 

“makam” ibaresi de Cumhuriyet savclğn ifade etmektedir. 

2- Hüküm Uyuşmazlğ Başvurusu İçin Süre 

Ceza alannda da hüküm uyuşmazlğ başvurusu için kanunda herhangi 

bir süre öngörülmemiştir. Hukuk alanndaki uyuşmazlklarda süreye 

ilişkin olarak yaplan açklamalar 51 niteliğine uygun düştüğü ölçüde 

ceza alanndaki uyuşmazlklar için de geçerlidir. Tekrardan kaçnmak 

için atf yapmakla yetiniyoruz. Ancak, azami süre olarak ilamn tabi 

olduğu zamanaşm süresi yerine, ceza zamanaşmnn uygulanmas 

düşünülebilir. 

3- Başvurunun Yaplmas 

UMK m. 24,3, ile m.15 ve 16 çerçevesinde ceza alanndaki hüküm 

uyuşmazlklarnn giderilmesi için ilgililer başvuruda bulunabileceği 

gibi, son karar veren yarg mercii de başvurabilir. Hüküm uyuşmazlğ 

yoluna başvurmak isteyen bu başvurusunu yine yazl olarak, dilekçe 

ile yapmaldr 52 . Dilekçede bulunmas gereken hususlar hakknda, 

hukuk alanndaki hüküm uyuşmazlğna ilişkin açklamalar burada 

da geçerlidir. Son karar veren yarg mercii de hüküm uyuşmazlğnn 

giderilmesi talebini yazl olarak yapmaldr. 

Başvurucu, ikinci kararn kesinleşmesinden sonra, bu karar veren 

mahkemeye Uyuşmazlk Mahkemesine gönderilmek üzere dilekçesini 

vermelidir. Keza, son karar veren yarg mercii, ilk karardan haberdar 

olmuşsa re’sen harekete geçerek kendi kararnn kesinleşmesinden 

sonra hüküm uyuşmazlğ başvurusunda bulunmaldr. 

Hüküm uyuşmazlğ başvurusunu alan yahut re’sen başvuruda bulunmak 

isteyen mahkeme, ilk karara ilişkin dava dosyasn da getirtmelidir 

(UMK m.15 kyasen). Daha sonra başvuru dilekçesini, davaya ilişkin 

kendi elindeki dosyay, ilk karara ilişkin dosyay dizi pusulasna 

bağlayp, bir müzekkere ile Uyuşmazlk Mahkemesine göndermelidir. 

D. Başvurunun Uyuşmazlk Mahkemesince İncelenmesi 

Uyuşmazlk Mahkemesinde talebin esas incelenirken uyulacak 

Mahkemenin yanlşlkla yazldğna inanyoruz. 

51 Bkz. yuk. F,II,2. 

52 Dinç s.19. 

- 32 -


usul kurallarna ilişkin UMK m. 25,2 ve 3’de şu şekilde bir hüküm 

getirilmiştir: “Ceza alanndaki hüküm uyuşmazlklarnda Uyuşmazlk 

Mahkemesi, Ceza Muhakemeleri Usulü Kanununun bu kanuna aykr 

olmayan hükümlerini uygular ve esasa ilişkin bir karar vermeksizin 

sadece o davay hangi ceza mahkemesinin görüp karara bağlamas 

gerektiğini belirtmek suretiyle anlaşmazlğ çözer. Kazanlmş haklar 

sakl tutulur. 

Uyuşmazlk Mahkemesi hüküm uyuşmazlklarn dosya üzerinde 

inceleyerek karara bağlar. Gerekli gördüğü hallerde veya istek 

üzerine taraflar dinleyebilir.” 

Buna göre, ceza alanndaki hüküm uyuşmazlğ talebinin esas 

incelenirken uygulanacak usul kurallar konusunda Kanun koyucu 

Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’na atf yapmştr. Ancak 1412 sayl 

Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu kaldrlmş, yerine ceza yarglamas 

konusunda genel kanun olarak 4.12.2004 tarihli ve 5271 sayl Ceza 

Muhakemeleri Kanunu kabul edilmiştir. O nedenle UMK m.25,2’de 

mülga 1412 sayl Ceza Muhakemeleri Usulü Kanunu’na yaplan 

atf, 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu’na yaplmş kabul etmek 

gereklidir. Buna göre, Uyuşmazlk Mahkemesi, ceza alanndaki hüküm 

uyuşmazlklarnn esasn incelerken Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 

(CMK) UMK’na aykr olmayan hükümlerini uygulayarak karar verecektir. 

UMK m. 25,2 gereğince Uyuşmazlk Mahkemesinin, ceza alanndaki 

hüküm uyuşmazlğnn esas hakknda bir karar vermeksizin, sadece 

o davay hangi ceza mahkemesinin görüp karara bağlamas gerektiğini 

belirtmek suretiyle uyuşmazlğ çözmek zorunda olmas, inceleme 

yapacağ alan ve konular da oldukça snrlamaktadr. Bu duruma bağl 

olarak Ceza Muhakemesi Kanunu’nun pek çok hükmü de uygulama 

alan bulamayacaktr. 

Uyuşmazlk Mahkemesi ceza alanndaki hüküm uyuşmazlklarn da 

dosya üzerinden inceleyerek karara bağlayacaktr; re’sen taraflarn 

dinlenmesine karar verebileceği gibi, taraflarn talebi varsa ve Mahkemece 

de uygun görülürse, bu halde de taraflarn belirlenen duruşmada 

dinlenmelerine karar verebilir. Uyuşmazlk Mahkemesinin bu kapsamda 

delillere başvurmasna örneğin tank dinlemesine kural olarak bir engel 

yoktur. Ancak Mahkemenin yetkisi, hüküm uyuşmazlğ yarglamas 

sonunda, hukuk alanndaki gibi uyuşmazlğn esas hakknda karar 

vermeyip, sadece görevli mahkemeyi belirlemekle snrl olduğundan, 

genellikle delillere de ihtiyaç duyulmayacaktr. 

Uyuşmazlk Mahkemesi Ceza Bölümü dosyay, Başkann belirleyeceği 

bir günde esastan görüşüp karara bağlar. Başkanla birlikte yedi kişiden 

oluşan Ceza Bölümü, salt çoğunlukla karar verebilir. 

- 33 -


E. Esas Hakknda Karar Verilmesi 

Uyuşmazlk Mahkemesi yapmş olduğu inceleme sonunda UMK m. 

25,2 hükmünü de dikkate alarak iki şekilde karar verebilir: 1- Hüküm 

uyuşmazlğ talebinin reddi karar, 2 – Hüküm uyuşmazlğ talebinin 

kabulü karar. 

1– Hüküm Uyuşmazlğ Talebinin Reddi 

Uyuşmazlk Mahkemesi Ceza Bölümü, ……yapmş olduğu inceleme 

sonunda, yukarda incelemiş olduğumuz ceza alannda hüküm 

uyuşmazlğnn doğabilmesi için gerekli şartlardan biri veya birkaçnn 

eksik olduğunu tespit ederse, bu takdirde talebin reddine karar verir. 

Verilen bu red kararnn, diğer mahkemelerce verilen ve aralarnda 

hüküm uyuşmazlğ olduğu iddia edilen kararlara herhangi bir etkisi 

yoktur. Her iki karar da kesinleşmiş olduğundan ve aralarnda infazlarn 

engelleyecek çelişki de bulunmadğndan, kararlar doğrultusunda 

hareket edilir ve gereği yerine getirilir. 

2– Hüküm Uyuşmazlğ Talebinin Kabulü 

Uyuşmazlk Mahkemesi Ceza Bölümü yapmş olduğu inceleme sonunda, 

hüküm uyuşmazlğ için gerekli olan şartlarn tümünün mevcut 

olduğunu tespit ederse, hüküm uyuşmazlğnn mevcut olduğuna karar 

verir. Bundan sonra, hüküm uyuşmazlğnn ne şekilde giderileceği 

konusu incelenir. Yukarda genel olarak belirtildiği üzere UMK m. 

25,2 gereğince Uyuşmazlk Mahkemesi “esasa ilişkin bir karar 

vermeksizin sadece o davay hangi ceza mahkemesinin görüp karara 

bağlamas gerektiğini belirtmek suretiyle anlaşmazlğ çözer”. Şu 

halde Uyuşmazlk Mahkemesinin hüküm uyuşmazlğnn esasn çözme 

konusundaki yetkisi, hukuk alanndaki hüküm uyuşmazlklarndan 

farkl olarak önemli ölçüde snrlandrlmştr. 

Buna göre, Ceza Bölümü iki karar arasnda hüküm uyuşmazlğ 

bulunduğunu kabul ettiğinde, hangi mahkemenin esas hakknda karar 

vermeye görevli olduğunu belirlemekte, her iki karar da kaldrmakta 

ve belirlediği mahkemeye dosya gönderilerek yeni bir karar vermesi 

sağlanmaktadr. Bu haliyle öngörülen sistem, hüküm uyuşmazlğndan 

ziyade, iki mahkeme arasnda çkan olumlu görev uyuşmazlğnn 

çözümüne benzemektedir. 

Uyuşmazlk Mahkemesinin iş yükü düşünülerek belirtildiği şekilde 

bir sistem tercih edilmiş olmakla birlikte, kanaatimce öngörülen 

sistem yine de uygun değildir. Eğer yaplan inceleme sonunda hüküm 

uyuşmazlğna temel teşkil eden kararlardan biri doğru bulunursa 

ve mahkemede görevli ise, bu takdirde o karar kabul edilip diğeri 

- 34 -


kaldrlarak hüküm uyuşmazlğ çözümlenebilirdi. Bu durumda her iki 

kararn da kaldrlmasna ve görevli olduğu kabul edilen mahkemece 

tekrar yarglama yaplmasna gerek kalmazd. 

Eğer her iki karar da hukuka uygun bulunmazsa, bu takdirde yeni 

bir karar verilmesi gerekir. Yeni bir karar için de yukarda belirtildiği 

şekilde duruşma yaplmas, sanğn savunmasnn alnmas, delillere 

başvurulmas vs. gerektiğinden, Uyuşmazlk Mahkemesinin bu iş 

yükünden kurtarlmas için, görevli mahkemenin tespit edilip, her iki 

kararnda kaldrlp, görevli olduğu tespit edilen mahkemeye yeniden 

yarglama yaptrlp yeni bir karar verilmesine ihtiyaç vardr. 

Yaplacak kanun değişikliği ile Ceza Bölümünün hüküm uyuşmazlğn 

incelerken, hüküm uyuşmazlğna temel teşkil eden kararlardan birini 

doğru bulmas ve bu karar veren mahkemenin de yarg yolu açsndan 

görevli bulunmas halinde, o karar kabul edip, diğerini kaldrarak 

hüküm uyuşmazlğn çözme yetkisinin verilmesi uygun olur. 

Hüküm uyuşmazlğna temel teşkil eden kararlarn Uyuşmazlk 

Mahkemesince kaldrlmas ile birlikte, o kararlar artk yok 

saylacağndan, kararn daha önce doğurmuş olduğu hüküm ve 

sonuçlarn da, örneğin verilen mahkûmiyetin de ortadan kalkmas 

gereklidir. 

UMK m. 25,2’nin son cümlesinde “kazanlmş haklar sakl tutulur” 

denilmiştir. Buna göre her iki kararn da kaldrlp görevli olduğu tespit 

edilen mahkeme tarafndan yeni bir yarglama yaplp karar verilirken, 

sank lehine daha önceki yarglamada doğan lehe durumun dikkate 

alnmas gerekmektedir. 

F. Karara Karş Başvurulacak Yol Var Mdr 

UMK m. 29’a göre, Uyuşmazlk Mahkemesi Genel Kurulunun ve 

bölümlerin kararlar kesindir. Bu kapsamda Ceza Bölümünün hüküm 

uyuşmazlğna ilişkin kararlarnn da kesin olduğu kabul edilmelidir. 

Kararn kesin olduğu kabul edilerek, taraflarn kararn doğru olmadğn 

yahut hukuka aykr olduğunu düşünmeleri halinde, başvurabilecekleri 

itiraz, istinaf, temyiz gibi olağan bir kanun yolu tannmak istenmemiştir. 

Şu halde hüküm uyuşmazlğna ilişkin yarglama sonunda verilen karar, 

verildiği anda kesindir, bu karara karş başvurulabilecek olağan bir 

kanun yolu kabul edilmemiştir 53 . Esasen, Ceza Bölümünün hüküm 

uyuşmazlğ yarglamas sonunda verdiği karar, uyuşmazlğn esasna 

ilişkin olmayp sadece o davay hangi ceza mahkemesinin görüp karara 

bağlamas gerektiğini tespit etmekten ibaret olduğundan, bu karara karş 

taraflarn itiraz, istinaf veya temyiz gibi kanun yollarna başvurmalarn 

53 Dinç s.21. 

- 35 -


gerektirecek bir durum da söz konusu değildir. Keza, bu karar esasa 

ilişkin olmadğndan, bu karara karş Yargtay Cumhuriyet Başsavcsnn 

itiraz etmesi, kanun yararna bozma, yarglamann yenilenmesi gibi 

olağanüstü kanun yollarna başvurmaya da ihtiyaç yoktur. 


verdiği karara karş, maddi hata yahut belirsizlik varsa, açklama ve 

yanlşlklarn düzeltilmesi yoluna başvurulabilmelidir. 

G. Hüküm Uyuşmazlğnn Kabulü Halinde Kararlarn Kaldrlmasnn 

Diğer Sanklara Etkisi 

Hüküm uyuşmazlğna temel teşkil eden kararlarda birden fazla kişi 

sank olarak bulunuyorsa ve bunlardan biri hüküm uyuşmazlğ yoluna 

başvurmuş, diğeri veya diğerleri başvurmamşsa, bu takdirde hüküm 

uyuşmazlğ talebinin kabulü halinde bu kararn, başvurmayan diğer 

sanklara etkisi olur mu, olursa nasl 

Öncelikle belirtmek gerekir ki, hüküm uyuşmazlğna temel teşkil eden 

kararlar birden fazla sanğa ilişkinse, her iki kararda da sanklarn 

durumu ayn ve hüküm uyuşmazlğ yoluna birlikte başvurmuşlarsa, 

hüküm uyuşmazlğ talebinin kabulü üzerine kararlarn kaldrlmas 

sonucundan hepsinin de istifade etmesi gerektiği açktr. 

Buna karşlk birden fazla sank her iki kararda da mahkûm olmuş, 

bunlardan biri hüküm uyuşmazlğ yoluna başvurmuş, diğeri 

başvurmamş olabilir veya kararlardan birinde her ikisi de mahkûm 

olmuş, diğerinde biri mahkûm olmuş öbürü mahkûm olmamş 

olabilir. Bu durumda, sanklardan bir tanesi hüküm uyuşmazlğ 

yoluna başvurup talebi kabul edilirse, bundan başvurmayan diğer 

sank etkilenir mi, bu konuda tereddüt edilebilir. Bu konuda Ceza 

Muhakemeleri Kanunu’nun hükümlerinden kyas yoluyla yararlanmak 

mümkün olabilir. 

Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 306. maddesinde “(1) Hüküm, sank 

lehine bozulmuşsa ve bu hususlarn temyiz isteminde bulunmamş olan 

diğer sanklara da uygulanmas olanağ varsa, bu sanklar da temyiz 

isteminde bulunmuşçasna hükmün bozulmasndan yararlanrlar” 

hükmü bulunmaktadr. Bu hüküm doğrultusunda, hüküm uyuşmazlğ 

yoluna sanklardan biri başvurmuş diğer başvurmamş olsa dahi, hüküm 

uyuşmazlğ talebinin kabul edilip kararlarn kaldrlmas halinde, 

ortaya çkan lehe durumdan başvurmayan sank da yararlandrlmaldr. 

Uyuşmazlk Mahkemesi de bir kararnda hüküm uyuşmazlğnn kabul 

edilmesi halinde ortaya çkan sonuçtan, bu yola başvurmayan diğer 

sanğnda yararlanmasn kabul etmiştir 54 . 

54 UM Ceza Bölümü 11.04.1983, E.1983/47, K.1983/149. 

- 36 -


H. Örnek Karar 

Kestel Jandarma Bölük Komutanlğ terhisli Jandarma eri mağdur-sank 

Küşat B. ile asker olmayan (sivil kişi) sank Rfat Ç.’in; yönetimlerindeki 

araçlarla seyir halindeyken 4/8 orannda kusurlu davranşlar sonucu 

çarpştklar ve Küşat B.’in 90 gün; müşteki asker kişiler F.D.’in 7 

gün; diğer müştekilerin de 5’er gün yaralanmalarna sebebiyet verdikleri 

ileri sürülerek; sank Küşat B.’in TCK’nun 459/1-son., 119; 2918 

sayl Karayollar Trafik Yasas’nn 119. maddeleri; sank Rfat Ç.’in de 

TCK’nun 459/2- son ve 2918 sayl Yasann 119. maddeleri uyarnca 

cezalandrlmalar için Bursa Cumhuriyet Başsavclğnca kamu davas 

açlmştr. 

Bursa 5. Asliye Ceza Mahkemesi, mağdur sank Küşat B. hakknda 

şikayetçi bulunma dğ ve sank hakkndaki kamu davasnn ön ödemeyi 

gerektirdiği ve yarglama gideriyle birlikte 220.000TL.n mahkeme 

veznesine ödediği gerekçesiyle TCK’nun 119. maddesi uyarnca kamu 

davasnn bu sank yönünden, “ortadan kaldrlmasna” sank Rfat 

Ç.’in ise; iddianamedeki sevk maddeleri uyarnca cezalandrlmasna 

karar vermiş, karar temyiz edilmeksizin kesinleşmiştir. 

İzmit 15. Kolordu Komutanlğ Askeri Savclğnca sank Küşat B. 

hak knda TCK’nun 79. maddesi göz önünde bulundurularak, 1632 

sayl Askeri Ceza Yasas’nn 137. maddesi uyarnca cezalandrlmas 

ve hazine zarar olan 95.485.837 TL. nn ad geçene ödettirilmesi için 

2. kez kamu davas açlmştr. 

İzmit 15. Kolordu Komutanlğ Askeri Mahkemesi, sanğn “harp 

malzemesinin hasarna sebebiyet ver mek” suçunu işlediği gerekçesine 

dayanarak; TCK’ nun 459/2. maddesi de göz önünde bulundurulmak 

suretiyle 1632 sayl Yasa’nn 137. maddesi uyarnca cezalandrlmasna 

ve hazine zararnn ödettirilmesine karar vermiş bu karar da temyiz 

edilmeksizin kesinleşmiştir. 

İzmit 15. Kolordu Komutanlğ Askeri Savclğnca sank Küşat B. 

hakknda ayn eylemi sebebiyle ayr ayr iki hüküm kurulduğu ve 

böylece hüküm uyuşmazlğnn doğduğundan bahisle, bu uyuşmazlğn 

gideril mesi için, askeri mahkemeye ait dosya Uyuşmazlk Mahkemesine 

gönderilmiş tir. 

Uyuşmazlk Mahkemesi Ceza Bölümü olayda hüküm uyuşmazlğ 

bulunduğunu kabul etmiş, her iki mahkemenin kararn da kaldrmş 

ve şöyle demiştir: 

“2247 sayl Uyuşmazlk Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakknda 

Yasa’nn “Hüküm Uyuşmazlğ” başlğn taşyan 24. maddesinde; 

- 37 -


“adli, idari ve askeri yarg mercilerinden en az ikisi tarafndan 

görevle ilgili olmakszn kesin olarak verilmiş veya kesinleşmiş, ayn 

konuya ve sebebe ilişkin, taraflar dan en az biri ayn olan ve kararlar 

arasndaki çelişki yüzünden hakkn yerine getirilmesi olanaksz 

bulunan hallerde hüküm uyuşmazlğnn varlğ kabul edi lir. 

Ceza kararlarnda; sanğn, fiilin ve maddi olaylarn ayn olmas 

halinde hüküm uyuşmazlğ var saylr” denilmektedir. 

Ayn Yasa’nn 25/2. maddesinde de; “Ceza alanndaki hüküm 

uyuşmaz lklarnda Uyuşmazlk Mahkemesi, Ceza Muhakemeleri 

Usulü Yasasnn bu yasaya aykr olmayan hükümlerini uygular 

ve esasa ilişkin bir karar vermeksi zin sadece o davay hangi ceza 

mahkemesinin görüp karara bağlamas gerekti ğini belirtmek suretiyle 

anlaşmazlğ çözer. Kazanlmş haklar sakl tutulur” hükmüne yer 

verilmektedir. 

Olayda; sank, fiil ve maddi olayn ayn olduğu açktr. Hal böyle 

olunca 2247 sayl Yasa’nn 24. maddesinde yazl tüm koşullar 

gerçekleşmiş ve sank K.B. yönünden her iki yarg yerinin ceza 

kararlar arasnda “Hü küm Uyuşmazlğ” oluşmuştur. Bu uyuşmazlğn 

ne şekilde giderileceği de 2247 sayl Yasa’nn 25/2. maddesinde 

hükme bağlanmş bulunmaktadr. 

Uyuşmazlk Mahkemesi ceza alanndaki hüküm uyuşmazlklarnn 

çözümünde esasa girmeyip, anlaşmazlğn hangi yarg yerinde 

esastan karara bağlanmas gerektiğini belirtmek; davann esastan 

çözümünü görevli klacağ mahkemeye brakmak, bu mahkemenin 

delilleri değerlendirilmesine imkan tanmak durumundadr. 

Bunun için de; Uyuşmazlk Mahkemesi çelişkili kararlar kaldrmak 

esas hakknda karar verecek mahkemede bu kararlara konu dava 

dosyalarn incelemek, bunlardaki delilleri değerlendirmek ve yeniden 

yarglama yapmak zorundadr. 

Bu itibarla; ceza alanndaki hüküm uyuşmazlklarnn çözümünde 

iş, ne Uyuşmazlk mahkemesince davaya bakacak mahkemeyi 

belirtmekle; ne de, davaya bakacak mahkeme ilk olarak verdiği 

karar gibi bir karara varmakla bit memekte, bu mahkemece yeniden 

yarglama yaplmas çelişkili kararlara konu dosya ve delillerin 

değerlendirilmesi gerekmekte bunun için de; çelişen kararla rn 

ikisinin de kaldrlmas zorunlu bulunmaktadr”55. 

Belirtmek gerekir ki, hüküm uyuşmazlğ daha önce sk başvurulan 

bir yol değildi. Nitekim, Uyuşmazlk Mahkemesince bu güne kadar üçü 

55 UM Ceza Bölümü, 22.12.1995, E.1995/31, K.1995/35. 

- 38 -


Ceza Bölümünce, on alts ise Hukuk Bölümünce olmak üzere toplam 

on dokuz hüküm uyuşmazlğ karar verilmiştir. Buna karşlk şartlar 

mevcut olmadğ için hüküm uyuşmazlğ talebinin reddine ilişkin çok 

sayda karar vardr. Son yllarda hüküm uyuşmazlğ başvuru saysnda 

da bir artş gözlenmektedir. Başvuruculara yardmc olmak açsndan, 

bugüne kadar verilen hüküm uyuşmazlğ kararlarnn, Uyuşmazlk 

Mahkemesi Başkan Sayn Serdar Özgüldür tarafndan hazrlanan 

özetleri ekte sunulmuştur: 

EK 

UYUŞMAZLIK MAHKEMESİNCE VERİLEN HÜKÜM 

UYUŞMAZLIKLARI KARAR ÖZETLERİ 

1. Ceza Bölümünce Verilen Hüküm Uyuşmazlklar Kararlar 

(a) Hükümlü hakknda Sivas 1.Sulh Ceza Mahkemesi ile Erzurum 

Sk Yönetim Komutanlğ 2 No’lu Askeri Mahkemesi’nce verilen ve 

birbiriyle çelişen mahkumiyet kararlarnn varlğ karşsnda, her iki 

kesin hüküm de kaldrlarak, yeniden yarglama yaplmak üzere dava 

dosyalar yetkili ve görevli görülen Erzurum Sk Yönetim Komutanlğ 

2 No’lu Askeri Mahkemesi’ne tevdi edilmiştir. 

(11.4.1983 tarih ve E.1983/47, K.1983/149 Sayl karar.) 

(b) Hükümlü hakknda Karşyaka Sulh Ceza Mahkemesi ile İzmir 

Skyönetim Komutanlğ 1 No’lu Askeri Mahkemesi’nce verilen ve 

birbiriyle çelişen mahkumiyet kararlarnn varlğ karşsnda, her iki 

kesin hüküm de kaldrlarak, yeniden yarglama yaplmak üzere dava 

dosyalar yetkili ve görevli görülen İzmir Skyönetim Komutanlğ 1 

No’lu Askeri Mahkemesi’ne tevdi edilmiştir. 


(c) Hükümlü er hakknda, karayolunda yönetimindeki askeri araç ile 

sivil bir aracn çarpşmas nedeniyle Bursa 5.Asliye Ceza Mahkemesi’ne 

açlan davada, bu mahkemece,sanğn ön ödeme yaptğ gerekçesiyle 

verilen davann ortadan kaldrlmas karar ile 15.Kolordu Komutanlğ 

Askeri Mahkemesi’nce verilen ve mahkûmiyetle sonuçlanan mahkûmiyet 

kararnn varlğ karşsnda, birbiriyle çelişen her iki kesin hüküm de 

kaldrlarak, yeniden yarglama yaplmak üzere dava dosyalar yetkili 

ve görevli görülen 15.Kolordu Komutanlğ Askeri Mahkemesi’ne tevdi 

edilmiştir. 


- 39 -


2- Hukuk Bölümünce Verilen Hüküm Uyuşmazlklar Kararlar 

(a) 4753 Sayl Çiftçiyi Topraklandrma Kanunu uyarnca gerçek kişiye 

dağtm yaplan ve özürsüz olarak üst üste üç yl süreyle işlenmediği 

gerekçesiyle Hazine tarafndan şahsn tapu kaydnn iptali ile bu 

kaydn hazine adna çevrilmesi için adli yargda açlan davada; adli 

yarg yerince, davac idarenin toprağ geri alma davas açabilmesi 

için önce bir idari geri alma karar vermesi ve bu kararn toprak 

sahibine bildirilmesi akabinde, toprak sahibinin idari dava yoluna 

gitme süresini ve idari kararn kesinleşmesini beklemesi gerektiği, 

bu koşul gerçekleşmediği için davann reddi gerektiği yolunda karar 

verilmiş ve bu karar kesinleşmiştir. Toprak Tevzi Komisyonunun 

geri alma kararnn iptali için gerçek kişi tarafndan Danştay’a açlan 

davada ise Danştay’ca işlem hukuka aykr görülerek iptal edilmiş ve 

bu karar da kesinleşmiştir. 

Uyuşmazlk Mahkemesi, bu iki hüküm arasnda uyuşmazlk olduğunu 

tespit ettikten sonra, kararlardan birinin kaldrlmas suretiyle 

uyuşmazlğn çözülemeyeceğini saptamş ve kendisi doğrudan işin 

esasn (… taşnmaz maln daval adna olan tapu kaydnn silinerek 

Hazine adna çevrilmesine…) karara bağlamak suretiyle doğan hüküm 

uyuşmazlğn karara bağlamştr. 


(b) Denizde kaçakç motorunun yakalanmas ve kaçak eşyalarn idarece 

ele geçirilmesi sonrasnda iki şahsn muhbirin tespiti amacyla adli 

yarg yerinde açtklar davada; adli yarg yerince, davaclarn muhbir 

olduklarnn tespitine karar verilmiş ve temyiz edilen bu karar onanmak 

suretiyle kesinleşmiştir. Ayn olayla ilgili olarak bir başka şahs 

tarafndan, kendisine muhbir ikramiyesi verilmesi istemini reddeden 

Gümrük ve Tekel Bakanlğ işleminin iptali istemiyle Danştay’a açlan 

davada; davann kabulü ile işlemin iptaline karar verilmiş ve karar 

düzeltme istemi de reddedilmek suretiyle karar kesinleşmiştir. 


tespit ettikten sonra, usül ve kanuna uygun olan adli yarg karar 

benimsenmek suretiyle hüküm uyuşmazlğ çözüme kavuşturulmuştur. 


(c) Bakmakla yükümlü olmadğ halde, Bağ-Kurlu eşinden (babasndan) 

dolay sağlk yardmndan yararlanmas gerekirken, davac memurun 

sağlk güvencesiyle tedavi olan annesine yaplan masrafn tazmini 

yolunda tesis edilen işleme karş, davacnn ödemede bulunmamas 

üzerine Hazinenin davac aleyhine adli yargda açtğ davada; adli yarg 

- 40 -


yerince davann kabulü yolunda karar verilmiş ve vaki temyiz üzerine 

Yargtay’ca hüküm onanmak suretiyle kesinleşmiş; diğer taraftan 

davacnn tedavi giderlerinin iadesi talebinin reddine dair Samsun 

Valiliği işleminin iptali istemiyle açtğ davada, idari yarg yerince 

işlemin iptaline karar verilmiş ve bu karar da kesinleşmiştir. 


tespit ettikten sonra, usul ve kanuna uygun olan idari yarg karar 



(d) Hazinenin mülkiyetinde olan büfeyi mevzuat hükümleri uyarnca 

ecrimisil karşlğ kiralayan davacnn bu yeri tahliyesi konusunda 

tesis edilen işleme karş açlan davada; idari yarg yerince, kira 

sözleşmesinin 31.12.1981 tarihinde sona erdiği, bu tarihten sonra 

davac ile daval idare arasnda akde dayal bir ilişkinin bulunmadğ, 

bu nedenle tesis edilen işlemin hukuka uygun düştüğü belirtilerek 

davann reddine karar verilmiş; ayn konuda adli yargda açlan davada 

ise adli yarg yerince, uyuşmazlğn önce 6570 sayl Kanuna, sonra 

da Borçlar Kanunu kapsamna girdiği, bu yasada öngörülen ihbar 

sürelerine idarece uyulmadğ belirtilerek, davacnn kiraclk sfatnn 

tespitine, muarazann men’ine ve tahliye işlemlerinin durdurulmasna 

karar verilmiş; temyiz edilen bu karar Yargtay’ca onanmak suretiyle 

kesinleşmiştir. 


tespit ettikten sonra, kararlardan birinin kaldrlmas suretiyle 


esasn (… kiracnn kiraclk sfatnn 31.12.1983 tarihine kadar 

devam ettiğine, 1.1.1984 tarihinden itibaren yürürlüğe giren 2886 sayl 

Kanunun olaya uyan 75.maddesi hükmüne göre yürürlük tarihinden 

sonra kiracnn fuzuli şagil olduğuna ve büfenin tahliyesi gerektiğinden, 

tahliye işleminin iptaline yönelik davann REDDİNE…) karara bağlamak 

suretiyle doğan hüküm uyuşmazlğn karara bağlamştr. 


(e) Sosyal Sigortalar Kurumunun çkarmş olduğu Genelgenin yürürlük 

tarihinden geriye dönük olarak tahakkuk ettirilen prim farknn tahsili 

yolunda tesis edilen işlemin iptaline dair Danştay kararnn varlğ 

nedeniyle, bu Genelgeye dayal işlemin iptali için tüzel kişi tarafndan 

idari yarg yerinde açlan davada: Danştay’ca “Konusu kalmayan dava 

hakknda karar verilmesine yer olmadğna” dair karar verilmiş; ayn 

tüzel kişi tarafndan şirketin kuruma (SSK’ya) prim borcu olmadğnn 

tespiti amacyla adli yargda açlan davada ise davann ksmen kabulü 

- 41 -


ve ksmen reddi yolunda verilen karar Yargtay’ca onanmak suretiyle 


Uyuşmazlk Mahkemesi, Türkiye ile Libya arasndaki Sosyal Güvenlik 

Sözleşmesinin yürürlüğe girdiği tarih ile SSK’nn ilgili Genelgesinin 

yürürlüğe girdiği tarihe kadar geçen döneme ilişkin olarak sigorta 

prim fark tahakkuk ve tahsilat hakkndaki dava yönünden hüküm 

uyuşmazlğ bulunduğu belirtilerek, usül ve kanuna uygun bulunmayan 

adli yarg karar kaldrlmş; ancak idari yarg kararnn da esasa 

ilişkin olmamas karşsnda, kararlardan birinin kaldrlmas suretiyle 


esasn (… hukuki dayanaktan yoksun bulunan… A.Ş. adna 1.9.1985- 

31.12.1988 dönemi için çkartlan _ TL. prim fark ile _ TL. gecikme 

zammna ilişkin ….. tarih ve sayl ödeme emrinin İPTALİNE…) karara 

bağlamak suretiyle doğan hüküm uyuşmazlğn karara bağlamştr. 


(f) Su ve Kanalizasyon hizmetleri ayr bir kanunla düzenlenmiş bulunan 

Büyükşehir Belediyesinde 2560 sayl Kanun uyarnca tahsil edilen atksu 

bedelinin, 2464 Sayl Belediye Gelirleri Kanununun Mükerrer 44 ncü 

maddesinde düzenlenen çevre temizlik vergisi uygulamasnn kapsam 

dşnda olup olmadğna ilişkin davac tüzel kişi ile KOSKİ(Konya Su 

ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü) arasnda doğan ve farkl 

dönemlere ilişkin iki ayr ihtilafla ilgili olarak; adli yarg yerlerince, 

tahakkuk ettirilen atk su bedelinin usül ve kanuna uygun olduğuna 

ve KOSKİ tarafndan açlan davann kabulüne dair verilen kararlarla, 

Vergi Mahkemesince verilen “ Tahakkukun İptaline” dair kararlar 


Uyuşmazlk Mahkemesi, tahsil edilen atk su bedelinin çevre ve temizlik 

vergisi uygulamasnn kapsam dşnda kaldğ tespitini yaptktan 

sonra, adli yarg yeri kararn benimsemiş; usul ve kanuna aykr 

gördüğü idari yarg yeri kararn kaldrmak suretiyle doğan hüküm 

uyuşmazlğn karara bağlamştr. 

(16.6.2003 tarih ve E.2002/57, K.2003/34; 16.6.2013 tarih ve E.2002/56, 

K.2003/33 Sayl kararlar.) 

(g) Davacya ait taşnmazn Devlet orman snrlar içinde olduğuna 

dair Orman Kadastro Tutanağ kararna bağl olarak taşnmazn 

devletleştirilmesine ilişkin tasarrufun iptali istemiyle davac tarafndan 

idari yargda açlan davada idari yarg yerince (Danştay’ca) işlemin 

iptaline karar verilmiş ve karar düzeltme istemi reddedilmek suretiyle 

karar kesinleşmiş; ayn kadastro işlemine karş adli yargda açlan 

davada adli yarg yerince davann reddine karar verilmiş, vaki temyiz 

- 42 -


üzerine Yargtay’ca onanmak suretiyle hüküm kesinleşmiştir. 


tespit ettikten sonra, usul ve kanuna uygun olan adli yarg karar 



(h) Su ve Kanalizasyon hizmetleri ayr bir kanunla düzenlenmiş bulunan 

Büyükşehir Belediyelerinde, 2560 sayl Kanun uyarnca tahsil edilen 

atksu bedelinin, 2464 Sayl Belediye Gelirleri Kanununun Mükerrer 

44 ncü maddesinde düzenlenen çevre temizlik vergisi uygulamasnn 

kapsam dşnda olup olmadğna ilişkin davac Kat Malikleri Kurulu 

ile İZSU (İzmir Su ve Kanalizasyon İdaresi Genel Müdürlüğü) arasnda 

doğan ihtilafla ilgili olarak; adli yarg yerince, tahakkuk ettirilen atk 

su bedelinin usül ve kanuna uygun olduğuna ve davac Kat Malikleri 

Kurulu tarafndan açlan davann reddine dair verilen kararlarla, Vergi 

Mahkemesince verilen “Tahakkukun İptaline” dair karar kesinleşmiştir. 

Uyuşmazlk Mahkemesi, tahsil edilen atk su bedelinin çevre ve temizlik 

vergisi uygulamasnn kapsam dşnda kaldğ tespitini yaptktan sonra, 

adli yarg kararn benimsemiş; usül ve kanuna aykr gördüğü idari 

yarg yeri kararn kaldrmak suretiyle doğan hüküm uyuşmazlğn 

karara bağlamştr. 

(2.4.2007 tarih ve E.2004/127, K.2007/31 Sayl karar) 

() Birinci keşifte yer almayan, ancak projesi gereği zorunlu olarak 

yaplan ilave dört kalem işin birim fiyatnn ne olduğu konusunda davac 

tüzel kişi ile daval Büyükşehir Belediyesi arasnda doğan uyuşmazlkta; 

adli yarg yerince davann reddi karar verilmiş; idari yarg yerince ise, 

Bayndrlk Kurulu’nun fiyat uygulamasna ilişkin işleminin iptaline 

dair davac şirketçe açlan davada işlemin iptaline karar verilmiş ve 

bu karar da Danştay’ca onanmak suretiyle kesinleşmiştir. 


tespit ettikten sonra, usül ve kanuna uygun olan adli yarg kararn 

benimsemek suretiyle hüküm uyuşmazlğn çözüme kavuşturulmuştur. 


(i) Yatrm teşvik belgesi kapsamnda ithal edilen eşyaya ait katma değer 

vergisinin ertelenmesi için, mutemet firma sfatyla yükümlü tarafndan 

verilen banka teminat mektuplarnn iadesi istemi nedeniyle, davac 

tüzel kişi ile ilgili Muhakemat Müdürlüğü arasnda doğan ihtilafta; idari 

yarg yerince davann reddine karar verilmiş ve bu karar Danştay’ca 

onanmak suretiyle kesinleşmiş; davac şirketçe ayn konuda adli 

yarg yerinde açlan davada ise davann kabulü yönünde verilen karar 

- 43 -


Yargtay’ca onanmak suretiyle kesinleşmiştir. 


tespit ettikten sonra, usul ve kanuna uygun olan idari yarg kararn 

benimsemek suretiyle hüküm uyuşmazlğn çözüme kavuşturmuştur. 


(j) İdarece yaplan Orman Kadastrosu sonrasnda, orman arazisi 

kapsamna alnan tapulu arazinin sahiplerince, bu işleme karş 

adli yarg yerinde açlan davada; davann kabulüne dair verilen ve 

kesinleşen adli yarg karar ile ayn taşnmazn Orman İdaresince bu 

kez özel orman ilan edilmesi işlemi sonras, arazinin sahiplerince bu 

işlemin iptali için idari yargda açlan davada verilen ve kesinleşen 

davann reddi kararlar arasnda doğan uyuşmazlk, Orman İdaresince 

Mahkememiz önüne taşnmştr. 


tespit ettikten sonra, usul ve kanuna uygun olan adli yarg kararn 



(k) İdarece yaplan Orman Kadastrosu sonrasnda, orman arazisi 

kapsamna alnan tapulu arazinin sahiplerince bu işleme karş adli 

yarg yerinde açlan davada; davann reddine dair verilen ve kesinleşen 

adli yarg karar ile taşnmazn orman snrlar içinde yer almayp özel 

mülkiyete tabi alanda bulunduğuna işaret eden imar plannn iptali 

için Orman İdaresince idari yargda açlan davada verilen ve kesinleşen 

davann reddi kararlar arasnda doğan iki ayr uyuşmazlk, davac 

gerçek ve tüzel kişilerce Mahkememiz önüne taşnmştr. 




(5.11.2012 tarih ve E.2010/104, K.2012/211; 5.11.2012 tarih ve 

E.2011/200, K.2012/212 Sayl kararlar.) 

(l) Davac subayn yapmş olduğu ikinci yüksek lisans eğitiminin ilk 

yüksek lisans eğitimi ile ayn mahiyette olup olmadğna ilişkin doğan 

ihtilafta; askeri idari yarg yeri, her iki yüksek lisans eğitiminin ayn 

mahiyette olduğu gerekçesiyle, davacya ilave yüksek lisans kdemi 

verilmemesi işleminin iptali istemiyle açlan davay reddetmiş; davacnn 

her iki yüksek lisans programnn farkl olduğu iddiasyla idari yargda 

açtğ davada idari yarg yerince işlemin iptaline karar verilmiş ve bu 

karar Danştay’ca onanmak suretiyle kesinleşmiştir. 

- 44 -



tespit ettikten sonra, usul ve kanuna uygun olan askeri idari yarg kararn 



(m) Davac adna kaytl taşnmazn imar uygulamas sonucu önce 

Belediye adna, akabinde de hazine adna tescili sonrasnda, davacnn 

eski arazisinde kalan ev, müştemilat ve ağaç bedelleri için ecri misil 

ödemesi yolunda Hazinece tesis edilen işlemin iptali için davacnn 

idari yarg yerinde açtğ davada; idari yarg yerince davann reddine 

karar verilmiş ve bu karar kesinleşmiş; davacnn adli yargda açtğ 

muarazann önlenmesi, ecri misil bedelinden dolay borçlu olmadğnn 

tespiti istemiyle açtğ dava kabul edilmiş ve vaki temyiz üzerine 

Yargtay’ca bu karar da onanmak suretiyle kesinleşmiştir. 


tespit ettikten sonra, usul ve kanuna uygun olan adli yarg kararn 



 

KAYNAKLAR 

Anl, Ayten: Uyuşmazlk Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi: A.Ü. Siyasal 

Bil. Fak. Der. 1992/1, C.47, s. 45-50. 

Arslan Ramazan/ Tanrver, Süha: Yarg Örgütü Hukuku, Ders Kitab, 

2. B., Ankara 2001. 

Dinç, İlhan: Hüküm Uyuşmazlklar ve Çözümü: DD, 1988, Sy.70-71, 

s.5-32. 

Donnelly, Jack: Teoride ve Uygulamada Evrensel İnsan Haklar 

(Türkçesi: Mustafa Erdoğan/Levent Korkut) Ankara 1995, s.35 vd. 

Erdemir, Nevzat: Hukuk Devleti ve Savunma Hakk, TBBD 1988/1, 

s. 81-90. 

Gözler, Kemal: İdare Hukuku Dersleri, 10.B., Bursa 2010. 

Gürdoğan, Burhan: Medenî Usul Hukukunda Kesin Hüküm İtiraz, 

Ankara 1960. 

Kuru, Baki: Hukuk Muhakemeleri Usulü, C.1, 6.B., İstanbul 2001. 

Kuru, Baki /Arslan, Ramazan/Ylmaz, Ejder: Medenî Usul Hukuku 

Ders Kitab, 22.B., Ankara 2011. 

- 45 -


Yargtay’ca Özbek, gerektirecek Veli onanmak Özer bir durum / Kanbur, suretiyle da söz Nihat kesinleşmiştir. 

konusu / Doğan,Koray değildir. Keza, / Bacaksz, bu karar Pnar esasa / 

Tepe,İlker: ilişkin olmadğndan, Ceza Muhakemesi bu karara karş Hukuku, Yargtay 2.B., Cumhuriyet Ankara 2011. Başsavcsnn 


itiraz etmesi, kanun yararna bozma, yarglamann yenilenmesi gibi 

tespit Pekcantez, ettikten Hakan: sonra, Yarg usul Reformu ve kanuna Yaplmasn uygun olan Gerektiren idari yarg Nedenler: kararn 

olağanüstü kanun yollarna başvurmaya da ihtiyaç yoktur. 

benimsemek İz.BD 1995/4, suretiyle s.103-113, hüküm (Pekcantez uyuşmazlğn – Yarg çözüme Reformu kavuşturmuştur. 

). 


(21.5.2012 Tanrver, Süha: tarih Medeni ve E.2010/95, Usul Hukukunda K.2012/93 Derdestlik Sayl karar.) 

İtiraz, Ankara 

verdiği karara karş, maddi hata yahut belirsizlik varsa, açklama ve 

1998. 

(j) yanlşlklarn İdarece yaplan düzeltilmesi Orman yoluna Kadastrosu başvurulabilmelidir. 

sonrasnda, orman arazisi 

kapsamna Ylmaz, Ejder: alnan Hukuk tapulu Davalarnda arazinin Yasa sahiplerince, Yollarna Başvuru bu işleme Hakk karş 

ve 

G. Hüküm Uyuşmazlğnn Kabulü Halinde Kararlarn Kaldrlmasnn 

adli Bu Hakkn yarg yerinde Snrlandrlmasnn açlan davada; Yerindeliği davann kabulüne Sorunu: TBBD, dair verilen 1988/1, ve 

Diğer Sanklara Etkisi 

kesinleşen s.131-155 (Ylmaz adli yarg –Yerindelik). karar ile ayn taşnmazn Orman İdaresince bu 

kez Hüküm özel uyuşmazlğna orman ilan edilmesi temel işlemi teşkil eden sonras, kararlarda arazinin birden sahiplerince fazla kişi bu 

Ylmaz, Ejder: Hukuk Davalar Bakmndan Adalet Hizmetlerinin 

işlemin sank olarak iptali bulunuyorsa için idari yargda ve bunlardan açlan biri davada hüküm verilen uyuşmazlğ ve kesinleşen 

yoluna 

İyileştirilmesi İhtiyac ve Yaplmas Gerekenler: SÜHFD, Prof. Dr. Şakir 

davann başvurmuş, reddi diğeri kararlar veya arasnda diğerleri başvurmamşsa, doğan uyuşmazlk, bu Orman takdirde İdaresince 

hüküm 

Berki’ye Armağan, 1996/1-2, s.55-76 (Ylmaz - İyileştirme). 

Mahkememiz uyuşmazlğ talebinin önüne taşnmştr. 

kabulü halinde bu kararn, başvurmayan diğer 

sanklara etkisi olur mu, olursa nasl 


tespit Öncelikle ettikten belirtmek sonra, gerekir usul ve ki, kanuna hüküm uyuşmazlğna uygun olan adli temel yarg teşkil kararn 

eden 

benimsemek kararlar birden suretiyle fazla sanğa hüküm ilişkinse, uyuşmazlğn her iki çözüme kararda kavuşturmuştur. 

da sanklarn 

durumu ayn ve hüküm uyuşmazlğ yoluna birlikte başvurmuşlarsa, 

(1.10.2012 hüküm uyuşmazlğ tarih ve E.2011/224, talebinin kabulü K.2012/190 üzerine Sayl kararlarn karar.) 

kaldrlmas 

(k) 

sonucundan İdarece yaplan hepsinin 

Orman de istifade 

Kadastrosu etmesi gerektiği 

sonrasnda, açktr. 

orman arazisi 

kapsamna Buna karşlk alnan birden tapulu fazla arazinin sank her sahiplerince iki kararda bu da işleme mahkûm karş olmuş, adli 

yarg bunlardan yerinde biri açlan hüküm davada; uyuşmazlğ davann reddine yoluna dair verilen başvurmuş, ve kesinleşen 

diğeri 

adli başvurmamş yarg karar olabilir ile taşnmazn veya kararlardan orman snrlar birinde içinde her ikisi yer almayp de mahkûm özel 

olmuş, mülkiyete diğerinde tabi alanda biri bulunduğuna mahkûm olmuş işaret öbürü eden imar mahkûm plannn olmamş iptali 

olabilir. için Orman Bu İdaresince durumda, idari sanklardan yargda açlan bir tanesi davada hüküm verilen ve uyuşmazlğ kesinleşen 

yoluna davann başvurup reddi kararlar talebi kabul arasnda edilirse, doğan bundan iki ayr başvurmayan uyuşmazlk, davac 

diğer 

sank gerçek etkilenir ve tüzel kişilerce mi, bu konuda Mahkememiz tereddüt önüne edilebilir. taşnmştr. 

Bu konuda Ceza 

Muhakemeleri Kanunu’nun hükümlerinden kyas yoluyla yararlanmak 

mümkün Uyuşmazlk olabilir. Mahkemesi, bu iki hüküm arasnda uyuşmazlk olduğunu 


Ceza benimsemek Muhakemesi suretiyle Kanunu’nun hüküm uyuşmazlğn 306. maddesinde çözüme “(1) kavuşturmuştur. 

Hüküm, sank 

lehine bozulmuşsa ve bu hususlarn temyiz isteminde bulunmamş olan 

diğer (5.11.2012 sanklara tarih da ve uygulanmas E.2010/104, olanağ K.2012/211; varsa, bu 5.11.2012 sanklar da tarih temyiz ve 

isteminde E.2011/200, bulunmuşçasna K.2012/212 Sayl hükmün kararlar.) 

bozulmasndan yararlanrlar” 

hükmü (l) Davac bulunmaktadr. subayn yapmş Bu hüküm olduğu doğrultusunda, ikinci yüksek lisans hüküm eğitiminin uyuşmazlğ ilk 

yoluna 

yüksek sanklardan 

lisans eğitimi biri 

ile başvurmuş 

ayn mahiyette diğer başvurmamş 

olup olmadğna olsa 

ilişkin dahi, hüküm 

doğan 

uyuşmazlğ 

ihtilafta; askeri talebinin 

idari yarg kabul 

yeri, edilip 

her kararlarn 

iki yüksek lisans kaldrlmas 

eğitiminin halinde, 

ayn 

ortaya çkan lehe durumdan başvurmayan sank da yararlandrlmaldr. 

mahiyette olduğu gerekçesiyle, davacya ilave yüksek lisans kdemi 

Uyuşmazlk verilmemesi Mahkemesi işleminin iptali de bir istemiyle kararnda açlan hüküm davay uyuşmazlğnn reddetmiş; davacnn 

kabul 

her edilmesi iki yüksek halinde lisans ortaya programnn çkan sonuçtan, farkl olduğu bu yola iddiasyla başvurmayan idari yargda 

diğer 

açtğ sanğnda davada yararlanmasn idari yarg yerince kabul işlemin etmiştiriptaline 54 . karar verilmiş ve bu 

karar Danştay’ca onanmak suretiyle kesinleşmiştir. 

54 UM Ceza Bölümü 11.04.1983, E.1983/47, K.1983/149. 

- 44 36 -

EŞYA MÜSADERESİ (TCK. 54) 

Confiscation Of Property (TPC. 54) 

Tahir Hami TOPAÇ 

Yargtay 14. Ceza Dairesi Tetkik Hakimi 

ÖZET 

Eşya müsaderesi devletin var olduğu ya da siyasi yaplanmann sağlandğ 

toplumlarda çok eskilerden beri ceza ya da tedbir olarak kullanlagelen bir 

kurumdur. Günümüze kadar bir çok aşamadan geçen müsaderenin bugün 

bir çok ülkede farkl hukuki niteliklerde kullanm mevcuttur. 

Eşya müsaderesi 5237 sayl Türk Ceza Kanunu’nda güvenlik tedbiri olarak 

düzenlenmişse de doktrinde müsaderenin hukuki niteliğine ilişkin tartşmalar 

bitmemiştir. 5237 sayl Türk Ceza Kanunu’nda eşdeğer müsadere, ksmi 

müsadere, müşterek ve iştirak halinde mülkiyet halinde müsadere kurumlar 

düzenlenmiş ayrca düzenlemelerde orantllk ilkesi ve iyiniyetli üçüncü 

kişilerin mülkiyet hakknn korunmas benimsenmiştir. 

Anahtar Kelimeler: Müsadere, Güvenlik Tedbiri, Ceza, Eşya, Mülkiyet, Eşya 

Müsaderesi, Eşdeğer Müsadere, Ksmi Müsadere, Orantllk, İyiniyet 

ABSTRACT 

Confiscation of property is an immemorial institution used as a penalty or 

a measure in societies with a government or a political organization. Until 

today, the confiscation process has undergone many stages and currently it 

is in use with different legal nature in many countries. 

Confiscation of property is legislated in the Turkish Penal Code (TPC) 

No 5237 as a safety measure and but, the debate on the legal nature of 

confiscation under the TPC No 765 is not terminated. Similarly, in the TPC 

5237, equivalent confiscation, partial confiscation, and confiscation in the case 

of joint ownership and participation institutions are regulated; moreover, the 

principle of proportionality and protection of property rights of third parties 

acting in good faith are adopted in the regulations. 

Keywords: Confiscation, Safety Measure, Penalty, Property, Ownership, 

Confiscation of Property, Equivalent Confiscation, Partial Confiscation, 

Proportionality, Good faith 

GİRİŞ 

 

Özel hukuk penceresinden bakldğnda hak sahibine maddi değeri 

olan taşnr ya da taşnmaz bir eşya üzerinde kullanma, yararlanma, 

- 47 -

Eşya Müsaderesi 

tasarruf yetkisi veren mülkiyet hakk 1 ; ekonomik bir hak görünümüne 

sahip olsa da özünde temel insan haklarndan biridir 2 . 

Birçok uluslararas sözleşmede tannan mülkiyet hakk, 1982 

Anayasas’nn 35. maddesinde düzenlenmiş ve herkesin mülkiyet 

hakkna sahip olduğu, hakkn kullanlmasnn toplum yararna aykr 

olamayacağ belirtilerek; hakkn ancak kamu yarar amacyla ve kanunla 

snrlanabileceği hüküm altna alnmştr. 

Mevzuatmzda kamulaştrma ve mülkiyetin kamuya geçirilmesi 

kurumlar ile birlikte eşya müsaderesi, uygulamas en yaygn mülkiyet 

hakkn kstlama araçlarndan biridir. Bünyesinde barndrdğ mülkiyet 

hakkna müdahale niteliği sebebi ile ceza hukukunun yan sra insan 

haklar bakmndan da çok önemli bir kurum olan eşya müsaderesi, 

5237 sayl Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) 54. Maddesinde güvenlik 

tedbiri olarak 6 fkra halinde düzenlenmiştir: 

Madde 54 - (1) İyiniyetli üçüncü kişilere ait olmamak koşuluyla, kastl 

bir suçun işlenmesinde kullanlan veya suçun işlenmesine tahsis edilen 

ya da suçtan meydana gelen eşyann müsaderesine hükmolunur. Suçun 

işlenmesinde kullanlmak üzere hazrlanan eşya, kamu güvenliği, 

kamu sağlğ veya genel ahlâk açsndan tehlikeli olmas durumunda 

müsadere edilir. 

(2) Birinci fkra kapsamna giren eşyann, ortadan kaldrlmas, 

elden çkarlmas, tüketilmesi veya müsaderesinin başka bir surette 

imkânsz klnmas hâlinde; bu eşyann değeri kadar para tutarnn 

müsaderesine karar verilir. 

(3) Suçta kullanlan eşyann müsadere edilmesinin işlenen suça nazaran 

daha ağr sonuçlar doğuracağ ve bu nedenle hakkaniyete aykr olacağ 

anlaşldğnda, müsaderesine hükmedilmeyebilir. 

(4) Üretimi, bulundurulmas, kullanlmas, taşnmas, alm ve satm 

suç oluşturan eşya, müsadere edilir. 

(5) Bir şeyin sadece baz ksmlarnn müsaderesi gerektiğinde, tümüne 

zarar verilmeksizin bu ksm ayrmak olanakl ise, sadece bu ksmn 

müsaderesine karar verilir. 

(6) Birden fazla kişinin paydaş olduğu eşya ile ilgili olarak, sadece suça 

iştirak eden kişinin paynn müsaderesine hükmolunur. 

Madde metni incelendiğinde TCK’nn, 765 sayl Türk Ceza Kanunu’nun 

(ETCK) aksine çok daha ayrntl bir düzenleme getirdiği görülmektedir. 

1 Ertaş, Şeref; Eşya Hukuku, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 6. Bas, Seçkin, Ankara, 2006, s. 61. 

2 Tatar, Onur; Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi Kararlar Işğnda Mülkiyet Hakk, Ankara Barosu 

Yaynlar, Ankara, 2003, s. 6. 

- 48 -


Bu durumun başlca sebebi, kanun koyucunun ETCK’da açkça hüküm 

altna alnmayan; fakat uygulamada geliştirilen durumlar ve mülkiyet 

hakkna müdahaleyi suçta ve cezada kanunilik ilkesine uygun olarak 

tamamen kanuni zemine geçirme isteğidir. 

I. EŞYA MÜSADERESİ 

A. Tarihi Gelişim 

Müsaderenin uygulanmasyla kişilere ait eşya çeşitli sebeplerle devlet 

hazinesine geçtiği için devlet yaplanmasnn olduğu her toplumda 

müsadere uygulamasnn var olduğunu söyleyebiliriz. Bu sebeple Hint 3 ; 

Babil 4 ; Eski Yunan 5 ; Roma 6 ; Selçuklu 7 ; Moğol 8 ; İslam 9 ve Osmanl 10 

hukuklarnda uygulama alan bulan müsaderenin gelişiminde asl 

faktör zaman değil, uygulamay gerçekleştiren devletin yaps, işleyişi 

ve ceza sistemidir. 

B. Kavram ve Tanm 

Arapça meydana çkma, olma anlamna gelen sudur kökünden 11 

türeyen müsadere kelimesinin kullanldğ tarihi döneme ya da amacna 

göre; yasak bir şeyin kanuna uygun olarak alnmas, Tanzimat’tan 

önce herhangi bir kimsenin malnn padişah adna zapt edilmesi 12 , 

bir kimsenin taşnr ya da taşnmaz malnn iradesi dşnda devlet 

tarafndan elinden alnmas 13 , yasak edilen şeyin kanun gereği alnp 

resmen zapt edilmesi 14 , nitelikli suç işleyen kişiye ya da savaş srasnda 

3 Hint Hukukunda müsadere için bkz., Arsal, Sadri Maksudi; Umumi Hukuk Tarihi, 3. Bask, İstanbul 

Üniversite si Yaynlar, İstanbul, 1948, s. 42; Okandan, R. Galip; Umumi Hukuk Tarihi Dersleri, 6. Bas, 

İstanbul, 1951, s. 67. 

4 Hammurabi Kanunlarnda müsadere için bkz. , Okandan, s. 149. 

5 Eski Yunan Hukukunda müsadere için bkz. , Okandan, s. 292. 

6 Roma Hukukunda müsadere için bkz. , Okandan, s. 501-502; Artuk, Mehmet Emin; İntihar ve İntihara 

Yardm Suçu Üzerine Bir Deneme, in. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 4, S. 1-2, Y. 1994, 

s. 118. 

7 Selçuklu Hukukunda müsadere için bkz., Akylmaz, Sevgi Gül; Osmanl Devletinde Yönetici Snf 

Açsndan Müsadere Uygulamas, in. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. XII, S. 1-2, Y. 2008, 

s. 391-392. 

8 Moğol Hukukunda müsadere için bkz., Alinge, Curt; Moğol Kanunlar, Sevinç Matbaas, Ankara, 1967, 

s. 286-287. 

9 İslam Hukukunda müsadere için bkz. , Akylmaz, s. 391; Esen, Hüseyin; İslam Hukuku Açsndan 

Müsadere, in. İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XV, S. Kş- İlkbahar, Y. 2002, 

s. 214. 

10 Osmanl Hukukunda müsadere için bkz. , Akylmaz, s. 391; Üçok, Coşkun/Mumcu, Ahmet/ Bozkurt, 

Gülnihal; Türk Hukuk Tarihi, 13. Bas, Turhan, Ankara, 2008, s. 306. 

11 Özön, Mustafa Nihat; Osmanlca-Türkçe Sözlük, 10. Bask, İnklap Yaynlar, İstanbul, 2008, s. 764. 

12 Özön, s. 565. 

13 Şener, Esat; Hukuk Sözlüğü, 1. Bask, Seçkin, Ankara, 2001, s. 568 

14 Karataş, Mehmet; 18-19. yüzyllarda Osmanl Devletinde Baz Müsadere Uygulamalar, in. Ankara 

Üniversitesi Osmanl Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 19, Y. 2006, s. 220. 

- 49 -


varlkl insanlara ait mallara el konmas 15 anlamlarna gelmektedir. 

Yargtay kararlarnda müsadere kavram yerine zoralm kavramnn 

kullanldğ da görülmektedir 16 ; fakat belirtmemiz gerekir ki ETCK’dan 

sonra TCK’da da madde metninde müsadere kavramnn kullanlmas, 

zoralm kavramnn müsaderenin anlamn tam olarak karşlamadğ 

gibi elkoyma kavramyla da karşma ihtimalinin bulunmas 17 karşsnda, 

müsadere kavramnn kullanlmas daha isabetli olacaktr 18 . 

Müsadere kavramnn tanmna uluslararas sözleşmelerde 19 yer 

verilirken gerek ETCK’da gerekse TCK’da bir tanm düzenlemesi mevcut 

değildir. Bu sebeple müsadere kavram hakknda doktrinde her yazar 

benzer şekillerde de olsa kendi tanmn oluşturmuştur 20 . Nüanslarla 

15 Ünal, Mehmet Ali; Osmanl İmparatorluğunda Müsadere, in. Türk Dünyas Araştırmalar Dergisi, S. 49, 

Y. 1987, s. 95. 

16 Yargtay Ceza Genel Kurulu kararlar ve Yargtay Ceza Daireleri kararlar arasnda kavram birliği 

mevcut değildir. Örneğin CGK. , 05. 03. 2013 tarih, 2013/8-131 E. , 2013/75 K. sayl kararnda zoralm 

kavramn; 09. 07. 2013 tarih, 2013/8-108 E. , 2013/359 K. sayl kararnda müsadere kavramn tercih 

etmiştir. 

17 Gökcen, Ahmet; Ceza Hukuku Muhakemesinde Basit Elkoyma ve Postada Elkoyma, Yetgin, Ankara, 

1997, s. 6-7 (Elkoyma). 

18 Ayn görüş için bkz., Gedik, Doğan; 5237 sayl Türk Ceza Kanunu ve 5271 sayl Ceza Muhakemesi 

Kanunu’na Göre Müsadere, Adalet, Ankara, 2007, s. 17. 

19 11. 02. 1996 tarih, 22551 sayl R. G ile yaymlanan ve 21. 11. 1995 tarih ve 4136 sayl kanun ile 

onaylanan 1988 tarihli Uyuşturucu ve Psikotrop Maddeler Kaçakçlğna Karş Birleşmiş Milletler 

Sözleşmesi’nin 1. maddesi uyarnca müsadere; “hakkn kaybedilmesi kavram da dahil olmak üzere, 

mahkeme veya başka bir yetkili makamn kararyla mülkiyetin sürekli olarak kaybedilmesi; malvarlğ 

maddi veya gayr maddi, menkul veya gayrimenkul ziki varlğ olan veya olmayan her türlü mal ile 

bunlar üzerinde mülkiyet veya yararlanma hakkn gösteren hukuki belgeler veya senetler; kazanç 3. 

maddenin 1. fıkrasnda yer alan suçlarn işlenmesinden doğrudan veya dolay olarak kaynaklanan her 

türlü malvarlğdr.”. (http://www. tbmm. gov. tr/tutanaklar/KANUNLAR_KARARLAR/kanuntbmmc078 

/kanun tbmmc078/ kanuntbmmc07804136. pdf, Erişim Tarih: 14/6/2013); 

04. 02. 2003 tarih, 25014 sayl R. G ile yaymlanan ve 30. 01. 2003 tarih ve 4800 sayl kanun ile 

onaylanan 2000 tarihli BM Snraşan Suçlarla Mücadele Sözleşmesi’nin 2. Maddesine göre müsadere; 

“uygulanabildiği hallerde belirli bir hakkn kaybn da kapsayan malvarlğnn, mahkeme veya başka 

yetkili bir makamn emriyle, sürekli olarak kayb; malvarlğ gerek maddi gerek gayri maddi, taşnr 

veya taşnmaz, somut veya soyut her türlü varlk ve bu tür varlklara ilişkin tasarruf hakkn veya 

ayni hakk tevsik eden yasal belgeler veya araçlar; suç geliri suç teşkil eden yasadş bir eylemden 

kaynaklanan veya doğrudan veya dolayl olarak elde edilen herhangi bir maldr” (http://www. tbmm. 

gov. tr/etik_komisyonu/belgeler/sozlesme_BM. pdf, Erişim Tarih: 14/6/2013). 

20 Tanmlar için bkz., Taner, M. Tahir; Ceza Hukuku Umumi Ksm, İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi 

Yaynlar, İstanbul, 1949, s. 640; Yüce, Turhan Tufan; Ceza Hukukunun Temel Kavramlar, Turhan, 

Ankara, 1985, s. 125. Dönmezer, Sulhi/Erman, Sahir; Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, c. 1, 12. Bas, Beta, 

İstanbul, 1999, s. 709; Öztürk, Bahri/Erdem, Mustafa Ruhan; Uygulamal Ceza Hukuku ve Güvenlik 

Tedbirleri Hukuku, 13. Bask, Seçkin, Ankara, 2013, s. 466; Koca, Mahmut/Üzülmez, İlhan; Türk Ceza 

Hukuku Genel Hükümler, Gözden geçirilmiş ve Güncellenmiş 5. Bask, Seçkin, Ankara, 2012, s. 530; 

İçel, Kayhan; Ceza Hukuku Genel Hükümler II, Yenilenmiş 5. Bas, Beta, İstanbul, 2013, s. 404;Hakeri, 

Hakan, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 16. Bask, Adalet, Ankara, 2013, s. 636; Soyaslan, Doğan; Ceza 

Hukuku Genel Hükümler, Güncelleştirilmiş 5. Bask, Yetkin, Ankara, 2012, s. 596; Toroslu, Nevzat; 

Ceza Hukuku Genel Ksm, 19. Bask, Savaş, Ankara, 2013, s. 439; Özbek, Veli Özer/Kanbur, Mehmet 

Nihat/Doğan, Koray/Bacaksz, Pnar/ Tepe, İlker; Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Güncellenmiş ve 

Geliştirilmiş 3. Bask, Seçkin, 2012, s. 613; Demirbaş, Timur; Ceza Hukuku Genel Hükümler, 8. Bask, 

Seçkin, Ankara, 2012, s. 606; Artuk, Mehmet Emin/Gökcen, Ahmet/Yenidünya, A. Caner; Ceza Hukuku 

- 50 -


yazar saysnca tanm bulunan eşya müsaderesini; işlenmiş ya da 

işlenecek suçla ilgili bulunan eşyann mülkiyetinin devlete geçirilmesini 

sağlayan bir güvenlik tedbiri olarak tanmlayabiliriz. 

C. Hukuki Nitelik 

ETCK döneminde müsadereye ilişkin tartşmalardan biri de müsaderenin 

hukuki niteliğine ilişkindir. ETCK’nn 11. maddesinde cezalarn 

saylmas bununla birlikte müsadereye değinilmemiş olmas sebebi 

ile doktrinde bu konuda iki görüş ortaya çkmştr. Bu görüşlerden 

biri, 11. maddede müsaderenin cezalar arasnda saylmamas sebebi 

ile güvenlik tedbiri niteliğinde olduğunu savunurken 21 ; diğer görüş 

müsaderenin düzenlendiği 36/1 maddesinin ceza, 36/2 maddesinin 

emniyet tedbiri niteliğinde olduğunu savunmaktadr 22 . Doktrinde 

müsaderenin özünde ceza olduğuna dair görüş de bulunmaktadr 23 . 

Yargtay Ceza Genel Kurulu (CGK) bu dönemde 05/12/1988 tarih ve 

327/505 sayl kararnda müsaderenin feri ceza niteliğinde olduğunu; 

04/12/1989 tarih ve 330/386 sayl, 02/10/1989 tarih ve 200/274 

sayl, 14/06/1982 tarih ve 129/279 sayl kararlarnda ETCK’nn 

11. maddesinde saylan cezalar arasnda yer almayan müsaderenin 

bir ceza olmayp cezai mahkumiyetin bir sonucu olan bir tedbir 

olduğunu; 05/01/1944 tarih ve 33/1 sayl İçtihad Birleştirme Karar ile 

20/02/1989 tarih ve 522/62 sayl kararnda ise müsaderenin kanunda 

yazl durumlarda belirli mallarn mülkiyet hakknn sahiplerinden 

alnarak devlete geçmesini sağlayan ve bazen ceza bazen de tedbir 

olarak uygulanan bir yaptrm olduğunu belirtmiştir 24 . 

TCK’da ise müsadere bir güvenlik tedbiri olarak düzenlenmiştir 25 . 

Müsaderenin güvenlik tedbiri olarak düzenlenmesinin nedeni ise 

TCK’nn müsadereyi suç işlemesini engelleyen bir araç olarak görmesi 

Genel Hükümler, Yeniden Gözden Geçirilmiş 3. Bas, Turhan, Ankara, 2007, s. 1017; Centel, Nur/Zafer, 

Hamide/Çakmut, Özlem; Türk Ceza Hukukuna Giriş, Yenilenmiş ve Gözden Geçirilmiş 7. Bask, Beta, 

İstanbul, 2013, s. 702; Hafızoğullar, Zeki; Ceza Hukuku Ders Notlar, http://www. zekihazogullari. 

com/Ceza Hukuku %20Ders%20Notlari. pdf, 04. 06. 2008, Erişim Tarihi: 24. 03. 2013; Zafer, Hamide; 

Ceza Hukuku Genel Hükümler, 2. Bask, Beta, İstanbul, 2011, s. 534; Gedik, s. 8. 

21 Aydn, Öykü; Malvarlğna İlişkin Bir Emniyet Tedbiri Olarak Türk Ceza Yasas’nda Müsadere, in. Ankara 

Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 43, S. 1-4, Y. 1993, s. 143; Yüce, s. 127; Centel/Zafer/Çakmut, 

s. 702-703;Hafızoğullar, s. 614; Certel, Abdulkadir; Müsadere, Seçkin, Ankara, 2008, s. 17. 

22 Dönmezer/Erman, s. 712; Savaş, Vural/Mollamahmutoğlu, Sadk; Türk Ceza Kanunun Yorumu, 1. 

Bask, Seçkin, Ankara, 1995, s. 391; Özbek/Kanbur/Doğan/Bacaksz/Tepe, s. 615. 

23 Altürk, Yaşar; Türk Ceza Kanunu Reformu, Birinci Kitap- Toplumsal Değişim Sürecinde Türk Ceza 

Kanunu Reformu Paneli, 1. Bask, TBB Yaynlar, Ankara, 2004, s. 108; Bayraktar, Köksal; Türk Ceza 

Kanunu Tasar s’na İlişkin Genel Bir Değerlendirme ve Genel Hükümler Üzerine Birkaç Eleştiri, Türk 

Ceza Kanunu Reformu, 2. Kitap, Makaleler-Görüşler-Raporlar, TBB Yaynlar, Ankara, 2004, s. 29. 

24 Bakc, Sedat; Ceza Hukuku Genel Hükümleri, 2. Bask, Adalet, Ankara, 2008, s. 1236. 

25 Ayn görüşte; Özgenç, İzzet; Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Gözden geçirilmiş ve güncellenmiş 8. 

Bas, Seçkin, Ankara, 2013, s. 739; Toroslu, s. 436 vd. ; İçel, s. 404-405; Soyaslan, s. 596; Centel/Zafer/ 

Çakmut, s. 703; Koca/Üzülmez, s. 530; Hakeri, s. 637; Bakc, s. 1236; Certel, s. 23; Yerdelen, s. 56. 

- 51 -


ve müsaderenin uygulanmas için ceza yaptrmnn şart olmamasdr 26 . 

Bununla birlikte doktrinde müsaderenin ceza olduğunu savunan 

görüş de bulunmaktadr 27 . TCK döneminde Yargtay ise müsaderenin 

güvenlik tedbiri olduğuna hükmetmiştir 28 . 

D. Eşya Müsaderesi ve Benzeri Kavramlar: Elkoyma, Mülkiyetin 

Kamuya Geçirilmesi, Dosyada Delil Olarak Saklama 

Mülkiyet hakknn kullanmna yönelik kstlamalar sebebi ile müsadere 

ile elkoyma, mülkiyetin kamuya geçirilmesi ve dosyada delil olarak 

saklama kurumlar benzer özellikler gösterse de gerek nitelikleri 

gerekse amaçlar bakmndan aralarnda büyük farklar vardr. 

1. Müsadere ve El koyma 

Delil teşkil edebilecek nitelikteki eşya hakknda uygulanan böylece 

sağlkl bir soruşturma ve kovuşturma için gerekli tedbirlerden olan 

el koyma bir ceza muhakemesi kurumudur 29 . Hakknda el koyma 

karar verilen bir eşya için sonradan müsadere karar da verilebilir 

ki bu anlamda iki kurumun birbirlerini tamamlayc özellik taşdğ 

da söylenebilir. 

TCK’nn genel hükümlerinde 54. ve 55. maddelerinde güvenlik tedbiri 

olarak düzenlenen müsadere ile eşyann veya kazancn mülkiyeti devlete 

geçmekteyken, 5271 sayl Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 123. 

maddesinde koruma tedbiri olarak düzenlenen el koymada ise eşya 

belirli bir süre devletin korumas altnda kalmaktadr. Yani müsaderede 

aslolan süreklilik iken, el koymada geçicilik söz konusudur 30 . 

Müsadere ve el koyma hükümlerinden de anlaşlacağ üzere müsaderede 

yasal şartlar oluştuğunda uygulama zorunluyken el koymada bu 

ihtiyaridir. 

Müsadere mahkemece verilen bir kararken, elkoyma hâkim karar 

26 Soyaslan, s. 596. 

27 Şen, Ersan; Yeni Türk Ceza Kanunu Yorumu, Vedat, İstanbul, 2006, s. 176-177; Yazar, Anayasann 

38. maddesinde yer alan “genel müsadere cezas verilemez” hükmü ile tedbirin geçici, cezann 

kalc mahiyette olup mülkiyetin kişi elinden alnarak devlete geçmesiyle kalc bir durum ortaya 

çkarmasn esas almaktadr. ; Öztürk/Erdem, s. 467; Yazarlar, müsaderenin suçun karşlğ olarak 

faile yönelmesinden ötürü ceza niteliğinde olduğunu savunmaktadr. ; Gedik, s. 19-20, Yazar, 54/1- 

2 maddelerinde yer alan müsadere ile kazanç müsaderesinin daha çok ceza niteliğinde olduğunu 

savunmaktadr. ; Gedik’le ayn görüş için bkz., Demirbaş, s. 606; Yurtcan, Erdener, Yeni Kaçakçlkla 

Mücadele Kanunu Şerhi, Beta, İstanbul, 2007, s. 105, Yazar müsaderenin güvenlik tedbiri olarak 

düzenlendiğini kabul etmekle birlikte güvenlik tedbirinin sonuç olarak suçtan ötürü uygulanan ceza 

yaptırm olduğunu belirtmektedir. 

28 CGK. , 05. 06. 2012 tarih, 2012/10-769 E. , 2012/223 K. 

29 Centel/Zafer/Çakmut, s. 703; Gökcen, Elkoyma, s. 49. 

30 Centel/Zafer/Çakmut, s. 703; Özbek/Kanbur/Doğan/Bacaksz/Tepe, s. 614; Aydn, s. 145; İçel, s. 405; 

Baytaz, Abdullah Batuhan; Türk Ceza Kanununda Müsadere, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler 

Enstitüsü, Yaynlanmamş Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2009, s. 26-27. 

- 52 -


üzerine veya gecikmesinde saknca bulunan hâllerde cumhuriyet 

savcsnn, Cumhuriyet savcsna ulaşlamadğ hallerde ise kolluk 

amirinin yazl emri ile kolluk görevlileri tarafndan yaplr 31 . 

Güvenlik tedbiri olarak müsaderenin amac genel önleme, özel önleme 

ve kefaret iken, el koymann amac delillerin muhafaza altna alnmasn 

ve verilen kararn yerine getirilmesini sağlamaktr 32 . 

El koyma kararlarna karş itiraz söz konusuyken, müsaderede değeri 

yasal snr aşan eşya için temyiz yoluna başvurulabilir 33 . 

2. Müsadere ve Mülkiyetin Kamuya Geçirilmesi 

TCK, ETCK’da yer alan suçlarn cürüm ve kabahat olarak ayrmna son 

vermiş ve kabahatler 5326 sayl Kabahatler Kanunu ile düzenlenmiştir. 

Kabahatler Kanunu’nun 16/2 maddesinde kabahatler karşlğnda 

uygulanacak olan idarî yaptrm çeşitlerinden biri olarak mülkiyetin 

kamuya geçirilmesi tedbiri kabul edilmiş, 18. maddesinde ise mülkiyetin 

kamuya geçirilmesi ile ilgili genel hükme yer verilmiştir. Bu genel 

hükümden 34 yola çkarak mülkiyetin kamuya geçirilmesini, kabahatin 

konusunu oluşturan veya kabahatin işlenmesi suretiyle elde edilen 

eşyann mülkiyetinin kanunda açk hüküm bulunmas şartyla ve idari 

bir kararla kamuya geçirilmesi olarak tanmlanabilir. Bu tedbirin 

idare tarafndan ve yarg karar olmakszn uygulanabilir olmasndan 

dolay doktrinde mülkiyetin kamuya geçirilmesi kavram yerine idari 

müsadere kavram da kullanlmaktadr 35 . 

Kabahatler Kanunu’nun 16. maddesine ilişkin gerekçede kavram 

kargaşasna neden olmamak için kabahatlerle bağlantl olarak 

müsadere kavram yerine mülkiyetin kamuya geçirilmesi kavramnn 

kullanldğ belirtilmiş; 18. maddesine ilişkin gerekçede ise kaim 

değerin mülkiyetinin kamuya geçirilmesinde TCK’nn eşya ve kazanç 

müsaderelerine ilişkin madde metinlerine ve gerekçelerine atfta 

bulunarak müsadere ve mülkiyetin kamuya geçirilmesi arasndaki 

ilişkiye değinmiştir. Yine 18. maddeye ilişkin gerekçede müsaderen 

31 Centel/Zafer/Çakmut, s. 703. 

32 Gökcen, Elkoyma, s. 92. 

33 CGK. , 31/01/2012 tarih, 2011/3-222 E. , 2012/5 K. sayl kararnda “Ceza Genel Kurulunca 09. 03. 2010 

gün ve 237–51 ve son olarak da 15. 11. 2011 gün ve 213–227 sayl kararlarla çözüme kavuşturulduğu 

üzere; 04. 06. 1936 gün ve 12–14 sayl İçtihad Birleştirme kararnda; ‘zoralm kararlarnn temyiz 

edilebilme snrnn saptanmasnda Hukuk Usulü Muhakemeleri Yasasnn esas alnmas gerektiği’ 

vurgulanmş olup, bu güne kadar istikrarl olarak devam eden uygulamann 5237 sayl TCK’nn 

yürürlüğe girmesinden sonra değiştirilmesini gerektirecek herhangi bir neden bulunmamaktadr. ”. 

34 5326 sayl kanunun 18/1 maddesi “Kabahatin konusunu oluşturan veya işlenmesi suretiyle elde 

edilen eşyann mülkiyetinin kamuya geçirilmesine, ancak kanunda açk hüküm bulunan hallerde karar 

verilebilir. ”. 

35 Mahmutoğlu, Fatih Selami; Kabahatleri Suç Olmaktan Çkarma Eylemi ve Düzene Aykrlklar 

Hukukunda İdari Yaptırm Rejimi, İstanbul, 1995, s. 152. 

- 53 -


farkl olarak mülkiyetin kamuya geçirilmesine ilişkin kararn idari 

nitelikte bir karar olduğu vurgulanarak iki kavram arasndaki farka 

değinilmiştir. 

Müsaderenin kastl suçlarda uygulanrken, mülkiyetin kamuya 

geçirilmesinin kanunda düzenlenen hallerde kast veya taksir 

aranmakszn uygulanmas; kabahatlerde teşebbüsün mümkün 

olmamas nedeniyle bu halde mülkiyetin kamuya geçirilmesi mümkün 

değilken, suça teşebbüs halinde müsaderenin uygulanabilmesi ise iki 

kavram arasndaki diğer temel farklardr 36 . 

3. Müsadere ve Dosyada Delil Olarak Saklama 

Suç Eşyas Yönetmeliğinin 16/e maddesinde bahsi geçen dosyada delil 

olarak saklama; mahiyetleri itibaryla müsadereye konu edilemeyen 

eşyalar hakknda uygulanan ve yarglama sonunda verilen bu yöndeki 

karar doğrultusunda eşyann ilgili dosyasnda delil olarak muhafaza 

edilmesini sağlayan bir kurumdur. 

Uygulamada skça kullanlan dosyada delil olarak saklama özellikle 

müsadere şartlarn taşmayan ve başl başna delil niteliğinde olan 

ya da suç konusunu oluşturan eşyalar için kullanlmaktadr 37 . Faili 

meçhul olaylarda, failin kimliğinin tespit edilmesi ihtimaline binaen 

suçta kullanlan ya da başl başna suç unsuru saylan eşyalar hakknda 

da şüphelinin savunma hakkn kstlamama adna müsadere yerine 

dosyada delil olarak saklama uygulanmas gereken bir kurumdur. 

Yargtay 1. CD. , 2012/2008 E. , 2012/4100 K. , 22/05/2012 tarihli 

kararnda “Olay yerinde ele geçirilen 6136 Sayl Kanunun 12/4 

maddesi kapsamnda vahim nitelikteki tüfeği kullanan şüphelinin 

veya tüfek sahibinin tespit edilememiş olmas karşsnda, her ne kadar 

tüfeğe ilişkin ekspertiz raporu alnmş ise de soruşturmann devamnda 

her zaman yeni delil elde edilebileceğinden ve şüphelinin yakalanmas 

durumunda ekspertiz raporuna itirazda bulunulabileceğinden suça 

konu tüfeğin zamanaşm sonuna kadar dosyasnda delil olarak 

saklanmasna karar verilmesi gerekirken, müsaderesine karar 

36 Yerdelen, Erdal; Müsadere ve Mülkiyetin Kamuya Geçirilmesi, Adalet, Ankara, 2010, s. 42. 

37 11. CD. , 10/11/2009 tarih, 2007/507 E. , 2009/12858 K. sayl kararnda “Suça konu nüfus cüzdannn 

delil olarak dosyada saklanmas yerine müsaderesine karar verilmesi” 

11. CD. , 11/02/2009 tarih, 2008/12102 E. , 2009/818 K. Sayl kararnda “Sanğa yüklenen suçun 

kantı bulunan sahte sürücü belgesinin dosyada delil olarak saklanmas yerine müsaderesine karar 

verilmesi” 

11. CD. , 29/09/2006 tarih, 3685/7376. Sayl kararnda “Suça konu kredi kartlar ile sliplerin dosyada 

delil olarak saklanmas gerekirken zoralmna karar verilmesi” 

11. CD. , 10/11/2009 tarih, 2007/507 E. , 2009/12858 K. Sayl kararnda “ Suçta kullanlan av tüfeği 

kovanlar ile tabanca mermi çekirdeklerinin müsaderesi yerine dosyada delil olarak saklanmasna 

karar verilmesi” 

- 54 -


verilmesi” şeklindeki kararla müsadere ve dosyada delil olarak olarak 

saklama arasndaki amaç farkn ortaya koymuştur. 

II. TÜRK CEZA KANUNUNA GÖRE EŞYA MÜSADERESİ 


ETCK’nn 36. maddesinde düzenlenen müsadere, mahkûmiyet halinde 

cürüm veya kabahatte kullanlan veya fiilin irtikâbndan husule gelen 

eşyann fiile iştiraki bulunmayan kimselere ait olmamak koşuluyla 

müsaderesi; kullanlmas, yaplmas, taşnmas, bulundurulmas 

suç teşkil eden eşyann bir ceza mahkûmiyeti olmasa ve faile ait 

bulunmasa bile müsaderesi; taşnmas yasak olmayan silahlarn 

ruhsatsz taşnmalar dolaysyla müsaderesi olmak üzere üç halde 

söz konusuydu ve ETCK’da kazanç müsaderesi düzenlenmemişti. 

Bununla birlikte TCK’da eşya ve kazanç müsadereleri ayr maddelerde 


TCK’da müsadere genel hükümler arasnda, güvenlik tedbirlerinin 

düzenlendiği ikinci bölümde yer almakta böylece bütün suçlar 

bakmndan uygulanabilen bir yaptrm olarak kabul edilmektedir. 

ETCK’da olduğu gibi ayrca özel kanunlar araclğ ile özel müsadere 

hükümleri getirilmesi yoluna gidilmemiş; ETCK döneminde yaplan 

eleştiriler dikkate alnarak eşdeğer müsadere, kaim değer müsaderesi, 

ksm müsadere, orantllk ilkesi, ortak mülkiyet halinde müsadere 

de hüküm altna alnmş ve 5237 sayl TCK’da müsadere konusu 

ayrntl olarak düzenlenmiştir 38 . 

B. Eşya Müsaderesi Ve Şartlar 

1. Eşya Müsaderesi 

Eşya müsaderesi TCK’nn 54. maddesinde 6 fkra halinde düzenlenmiştir. 

Daha önce belirttiğimiz üzere doktrinde birçok tanm bulunmakla 

birlikte madde metninden yola çkarak eşya müsaderesini kastl bir 

suçun işlenmesinde kullanlan veya suçun işlenmesine tahsis edilen 

ya da suçtan meydana gelen eşyann yahut kamu güvenliği, kamu 

sağlğ veya genel ahlak açsndan tehlikeli olmas durumunda suçun 

islenmesinde kullanlmak üzere hazrlanan eşyann; bunlarn ortadan 

kaldrlmas, elden çkarlmas, tüketilmesi veya müsaderenin başka 

türlü imkânsz hale gelmesi durumunda söz konusu eşyann değeri 

kadar parann yahut üretimi, bulundurulmas, kullanlmas, taşnmas, 

alm ve satm suç oluşturan eşyann mülkiyetinin devlete geçmesi 

olarak tanmlayabiliriz 39 . 

38 Baytaz, s. 65-66 

39 Özbek/Kanbur/Doğan/Bacaksz/Tepe, s. 613. 

- 55 -

2. Eşya Müsaderesinin Şartlar 


Madde metninden yola çkarak eşya müsaderesinin şartlarn suç ile 

ilgili eşyann müsaderesi ve suç teşkil eden eşyann müsaderesi olarak 

iki bölümde inceleyebiliriz 40 . 

a. Suçla İlgili Eşyann Müsaderesi 

aa. Kastl Bir Suçun Mevcut Olmas 

TCK’nn 54/1 maddesinde “…kastl bir suçun…” ifadesi kullanldğndan 

eşya müsaderesi için temel şart işlenen suçun kasten işlenmiş 

olmasdr 41 . Kast, TCK’nn 21/1 maddesine göre suçun kanuni 

tanmndaki unsurlarn bilerek ve istenerek gerçekleştirilmesidir. 

Yine TCK’nn 21/2 maddesinde kişinin suçun kanuni tanmndaki 

unsurlarn gerçekleşebileceğini öngörmesine rağmen fiili işlemesi 

olarak tanmlanan olas kast durumunda da müsadere hükümleri 

uygulanacaktr. 

Kanunun kasten işlenen suç varlğn aramas taksirle işlenen suçlarda 

müsaderenin uygulanamayacağ anlamna gelir ki bu düzenleme ETCK’da 

madde düzenlemesinde durumun açk olmamas sebebi ile doktrinde 

yer alan taksirli suçlarda müsaderenin uygulanp uygulanmayacağ 

tartşmasna da son vermiştir. Yargtay ise gerek ETCK döneminde 42 

gerekse TCK döneminde müsaderenin kastl suçlarda uygulanmas 

gerektiğine hükmetmiştir. Bununla birlikte doktrinde müsaderenin 

taksirli suçlarda uygulanmamasnn mantğnn bulunmadğn ileri 

süren görüş bulunduğu gibi 43 , yasal düzenlemenin yaplarak bilinçli 

taksir durumunda da müsadere uygulanmas gerektiğini savunan 

görüş de bulunmaktadr 44 . 

Müsaderenin uygulanabilmesi için 765 sayl TCK’nn aksine 5237 

sayl TCK’da mahkûmiyet şart aranmamaktadr. Yani kastl suçun 

varlğ şartken bu suçtan mahkûm edilme şart değildir 45 . Doktrinde 

54/4 maddesi hariç olmak üzere mahkûmiyet şartnn aranmamasn 

eleştiren görüş de bulunmaktadr 46 . Yine bu suçun tamamlanmş veya 

40 Toroslu, s. 439-441; Baytaz, s. 67. 

41 Artuk, Mehmet Emin/Gökcen, Ahmet/Yenidünya, A. Caner; TCK Şerhi, c. 2, Turhan, Ankara, 2009, s. 

1384(Şerh); Toroslu, s. 440; Centel/Zafer/Çakmut, s. 706; Öztürk/Erdem, s. 469; İçel, s. 405;Özgenç, 

s. 740; Soyaslan, s. 596; Koca/Üzülmez, s. 530; Hakeri, s. 636;Zafer, s. 535; Gedik, s. 107-108; Bakc, 

s. 1238;Certel, s. 26; Yerdelen, s. 47-48. 

42 2. CD. , 26/05/1992-5187/5839 sayl kararnda “Sanğn dikkatsizlik ve tedbirsizlik sonucu ölüme 

sebebiyet verme suçunda kullandğ av tüfeğinin kasti suçlarda uygulama olanağ bulunan TCK’nn 

36. maddesine dayanlarak zor almna karar verilmesi”(Bakc, s. 1258). 

43 Soyaslan, s. 596. 

44 Bakc, s. 1237. 

45 Toroslu, s. 440; Centel/Zafer/Çakmut, s. 706; Koca/Üzülmez, s. 530; Hakeri, s. 637; Özgenç, s. 743; 

Certel, s. 25; Yerdelen, s. 56. 

46 Yurtcan, s. 105. 

- 56 -


teşebbüs aşamasnda kalmş olmas veya tek başna yahut iştirak 

halinde işlenmiş bulunmas müsadere açsndan önem taşmaz 47 . 

Meşru savunma, zorunluluk hali veya yasada öngörülen diğer hukuka 

uygunluk nedenlerinin varlğ halinde eşya niteliği itibari ile bizzat 

suç oluşturmuyorsa müsadere edilemeyecekken 48 ; akl hastalğ, yaş 

küçüklüğü gibi kusur yeteneğini etkileyen yahut kişisel cezaszlk 

nedenlerinin bulunduğu durumlarda müsadere karar verilebilecektir 49 . 

CGK. 20. 12. 2011 tarih, 6-219/280 sayl kararnda failin yaş küçüklüğü 

veya akl hastalğ sebebi ile cezalandrlamadğ hallerde niteliği itibaryla 

bizzat suç oluşturmayan eşyann müsaderesine karar verilebileceğine 

hükmetmiştir 50 . 

bb. Eşyann Suçla İrtibatl Olmas 

Hukuki anlamda eşya üzerinde ferdi hâkimiyet sağlanabilecek iktisadi 

bir değer taşyan kişi dş cismani varlklardr 51 . Canl insan vücudu 

ve organlar hukuken eşya kavram dşndayken 52 insan vücudundaki 

kesilen saç, çekilen diş gibi ayrlan parçalar eşya mahiyetindedir 53 . 

Ancak insan vücudundan ayrlan bu biyolojik parçalar eşya saylsa 

da müsadere durumunda CMK’nn ilgili hükümlerince ayrks durum 

sergileyebilir ve müsadereye tabi tutulamayabilirler 54 . Somut olmayan 

hak ve alacaklar ile fikri haklar eşya müsaderesinin konusu olamazlar; 

fakat şartlar oluştuğunda kazanç veya kaim değer müsaderesine konu 

olabilirler 55 . Doktrinde ceset, ceset ksmlar, düşük veya ölü doğan 

cenin yahut yasadş yollarla elde edilen böbrek, göz gibi vücudun baz 

parçalarnn müsadereye konu edilebileceği de savunulmaktadr 56 . Yine 

parann eşya saylp saylmayacağ doktrinde tartşmaldr 57 . Yargtay’a 

göre para, döviz, altn gibi değerler eşya müsaderesinin değil kazanç 

müsaderesinin konusudurlar. 58 

47 Öztürk/Erdem, s. 469-470;Hakeri, s. 637; Yerdelen, s. 47. 

48 İçel, s. 406; Centel/Zafer/Çakmut, s. 706; Artuk/Gökcen/Yenidünya, (Şerh), s. 1390-1391; Bakc, s. 1246. 

49 İçel, s. 406; Centel/Zafer/Çakmut, s. 706; Koca/Üzülmez, s. 530-531; Hakeri, s. 637; Demirbaş, s. 606; 

Artuk/Gökcen/Yenidünya, (Şerh), s. 1390-1391; Bakc, s. 1238. 

50 İçel, s. 406. 

51 Oğuzman, Kemal/Seliçi, Özer, Eşya Hukuku, Tamamen Yenilenerek Baslmş 9. Bask, Filiz, İstanbul, 

2002, s. 4. 

52 Öztürk/Erdem, s. 469; Artuk/Gökcen/Yenidünya, (Şerh), s. 1385; Gedik, s. 109; Yerdelen, s. 48. 

53 Oğuzman/Seliçi, s. 4; Artuk/Gökcen/Yenidünya, (Şerh), s. 1385; Gedik, s. 109. 

54 5. CD. , 27/01/2011 tarih, 2010/8569 E. , 2011/367 K. sayl kararnda “Adli Emanette kaytl mağdure 

ile sanklar S. D ve O. D’ye ait kan ve kl örneklerinin kararn kesinleşmesine müteakip imhasna karar 

verilmesi yerine müsaderesine karar verilmesi”. 

55 Bakc, s. 1237; Özbek/Kanbur/Doğan/Bacaksz/Tepe, s. 617. 

56 Artuk/Gökcen/Yenidünya, (Şerh), s. 1386; Bakc, s. 1237. 

57 Aydn, s. 149, Yazara göre çalnmş eşyann satılmasyla elde edilen para suçtan meydana gelmiş eşya 

nitelindedir. ; Yerdelen, s. 48-49, Yazara göre faile ait olup suç işlemek amacyla kullanlan para da 

eşya niteliğindedir. ; Hafızoğullar, s. 615. 

58 15. CD. , 22/11/2012 tarih, 2012/9917 E. , 2012/44079 K. Sayl kararnda “Sanklarn evlerinde yaplan 

- 57 -


Yapay uzuvlar bakmndan diş dolgusu gibi vücuda ayrlmaz şekilde 

bağl olan parçalar eşya vasfnda değilken peruk, takma diş gibi 

vücuttan ayrlacak şekilde taklan yapay uzuvlarn eşya olduğu kabul 

edilmektedir 59 . Ayrca vücuda ayrlmaz şekilde birleşen eşyalarn 

müsaderesi insan haysiyetinin dokunulmazlğ ilkesine de aykrlk 

teşkil eder. 

İnsan ne suç aleti ne de eşya saylmazken 60 insan dşnda kalan canllar 

eşyadr ve müsadereye konu olabilir. 61 

Eşyann mütemmim cüzü (bütünleyici parça) ve teferruat (eklenti) 

arasnda bir ayrm yapmak gereklidir. Medeni Kanunun 684. maddesinin 

ikinci cümlesine göre bütünleyici parça yerel adetlere göre asl şeyin 

temel unsuru olan ve o şey zarara uğratlmadkça, yok edilmedikçe 

veya yaps değiştirilmedikçe ondan ayrlmasna olanak bulunmayan 

parçadr. Eklenti ise asl şey malikinin anlaşlabilir arzusuna veya yerel 

adetlere göre işletilmesi, korunmas veya yarar sağlamas için asl şeye 

sürekli olarak özgülenen ve kullanlmasnda birleştirme takma veya 

başka bir biçimde asl şeye bağl klnan taşnr maldr. Bütünleyici 

parçalar bağmsz bir mal olarak varlk arz etmedikleri halde eklenti 

bağmsz mal vasfn korumaktadr. 62 Bu sebeple mütemmim cüzler asl 

eşyaya bağl bulunmalar sebebi ile müsadereye konu edilebilecektir; 

fakat teferruatn asl eşyaya bağl olarak suçun işlenmesinde bir 

fonksiyonunun bulunup bulunmadğ araştrlmaldr 63 . Bu anlamda 

bir tabancann şarjörü müsadere edilebilecekken klf ya da temizlik 

aletleri müsadere edilemeyecektir 64 . 

Bütünleyici parçalar asl eşyann ana unsurunu oluşturmalar sebebi 

ile asl eşya ile birlikte müsadereye tabi iken teferruat asl eşya ile 

birlikte suçun işlenmesinde kullanlmamş ise asl eşya ile birlikte 

müsadere edilmemelidir. Örnek vermek gerekirse suçta kullanlan silah 

ile birlikte eklenti mahiyetinde olan silaha ait klf suçun işlenmesinde 

bir görevi bulunmamas sebebi ile müsadere edilmemeliyken, silaha 

ait bütünleyici parça mahiyetindeki şarjör müsadere edilmelidir 65 . 

aramada ele geçirilen ve emanetin 2008/7945 srasnda bulunan ve nitelikleri belirtilen altınlar, döviz 

cinsinden yabanc paralar ile Türk paralarnn TCK. nun 55. maddesi yerine 54. maddesi gereğince 

müsaderesine karar verilmesi yasaya aykrdr”. 

59 Oğuzman/Seliçi, s. 4. 

60 Delogu, Mauro; Suç Genel Teorisinde Alet, in. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 41, S. 

1-4, Çeviren:Doğan Soyaslan, s. 74. 

61 3. CD. , 19/03/2009, 2008/10768-2009/5339 sayl kararnda “Sanğn eyleminin sabit görülmesi 

nedeniyle suçta kullanlan katır ve semerin satılmş ise bedelinin irat kaydna satılmamş ise 

müsaderesine karar verilmesi gerekirken sanğa geri verilmesi”. 


63 Artuk/Gökcen/Yenidünya, (Şerh), s. 1386-1387. 

64 Bakc, s. 1238. 

65 Yaşar, Osman/Gökcan, Hasan Tahsin/Artuç, Mustafa; Türk Ceza Kanunu, Adalet, Ankara, 2010, c. 2, s. 1756. 

- 58 -


Bir eşyann müsadere edilebilmesi için onun yasaca bir amaca tahsis 

edilmemiş olmas ya da devletin mülkiyetinde bulunmamas gerekir 66 . 

Yargtay’n görüşü de bu yöndedir. 1. CD. , 10. 05. 1993 tarih, 691/1018 

sayl kararnda “mir’i silah vasfn haiz tabancann müsaderesine 

karar verilmesini” 4. CD. , 30. 09. 1992 tarih 4589/5878 sayl 

kararnda “köy demirbaşna kaytl tabancann köy tüzel kişiliğine 

geri verilmemesini” yasaya aykr bulmuştur 67 . 

cc. Eşyann Suçta Kullanlmas 

Suçun işlenmesinde kullanlan veya kullanlmak üzere hazrlanan 

eşya 05. 01. 1944 tarih ve 33/1sayl Yargtay İçtihad Birleştirme 

Karar’na göre “suçun işlenmesini kolaylaştran harici bir vastadr 

ki, o vastann cürümden maksut olan gaye ile münasebeti mücerret 

suçun islenmesinden beklenen neticenin elde edilmesine yardm 

etmiş olmaktan ibarettir. Bu sebeple mal üzerinde işlenen suçlarda 

bir binaya girmeye hizmet eden merdiven, sandk kran veya çivi 

söken alet, kilit açan maymuncuk veya anahtar, kaçak maddeyi 

tartan ölçü, memnu maddelerin imal veya istihsalinde kullanlan 

alet ve edevat gibi şeyler suçta kullanlan veya kullanlmak üzere 

hazrlanan şeylerdir. Fakat suça mevzu olan yani üzerinde suç 

işlenen şey değildir. Üzerinde suç işlenen şey ise zat cürmü meydana 

getiren amildir ki Ceza Kanunu bakmndan bunlar mesela kaçak 

mal gibi esasen memnu olan veya kemiyet ve keyfiyetinde hile 

yaplmak sureti ile memnuiyet iktisap etmiş bulunan mahiyette 

olmadkça müsadereye tabi değildirler. ” 68 şeklinde tanmlanmştr. 

Suçta kullanlan eşya; suçun işlenmesinde bizzat 69 ve araç olarak 70 

kullanlarak suçun işlenmesini katk sağlayan, sucun icra hareketlerinin 

yaplmasna katk sağlayan, suçun icras ile doğrudan ilişkili bulunan 

şeydir 71 . Başka bir deyişle eşyann tipte belirtilen hareketin yaplmas 

esnasnda kullanlmas, suçun kendisi ile işlendiği eşya, suçta kullanlan 

eşyadr 72 . Suçun işlenmesinde kullanlan eşya ile suçu işleyenler arasnda 

sk bir ilişki mevcut olup bu durumdaki müsadere münhasran suçun 

işlenişine iştirak eden kişilerin mülkiyetindeki eşyaya mütealliktir 

ve madde gerekçesinde de belirtildiği üzere eşya kastl bir suçun 

işlenmesinde kullanlsa bile suçun işlenişinden haberi olmayan ya da 

66 Centel/Zafer/Çakmut, s. 711; Hakeri, s. 636; Zafer, s. 535; Bakc, s. 1246; Aydn, s. 145. 

67 Bakc, s. 1246. 

68 Bakc, s. 1238. 

69 Toroslu, s. 440; İçel, s. 407. 

70 Öztürk/Erdem, s. 471. 

71 Artuk/Gökcen/Yenidünya, (Şerh), s. 1389; Centel/Zafer/Çakmut, s. 706; Gökcen, Elkoyma, s. 94; 

Aydn, s. 148; Demirbaş, s. 607; Gedik, s. 114; Certel, s. 38; Yerdelen, s. 49. 

72 1. CD. , 01/06/2009 tarih, 2008/6511 E. , 2009/1352 K. Sayl kararnda “Suçla ilgisi bulunmayan bira 

şişelerinin sahibine iadesi yerine müsaderesine karar verilmesi”. 

- 59 -


iştirak etmeyen kişinin eşyas müsadere edilemeyecektir 73 . Kullanma, 

suç tamamlanana kadar ve suçun bitmesinden önce gerçekleştirilmiş 

olmaldr 74 . Bu anlamda binaya girmeye yarayan merdiven, kapy 

açmaya yarayan maymuncuk 75 , telefon direklerine trmanmay sağlayan 

kelepçeli ayakkab, eroin tartan terazi gibi eşyalar suçta kullanlan 

eşyalara örnektir 76 . 

dd. Eşyann Suça Tahsis Edilmesi 

Suça tahsis edilen eşya hazr edilmekle birlikte icra hareketleri 

esnasnda ksmen ya da tamamen kullanlmayan 77 ; fakat suçun 

işlenmesini kolaylaştran eşyadr 78 . Suçun işlenmesine tahsis edilen 

eşyann müsadere edilebilmesi için eşyann suç işlenmesi için sürekli 

hazr bulundurulmuş olmas başka bir deyişle tahsisin devamllk 

özelliğine sahip olmas gerekmektedir 79 . Bununla birlikte doktrinde 

tahsisin süreklilik taşmasna gerek olmadğn savunan görüş de 

bulunmaktadr 80 . Kastl suçta iyiniyetli üçüncü kişiye ait eşyalarda suç 

işlemeye yönelik tahsisten söz edilemez 81 . Suçun işlenmesinde kullanlan 

eşya ile suçun işlenmesine tahsis edilen eşya kavramlar birbirine 

yakndr. Suçta kullanlan eşya tipte yazl hareketi gerçekleştirmek için 

kullanlan eşya iken suça tahsis edilen eşya hareketin yaplmasndan 

önce veya sonra kullanlabilir 82 . 

Doktrinde bir görüşe göre suçun işlenmesine tahsis edilen eşya ifadesinin 

ne anlama geldiği madde gerekçesinde açklanmamş olmakla birlikte 

suçun islenmesine tahsis edilen eşya ifadesi, aslnda ETCK’da yer 

alan “. . cürümde… kullanlmak üzere hazrlanan eşya” ifadesinden 

başka bir şey değildir 83 . 

ee. Eşyann Suçtan Meydana Gelmesi 

Suçtan meydana gelen eşya önceden mevcut değilken suçun vücut 

vermesiyle oluşan eşyalardr 84 . Başka bir deyişle suç ile meydana 

73 Özgenç, s. 740. 

74 Centel/Zafer/Çakmut, s. 704; Öztürk/Erdem, s. 470; Koca/Üzülmez, s. 530; Yerdelen, s. 50. 

75 Toroslu, s. 440. 

76 Artuk/Gökcen/Yenidünya, s. 1023; Gökcen, Elkoyma, s. 94. 

77 Toroslu, s. 440; Öztürk/Erdem, s. 470; İçel, s. 407; Centel/Zafer/Çakmut, s. 706; Demirbaş, s. 607. 

78 Artuk/Gökcen/Yenidünya, (Şerh), s. 1389; Yerdelen, s. 51; Gedik, s. 123. 

79 Özgenç, s. 741; 7. CD. , 22/02/2012 tarih, 2009/5805 E. 2012/3152 K. Sayl kararnda “Kaçağa tahsis 

edilmediği ve zulas bulunmadğ anlaşlan 30 A. 6. . plakal aracn müsaderesine yer olmadğna”. 

80 Bakc, s. 1240; Gedik, s. 122. 

81 Özgenç, s. 741. 


83 Hafızoğullar, s. 616. 

84 Centel/Zafer/Çakmut, s. 708; Artuk/Gökcen/Yenidünya, (Şerh), s. 1389-1390; Özbek/Kanbur/Doğan/ 

Bacaksz / Tepe, s. 618; Aydn, s. 149; Toroslu, s. 440; Demirbaş, s. 608; Bakc, s. 1240; Certel, s. 41; 

Yerdelen, s. 51. 

- 60 -


gelen eşya arasnda nedensellik bağ bulunmaldr 85 . Tağyir veya tahvil 

edilmek sureti ile meydana gelen eşya da suçtan meydana gelen eşya 

niteliğindedir 86 . Bir eşyann suçtan meydana gelmesi doğal olarak o 

suçun başladğn gösterir 87 . 

Uyuşturucu veya uyarc madde üretiminde kullanlan ve bu nedenle 

yetiştirilmesinin izinsiz olarak yaplmas yasak olan bitkilerin 

yetiştirilmesi durumunda bu bitkilerin 88 ya da sahte olarak düzenlenen 

belgelerin 89 müsaderesi bu duruma örnektir. 

Suçtan meydana gelen eşya banka mevduat, ipotek haklar, müşterek 

mülkiyet üzerindeki pay hakk gibi gerçekte cismani varlğ olmayan 

ve sahibine hak sağlayan değerleri de kapsarken 90 , uyuşturucu madde 

ticareti ya da kumar oynanmas örneklerinde olduğu gibi dolayl yoldan 

elde edilen değerler kazanç müsaderesi içinde değerlendirilmelidir 91 . 

ff. Eşyann Suçta Kullanlmak Üzere Hazrlanmas 

Suçta kullanlmak üzere hazrlanan eşya fiilin meydana getirilmesi için 

hazrlanmş ancak tamamen veya ksmen kullanlmamş eşyalardr 92 . 

Bu anlamda suçta kullanlmak üzere hazrlanan eşya, failce kullanlmak 

istenmiş ancak etkili olarak kullanlamamş yetersiz ya da elverişsiz 

yahut suçta kullanlan diğer araçlara göre yardmc ya da ikinci planda 

kalan eşyay da kapsar 93 . Suçta kullanlmak üzere hazrlanmş eşyann 

müsaderesi henüz icra hareketlerine başlanmadğndan ötürü mümkün 

değildir; ancak bu eşya kamu sağlğ, kamu güvenliği veya genel ahlak 

açsndan tehlikeli olmas durumunda müsadere edilebilecektir 94 . Bu 

sebeplerle eşyann kamu güvenliği, kamu sağlğ ya da genel ahlak 

bakmndan başl başna bir tehlike oluşturmas gerekmektedir 95 . 

Tehlikeden anlaşlmas gereken ise zarar tehlikesidir 96 . Bir kimsenin 

öldürülmesi için hazrlanan patlayc ya da zehir ya da internette 

yaynlanmak üzere hazrlanan pornografik görüntüler bu duruma 

örnek gösterilebilir 97 . 

85 Öztürk/Erdem, s. 470. 

86 Aydn, s. 149. 


88 Özgenç, s. 742-743; Aydn, s. 149. 

89 Toroslu, s. 440. 

90 Karş görüş için bkz., Bakc, s. 1237. 

91 İçel, s. 408. 

92 Artuk/Gökcen/Yenidünya, s. 1023; Özbek/Kanbur/Doğan/Bacaksz/Tepe, s. 618; Öztürk/Erdem, s. 

470; Yerdelen, s. 50; Demirbaş, s. 607; Certel, s. 39. 

93 Aydn, s. 149. 

94 Artuk/Gökcen/Yenidünya, s. 1023; Centel/Zafer/Çakmut, s. 709; Özgenç, s. 742; Zafer, s. 535; Koca/ 

Üzülmez, s. 529. 

95 Özgenç, s. 742; Centel/Zafer/Çakmut, s. 709; Hakeri, s. 637; Koca/Üzülmez, s. 532. 


97 Artuk/Gökcen/Yenidünya, s. 1023-1024. 

- 61 -


Kanun koyucunun müsaderede tehlikeyi yeterli saymas ve henüz icra 

hareketleri başlamadan srf eşyann niteliğinden yola çkarak mülkiyet 

hakkna müdahale etmesi demokratik toplum gereklerine aykr olduğu 

görüşü ile doktrinde eleştiriye neden olmuştur 98 . 

TCK’nn 2/1 maddesinde “kanunun açkça suç saymadğ bir fiil için 

kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz” şeklinde 

ifade edildiği üzere henüz suç işlememiş kişi hakknda güvenlik tedbiri 

uygulanmas kişi dokunulmazlğ ve hürriyetini tehlikeye düşürür. 

Bu bakmdan güvenlik tedbirine ancak suçun işlenmesinden sonra 

hükmedilmeli ve kişinin hangi hallerde toplum için tehlikeli saylacağn 

diğer bir deyişle tehlikeli halin belirtilerini kanun tespit etmelidir 99 . 

Her ne kadar kanun suçta kullanlmak üzere hazrlanan eşyann kamu 

güvenliği, kamu sağlğ ya da genel ahlak bakmndan tehlikeli olduğu 

durumda müsadere uygulanacağn belirtmişse de bu kavramlarn 

objektif olmayan ve muğlak yaplar sebebi ile bu düzenlemenin TCK’nn 

2/1 maddesi ile çeliştiği düşüncesindeyiz. 

gg. Eşyann İyiniyetli Üçüncü Kişiye Ait Olmamas 

İyi niyetli üçüncü kişi suçun işlenişine iştirak etmemiş, suçun 

işlendiğinden haberdar olmayan kimsedir 100 . Başka bir deyişle kişinin 

suça bulaşmamş olmas, kendisine ait şeyin suçla ilişkilendirilmiş 

olduğundan hiçbir biçimde haberinin olmamasdr 101 . Yine iyiniyetli 

sfatna sahip olabilmesi için kişinin suçun işleneceğini de bilmemesi 

gerekir. Fiile psikolojik ya da fiziksel olarak onay verenler fiili sonuca 

götürenler işlenen fiile bağl olarak başka bir suç oluşturan fiili 

işleyenler iyi niyetli saylmaz 102 . Yani kişi suçta iştirak halinde olmasa 

98 Özbek/Kanbur/Doğan/Bacaksz/Tepe, s. 618; Hafızoğullar, s. 617. 

99 Artuk, Mehmet Emin; Güvenlik Tedbirleri, in. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. . XII, S. 1-2, 

Y. , 2008, s. 468-469. 

100 Artuk/Gökcen/Yenidünya, s. 1025; Soyaslan, s. 596; İçel, s. 406; Centel/Zafer/Çakmut, s. 705; Koca/ 

Üzülmez, s. 531; 

3. CD., 15/03/2012 tarih, 2011/13620 E., 2012/10043 K. sayl kararnda “Sanğn iş yerinde 

kullanmakta olduğu ve iyiniyetli 3. kişi olan fırn sahibine ait olduğu anlaşlan hamur kesme aletinin 

iadesi yerine müsaderesine karar verilmesi”; 

3. CD. , 18/04/2012 tarih, 2011/29449 E. , 2012/16520 K. sayl kararnda “Suçta kullanlan stakann, 

olayn meydana geldiği kahvehanenin sahibi olan iyiniyetli üçüncü kişi konumunda olan tank Ş. Ç’ye 

ait olduğu, TCK’nin 54/1. maddesi uyarnca tanğa iadesine karar verilmesi gerekirken, yazl şekilde 

müsaderesine karar verilmesi”. 

101 Öztürk/Erdem, s. 469; Özbek/Kanbur/Doğan/Bacaksz/Tepe, s. 617; Hafızoğullar, s. 616; 

10. CD. 2006/12429-13820 sayl kararnda “Zoralmna karar verilen 72 D. . . 7 plaka sayl aracn 

sank tarafından kullanldğ ve suça konu uyuşturucu maddenin bulunduğu gizli bölmenin sonradan 

yapldğ , aracn gerçekte sanğa ait olduğu ve kredi alabilmek için kardeşi olan Y. adna tescil edildiği 

, böylece Y. ’nn iyiniyetli olmadğ, başka bir ifade ile bu suçta kullanlmasnda kusuru bulunduğu” 

(KURTULUŞ, Selda Binboğa, ” Yargtay’n Suçtan Kaynaklanan Mal Varlklarnn Müsaderesi ve El 

Koyma Hükümlerine İlişkin Uygulamalar, (www.ceza-bb.adalet. gov. tr/makale/selda_kurtulus_ 

makalesi. doc. ). 

102 Aydn, s. 153. 

- 62 -


bile suçun işleneceğini bilerek eşyay verdiyse bu durumda iyi niyetli 

kabul edilmeyecektir 103 . 

Madde metninde yer alan ait olmak kavramnda ise iki görüş 

bulunmaktadr. Bir görüş ait olmak kavramn mülkiyet hukukunda 

en geniş kapsam ile değerlendirip üçüncü kişiler lehine tesis edilen 

her türlü ayni hakkn korunacağn kabul ederken diğer görüş bu 

kavram mülkiyet hukukunun dar anlamnda değerlendirmekte sadece 

mülkiyet hakknn eşyay müsadereden koruyacağn ancak ayni hakk 

sahip üçüncü kişilerin bu haklarn devlete karş ileri sürebileceğini 

savunmaktadr 104 . Kanmzca ait olmak kavram eşyaya malik veya 

zilyet olmak olarak yorumlanmaldr 105 . 

b. Suç Teşkil Eden Eşyann Müsaderesi 

aa. Konusu Suç Teşkil Eden Eşyann Bulunmas 

Hukuki anlamda eşya üzerinde ferdi hâkimiyet sağlanabilecek iktisadi 

bir değer taşyan kişi dş cismani varlklardr 106 . Bu durumda eşyann 

konusu suç oluşturuyorsa eşya müsadere edilebilecektir. 

bb. Üretimi, Bulundurulmas, Kullanlmas, Taşnmas, Alm ve 

Satm Suç Olan Eşya 

Söz konusu eşya suçta kullanlmasa, suçtan meydana gelmese veya suçun 

işlenmesine tahsis edilmemiş olsa bile eğer üretimi, bulundurulmas 107 , 

kullanlmas, taşnmas 108 , alm-satm suç oluşturuyorsa müsadere 

edilebilecektir 109 . Üretimi suç teşkil eden eşya, üretilmesi yasak ya 

da ruhsata tabi olup da gerekli izin alnmadan imal edilen eşyay; 

103 10. CD. , 24/01/2012 tarih, 2011/5862 E. , 2012/550 K. sayl kararnda “Kayt malikinin, zaptedilen 

aracn suçta kullanlacağna dair bilgisi olduğunun tespit edilemeyişi karşsnda, olayda iyiniyetli 

üçüncü kişi konumunda olduğunun kabulüyle aracn sahibine iadesi yerine, müsaderesine karar 

verilmesi”. 

104 Aydn, s. 152-153. 

105 8. CD., 30/05/2012 tarih, 2011/1787 E. , 2012/18462 K. sayl kararnda “Göçmenlerin naklinde 

kullanlan aracn ruhsat sahibinin Ç. Otomotiv İnş. San. Tic. Ltd. Şti. olduğu ve şirket yetkilileri 

tarafından aracn sanğa verildiğine ya da satıldğna ilişkin bir delil bulunmadğ gözetilmeden, aracn 

iyiniyetli 3. kişi konumundaki ruhsat sahibine iadesi yerine müsaderesine karar verilmesi”. 


107 7. CD. , 31/01/2012 tarih, 2009/14530 E. , 2012/954 K. sayl kararnda “5728 sayl Yasa`nn 138. 

maddesiyle değişik 5856 sayl Yasa`nn 71/1. maddesi hükmü karşsnda davaya konu posterlerin 

kişisel kullanm amac dşnda bulundurulduğu anlaşldğndan ve anlan hüküm uyarnca 

bulundurulmas suç oluşturacağndan, söz konusu posterlerin 5846 sayl Yasa ile 5237 sayl TCK. nun 

54/4. maddesi uyarnca müsaderesine”. 

108 8. CD. , 25/01/2010 tarih, 2008/2092 E. , 2010/580 K. sayl kararnda “Taşnmas ve bulundurulmas 

yasak olan bçağn müsaderesi yerine iadesine karar verilmesi”. 

109 Artuk/Gökcen/Yenidünya, s. 1024; Özgenç, s. 742; Toroslu, s. 441; Öztürk/Erdem, s. 471-472; İçel, s. 

408; Centel/Zafer/Çakmut, s. 704; Demirbaş, s. 608; Yurtcan, s. 106; Yerdelen, s. 59; 

2. CD. , 04/12/2006 tarih, 9609/19538 sayl kararnda “Bulundurulmas ve taşnmas bizatihi suç 

teşkil etmeyen kuru sk tabanca ve iki adet boş kovann sanğa iadesi yerine müsaderesine karar 

verilmesi”. 

- 63 -


bulundurulmas yasak eşya, kişinin yannda ya da hâkimiyet alannda 

eli altnda bulundurulmas yasak olan eşyay kapsar 110 . 

Bir eşyann üretimi, bulundurulmas, kullanlmas, taşnmas alm-satm 

suç oluşturuyorsa fail ya bu eşyalarla suçu işlemiştir ya da işleyecektir. 

Bu durumda fail suçu işlemiş ise bu eşyalar suçta kullanlan, suça tahsis 

edilen veya suçtan meydana gelen eşya olarak müsadere edilecektir. 

Failin eylemi hazrlk hareketi kapsamnda ise eşyalar kamu sağlğ, 

kamu güvenliği ve genel ahlak bakmndan tehlikeli olmas şartyla 

suçun işlenmesine hazrlanan eşya olarak müsadere edilecektir 111 . 

Burada kanun koyucu kaçak ya da uyuşturucu kapsamndaki eşyalar 

kastetmektedir 112 . Gerçekten kanun esrar, eroin gibi maddeler ile 

6136 sayl yasaya tabi ruhsatsz silahlarn imalini, bulundurulmasn 

kullanlmasn, taşnmasn, almn ve satmn suç saymaktadr. 

Bunlar, bu faaliyetlerde bulunan kişilerin davranşlarndan bağmsz 

olarak kanundan ötürü müsadere konusu olduklar için bu eşyalarn 

müsaderesine CMK’nn 259. maddesince sulh ceza hâkimi tarafndan 

duruşma yaplmakszn karar verilir. 113 

Yarglama konusu suçtan zamanaşm nedeniyle kamu davasnn 

düşmesine karar verilse dahi üretimi, bulundurulmas, kullanlmas, 

taşnmas, alm ve satm suç oluşturan eşyann müsaderesine karar 

verilebilecektir 114 . 

C. Eşya Müsaderesinde Özel Durumlar 

1. Eşdeğer Müsadere 

TCK’nn 54. maddesinin ikinci fkrasnda, “birinci fkra kapsamna 

giren eşyann, ortadan kaldrlmas, elden çkarlmas 115 , tüketilmesi 

veya müsaderesinin başka bir surette imkânsz klnmas hâlinde; 

bu eşyann değeri kadar para tutarnn müsaderesine karar verilir” 

hükmü ile eşdeğer müsadere düzenlenmiştir. 

Bu müsadere şekli, doktrinde failin suçla bağlants olmayan tüm 

110 Koca/Üzülmez, s. 532. 

111 Centel/Zafer/Çakmut, s. 704-705; Yazarlara göre kanun koyucu TCK 54/4 madde ve fıkrasyla gereksiz 

tekrar yapmştır. 

112 Özbek/Kanbur/Doğan/Bacaksz/Tepe, s. 619; 7. CD. , 13/02/2012 tarih, 2011/13039 E. , 2012/2585 K. 

sayl kararnda “Muayet kapsamnda bulunan 500 gr. çay dşnda kaçak olan diğer eşyann ise 5607 

sayl Kaçakçlkla Mücadele Kanunu`nun 13/1 madde fıkras yollamasyla 5237 sayl TCK’nn 54/4 

maddesi gereğince müsaderesine”. 

113 Hafızoğullar, s. 618-619. 

114 CGK. , 18. 12. 2012 tarih, 2012/4-157 E. , 2012/1858 K. 

115 8. CD. , 30/04/2012 tarih, 2010/15708 E. , 2012/14574 K. sayl kararnda “Suçta kullanlan kamyonetin, 

yarglama srasnda iyiniyetli 3. kişiye satılmş olmas karşsnda, eşya müsaderesi imkansz hale 

geldiğinden TCK. nun 54/2. madde ve fıkras uyarnca değeri kadar para tutarnn müsaderesine karar 

verilmesi gerektiğinin gözetilmemesi”. 

- 64 -


mal varlğnn müsaderesi ile sonuçlanma tehlikesi barndrdğndan 

eleştirilmiştir 116 . 

Doktrinde eşdeğer müsadere ve kaim değer müsaderesinin ayn anlamda 

kullanldğ görülmekte ise kaim değer müsaderesinde müsadereye 

tabi eşya yerine malvarlğna giren değer müsadere edilecek olup 

eşdeğer müsaderede malvarlğna karşlk bir değerin girmesine gerek 

yoktur. Malvarlğndan çkan müsadereye tabi değerin ederi kadar 

para müsadere edileceğinden her iki kavram birbirinden farkldr ve 

kullanlmas gereken terim eşdeğer müsaderedir 117 . 

Henüz icra hareketleri başlamadan srf tehlikeliliği nedeni ile müsadereye 

tabi olabilecek bir eşyann elden çkarlmas eşdeğer müsaderenin 

uygulanmasn sonuçlamamal, kanun koyucunun 54/1 maddesinde 

sözü edilen suçla ilgili eşya açsndan eşdeğer müsadereyi mümkün 

kldğ sonucuna varlmaldr 118 . Yargtay da ayn görüşte olup 8. CD. 

, 18/04/2012 tarih, 2010/16320 E. , 2012/13116 K. sayl kararnda 

“TCK’nn 54/1 maddesinde iyiniyetli üçüncü kişilere ait olmamak 

koşuluyla, kastl bir suçun işlenmesinde kullanlan veya suçun 

işlenmesine tahsis edilen ya da suçtan meydana gelen eşyann 

müsaderesine hükmolunacağ ve 54/2 maddesinde de 1. fkra 

kapsamna giren eşyann, ortadan kaldrlmas, elden çkarlmas, 

tüketilmesi veya müsaderesinin başka bir surette imkânsz klnmas 

hâlinde; bu eşyann değeri kadar para tutarnn müsaderesine” 

karar verileceğinin belirtilmesi karşsnda, 1. fkradaki unsurlar 

taşmayan bizatihi suç konusu olan silahn ancak anlan maddenin 

4. fkras uyarnca müsadere edilebileceği, ele geçirilememesi halinde 

2. fkra gereğince tespit edilen değerin müsadere edilemeyeceği 

gözetilmeden karar verilmesi” şeklinde kararyla eşdeğer müsaderenin 

54/1 maddesinde bahsi geçen eşyalar hakknda uygulanabileceğini 

hükme bağlamştr. 

2. Orantllk İlkesi 

Suçun işlenmesinde kullanlan eşyann müsadere edilmesi halinde 

bu yaptrm ile fiilin içerdiği hakszlk boyutu arasnda makul bir 

orann olmas gerekmektedir. Baz durumlarda işlenen fiilin hakszlk 

boyutunun çok az olmas sebebiyle müsadere ve bu hakszlk arasnda 

açk bir orantszlk mevcut olabilir. Bu durumda TCK 54/3 madde 

ve fkrasnca suçta kullanlan eşyann müsadere edilmesinin işlenen 

suça nazaran daha ağr sonuçlar doğuracağ ve bu nedenle hakkaniyete 



118 Özbek/Kanbur/Doğan/Bacaksz/Tepe, s. 619; Hafızoğullar, s. 616-617. 

- 65 -


aykr olacağ anlaşldğnda müsadereye hükmedilmeyecektir 119 . 

Hakkaniyetten maksat ise müsaderenin kişinin ykmna neden olmama, 

kişinin hayatn idame ettirmesini imkânsz klmama ve zorlaştrmama 

olarak yorumlanmaldr 120 . 

Orantllk ilkesinin sadece suçta kullanlan eşya yönünden kabul 

edilmiş olmas doktrinde eleştiri konusu olmuştur 121 . 

3. Ksmi Müsadere 

Kimi zaman bir şeyin sadece bütünden ayrlabilen baz ksmlarnn 

müsaderesi gerekebilir. TCK’nn 54/5. maddesi hükmünde, tümüne 

zarar vermemek kaydyla, bir şeyin bir ksmnn bütünden ayrlmas 

mümkünse, o şeyin bütününün değil, sadece o ksmnn müsadere 

edilmesini emredilmiştir 122 . 

Bu düzenleme ETCK’da bulunmamasna rağmen Yargtay tarafndan 

uygulamada geliştirilmiş ve kullanlmştr 123 . 

4. Müşterek ve İştirak Mülkiyet Halinde Müsadere 

Müsadere edilecek eşyann müşterek mülkiyete konu oluşturan bir 

eşya olmas durumunda müsadere karar ancak mahkûm olan kişiye 

düşen pay açsndan uygulanabilir. Bu düzenleme ile kanun koyucu 

eşya üzerinde payn belli olduğu ve ayrca işleme gerek olmadan pay 

sahipleri arasnda paylar orannda bölünmeyi mümkün klan müşterek 

mülkiyet bakmndan önemli bir düzenleme yapmştr 124 . 

Kanun metninde her ne kadar müşterek mülkiyet hali düzenlenmiş, 

iştirak halinde mülkiyete ise gerekçe de “müşterek ve iştirak halinde 

mülkiyete konu eşyann müsaderesi” denilerek değinilmiş ise de 

madde metninde iştirak halinde mülkiyete değinilmemesi ve durumun 

açklğa kavuşturulmamas doktrinde eleştiriye neden olmuştur. 125 

İştirak halinde mülkiyette eşyann her maliki eşyann bütününe sahiptir. 

119 Öztürk/Erdem, s. 471; İçel, s. 408; Özgenç, s. 741-742; Centel/Zafer/Çakmut, s. 709; Hakeri, s. 637; 

Demirbaş, s. 608; Yurtcan, s. 106; Certel, s. 27-28. 

120 Özbek/Kanbur/Doğan/Bacaksz/Tepe, s. 618; Hafızoğullar, s. 618. 

121 Toroslu, s. 441. 

122 İçel, s. 407; Hafızoğullar, s. 619; Hakeri, s. 638. 

123 5. CD., 23/06/1993 tarih, 2269/2585 sayl kararnda “Dava konusu Mercedes marka otomobilin sadece 

motor ve şasesinin yasal olmayan yollardan temin edilerek değiştirildiği kabul edildiğine göre, motor 

ve şasenin gümrüklenmiş değeri üzerinden ceza tayini ve zoralm karar verilmesi yerine otomobilin 

tamamnn hükme esas alnmas suretiyle hüküm kurulmas; 6. CD., 07/05/1992 tarih, 3018/3770 

sayl kararnda “Suça konu pasaporttaki sahte vizenin iptali ile sahibine iadesi yerine müsaderesine 

karar verilmesi; 5. CD. , 19/06/1984 tarih, 2182/2801 sayl kararnda “İkili Oyun adl lme sonradan 

ilave edildiği anlaşlan porno nitelikteki bölümlerin müsaderesi yerine lmin tamamnn zoralmna 

karar verilmesi yasaya aykrdr. ”(Gedik, s. 98-99). 



- 66 -


İştirak halinde mülkiyete konu eşyann müsadere edilmesi durumunda 

malik olan diğer kişiye pay değerinin para olarak ödenmesine ayrca 

karar verilmelidir 126 . 

SONUÇ 

Mülkiyet hakkna müdahale niteliği sebebi ile çok önemli bir kurum 

olan eşya müsaderesi TCK’nn 54. maddesinde güvenlik tedbiri olarak 

6 fkra halinde düzenlenmiş ve ETCK’ya göre daha ayrntl bir yol 

izlenmiştir. 

5237 sayl TCK ile 765 sayl TCK dönemine ait doktrinde 

başta müsaderenin hukuki niteliği, taksirli suçlarda uygulanp 

uygulanamayacağ gibi birçok tartşmaya son verilmiş, uygulamada 

yerleşik olarak uygulanan ksmi müsadere yasal temele kavuşmuştur. 

Bununla birlikte özellikle iştirak halinde mülkiyet durumunda eşya 

müsaderesi bakmndan TCK yeterli değildir ve iştirak halinde mülkiyet 

durumunda eşya müsaderesinin uygulama tarafndan geliştirilmesi 

gerekecektir. 

Orantllk ilkesini benimseyen ve iyiniyetli üçüncü kişileri koruma 

altna alan TCK bu anlamda mülkiyet hakkna önem veren ve bu hakk 

koruyan bir yapya sahiptir. 

 

KAYNAKÇA 

AKYILMAZ, Sevgi Gül; Osmanl Devletinde Yönetici Snf Açsndan 

Müsadere Uygulamas, in. Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 

C. XII, S. 1-2, Y. 2008. 

ALİNGE, Curt; Moğol Kanunlar, Sevinç Matbaas, Ankara, 1967. 

ALTÜRK, Yaşar; Türk Ceza Kanunu Reformu, Birinci Kitap- Toplumsal 

Değişim Sürecinde Türk Ceza Kanunu Reformu Paneli, 1. Bask, 

TBB Yaynlar, Ankara, 2004. 

ARSAL, Sadri Maksudi; Umumi Hukuk Tarihi, 3. Bask, İstanbul 

Üniversitesi Yaynlar, İstanbul, 1948. OKANDAN, R. Galip; Umumi 

Hukuk Tarihi Dersleri, 6. Bas, İstanbul, 1951. 

ARTUK, Mehmet Emin; İntihar ve İntihara Yardm Suçu Üzerine 

126 Hafızoğullar, s. 620; Yazara göre durum norm amac esas alnarak yorumlandğnda, böyle bir 

çelişkili düzenlemenin kabulü mümkün değildir. Medeni Kanunun 24/2. maddesinde yer alan yetkili 

bir merciden verilip, yerine getirilmesi görev gereği zorunlu olan bir emri uygulayan sorumlu olmaz 

hükmü gereği madem daha üstün bir menfaat gerektirdiğinde mülkiyet hakk kstlanabilmektedir, 

iştirak halinde mülkiyette, iyiniyetli üçüncü kişilere ait olmasna rağmen, suçu isleyen veya suça iştirak 

eden kişinin pay yannda, iyiniyetli üçüncü kişilerin paylar da müsadere edilebilecektir. 

- 67 -


Bir Deneme, in. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 4, 

S. 1-2, Y. 1994. 

ARTUK, Mehmet Emin/GÖKCEN, Ahmet/YENİDÜNYA, A. Caner; 

Ceza Hukuku Genel Hükümler, Yeniden Gözden Geçirilmiş 3. Bas, 

Turhan, Ankara, 2007. 

ARTUK, Mehmet Emin; Güvenlik Tedbirleri, in. Gazi Üniversitesi 

Hukuk Fakültesi Dergisi, C. . XII, S. 1-2, Y., 2008. 

ARTUK, Mehmet Emin/GÖKCEN, Ahmet/YENİDÜNYA, A. Caner; TCK 

Şerhi, c. 2, Turhan, Ankara, 2009. (Şerh) 

AYDIN, Öykü; Malvarlğna İlişkin Bir Emniyet Tedbiri Olarak Türk 

Ceza Yasas’nda Müsadere, in. Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi 

Dergisi, C. 43, S. 1-4, Y. 1993. 

BAKICI, Sedat; Ceza Hukuku Genel Hükümleri, 2. Bask, Adalet, 

Ankara, 2008. 

BAYRAKTAR, Köksal; Türk Ceza Kanunu Tasars’na İlişkin Genel 

Bir Değerlendirme ve Genel Hükümler Üzerine Birkaç Eleştiri, Türk 

Ceza Kanunu Reformu, 2. Kitap, Makaleler-Görüşler-Raporlar, TBB 

Yaynlar, Ankara, 2004. 

BAYTAZ, Abdullah Batuhan; Türk Ceza Kanununda Müsadere, 

Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yaynlanmamş 

Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2009. 

CENTEL, Nur / ZAFER, Hamide / ÇAKMUT, Özlem; Türk Ceza 

Hukukuna Giriş, Yenilenmiş ve Gözden Geçirilmiş 7. Bask, Beta, 

İstanbul, 2013. 

CERTEL, Abdulkadir; Müsadere, Seçkin, Ankara, 2008. 

DELOGU, Mauro; Suç Genel Teorisinde Alet, in. Ankara Üniversitesi 

Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 41, S. 1-4, Çeviren: Soyaslan, DOĞAN. 

DEMİRBAŞ, Timur; Ceza Hukuku Genel Hükümler, 8. Bask, Seçkin, 

Ankara, 2012. 

DÖNMEZER, Sulhi / ERMAN, Sahir; Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, 

c. 1, 12. Bas, Beta, İstanbul, 1999. 

ERTAŞ, Şeref; Eşya Hukuku, Gözden Geçirilmiş ve Genişletilmiş 6. 

Bas, Seçkin, Ankara, 2006. 

ESEN, Hüseyin; İslam Hukuku Açsndan Müsadere, in. İzmir Dokuz Eylül 

Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. XV, S. Kş- İlkbahar, Y. 2002. 

GEDİK, Doğan; 5237 sayl Türk Ceza Kanunu ve 5271 sayl Ceza 

- 68 -


Muhakemesi Kanunu’na Göre Müsadere, Adalet, Ankara, 2007. 

GÖKCEN, Ahmet; Ceza Hukuku Muhakemesinde Basit Elkoyma ve 

Postada Elkoyma, Yetgin, Ankara, 1997. 

HAFIZOĞULLARI, Zeki; Ceza Hukuku Ders Notlar, http://www. 

zekihafizogullari. com/Ceza Hukuku %20Ders%20Notlari. pdf, 04. 

06. 2008, Erişim Tarihi: 24. 03. 2013. 

HAKERİ, Hakan, Ceza Hukuku Genel Hükümler, 16. Bask, Adalet, 

Ankara, 2013. 

İÇEL, Kayhan; Ceza Hukuku Genel Hükümler II, Yenilenmiş 5. Bas, 

Beta, İstanbul, 2013. 

KARATAŞ, Mehmet; 18-19. yüzyllarda Osmanl Devletinde Baz 

Müsadere Uygulamalar, in. Ankara Üniversitesi Osmanl Tarihi 

Araştrma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S. 19, Y. 2006. 

KOCA, Mahmut / ÜZÜLMEZ, İlhan; Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 

Gözden geçirilmiş ve Güncellenmiş 5. Bask, Seçkin, Ankara, 2012. 

KURTULUŞ, Selda Binboğa, ” Yargtay’n Suçtan Kaynaklanan Mal 

Varlklarnn Müsaderesi ve El Koyma Hükümlerine İlişkin Uygulamalar, 

(www.ceza-bb.adalet. gov. tr/makale/selda_kurtulus_makalesi. doc). 

MAHMUTOĞLU, Fatih Selami; Kabahatleri Suç Olmaktan Çkarma 

Eylemi ve Düzene Aykrlklar Hukukunda İdari Yaptrm Rejimi, 


OĞUZMAN, Kemal / SELİÇİ, Özer, Eşya Hukuku, Tamamen Yenilenerek 

Baslmş 9. Bask, Filiz, İstanbul, 2002. 

ÖZBEK, Veli Özer / KANBUR, Mehmet Nihat / DOĞAN, Koray / 

BACAKSIZ, Pnar / TEPE, İlker; Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 

Güncellenmiş ve Geliştirilmiş 3. Bask, Seçkin, 2012. 

ÖZGENÇ, İzzet; Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Gözden geçirilmiş 

ve güncellenmiş 8. Bas, Seçkin, Ankara, 2013. 

ÖZÖN, Mustafa Nihat; Osmanlca-Türkçe Sözlük, 10. Bask, İnklap 

Yaynlar, İstanbul, 2008. 

ÖZTÜRK, Bahri / ERDEM, Mustafa Ruhan; Uygulamal Ceza Hukuku 

ve Güvenlik Tedbirleri Hukuku, 13. Bask, Seçkin, Ankara, 2013. 

SAVAŞ, Vural / MOLLAMAHMUTOĞLU, Sadk; Türk Ceza Kanunun 

Yorumu, 1. Bask, Seçkin, Ankara, 1995. 

SOYASLAN, Doğan; Ceza Hukuku Genel Hükümler, Güncelleştirilmiş 

5. Bask, Yetkin, Ankara, 2012. 

- 69 -


ŞEN, Ersan; Yeni Türk Ceza Kanunu Yorumu, Vedat, İstanbul, 2006. 

ŞENER, Esat; Hukuk Sözlüğü, 1. Bask, Seçkin, Ankara, 2001. 

TANER, M. Tahir; Ceza Hukuku Umumi Ksm, İstanbul Üniversitesi 

Hukuk Fakültesi Yaynlar, İstanbul, 1949. 

TATAR, Onur; Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi Kararlar Işğnda 

Mülkiyet Hakk, Ankara Barosu Yaynlar, Ankara, 2003. 

TOROSLU, Nevzat; Ceza Hukuku Genel Ksm, 19. Bask, Savaş, 

Ankara, 2013. 

ÜÇOK, Coşkun / MUMCU, Ahmet / BOZKURT, Gülnihal; Türk Hukuk 

Tarihi, 13. Bas, Turhan, Ankara, 2008. 

ÜNAL, Mehmet Ali; Osmanl İmparatorluğunda Müsadere, in. Türk 

Dünyas Araştrmalar Dergisi, S. 49, Y. 1987. 

YAŞAR, Osman / GÖKCAN, Hasan Tahsin / ARTUÇ, Mustafa; Türk 

Ceza Kanunu, Adalet, Ankara, 2010, c. 2. 

YERDELEN, Erdal; Müsadere ve Mülkiyetin Kamuya Geçirilmesi, 

Adalet, Ankara, 2010. 

YURTCAN, Erdener, Yeni Kaçakçlkla Mücadele Kanunu Şerhi, Beta, 


YÜCE, Turhan Tufan; Ceza Hukukunun Temel Kavramlar, Turhan, 

Ankara, 1985. 

ZAFER, Hamide; Ceza Hukuku Genel Hükümler, 2. Bask, Beta, 


- 70 -

AMERİKAN HUKUKUNDA KİŞİ HAKLARI İLE KAMU 

YARARLARININ DENGELENMESİNE İLİŞKİN İLKELER VE 

KAMU OKULLARINDA YAPILAN ARAMALARIN HUKUKİ 

DURUMU 

An Analyss On Balancng Test Doctrnes And Student Searches 

In The Publc Schools At The Unted States 


Yargtay 11. Ceza Dairesi Üyesi 

ÖZET 

ABD Hukukunda, arama, elkoyma ve yakalama işlemlerine karş kişilere 

güvenceler sağlayan düzenleme Anayasa’nn Ek 4. Maddesidir. 2 Bu madde 

genel olarak devlet görevlilerinin yerine getireceği bu işlemlerin makul olarak 

yürütülmesini; yaplacak işlemler için hakimden karar alnmasn, kararn da 

hem bir makul sebebe dayanmasn, hem de yaplacak işlemlerin kapsamn 

belirginleştirmesini öngörmektedir. 

Ek 4. Maddenin aradğ karar zorunluluğunun Yüksek Mahkeme kararlar 

ile şekillenen baz istisnalar vardr. Kamu okullarnda yaplan aramalar da 

Anayasa’nn Ek 4. Maddesinin gereği olan karar zorunluluğunun istisnasn 

oluşturur. Okullarda yaplan aramalarda belirli koşullara uyulmas halinde 

hakim karar aranmaz. Rutin aramalar bakmndan bir şüphe nedenine 

dayanmak gerekmez. Ancak rutini aşan aramalar makul şüpheye dayanarak 

yaplabilir. Okullarda yaplan aramalar öncelikle okul görevlileri tarafndan 

yerine getirilir. 

Anahtar Kelimeler: ABD Hukuku, Ek 4. Madde, karar zorunluluğu, arama, 

rutin arama, okullarda arama, uyuşturucu testleri, makul sebep, makul 

şüphe, gizlilik hakk. 

ABSTRACT 

The U.S. Constitution includes many fundamental guarantees of individual 

1 Bu makalenin hazrlanmasna zemin oluşturan ve University of Iowa da yürütülen çalşmalar TÜBİTAK 

tarafından sağlanan destekle gerçekleştirilmiştir. 

2 Fourth Amendment: “The right of the people to be secure in their persons, houses, papers, and 

effects, against unreasonable searches and seizures, shall not be violated, and no Warrants shall 

issue, but upon probable cause, supported by Oath or affirmation, and particularly describing the 

place to be searched, and the persons or things to be seized.” 

ABD Anayasas Ek 4. Madde: “İnsanlarn, kişisel varlğ, evleri, evrak, eşyalar bakmndan makul 

olmayan arama, yakalama ve elkoymalara karş güvende olmaya haklar vardr, ihlal edilemez. 

Görevliler tarafından bir şahitlik veya yemin ile desteklenen geçerli bir makul sebebe dayanmadğ 

sürece ve özellikle arama yaplacak yer, yakalanacak kişi veya elkonulacak eşya tam olarak 

tanmlanmadan bir karar verilemez.” 

- 71 -

Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine 

İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu 

liberty, including the right to be free from unreasonable searches and seizures. 

According to The Fourth Amendment all searches and seizures must be 

reasonable and be supported by probable cause in order for them to be 

conducted. The Fourth Amendment protects the people against unreasonable 

searches and seizures by requiring warrant based on probable cause. This 

Amendment provides a general standard that all searches and seizures must 

be reasonable. It also imposes obtaining warrant, relying on probable cause, 

and describing particularly the place to be searched, and the persons or 

things to be seized. 

The Supreme Court has interpreted the Fourth Amendment to include a 

presumptive warrant requirement. The Supreme Court, however, has also 

recognized situations that render obtaining a warrant impractical or against the 

public’s interest and has accordingly crafted various exceptions to the warrant 

and probable cause requirements of the Fourth Amendment. There are some 

exceptions to the warrant requirement, which have been established by the 

Supreme Court. To give an example of those exceptions is school search. At 

the schools as a principle, officers may conduct routine stops and searches 

without a warrant or probable cause. Routine searches are permissible under 

the school search doctrine, not requiring a search warrant, probable cause, 

reasonable suspicion, or even an articulable suspicion. School searches at 

the public scholl is made primarily by school officers. 

Key Words: Fourth Amendment, search warrant, search, seizure, school 

search, drug testing, probable cause, reasonable suspicion, routine searches 

 

GİRİŞ 

Okullardaki disiplini sağlama zorunluluğu, okul çağndaki çocuklarn 

durumunun yetişkinlere göre daha farkl ele alnmasn gerektirmektedir. 

Bu durum okullarda yaplan aramalar bakmndan özel kurallar 

geliştirilmesine neden olmuştur. 3 

Yüksek Mahkemenin bunlarla ilgili dört tane örnek karar bulunmaktadr. 

Bunlardan birisi öğrencinin çantasnda, diğeri elbiseleri çkartlarak 

bedeninde yaplan arama ile ilgili; diğer ikisi ise öğrencilerin uyuşturucu 

testlerine tabi tutulmas ile ilgilidir. Kamu okullarnda yaplan aramalarn 

kurallar ile özel okullarda kabul edilen aramaya ilişkin kurallar 

farkldr. Bu nedenle konuyu incelerken her iki alandaki yetki ayr 

irdelenmiştir. 

Yüksek Mahkemenin gerek arama ve elkoyma işlemleri, gerekse 

uyuşturucu testlerine ilişkin kararlarna bakldğnda bunlarda idari 

faaliyeti gerçekleştiren görevlilerin okul yetkilileri olduğu görülmektedir. 

3 Okullarda aramalara ilişkin genel değerlendirmeler için bkz. Lawrence F. ROSSOW-Jacqueline 

A.STEFKOWICH, Search and Seizure In The Public Schools, 3rd Edition, 2006; Jon M. VAN DYKE-Melvin 

M. SAKURAI, Checklists For Searches and Seizures In The Public Schools, 2001, West Group. 

- 72 -


Kolluk görevlileri kural olarak bu faaliyetlere katlmaz. Okul görevlilerince 

polis ile irtibata geçerek onlarn da karar almadan yaplan bu aktivitelere 

dahil edilmesinin sağlanmas halinde varlacak sonuçlar veya buna ilişkin 

nasl bir kuraln geçerli olacağ konusu bu kararlarda aydnlatlmş 

değildir. 4 Kolluk görevlilerinin katlm konusu bu nedenle ayr bir 

başlk altnda ele alnacaktr. 

Okullarda öğrenciler zaman zaman uyuşturucu testlerine tabi 

tutulmaktadr. Eğer rutin olarak yaplan bir uygulama ise yani belirli 

bir programa katlan tüm öğrencilerin buna dahil edilmesi söz konusu 

ise o zaman makul şüphe olmadan da öğrenciler bu uygulamaya zorunlu 

olarak tabi tutulabilmektedir. 5 

I. KAMU OKULU ÖĞRENCİLERİNİN GİZLİLİK HAKKI VE 

DOKTRİNLER 


Gizlilik hakk veya mahremiyet hakk, ‘yalnz braklma hakk’ olarak 

tanmlandğ eski dönemlerden günümüze kadar çok ciddi değişimlere 

uğramştr. Bilgi teknolojisinin artş ile birlikte, özel hayatla ilgili 

olarak ortaya çkan yeni kavramlar ve tanmlar, bu kavram üzerinde 

daha geniş bir kanun çalşmas yaplmas gereğini ortaya koymuştur. 

Bu gün bilginin saniyeler içinde bütün dünyay dolaşabildiği 6 ve hatta 

dünyay aşp uzayda uydulardan geçen milyonlarca dijital bilgi dosyas, 

resim veya videolarn dolaştğ teknoloji imkanlar içinde daha yeni 

tanmlamalara ve tasniflere ihtiyaç vardr. Kullanlan her bir terim 

veya kavram baz yöntem ve gereçleri kapsamakta ise çok geçmeden 

ortaya çkan yeni çalşmalar tanmlarn değişmesi veya genişletilmesini 

gerektirmektedir. 

Gizlilik hakk, kişilerin korunmaya değer yararlarnn teminat altna 

alnmas ve özel saylan bilgilerinin ortaya çkmasna karş olma 

hakkdr. Suçlayc olmamasna rağmen utandrc, hassas veya çok 

fazlaca özel bilgiler olabilir. Ek 4. Maddenin masum insanlara yönelik 

korumas olmasayd devlet bütün özel konuşmalar dinleyebilir, kişinin 

hastalğn, aşkn, yaknmalarn vebuna benzer şekilde kişiyi suçlamaya 

elverişli olmayan ama yine de hassas olan bilgileri elde edebilirdi. 7 

Gizlilik hakknn legal, meşru, hukuken savunulabilir alanlarda ileri 

4 Steven L. EMANUEL, Criminal Procedure, Aspen Publishers. 27th Edition, 2007.s. 161. 

5 Wayne R. LAFAVE, Search and Seizure, A Treatise on the Fourt Amendment, Volume 5, Fourth Edition, 

Thomson-West 2004, s. 513; ROSSOW-STEFKOVICH, s. 1. 

6 M.Murat YARDIMCI, Amerika Birleşik Devletleri Hukuku, Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi İçtihatlar 

ve Türk Hukukunda İletişimin Denetlenmesi, Ankara, 2009, s. 6. 

7 Stephen A. SALTZBURG - Daniel J. CAPRA - Angela J. DAVIS, Basic Criminal Procedure, 4th Edition, 

Thomson-West 2005, s.104. 

- 73 -



sürülmesi gerekir. İllegal faaliyetler bakmndan gizlilik menfaatlerine 

ilişkin yasal-meşru bir beklenti kabul edilmemektedir. Buna göre 

kişi illegal faaliyetlerine dair gizlilik iddia edemez, ancak maddenin 

bunun dşndaki genel korumalarndan yararlanr. Kolluğun araştrma 

faaliyeti gerçekleştirilmeden önce ilgili faaliyetin illegal olup olmadğn 

söylemek aslnda mümkün değildir. Eğer bir araştrmann belli bir 

tarzda yürütülmesi sadece illegal faaliyetin olup olmadğn ortaya 

çkarabilecek nitelikte ise ve masum bir faaliyeti açğa vurmayacaksa, 

yaplan işlem, Ek 4. Maddeye aykr bir arama işlemi (“search”) olarak 

kabul edilmez. 8 

Yüksek Mahkemenin kararlar üzerinde bir mukayese yapmak gerekirse, 

kişilerin evlerini ve işyerlerini arama konusunda gösterdiği hassasiyete 

göre bakldğnda okullar ve cezaevlerinde yaplan aramalarda ayn kat 

tutumu göstermediği, bunlar bakmndan daha kolay izin verilebileceği 

şeklinde bir yaklaşm sergilediği görülmektedir. 9 Okullarda yaplacak 

aramalarda uygulanmas gereken kurallar ve çerçeveyi belirleyen baz 

kararlar vardr. Bunlarn en başnda ise bir lise öğrencisinin snrl 

şekilde aramaya tabi tutulmasn konu alan New-Jersey v. T.L.O. 

karar gelmektedir. 

Genel olarak ifade etmek gerekirse, gizlilik haklarna ait beklentileri 

bakmndan lise çağndaki öğrenciler yetişkinlerden farkl 

değerlendirilmektedir. Baz tehlikelerden korunmas gayesinden 

hareket edilerek onlarn arama ve uyuşturucu testlerinin uygulanmas 

konusunda daha daraltlmş gizlilik beklentilerine sahip olabilecekleri 

kabul edilmiştir. 

Öğrencilerle ilgili aramalarda aranan şartlar Ek 4. Maddenin 

zorunluluklar ile tam olarak uyumlu olmayabilir. Söz konusu aramalar 

hem lise seviyesinde hem de üniversite seviyesinde geçerlidir. Lise 

öğrencilerinin aranmasnda kendi üzerleri ve dolaplar gündemde iken 

üniversite öğrencileri için bu durum kaldklar yurtlardaki odalarla 

ilgilidir. 10 Ancak aramalarn yaplmas için asgari “makul şüphe” koşulu 

aranr. Bu hem öğrencilerin gelişigüzel ve keyfi olarak aranmasn 

önlemek için hem de yöneticilerin de aramay yerine getirmede uymas 

gereken kurallar bilme açsndan önemli bir standarttr. 11 

Üniversite ve yüksekokul kampüslerinde yaplan aramalar liselerden 

farkllk gösterir. Buradaki aramalar daha çok öğrencilerin odalarnda 

8 SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 113. 

9 Marc L. MİLLER-Ronald F. WRIGHT, Criminal Procedures, The Police, Aspen Publishers, 3 rd Ed. 2007, 

s.267. 


Thomson-West 2004, s. 486. 

11 LAFAVE, Search and Seizure, s. 491. 

- 74 -


yaplmaktadr. Ayrca aramalara genellikle kolluk yetkisine sahip olan 

görevliler de iştirak etmektedir. Bu nedenle tamamiyle liselerde yaplan 

aramalara benzeterek açklamak zordur. Benzerlik gösteren taraflar 

ise genellikle uyuşturucu sorunlarndan dolay aramalarn yaplmas 

ve aramalarda makul şüphe standardnn esas alnmasdr. 12 

Lise öğrencilerinin aranmasn konu alan New Jersey v. T.L.O. karar 13 

bu alanda önemli bir örnek teşkil eder. Bu kararda Mahkeme, lise 

(highschool) öğrencilerinin okula devam ederken gizlilik hakkna dair 

beklentilerinin yerinde olduğunu ilke olarak kabul etmiştir. Prensip 

olarak ögrencilerin de yetişkinler gibi gizlilik haklarna sahip olmas 

gerektiği kabul edilmiş ancak yaplan aramalar makul şüpheye dayandğ 

için hukuka uygun saylmştr. Mahkeme bu kararda, okul görevlilerinin 

bir öğrencinin çantasn açmas ve arama yapmasn onaylamştr. 

Ancak bunu öğrencinin gizlilik hakkn inkar ettiği için değil, yaptğ 

denge analizine göre, olaydaki şartlar altnda gizlilik hakkna karşlk 

okul disiplinine ilişkin düzenlemelerdeki yüksek kamu yararlarnn 

ağr basmasndan dolaydr. Ayrca arama makul şüpheye dayanarak 

yaplmş olduğu için Ek 4. Maddeye uygun bir arama olarak kabul 

edilmiştir. Bir karar alnmamş olsa bile makul sebep aramak gibi 

daha yüksek bir standart yerine makul şüphe temeline dayanarak 

aramay makul saymştr. 14 

Mahkeme okuldaki öğrenciler bakmndan Hudson v. Palmer davasnda 

konu olan hapishane aramalarndaki uygulamay doğrudan uygulamay, 

kabul etmemiştir. Orada yani hapiste bulunanlarn gizlilik haklarnn 

tamamen bertaraf edilebileceğini kabul etmiştir. Ancak, okullar gizlilik 

yarar konusunda hapishane ile eşit tutulamaz. Bir öğrenci kişisel 

bir mülkünü okula getirmekle bütün gizlilik yararlarn kaybetmez. 15 

B. Veli Yerine Kullanlan Yetki: “Loco Parents” Doktrini 

Loco parentis doktrini (in place of parent), ebeveynlerin anne babalktan 

kaynaklanan otoritesini ve yetkilerini çocuklarnn eğitim zamanlarnda 

okul görevlilerine devretmiş saylmasdr. Okullarda yaplan aramalar 

bakmndan mahkemeler bu teoriyi başlangçta kullanmşlardr. 

Ancak Yüksek Mahkemenin son zamanlardaki kararlarnda özellikle 

T.L.O. kararnda bu teoriden daha çok denge analizi (“balancing test”) 

ve özel zaruretler (“special needs”) doktrinlerinden yararlanldğ 

görülmektedir. 16 


13 New Jersey v. T.L.O., 469, U.S. 325,105, S. Ct. 733, 83 L. Ed. 2d.720 (1985). 

14 SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 126 

15 SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 126 


Thomson-West 2004, s. 486. 

- 75 -



Loco parentis teorisinin kullanlmas daha çok lise öğrencileri için 

mantkl gibi görünse de üniversite öğrencileri bakmndan zaten isabetli 

değildir. Çünkü üniversite öğrencilerinin çok az 18 yaşn altndadr. 

Bu rakam bir dönemde yüzde ikinin altnda ifade edilmiştir. 17 Diğer bir 

nokta ise eğitimde gönüllü görev alma eğiliminin olduğu dönemlerde 

loco parentis doktrininin mantki bir temeli vard. Ancak günümüzde 

tüm eğitim görevlileri devletin eleman olarak görev yapmaktadr. Sadece 

baz okul dş faaliyetlere katlan öğrencilere rehberlik eden eğitimciler 

kamu görevlisi olmayp, velilerden bu faaliyetler için izin alarak onlar 

adna gönüllü ya da ücretli olarak onlar temsil etmelerinden söz 

edilebilir. Bu durumda loco parentis ilkesinin benimsenmesi kabul 

edilebilir. 18 

C. Özel Zaruretler: “Special Needs” Doktrini 

Yüksek Mahkemenin okullarda uyuşturucu testlerinin uygulanmasna 

dair kararlarnda “special needs”/özel zaruretler gerekçesine 

dayanlmştr. Bunlar Vernonia ve Earls kararlardr. Benzer şekilde 

uyuşturucu testlerinin uygulanmasn onaylayan 7 ve 8. Federal 

Temyiz Mahkemelerinin kararlar vardr. 19 Federal 5. Temyiz 

Mahkemesinin Pierce v. Smith 20 kararnda special needs doktrinine 

dayanarak uyuşturucu testlerinin bireysel şüphe olmadan uygulanmas 

onaylanmştr. 21 Genellikle özel zaruret analizinin uygulandğ 

durumlarda iki aşama vardr: Birincisi, mahkemeler devletin kontrol 

amacnn sonuçta adli bir soruşturmaya götürecek bir faaliyet olmaktan 

ziyade idari düzenleyici nitelikte olup olmadğn belirler. İkinci olarak 

eğer amaç bu ise mahkemelerin buradaki idari yarar, müdahaleye 

uğramş olan birey yarar ile dengelemesi gerekir. 22 

Ek 4. Maddenin aradğ en temel zorunluluk, bilindiği gibi yaplan arama 

ve elkoymalarn bir karara dayanarak yaplmasdr. Bu kararn da yine 

geçerli bir makul sebep göstergesine dayanmas da ayn bağlamda aranan 

bir zorunluluktur. Böyle bir karar ile yetkilendirilmemiş görevlilerin 

yaptğ işlem, Ek 4. Madde ilkelerine göre makul olmayan işlemdir ve 

hukuka aykr olarak nitelenir. Ancak bu ana kuraln baz istisnalar 

vardr. Bunlardan en önemlisi “özel gereksinimler” doktrini olarak da 

adlandrlan istisnadr. Bu istisna ilk başlarda “özel gereksinimler” 

olarak nitelendirilmemişti. Ama sonradan kolluk faaliyetlerinin ihtiva 



19 DYKE-SAKURAI, 12-12. 

20 Pierce v. Smith, 117, F 3 d, 866 (5 th Cir. 1997) 

21 ROSSOW-STEFKOVICH, s. 20. 

22 Andrew E. TASLITZ-Margaret L. PARIS- Lenese C. HERBERT, Constitutional Criminal Procedure, 3 rd Ed. 

2007 Ed. s. 401. 

- 76 -


ettiği amaçlarn ötesinde baz ihtiyaçlarn gündeme gelmesiyle ortaya 

çkmştr. 

Okullarda ve cezaevlerindeki aramalarda amaç kolluk fonksiyonuna 

hizmet etmek değilse, bunlar “idari aramalar” olarak nitelenir. Yüksek 

Mahkeme bu aramalarn hakllk gerekçesi olarak “özel zaruretler” 

doktrinini inşa etmiştir. “Özel zaruretler” doktrininin ilk olarak ortaya 

çktğ dava New Jersey v. T.L.O. davasdr. 23 “Özel zaruret”in nasl 

anlaşlmas gerektiği konusunda bu kararda ayrntl değerlendirmelere 

yer verilmiştir. 

Bu aramalarda kolluk birimlerinin fonksiyonlarn yerine getirme 

hedeflerinden ziyade adli amaçl olmayan ama toplum açsndan 

gerçekten önemli baz zaruretlerin karşlanmasn sağlayan işlemler 

söz konusudur. 24 Yüksek Mahkeme bunlar bakmndan karar almaya 

gerek olmadğ gibi rutin olarak yaplacak aramalarda makul sebebe ya 

da şüphenin en alt seviyesine dahi ihtiyaç olmadğ ilkesini koymuştur. 

Bu nedenle bu kategori arama türleri bazen “şüphe olmakszn arama/ 

suspicionless searchs” olarak da adlandrlmaktadr. 25 

Yüksek Mahkemenin kararlarna bakldğnda idari aramalar, 

snr aramalarn ve yollarda araç kontrolü için kurulan noktalar 

ilgilendiren davalar genellikle “özel zarurete” dayanan aramalardan 

ayr tutmaktadr. Kimi yazarlar da “özel zaruret” doktrinlerini idari 

aramalar doktrinininden ayr ele almaktadrlar. 26 Bunlar bakmndan 

“kamu yarar zorunluluklarna dayanan özel gereksinimler” 

şeklinde bir ifade kullanlabilir. Devlet, toplumun güvenliği ve benzeri 

zorunluluklar gözeterek baz yerlerde genel gözetim-denetim yapma 

ihtiyac duyabilir. 27 Çünkü, Devletin yararlar, bireylerin gizlilik 

yararlarna ağr basmaktadr. Bu gerekçeden hareketle Yüksek Mahkeme 

bu tür aramalarn yürütülmesinde yetkililere geniş bir çalşma alan 

sunmaktadr. 28 

D. Yararlarn Dengelenmesi: “Balancng Test” Doktrini 

1. Genel Olarak 

Kamusal özel bir zaruretten kaynaklanarak bir arama veya elkoymaya 

izin verilmesi mahkemelerce değerlendirilirken bir denge analizine 

başvurulur. Burada belirtilen zaruretler ile bu ihtiyaç ve zorunluluklara 

23 DRESSLER-MICHAELS, Understanding Criminal Procedure, 4th Ed. s. 328. 

24 Erwin CHEMERINSKY-Laurie L. LEVENSON Criminal Procedure, Investigation, Aspen Publishers, 2008, 

s.191; Brent E. NEWTON, Practical Criminal Procedure, A Constitutional Manual, NITA, 2005, s. 91. 

25 Micheal A. CRETACCI, Supreme Court Case Briefs in Criminal Procedure, 2008, s. 109. 

26 DRESSLER-MICHAELS, Understanding Criminal Procedure, 4th Ed. s. 327. 

27 Brent E. NEWTON, Practical Criminal Procedure, A Constitutional Manual, NITA, 2005, s. 91. 

28 Micheal A. CRETACCI, Supreme Court Case Briefs in Criminal Procedure, 2008, s. 109. 

- 77 -



dayanarak gercekleştirilen devlet faaliyetinden dolay bireylerin 

menfaatleri ne kadar etkilenmiş, ne kadar zarar görmüştür, buna bakmak 

gerekir. Yani ksaca bir zarar ve zaruret yarşmas gerçekleşmektedir. 29 

İlk olarak saptanmas gereken iki husus daha vardr: (a) devletin 

zaruri gördüğü hedefini gerçekleştirmede seçilen yöntem ve yollarn 

etkinliği, (b) bu amacn elde edilmesi için daha az snrlayc olabilecek 

alternatif başka yol ve yöntemlerin olup olmadğ ve varsa bunlarn 

erişilebilirliği. Bundan sonra tabir yerinde ise yarşmada karşlkl iki 

kefede faktörler yer alr: Bir kefeye kamunun yararlar ve toplumsal 

baz zorunluluklar, diğer kefeye ise bireylerin hassasiyetle korunmas 

gereken menfaatleri konulur. 30 Denge analizinde devletin yararlar ya 

da toplumsal amacn iyi belirlenmesi gerekir. 

Denge analizi ölçütü (balancing test) uygulamasnda Camara yararlar 

dengesi ölçütü uygulanmaktadr. Okullardaki aramalar bakmndan 

somut olarak öğrencinin gizlililik yarar beklentileri ile öğretmenlerin 

ve yöneticilerin okullardaki disiplini sağlamadaki hayati zorunluluklar 

karşlaştrlmaktadr. 31 

2. Yararlarn Dengelenmesi Teorisinin Okullardaki Aramalarda 

Uygulanmas 

T.L.O. kararnda, bir yararlar karşlaştrmas yaplmştr. Bir yandan 

devletin okullardaki disiplini sağlama, gençlere ve çocuklara iyi bir 

eğitim ortam hazrlama öncelikleri, diğer yanda öğrencilerin gizlilik 

yarar karşlaştrlmakta ve bunlardan hangisine öncelik verileceği 

tartşlmaktadr. Yaplan dengeleme analizi sonucunda okullardaki 

disiplinin sağlanmasna öncelik tannmasna karar verilmiştir. 32 

Yüksek Mahkeme baz kararlarda okullarda alnan bir ksm idari 

önlemlerin bireysel bir şüphe olmadan da makul olarak nitelenebileceğini 

ima etmiştir. Ancak bunun için baz asgari koşullarn bulunmas 

gerekmektedir. Bunlar; yaplan işlem ile gizlilik hakk ihlalinin en 

aza indirgenmesi ve ayrca alnan önlemlerin bireyin makul gizlilik 

beklentisini görevlilerin tümüyle takdir ve keyfiliğine braklmamasnn 

sağlamasdr. 33 

3. Yararlar Dengelenmesi Analizi ve Şüphenin Derecesi 

T.L.O. karar ile aramalar hakl gösteren gerekçe standardn 

29 Andrew E. TASLITZ-Margaret L. PARIS- Lenese C. HERBERT, Constitutional Criminal Procedure, 3 rd Ed. 

2007 Ed. s. 401. 

30 TASLITZ-PARIS-HERBERT, Constitutional Criminal Procedure, 2007. s. 401. 


32 SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 262; WEINREB, s. 292. 


- 78 -


normal aramalar için geçerli olan makul sebep seviyesinden makul 

şüphe derecesine indirilmiştir. 34 Aslnda yararlar dengelenmesinin 

benimsenmesi hiç bir gerekçe olmadan arama yaplmasn değil, en 

azndan makul şüpheye dayanan bir aramaya izin vermeyi gerektirir. 

Ancak bu standardn yükseltilmesi de işin doğasna aykrdr. T.L.O. 

kararndan çkarlabilecek bir yoruma göre, okullardaki aramalarda 

makul sebep seviyesinde bir hakllk gerekçesi aramak buradaki 

denge analizine aykrdr. Bu durum yararlar yarşnda eşit olarak 

karşlaştrmaya tabi tutulacak olan öğrencilerin gizlilik yararlarna 

gereğinden fazla ağrlk vermek anlamna gelir. Okullarda görevlilerin 

karşlaştklar sorunlarda arama yapmalar için karar almalarn 

zorunlu tutmak gerekseydi bir çok hayati arama zamannda yaplamaz 

ya da çok geç yaplabilir. Sonuç itibaryle bu durum okul disiplininin 

ve eğitim ortamnn zarar görmesine neden olurdu. Küçük çaptaki 

problemleri az bir müdahele ile önlemek mümkün iken, arama için 

daha üst seviyede şüphe dayanağ aramak, hastalğn genişlemesine 

yol açmak demektir. 35 

Okul görevlilerinin makul şüphenin varlğn ortaya koymak için belirli 

hususlar vurgulamalar gerekir. Tespit edilen belirli gözlem ve bilgiler, 

dikkate alnan tüm olgulardan gözlemlerden elde edilen çkarmlar, 

bütün bunlar kendi eğitim deneyim ve birikimleri ile birleştirip bir 

suçun varlğn ve aramada delil elde edileceğine ilişkin nasl bir yoruma 

ulaştklarn belirtmeleri gerekir. 36 

II. KAMU OKULLARINDA ARAMA VE ELKOYMAYA DAİR KARARLAR 

A. New Jersey V. T.L.O. Karar 37 

1. Karara Konu Olan Olayn Özeti 

Lisede okuyan iki öğrenci okulun lavabolarnda sigara içmekte 

iken bir öğretmen onlar yakalamş ve okul kurallarna göre sigara 

içmek yasaklanmş olduğu için müdür yardmcsna götürmüştür. 

Öğrencilerden T.L.O.’nun sigara kullandğn inkar etmesi üzerine, 

müdür yardmcs onun el çantasn açp içinde gördüğü sigara paketini 

çantadan çkartrken, bu kez uyuşturucu kullanmaya yarayan kağtlarn 

da olduğunu fark etmiş ve çantasnda detayl bir arama yapmştr. 

Bu arama srasnda onun uyuşturucu satma işine angaje olduğunu 

gösteren deliller ve ayrca bir dolarlardan oluşan bir miktar para, bu 

paralarn alnp verildiği kişilerin isimleri ve bir mektup bulunmuştur. 

Bu aşamada T.L.O. adl öğrenci uyuşturucu satma suçunu itiraf etmiş 




37 New Jersey v. T.L.O., 469 U.S. 325, 105 S. Ct. 733, 83 L.Ed.2d.720 (1985). 

- 79 -



ve elde edilen bulgular polise teslim edilerek hakknda açlan davada 

delil olarak kullanlmştr. 38 

2. Yüksek Mahkemenin Karar ve Gerekçe 

Mahkeme olayda müdür yardmcsnn öğrencinin çantasnda yaptğ 

aramann hukuka uygun olduğu sonucuna varmştr. Çünkü, olayn ilk 

olarak kendisine bir öğretmen tarafndan intikal ettirilip anlatlmas 

ile öğrencinin çantasnda sigara bulunabileceğine dair makul inanca 

sahip olmaktadr. 39 

Olayda karar olmakszn arama yapmaya izin verilmesinin gerekçelerine 

değinmek gerekirse, okullarda arama yapmak zarureti gündeme 

geldiğinde hakimden karar alnmasn zorunlu tutmak ayr ve uzun 

bir süreç gerektireceği için pek uygun düşmemektedir. Bunun için 

bir kaç neden vardr. Okullardaki aramalar bilindiği gibi idareciler ve 

öğretmenler tarafndan yürütülmektedir. Oysa okullarda arama yapmak 

için hakimden bir karar alnmas yoluna gidilmesi süreci uzatan bir 

işlem olup pek alşlmş bir durum değildir. Bunlar bakmndan karar 

alma yükümlülüğünü getirmek, okul güvenliği açsndan zorunlu olan 

disiplini sağlamadaki acelecilik ile bağdaşmaz. 40 

3. Karardan Çkan Sonuçlar 

T.L.O. kararndan çkan sonuca göre, okul görevlilerinin karar olmadan 

arama yapabilmesi için, öğrencinin okul disiplin kurallarna aykr 

bir davranş olmas veya kanunlara aykr bir eylemi bulunmas 

gerekir. Ayrca arama ile buna ilişkin bir delil ortaya çkaracağna 

dair şüphelenmeye yeterli olabilecek makul nedenlerin de bulunmas 

gerekmektedir. 41 

Kararda özellikle öğrencilerin de Ek 4. Madde tarafndan korunan 

makul gizlilik beklentisine sahip olduklar belirtilmiştir. Ayrca okul 

görevlilerinin devletin bir temsilcisi, eleman olmas nedeniyle Ek 4. 

Maddenin snrlamalarna tabi olduğu belirtilmiş ve bunlarn annebabay 

temsil etmeleri nedeniyle devlet görevlisi saylmayacaklar 

iddias kabul edilmemiştir. 42 

Diğer taraftan T.L.O. kararnda açk ve cevapsz braklan baz 

hususlarn da olduğunu ifade etmek gerekir. Öğrencilerin üzerlerinde 

38 DRESSLER-MICHAELS, s. 328; WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 170; COOK-MARCUS- 

WILSON, s. 249. 

39 WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 171; LAFAVE, Search and Seizure, s. 539. 

40 SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 262; DRESSLER-MICHAELS, s. 328. 

41 EMANUEL, s. 161; BLOOM, Searches, Seizures, and Warrants, s. 82; ISRAEL-LAFAVE, Criminal 

Procedure Constitutional Limitations, 6 th Ed. s. 138; DYKE-SAKURAI, 3-47. 

42 Jon M. Van DYKE - Melvin M. SAKURAI, Checklists for Searches and Seizures in Public Schools, West 

Group, 2001, s. 1-9; ROSSOW-STEFKOVICH, s. 11. 

- 80 -


yaplacak aramalar bakmndan bireysel şüphenin her zaman 

gerekli olup olmayacağ ve bunun derecesi belirgin değildir. Ayrca 

öğrencilerin masalar ve kilitli dolaplar bakmndan gizlilik haklarna 

dair beklentilerine ne kadar karşlk verilmesi gerektiği konusu 

aydnlatlmamştr. Yine kolluk görevlilerinin aramalara iştirak etmeleri 

ihtimalinde uygulanmas gereken kurallarda bir farkllk olup olmayacağ 

hususu da belirginleştirilmemiştir. 43 

Karar incelendiğinde ilk akla gelen soru, kamu okullarnda yaplan 

aramalarn Anayasa’nn Ek 4. Maddesi ilkelerine tabi olup olmadğdr. 

Bu konuda devletin ileri sürdüğü argüman, okullarda yöneticilerin 

öğrenci velileri adna hareket ettiği varsaym üzerine kurulu idi. Bu 

iddia esas alndğnda, aramay yapan ve faaliyeti denetlenecek kişilerin 

niteliğinin kamu görevlisi değil özel kişiler olarak kabul edilmesi 

gerekmektedir. Özel kişilerin faaliyetleri ise bilindiği gibi Maddenin 

denetim alan dşnda kalmaktadr. Mahkeme prensip olarak okul 

görevlilerinin Anayasa’nn ilgili hükümlerine tabi olmas gerektiğini 

kabul ettiği için bu varsaym yerinde bulmad ve uygulamann Ek 4. 

Madde kapsam dşnda kalmas gerektiği iddialarn reddetti. 44 

Mahkemeye göre öğrencilerin okula getirdikleri eşyalar üzerinde 

gizlilik haklarnn varlğn kabul etmek gerekir. 45 Ancak okullarda 

yaplacak aramalar bakmndan da karar ve makul sebep koşulu 

aramay görmezden gelmenin hakllğna sayg duymaya yol açan baz 

özel zaruretler olabileceği de kabul edilmelidir. 46 Bununla birlikte 

okullarda görevlilerce yaplan aramalarn Ek 4. Madde ilkelerine 

uygun olmas zorunluluğu benimsenmiştir. Ne var ki, bunlarn karar 

zorunluluğu ve makul sebep gösterme gerekliliğinin istisnalar arasnda 

kaldğ sonucuna varlmştr. 47 Kararn gerekçesinde bu olayda bir 

denge gözetilmesi gerektiğine; öğrencinin gizlililik yarar beklentileri 

ile öğretmenlerin ve yöneticilerin okullardaki disiplini sağlamadaki 

hayati zorunluluklar karşlaştrldğnda ikincisinin daha ağr basmakta 

olduğuna karar verilmiştir. 48 

Sonuç olarak, okul düzeninin sağlanmas zorunluluğu gerekçesiyle 

yetkililer tarafndan yaplan aramalara toleransla yaklaşlmas 

gerektirdiğini kabul eden Mahkeme, hakimden karar alnmas 

zorunluluğunu reddederek, okullarda bireysel şüphe üzerine arama 

43 ISRAEL-LAFAVE, Criminal Procedure Constitutional Limitations, 6 th Ed. s. 138. 

44 DRESSLER-MICHAELS, s. 328; McINNIS, The Evolution of the Fourt Amendment, 2009, s. 154. 

45 DRESSLER-MICHAELS, s. 328; McINNIS, The Evolution of the Fourt Amendment, 2009, s. 154. 

46 EMANUEL, s. 160; SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 262. 

47 WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 170; DRESSLER-MICHAELS, s. 328. 

48 WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 170; McINNIS, The Evolution of the Fourt Amendment, 

2009, s. 154; COOK-MARCUS-WILSON, s. 251. 

- 81 -



yaplmasn ve yaplan aramalarda “makullük” testinin uygulanmasnn 

yeterli olduğuna karar vermiştir. 49 

4. Terry Karar ile Mukayese Edilmesi 

T.L.O. olaynda Terry doktrinini 50 uygulamak mümkün değildi. Çünkü 

Terry usulü aramalarda mutlaka bir makul şüphe koşulu aranr. Ama 

Terry doktrinine göre yaplan aramalarn özelliği, delil toplamaktan 

ziyade güvenliği sağlama öncelikli olmasdr. Daha çok görevlilerin 

ve diğer insanlarn korunmas, can güveniliğinin sağlanmas amacn 

taşmaktadr. 

Terry kararnda uygulanan ilke “yararlar dengesi yaklaşm” idi. 

İdari denetlemeler (administrative inspections), düzenleyici aramalar 

(regulatory search) ve “özel zaruretlere” dayanan ve kolluk amac 

dşnda amaç ve ihtiyaçlara baklarak işlem yaplan bir çok davada 

ayn denge analizi teorisi kullanlarak yaplan işlemler onaylanmştr. 

Terry v. Ohio kararnda “toplumun yarar ile kişinin kolluk görevlileri 

tarafndan gelecek müdahelelere karş özgür olma hakk arasndaki 

denge” değerlendirmesi yaplmş; Pennsylvania v. Mimms kararnda ise 

“yaplan bir elkoymann anayasaya uygunluğunu gözden geçirip sonuç 

çkarrken sözkonusu faaliyetler ile karşlanan toplum yararlarnn 

ağrlğ ve bunun toplumun menfaatlerini ileri götürmede temin ettiği 

ilerlemenin derecesi ile kişinin bireysel özgürlüklerine müdahalenin 

ciddiyeti” arasnda bir denge değerlendirmesi yapldğ belirtilmiştir. 51 

T.L.O. davasnda ise arama, yöneticilerin kendilerinin ya da orada 

bulunanlarn güvenliği düşünerek yaplmamştr. Aramann asl nedeni, 

öğrencinin sigara konusunda okul kurallarn ihlal ettiği şüphesi ve okul 

çantasnda buna ilişkin delil bulunabileceğine dair düşüncedir. Aramada 

49 WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 170; COOK-MARCUS-WILSON, s. 252; BLOOM, 

Searches, Seizures, and Warrants, s. 82; WEINREB, s. 293. 

50 Terry Doktrini: Terry olaynda, 30 yldr ayn bölgede görev yapan resmi elbiseli bir polis, iki adamn 

köşede durup, konuştuklarn görür. Bu iki kişi bir dükkann içine bakp, gidip gelmekte ve tekrar 

içeriye bakmakta ve uzaklaştırmaktadrlar. Bu srada üçüncü bir adamda onlarn yanna gelerek bir 

şeyler söyler ve dağlrlar. Üçü dükkann önünde yeniden bir araya gelince memur yanlarna gider, 

kendisini tantır ve kimlik sorar. Daha sonra da svazlayarak üst yoklamas yapar. Terry adl kişi ile, 

diğer kişinin üzerinden ruhsatsz silah çkar. Terry kararnn yorumuna göre kolluğun kişileri yolda 

durdurup kimlik sormas ve yoklama suretiyle silah aramas, özel hayatın gizliliğine müdahale teşkil 

etmez. Çünkü suç işlediği konusunda basit şüphe (umma) varsa polis bir kişiyi durdurup soru sorabilir. 

Silahl olduğu şüphesi varsa yoklama suretiyle arayabilir. Durdurup soru sorduğu ve yoklama yolu 

ile aradğ kişi hakknda kuvvetli şüphe doğarsa, o zaman “yakalama” (formal arrest) yetkisi doğar. 

Yakalama srasnda detayl üst aramas yapma yetkisi de kazanr. 

Kararn özeti ve açklama için bkz.www.hukukturk.com/fractal/hukukTurk/pages/dwnldCntHT. 

jsp... Yorum için bkz. Feridun YENİSEY “Durdurma”, www.hukukturk.com/.../hukukTurk/pages/ 

dwnldCntHT.jsp 

51 Ronald J. ALLEN-Joseph L. HOFFMANN-Debra A. LIVINGSTON-William J. STUNTZ, Criminal Procedure: 

Investigation and Right to Counsel, Aspen Publishers, 2005, s. 624. 

- 82 -


amaç, geleneksel kolluk gayelerinin ötesinde okulun önceliklerinden 

olan baz zaruri ihtiyaçlarn karşlanmas olduğu için buradaki delil 

arama amacyla makul şüpheye dayanarak yaplan arama Terry olaynda 

uygulanan gerekçeden farkldr. 52 

B. Safford Unified School District No:1 V. Redding Davas 

1. Karara Konu Olan Olayn Özeti 

Olayda okul görevlileri, 13 yaşnda bir kz öğrencinin okul kurallarna 

göre reçetesiz olarak kullanlmas yasaklanmş ya da reçeteli olanlardan 

da olsa okula getirilmesi yasaklanmş olan dozdaki ilaçlardan getirdiği 

şüphesi üzerine hareket ederek arama yapmşlardr. 53 

Davacnn çocuğu olan Savana’nn aramaya maruz kalmasndan bir 

hafta önce onun arkadaş olan bir başka öğrencinin üzeri aranmştr. 

Bu arama sonucunda aranan öğrenci okul yöneticisi Wilson’a “baz 

öğrencilerin okula ilaç ve silahlar getirdiğini”, kendisinin de snfnda 

bulunan bir arkadaşndan bu tür ilaçlar aldktan sonra hastalandğn” 

ifade etmiştir. 8 Ekim sabahnda ise ayn öğrenci Wilson’a beyaz bir 

ilaç getirerek bunu kendisine başka bir öğrenci olan Marissa’nn 

verdiğini ve ayrca öğrencilerin öğlen yemeğinde bu ilaçlardan almay 

tasarladklarn söylemiştir. Bu ilacn sadece reçete ile alnabilen 400 

mg ibuprofen olduğunun tespit edilmesi üzerine, Marissa snfndan 

tekrar çağrlmştr. Snf öğretmeni, Marissa’y snftan çkartrken 

öğrenciye ait olduğunu belirttiği bir el çantas ve okulda yasaklanmş 

çeşitli malzemeleri yöneticiye teslim etmiştir. 

Wilson, Marissa’y odasna aldktan sonra odada görevli Helen Romero 

da olduğu halde Marissa’ya ceplerini boşaltmasn ve cüzdann açmasn 

söylemiş ve üzerinden baz ilaçlar ve bir adet jilet çkmştr. Bu ilaçlar 

nereden aldğ sorulan öğrenci söz konusu el çantasn kendisine 

veren arkadaş Savana Redding’in bunu verirken içine ilaçlar koymuş 

olduğunu tahmin ettiğini, ancak içeriğini bilmediğini söylemiştir. 

Öğrenciye, arkadaş olan Savana’nn bu tür ilaçlardan halen bulundurup 

bulundurmadğn, bu ilaçlar ondan ne zaman aldğn, bunlar nerede 

saklamş olabileceğini anlamaya yönelik başka bir soru sorulmamştr. 

İlk başta mavi renkte olan ilaçlarn ne olduğu anlaşlmamş ise de 

sonradan bunlarn 200 mg dozda reçetesiz de bulunabilen naproxen 

adl bir ilaç olduğu öğrenilmiştir. Bu aşamadan sonra Wilson’un 

yönlendirmesi ile Romero ve Schwallier tarafndan önce Marissa’nn, 

daha sonra da Savana’nn maruz kaldğ şekilde çplak beden aramas 

icra edilmiştir. Ancak bu aramalarda ilaç bulunmamştr. 


53 Bkz.http://www.cwsl.edu/content/trial_advocacy/Rose Reasonable Suspicion.pdf 

- 83 -



Savana adl öğrenci snfndan çağrlp ofise davet edildiğinde okul 

görevlisinin elinde bulundurduğu ve içinde bçak, çakmak ve sigara 

bulunan el çantasnn kendisine ait olup olmadğ sorulmuştur. Öğrenci 

çantann kendisine ait olduğunu, birkaç gün önce arkadaş Marissa’ya 

verdiğini, ancak verdiği srada bu içindekilerin çantada olmadğn 

ifade etmiştir. 

Wilson, Savana’ya ayrca iki tür ilaç (4 tane 400 mg güçlendirilmiş dozda 

İbuprofen, 1 adet reçetesiz mavi Naproxen) göstererek bunlar hakknda 

bilgisi olup olmadğn sormuştur. Gösterilen ilaçlar ağr kesici olmakla 

birlikte, okul kurallarna göre izin almadan getirilmesi yasaklanmş 

ilaçlardan idi. Savana ilaçlar hakknda bilgisi olmadğn ifade etmesi 

üzerine Wilson, onun bu ilaçlar snfta baz arkadaşlarna verdiğine 

dair kendisine bilgi geldiğini ifade etmiş; o ise bunu reddetmekle 

beraber kendisinde ilaçlar olmadğn ortaya koyma adna eşyalarnn 

aranmasna izin vermiştir. 

Odaya gelen bir idari asistan (Helene Romero) ile birlikte öğrencinin srt 

çantasnda arama yapmşlar ancak herhangi bir şey bulamamşlardr. 

Bunun üzerine Wilson, okul hemşire odasna götürmesi ve öğrencinin 

elbiselerinde ilaç aramas yapmak üzere Romero’yu görevlendirir. Bu 

amaçla götürüldüğü hemşire odasnda Romero ve hemşire Peggy arama 

yapmak üzere öğrenciye ceketini, çorap ve ayakkablarn çkarmasn 

söylediler. Daha sonra üzerinde kalan pantolon ve tişörtünü de 

çkarttrdlar. İç çamaşrlarn ileri geri oynatmak suretiyle bedeninin 

kalan bölümlerini de görerek aramay tamamladlar. Bu arada sütyen 

ve iç çamaşrlarnn altnda kalan bölümleri de görecek şekilde bir 

arama yapmşlar ancak her hangi bir ilaç bulamamşlardr. 

Öğrencinin annesi okul idarecilerinden bu üç görevliye ve okul bölge 

yönetimine karş tazminat davas açt. (42 U.S.C.§ 1983) 54 Öğrencinin 

çplak beden aramasna tabi tutulmasnn onun Ek 4. Madde haklarna 

aykr olduğunu iddia ederek açtğ davada iki temel soru gündeme 

gelmiştir. Birincisi, yaplan aramann Anayasa’da öngörülen gizlilik 

haklarna aykr olup olmadğ; ikincisi, buradaki Anayasa’ya aykrlğn 

öğrencinin kişisel gizlilik haklarnn ihlali nedeniyle gerçekleşen 

zararlarn tazmin etmeyi gerektirecek kadar yeterince açk olup 

olmadğdr. 

2. Aşamalarda Mahkemelerin Kararlar 

İlk derece mahkemesi olan Arizona Bölge Federal Mahkemesi (The 

54 42 U.S.C. § 1983, “Bölüm 1983,” olarak da bilinen ve anayasal haklarnn ihlal edildiğini iddia edenler 

için tazminat talebiyle dava yoluna başvurma imkan sağlayan bir federal kanundur. Bkz. http://www. 

law.cornell.edu/uscode/text/42/1983 

- 84 -


District Court for the District of Arizona), bu olayda kişinin Anayasann 

Ek 4. Maddesinden kaynaklanan hakknn ihlal edilmediğine, dolaysyla 

bir Anayasa’ya aykrlk olmadğna karar vermiştir. 

Federal Temyiz Mahkemesi (U.S. Court of Appeals for the Ninth 

Circuit), bu aramay -aramann açkça makul olmamas nedeniyleilk 

derece mahkemesinin kararn bozmuş ve aramann Anayasa’ya 

aykr olduğuna karar vermiştir. Federal Temyiz Mahkemesinde 

yaplan incelemede ön kurul Anayasa’ya aykrlk olmadğna karar 

vermişken, tam heyet oybirliği ile bu aramann açk bir şekilde makullük 

ilkesinden uzak olduğuna, dolaysyla Anayasa’ya aykrlk bulunduğuna 

ve görevlilerin tazminattan bağşk olmadğna karar vermiştir. Yani, 

tazminat konusunda okulda aramaya emir veren görevlilerin tazminat 

davasndan muaf olamayacaklarn belirtmiştir. 

3. Federal Yüksek Mahkemenin Karar ve Gerekçe 

Yüksek Mahkemenin kararna göre, ortaokul çağndaki bir kz öğrencinin 

şayet bir uyuşturucu işine dahil olduğu ya da elbiselerinin altnda 

böyle bir maddeyi sakladğna dair şüphelenmeyi hakl klan bir 

gerekçeye sahip değillerse, okul idaresinin yapmş olduğu arama, 

Anayasann Ek 4. Maddesinin ihlali niteliğindedir. Yüksek Mahkeme 

ayrca tazminat konusunu da değerlendirmiş ve mahkemenin bu 

karar verdiği zamanda öngörülen kurallar arasnda bu husus açkça 

düzenlenmediği için görevlilerin tazminat yükümlülüğünden muaf 

olduğu sonucuna varmştr. 

Federal Yüksek Mahkemeye göre, öncelikle olayda, görevlilerin, öğrencinin 

okul kurallarna göre reçetesiz olarak kullanlmas yasaklanmş ya da 

reçeteli olanlardan da olsa okula getirilmesi yasaklanmş olan dozdaki 

ilaçlardan okula getirdiği hususunda şüphelenmeyi hakl klacak 

mahiyette makul sebepler üzerine hareket ettiklerini kabul etmek 

gerekir. Bu durumda karar verilmesi gerekecek husus, öğrencinin 

elbiselerinden soyularak iç çamaşrlarn da açmas istenerek yaplan 

çplak beden aramasnn Anayasa’nn Ek 4. Maddesinde öngörülen 

gizlilik hakkn ihlal edip etmediğidir. 

Arama, öğrencinin üzerinde bir çeşit uyarc nitelikte ilaç bulundurduğu 

şüphesine dayanarak yaplmştr. Görünüşe göre onlar arama yapmaya 

sevk eden gerekçe de, bu olaydan bir süre önce snfta gerçekleşen olayda, 

Savana’nn arkadaş olan bir öğrencide ilaçlarn bulunmuş olmas ve 

bu öğrencinin de kendisinin bir ceza tehdidi ile karş karşya kalmas 

üzerine bunlarn kendisine Savana Redding tarafndan verildiğini ifade 

etmiş olmasdr. Ne var ki, bu öğrenci Savana’nn bu tür ilaçlardan son 

durumda üzerinde bulundurup bulundurmadğna ya da bulundurmakta 

- 85 -



ise nerede sakladğna dair hiç bir beyanda bulunmamştr. Diğer 

taraftan, arama yapmadan önce Savana’ya bu aramann gerekçesi 

konusunda bir açklama yapmadklar gibi, anne babas ile bir bağlantya 

geçme konusunda girişimde de bulunmadlar. Yani arama yapmadan 

önce öğrenci velisi ile hiç bir bağlantya geçilmemiştir. 

Arama yapmadan önce Savana’ya arkadaş tarafndan atfedilen soyut 

iddiay doğrulamak amacyla bir araştrma yaplmamştr. Bu anlamda, 

snf arkadaşlarna ya da öğretmenlerine hiç bir soru sorulmamştr. 

Yine Savanann üzerinde bu türden bir ilac halen bulunduruyor 

olduğuna dair aramay hakl klacak Savana’nn arkadaşnn bir 

ifadesi olmamştr. Savana’nn bu tür ilaçlardan elbiselerinin altnda 

saklamş olabileceğine dair hiçbir fiziki delil de yoktu. Bu durumda 

öğrencinin bu aramaya maruz kalmasnn dayanağ olarak, kendisinin 

bir ceza tehdidi ile karş karşya kalmas üzerine atfta bulunan diğer 

arkadaşnn soyut beyanlarndan başka bir şey bulunmamaktadr. 

Federal Temyiz Mahkemesine göre, bir öğrencinin elbiseleri çkarlarak 

aramaya tabi tutulmas, onun anayasal haklarn ihlal etmektedir. 

Temyiz Mahkemesi, Yüksek Mahkemenin New Jersey v. T. L. O. 

kararndaki ölçütleri uygulayarak bu sonuca ulaşmştr. Savana’nn 

anayasal açdan gizlilik haklarnn kapsamn belirlerken, Anayasa’nn 

Ek 4. Maddesinin makul olmayan aramalara karş yasaklamalar içeren 

düzenlemelerin bir parças olan gizlilik hakk bağlamnda o güne kadar 

oluşmuş olan hukuki çerçeveye bakmak gerekir. Aramann yaplmş 

olduğu tarih itibaryle Mahkememizin bu husustaki kararlar açk ve 

belirgin hale gelmiş olup görevlilerin artk bunlar bilmek durumunda 

olduğu kabul edilmelidir. 

Bir arama işlemi öncesinde aranan makul gerekçenin bileşeni olarak 

bulunmas zaruri olan bilgi ile ilgili söylenebilecek en genel ifade şudur: 

“Suç faaliyetini ispatlamaya yönelik delillerin bulunabileceğine 

dair kuvvetli bir şans ve kayda değer bir olaslğ akla getiren ve 

destekleyen bilgidir”. Ama okul aramalarnda daha düşük bir şüphe 

standardn aramak gerekir(New Jersey v. T.L.O karar). Kurallara 

aykr davranşn delilini bulmaya yönelik daha makul ve vasat bir 

ihtimal-şans yeterli saylacaktr. 

New Jersey v. T.L.O kararnda Yüksek Mahkeme, “okul düzeni 

ve okullarda güvenli bir ortam sağlamann gerekliliklerinin baz 

hususlarda kurallarn farkl ve esnek uygulanmasn gerektirdiğini” 

belirtmiş; ayrca bunun da, “aramay hakl klacak kurallara aykr 

bir faaliyetten şüphe etmede normal durumlardan daha farkl 

ve aramay kolaylaştracak bir şüphe seviyesini yeterli görmeyi 

- 86 -


gerektireceğini” kabul etmiştir. 55 Bu karardaki kabule göre, okul 

görevlilerinin yapacağ aramalarda kişilerin gizlilik yararlar ile 

kamunun menfaatleri ve gereklilikleri arasnda dikkatli ve ölçülü bir 

denge olduğu vurgulanmştr. Dolaysyla sonuçta, bir öğrencinin okul 

idaresi tarafndan aranmasnn meşruluğunu belirlemede bir makul 

şüphe standard uygulanmş oldu. Bu durumda bir okulda yaplacak 

aramaya izin verilip verilmeyeceğini belirlerken, alnan tedbirler ve 

arama işlemindeki ulaşlan nokta itibaryle aramann amac ile yaplan 

uygulama arasnda kabul edilebilir bir bağlantnn devam ediyor olmas; 

ayrca, aranan öğrencinin yaş, cinsiyeti ve özellikle arama gerekçesini 

ortaya çkaran ve öğrenci tarafndan gerçekleştirilen kural ihlalinin ne 

olduğu ve bunun niteliği gibi özellikler dikkate alndğnda uygulamann 

aşr ihlal edici olmamas gerekir. 

Bu davadaki duruma gelince, okul içinde ve çevresinde herhangi 

bir ilacn tedaviye yönelik maksatlar dşnda reçeteli veya reçetesiz 

satlmas, bulundurulmas, kullanlmas kat bir şekilde okul politikas 

olarak yasaklanmştr. Okul yönetim kurallar uyarnca ayrca izin 

verilmiş olmadkça normal ilaçlarn reçetesiz kullanlmas da bu yasak 

kapsamna dahildir. 

Aramann dayanağ olan ilaç bulundurma konusundaki şüphenin 

Savana’ya bağlandğ noktaya gelince, Wilson’un Savana’y odasna 

çağrp el çantasn gösterdiğinde o da içindekileri inkar etmekle 

birlikte çantann kendisine ait olduğunu ve Marissa’ya verdiğini kabul 

etmesidir. Ayrca Wilson’ a görevlilerden gelen raporlara göre okulun 

açlş günü sradş taşkn bir grup dans gösterisi yapmş ve bu srada 

kz öğrenciler tuvaletinde sigara ve alkol bulunmuştur. Savana ve 

Marissa da bu gösteri yapan grubun içindedir. Yine öğrenci J. Romero 

bu dans gösterisinden önceki günlerde Savana’nn evinde bir partiye 

55 ABD Hukukunda okullarda yaplan aramalarda güvenliği sağlama uğruna okullarda gerekli olan 

düzen ve disiplinin daha düşük standartlar yeterli görmeyi gerektirdiği kabul edilir. New Jersey 

v. T.L.O. kararnda Yüksek Mahkeme, okul görevlilerinin bir öğrencinin çantasn açmas ve arama 

yapmasn onaylad ama bunda öğrencinin gizlilik beklentisini inkar ettiği için değil, olaydaki şartlar 

altında arama makul şüpheye dayanarak yaplmş olduğu için Ek 4. Maddeye uygun bir arama 

olarak kabul edilmiştir. Ancak Yüksek Mahkemenin son zamanlardaki kararlarnda özellikle T.L.O. 

kararnda “balancing test”, “special needs” doktrinlerinden yararlanldğ görülmektedir. Balancing 

test-yararlar dengesi ölçütünün uygulanmasnda karşlkl yararlar yarştırlmaktadr. Okullardaki 

aramalar bakmndan somut olarak öğrencinin gizlililik yarar beklentileri ile öğretmenlerin ve 

yöneticilerin okullardaki disiplini sağlamadaki hayati zorunluluklar karşlaştırlmaktadr. Yüksek 

Mahkemenin okullarda uyuşturucu testlerinin uygulanmasna dair kararlarnda “special needs”/ 

özel zaruretler gerekçesine dayanlmştır. Okullarda ve cezaevlerinde yaplan aramalarda eğer amaç 

kolluk fonksiyonlarna hizmet etmek değilse bunlar “idari aramalar” olarak nitelenmektedir. Bunlar 

için çoğu zaman bir karar gerekmez ve hakllk dayanağ olarak Ek 4. Maddede yer alan bir makul 

sebep bulunabilirliğine ilişkin nedenlerden her zaman daha basit hakllk gerekçelerine dayanabilir. 

Yüksek Mahkeme bu yerlerde yaplan aramalarn hakllk gerekçesi olarak “özel zaruretler” doktrinini 

inşa etmiştir. 

- 87 -



davet edildiğini ve orada alkol sunulduğunu görevlilere anlatmştr. 

Marissa’nn bu ilaçlar Savana’dan aldğna ilişkin beyan, Savana’nn 

bu tür bir ilaç temin etme işine karştğna dair şüpheyi güçlendirmek 

için yeterince inandrc ve akla yatkn bir senaryoyu desteklemektedir. 

Bütün bu olay ve bilgilerin toplamndan edinilen şüphe, Savana’nn 

çantasn ve dş elbiselerini aramay hakl klmak için yeterlidir. Eğer 

bir öğrenci hakknda yasaklanmş ilaçlar başkalarna dağttğna 

dair makul, inanlabilir şekilde şüphe varsa, bu durumda onun 

bunlar üzerinde ya da çantasnda taşdğndan da şüphelenilmesini 

hakl kabul etmek gerekir. Eğer Wilson’un bu ilaç temin etme işi 

ile ilgili makul şüphesi öğrencinin elbiselerini ve çantasn aramay 

hakl kldğ konusu normal kabul edilmez ise o zaman onun işini 

kolaylaştracak hiç bir aramay hakl görmemiş oluruz. Savana’nn 

kendisinin hazr bulunduğu bir ortamda ve idarecinin odas olmas 

nedeniyle başkalarndan soyutlanmş bir gizlilik ortam olduğu için böyle 

bir durumda çantasna göz atmak, normalin ötesinde bir müdahaleci 

tutum olarak nitelenemez. 

Burada asl çekişme konusu olan husus, Wilson’un talimatlar ile iç 

çamaşrlarnn içine de bakmak suretiyle aramann detaylandrlmasnn 

anayasal olarak makullükten uzak olduğu iddiasdr. Görevliler Romero 

ve Schwallier, Savana’ya dş elbiselerini çkarmasn ve iç çamaşrlarn 

da esneterek onlarn iç ksmn göstermesi talimatn vermişlerdir. 

Görevliler, her ne kadar kendilerinin talimatlarna uyan öğrencinin 

mahrem bölgelerini açmas srasnda hiç bir şey görmediklerini 

belirtmişler ise de, burada önemli olan husus, yaplan işlem srasnda 

kimlerin baktğ veya ne kadar görebildiği tartşmas değil, görülebilir 

şekilde onun belli bölgelerini açmasnn istenip istenmediğidir. Sonuçta, 

Savana iki görevlinin görebileceği şekilde iç çamaşrlarn bedeninden 

uzaklaştrarak esnetmiş olmas ve pelvik bölgesini ve göğüslerini bir 

dereceye kadar açmş olmas önemli bir olgudur. Bu durumda kişisel 

gizlilik hakkna 56 ilişkin beklentileri ölçme anlamnda, hem kişinin 

kendi makul subjektif beklentisi (reasonable expectation of privacy), 

56 Gizlilik hakk, masum kişilerin korunmaya değer yararlarnn teminat altına alnmas ve özel saylan 

bilgilerinin ortaya çkmasna karş olma hakkdr. Korunmas arzu edilen bilgiler, suçlayc olmamasna 

rağmen utandrc, hassas veya çok fazlaca özel bilgiler olabilir. Ek 4.Maddenin masum insanlara 

yönelik korumas olmasayd devlet bütün özel konuşmalar dinleyebilir, her türlü aramay yapabilir ve 

birçok suçlayc olmayan ama yine de hassas olan bilgileri elde edebilirdi. SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, 

Basic Criminal Procedure, 4th Ed. s. 104. 

ABD Anayasasnn Ek 4.Maddesi ve Yüksek Mahkemenin Katz kararnda ortaya koyduğu makul 

gizlilik beklentisine göre, kişinin normal hayatın olağan akş içinde yaptığ bir faaliyetin toplumun 

bireyleri tarafından görünmesini, izlenmesini umursamyorsa burada gizlilik beklentisi yoktur. Ancak 

başkalarnn bunu görmeyeceği duymayacağ, izlemeyeceği gibi bir varsaym ve alg ile hareket 

ediyorsa burada bir makul gizlilik beklentisi olduğu kabul edilir. 

- 88 -


hemde makul beklentinin sosyal olarak kabul edilebilirliği 57 ölçütlerine 

baktğmzda bu aramay aşr olarak nitelemek gerekir. 58 Bu tür bir 

çplak arama yapmak, öğrencinin dş elbiselerini ve yanndaki harici 

eşyalarn aramaya ilişkin makul-hakllk elementinden daha fazla 

gerekçelere sahip olmay zorunlu klar. 

Gerçekleşen bu aramann onur krc, utandrc, küçük düşürücü 

ve korkutucu olmas nedeniyle, böyle bir aramaya karş Savana’nn 

subjektif gizlilik beklentisinin hakllğ, işin tabiat gereği kabul 

edilmelidir. Anayasa’nn Ek 4. Maddesinin önemli bir standard olan 

gizlilik beklentisinin makullüğü, benzer şekilde aramaya maruz kalmş 

olan başka genç insanlarn yoğun deneyimleri ile ortaya konulmuştur. 

Öyle ki, onlarn henüz yeni yetişmekte olmalar, hayat yeni tanmalar, 

onlarn bir yerlerini açp gösterme mecburiyetinin ortaya koyduğu ihlalin 

aşikarlğn pekiştirir. Bu tür yeni yetişen gençlerin maruz kalacağ 

bir çplak beden aramasnn onlarda duygusal olarak da hasara yol 

açabileceğini vurgulamak gerekir. 

Bu tür bir aramada yaşanan tecrübe ayn yaşlardaki öğrencilerin 

bedenlerini göstermek durumunda kaldğ benzer olaylarda da 

görülebilir. Nedir bu benzer deneyimler, mesela beden eğitimi dersi ve 

jimnastik faailyetleri için giyilen elbiseler ya da bunlar giyip çkarrken 

karşlaşlan baz teşhir mecburiyetleri gibi. Spor için hazrlk yaparken 

elbise değiştirme ve giyinme faaliyetlerinde bir oyuna hazrlk ve 

adeta işin içinde bir eğlence vardr. Bu tür durumlarda öğrencilerin 

bunlara daha farkl bir anlam yüklemeleri onlarn genel ve ortak bir 

reaksiyonudur. Bunlarda kendilernin isteği ve bir eğlence saiki vardr. 

Oysa aramada kişi daha baştan bir kural ihlal ettiği ya da suç işlediği 

itham altndadr. Baz yerlerde bu şekilde çplak aramann olgular ne 

olursa olsun makul saylmadğ ve bunlarn yasaklanmas gerektiğine 

ilişkin mevzuat olarak baz düzenlemeler de vardr. 

Ayrca belirtmek gerekir ki, bir aramann onur krclğ hemen onu 

57 Makul beklentinin sosyal olarak kabul edilebilirliği (society is prepared to recognize that this 

expectation reasonable): gizlilik beklentisi teorisinde subjektif bir beklentinin geçerli olmas için 

toplumun bu beklentiyi karşlamaya hazr olmas gerekir. Yüksek Mahkemenin hapishanelerdeki 

şahslarn gizlilik hakk ile ilgili verdiği Palmer kararnda “bir hükümlünün kendisine göre subjektif 

olan meşru gizlilik beklentisini tanmaya toplumun hazr olmadğ” yani toplumun bunu katlanabilir 

olarak görmeyeceği ifade edilmiştir. 

58 ABD Hukukunda kamu görevlilerinin kişiler aleyhine yapmş olduklar ve gizlilik haklarn ihlal ettiği 

iddias gündeme gelebilecek olan bir faaliyetin hakimden karar almay gerektiren bir işlem olup 

olmadğn saptamak için (“search-arama” oluşturup oluşturmadğn belirlemek için) iki yönlü ölçüt 

(two prong test ) uygulamak gerekir: Bunlardan birincisi, vatandaşn özel yaşamna ilişkin alanlar 

gizli tutma konusunda subjektif olarak bir beklentisi (reasonable expectation of privacy) var m ve 

bunu açkça göstermiş midir İkincisi de böyle bir gizlilik beklentisini toplum benimsemiş midir, diğer 

bir ifadeyle busubjektif beklenti toplumsal olarak da kabullenilmiş midir (makul beklentinin sosyal 

olarak kabul edilebilirliği) 

- 89 -



kural dş ve gayrimeşru hale getirmez. Fakat New Jersey v. T.L.O 

kararnda Yüksek Mahkemece ortaya konulduğu üzere bu durum 

aramann makullüğüne ilişkin standard ve kural belirlemede işe yarar. 

Yüksek Mahkemenin bu kararnda, aramann makul olup olmamas 

her şeyden önce aramann gerçekleştiği koşullardaki duruma göre, 

oradaki ihlali hakl klp klmayacağn değerlendirmede dikkate alnr 

denilmiştir. Aranan öğrencinin cinsiyeti, yaş ve aramada gerçekleşen 

ihlalin ve tecavüzün niteliği dikkate alnarak kapsam buna göre 

belirlenecektir. Bu ölçülere göre, aşr ihlal edici nitelikte değilse 

aramaya izin verilebilecektir. 

4. Karardan Çkan Sonuçlar 

Öğrencinin anayasal gizlilik haklarnn ihlal edildiği iddia edilen 

bu davada, davallar kendilerinin sorumluluktan bağşk olduklar 

savunmasnda bulunmuşlar ve bu yönde karş dava ileri sürmüşlerdir. 

İlk derece mahkemesi bu talebi kabul etmiş ve olayda kişinin Ek 4. 

Maddesinden kaynaklanan bir hakknn ihlal edilmediğini belirtmiştir. 

Kararda ABD Yüksek Mahkemesi, küçük yaştaki kz öğrencinin 

üzerinden elbiseleri çkarlmak suretiyle aranmasnn onun anayasal 

haklarn ihlal edip etmeyeceğini değerlendirmiş ve ihlal ettiği sonucuna 

varmştr. Ancak arama yapan görevlilere karş tazminat ya da ceza 

davas açlp açlmayacağ hususu aydnlğa kavuşturulmamştr. Yüksek 

Mahkemenin karar, yaplan aramann Anayasa’nn Ek 4. Maddesine 

aykr olduğu, ancak tazminat hususunda mevzuattaki belirsizlik ve 

açkça bu hususa ilişkin o tarih itibaryle düzenleme olmadğndan 

görevlilerin bu durumdaki sorumluluğu bilmeleri beklenemeyeceği 

gözetilerek bu hususta karar verilmemiş ve talep cevapsz braklmştr. 

Sonuç olarak olayda, okul görevlilerinin, öğrencilerde bulunduğunu 

düşündükleri ilaçlarn tehlikeli olduğu hususunda şüphelenmelerini 

gerektirecek bir nedene sahip olmadklar gibi, aramaya tabi tutulan 

mağdur öğrencinin bu tür bir ilac üzerinde sakladğna dair bir şüphe 

nedeni de bulunmadğn vurgulamak gerekir. Bundan dolaydr ki, 

arama açk bir şekilde Anayasa’y ihlal eden bir uygulamadr. 

Tazminat konusuna gelince; görevliler hakknda tazminat konusunda 

bir yükümlülük yükleyebilmek için aramann yapldğ tarihte yasal 

düzenleme itibaryle bir açklk bulunmas gerekir. Anayasa’ya 

aykr aramay yapmak için emir veren ve bu konuda işin yerine 

getirilmesinde sorumluluğu üstlenen görevlilerin bu işlemi yaptklar 

tarihte bu konudaki sorumluluklarnn kanunda belirgin şekilde tanzim 

edilip edilmediği hususu açk değildi. Bu nedenle bunlarn tazminat 

sorumluluğundan muaf olduklarn kabul etmek gerekmiştir. 

- 90 -


C. Kamu Okullarnda Yaplacak Aramalarn Kapsam 

1. T.L.O. Kararna Göre Aramann Kapsam 

Kamu okullarnda yöneticiler ve öğretmenler tarafndan yaplan arama 

ve buna benzer gizlilik haklarn ihlal eden işlemlerin karar olmakszn 

yaplabilmesi için, diğer bir ifadeyle yaplan işlemin makul olup 

olmadğnn saptanmas bakmndan iki unsur aranmaktadr: Birincisi, 

okuldaki görevlilerin, “öğrenciler tarafndan bir yasa hükmünün yada 

bir okul kuralnn ihlal edildiğine dair bir delilin ortaya çkacağna 

ilişkin makul gerekçeye” sahip olmalar gerekir. Yalnz bu gerekçenin 

ceza hukuku bağlamnda yaplan aramalarda esas alnan makul sebep 

seviyesinde bir şüphe nedeni olmas gerekmediği anlaşlmaktadr. 

İkinci olarak, “gerçekleşen ihlalin niteliği ile öğrencinin yaş, cinsiyeti 

dikkate alndğnda arama fazla mütecaviz, ihlal edici olmamal ve 

aramada hedeflenen amaç ile makul bir şekilde bağlantl olmaldr”. 59 

Aramann kapsam ise snrsz değildir. Aramann hedefi olan husus 

ve aramay hakl klan şüphe nedenlerine göre bunun kapsam 

belirlenecektir. T.L.O olaynda arama çantann fermuarla kapatlmş 

olan bölümlerine de genişletilmiştir. Ancak bu genişletmeyi hakl klan 

gerekçeler bulunmaktayd. Çantann içinde uyuşturucu ve bunlar 

kullanmak için hazr bulundurulduğu düşünülen baz kağtlar olmas 

görevlinin aramay çantann diğer bölümlerine de genişletmesini 

hakl hale getirmiştir. 60 Bir öğrencinin çantasnda tütün sarma işinde 

kullanlan kağtlar bulunmas da okul yetkilisinin deneyimlerine 

dayanarak öğrencinin uyuşturucu kullanma ile alakal olabileceği 

kanaatine varmada bir basamak oluşturmuştur. 61 

Yine çantada çkan bir listede para alş verişi yaplacak kişiler listesi 

de ele geçirilmiş olduğu için öğrencinin içinde yer aldğ uyuşturucu 

trafiğini saptayabilmek için ele geçen mektuplarn okunmas da hakl 

ve kabul edilebilir bir davranş saylmştr. 62 Mahkemeye göre, bu 

bulgular hem çantann kapal olan fermuarl bölümünü açmada hem 

de çantadan çkan ve öğrencinin uyuşturucu satş işleri ile ilgilendiğini 

gösteren mektuplar okumakta hakllk veren makul neden olarak 

saylmştr. 63 

2. Aşr İhlal Edici Aramalar 

a) Genel olarak 

Okullardaki aramalarn makullük analizine göre değerlendirilmesi 

59 WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 171; CHEMERINSKY-LEVENSON, s. 200; EMANUEL, s. 

161; DRESSLER-MICHAELS, s. 329. 

60 WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 171. 

61 EMANUEL, s. 162; McINNIS, The Evolution of the Fourt Amendment, 2009, s. 154. 


63 McINNIS, The Evolution of the Fourt Amendment, 2009, s. 154. 

- 91 -



halinde duruma göre daha ileri seviyede ihlal edici bir aramalara 

da izin verilebileceği sonucu çkmaktadr. Bu durum elbette T.L.O. 

kararnda onaylanan makul şüphe standardndan daha kabul edilebilir 

(üst seviyede) bir standardn aranmasn gerekli klar. Diyelim ki bir 

çanta aramas basit şüphe üzerine yaplabilirken, öğrencinin üzerindeki 

elbiselerinden arndrlp arama yaplabilmesi ihlalin derecesine göremakul 

şüphe değil- makul sebep zorunluluğunu gerektirir. Bir olayda 64 

okulda cereyan eden 200 $ değerindeki hrszlk olay nedeniyle müdür 

ve öğretmen tarafndan bir öğrenci aranmştr. Bu öğrencinin bu suçu 

işlemiş olduğunu gösteren ve arama yapmak için hakllk oluşturan bir 

makul sebep olmadan elbiselerinden soyarak aranmas mahkemece 

onaylanmamştr. 65 

b) Çplak beden aramas ve beden boşluklarnn kontrolü 

Çplak beden aramas (strip search) denilince kişinin dş elbiselerinin 

çkartlmas en başta gelir. Ayrca onun altndaki çamaşrlarnn 

çkartlmas da bu tanma girer. Sadece çoraplarn ve ayakkablarn 

çkarlmas başl başna çplak beden aramas saylmaz. 66 

Normal koşullarda görevlilerin bir delil veya kaçak madde 

bulunabileceğine dair gerekçeyle bu tür bir arama yapmalarna veya 

beden boşluklarn kontrol etmelerine izin verilmez. İstisna olarak 

acil bir duruma ilişkin yardm edilmesi zorunluluğu varsa veya sağlk 

ve güvenlik bakmndan bir tehdit söz konusu ise yaplabilir. Ayrca 

aramalarn öğrencinin yaş ve cinsiyetine göre ve ihlal edilen kuraln 

niteliği de dikkate alnarak dengeli olmas gerekir. Bunlar hesaba 

katlarak aramann kapsam belirlenir. ABD’de yedi eyalette 67 elbiseler 

çkartlarak yaplan arama aşr ihlal edici olduğu kabul edilerek 

okullarda yasaklanmştr. 68 

3. Öğrencilerin Araçlarnda Arama Yaplmas 

Öğrencilerin araçlarnda gizlilik haklarnn olduğu kabul edilir. 

Öğrencinin aracn tamamen veya ksmen maliki olmas ya da geçici 

kullanmas önemli değildir. Araç okulun park yerinde, kampüs 

alanlarnda olabilir. Eğer ortada olağanüstü acil bir durum varsa, 

öğrenci aranmasna kendisi rza göstermiş ise ya da araç terkedilmiş bir 

durumda bulunmuş ise görevliler arama konusunda gerekli kurallara 

ve makullük ilkesine uyarak arama yapabilirler. Araç öğrenci tarafndan 

64 Konop v. Northwestern School District, 26 F. Supp. 2 d, 1189 (D.S.D. 1998). 



67 Iowa, California, New Jersey, Oklahama, South Carolina, Washington, Wisconsin.Örneğin IOWA CODE 

ANN. § 808A.2. 


- 92 -


kullanlmakta ise gizlilik hakk onun kendisine aittir. Onun dşnda 

araçtaki yolcular veya anne-baba hukuka uygun olarak yaplan bir 

aramaya karş çkamazlar. 69 

Araçlarn dş ksmlarnn ve dşardan görülebilen ksmlarnn aranmas 

bakmndan açk alanlar ilkesi (open public view) 70 benzetmesi ile 

uygulama yaplmaktadr. Ancak araç içi ksmlar devreye girdiği 

zaman daha detayl standartlar geçerlidir. Buna göre, görevliler aracn 

dş ksmlarn ve dşardan bakldğnda görülebilen iç ksmlarn 

inceleyebilir, dşa yansyan koku ve sesleri tetkik edebilirler. 71 Açk ve 

görülebilir alanlar doktrininde (plain view doctrine) sade bir bakşla 

görülebilen bir alanda suçlayc bir nesne bulunmuşsa, buna dair 

yaplan işlemlerin Ek 4. Maddedeki ölçülere uymas zorunlu değildir. 

Kolluk görevlilerinin halka açk olan alanlarda bu alana giren sradan 

bir vatandaşn dolaşrken görüp bulabileceği bir şeyleri bu yerlerde 

aramak ve bulunan şeylere elkoymak için karar almas gerekmez. 72 

Vatandaşn kamuya açk bir alanda yapmş olduğu işlerle ilgili kolluk 

görevlilerinin takip yapmasna ve delil toplamasna karş çkma imkan 

bulunmamaktadr. 73 

4. Öğrencilere Ait Dolap veya Kapal Bölümlerde Arama Yaplmas 

Okullarda öğrencilere ait dolap veya onlarn zilyetliğinde olan kapal 

bölümlerde gizlilik haklarnn bulunduğu kabul edilmektedir. Bireysel 

olarak belli bir öğrenciye ait dolap veya kapal bölümün aranmas için 

makul şüphe gereklidir. Ancak icra edilen arama, trol ağ yöntemi denilen 


70 ABD Hukukunda açk alanlar doktirini Yüksek Mahkeme tarafından oluşturulmuş bir ilkedir. Buna 

göre, kolluk görevlileri tarafından “açk alan” olarak nitelenen yerlere girilmesi veya keşif türünden 

arama yaplmas Ek 4. Maddenin anlatım içinde hakimden arama karar almay gerektiren bir arama/ 

search olarak kabul edilmez. İlk defa Yüksek Mahkeme tarafından Hester v. United States karar 

(Hester v. United States, 265, U.S. 57 (1924)) ile benimsenen açk alanlar doktrini, daha sonra Oliver v. 

United States karar[Oliver v. United States, 466, U.S. 170 (1984)] ile yeniden onayland. (DRESSLER- 

MICHEALS, Understanding Criminal Procedure, 4th Ed. s. 88) Oliver davasnda başkalarnca 

girilmemesine dair iradesini bir levha ile açkça ifade etmiş olmasna rağmen kişinin mülkiyeti olan bir 

alana görevlilerce giriş yaplmş ve baz incelemelerde bulunulmuştur. Ancak bu olayda görevlilerin 

yaptığ iş Mahkemece bir arama faaliyeti olarak kabul edilmemiştir. Bu olayda, mülkiyetin çevresinde 

“girilmez” yazs bulunmaktadr. Buna rağmen bir arama karar da olmakszn özel bir mülkiyete 

girdiler ve orada hem kilitli bir kapnn, hem de taş duvarn etrafında gezinerek inceleme yaptılar. Bu 

arada mülkiyetin dşndan bakmakla görülemeyecek olan baz esrar bitkileri olduğunu tespit ettiler. 

Yüksek Mahkeme (5-3 oyla) insanlarn “açk alanlarda” olan aktiviteleri konusunda kişilerin yasal 

olarak özel yaşamlarna ait gizlillik beklentileri olamayacağna karar verdi. Ksaca, kolluk görevlileri 

tarafından açk bir alana girmek (trespassing) Ek 4. Madde anlamnda bir search oluşturmaz denildi. 

(DRESSLER-MICHEALS, Understanding Criminal Procedure, 4th Ed. s. 88) 


72 BLOOM - BRODIN, Criminal Procedure, 4th Edition, 190; ANDERSON-THOMPSON, American Criminal 

Procedure, 2007, s. 71,140; WOODY, Search and Seizure, 2006, s. 48; EMANUEL, Criminal Procedure, 

27th Ed, s. 101; LAFAVE-ISRAEL-KING, Criminal Procedure, 4th, s. 211. 

73 EMANUEL, Criminal Procedure, 27th Ed, s. 27. 

- 93 -



(“dragnet search”) tümünü arama ise yani bütün dolaplar rutin olarak 

aranmakta ise o zaman şüphe olmas gerekmez. 74 T.L.O kararnda 

bu husus açklanmamş ise de aslnda bu yerlerin aranmasnn ilke 

olarak onlarn gizlililk haklarn ihlal ettiği kabul edilir. Ancak okulun 

güvenlik ve disiplinini sağlama ihtiyac nedeniyle bu gizlilik hakknn 

snrlanabilmesi benimsenmiştir. Bu bölümlerde arama da görevlilerin 

gerekli kurallara ve makullük ilkesine uymalar koşuluna bağldr. 75 

5. Spesifik Bir Alanda Kapsaml Arama 

Başka alanlardan bağmsz ve diğer insanlarn araya karşmasnn 

imkansz olduğu kapal alanda bir grup öğrenci bir kural ihlal 

ettiklerinden şüphelenmeyi hakl klacak konumda yakalanmşlarsa 

orada bulunan tüm öğrencilerin aranmas mümkündür. Örneğin 

normalde o an işleri olmadğ halde boş bir laboratuar veya atölyede bir 

grup öğrencinin olduğunu ve odadan uyuşturucu kokusunun geldiğini 

farkeden görevliler burada bulunan tüm kişileri arayabilirler. Bu 

uygulama iki koşulun varlğna bağldr: (a) bulunulan yer kapal veya 

başka masum öğrencilerin gelip karşmas olaslğna yer vermeyecek 

biçimde göreceli olarak ayrk bir yer olmaldr. (b) kural ihlalinin çok 

açk ve net olmas, masum insanlarn da orada bulunmak istemeyeceği 

bir ortamn oluşmas gerekir. 76 

Federal 9. Temyiz Mahkemesi Smith v. McGlothlin 77 kararnda, okul 

yöneticisinin dar ve çkmaz bir yolda bulunan ve üzerlerinde sigara 

dumanlar görünmekte olan 20 öğrenciyi yakalamasndan sonra iki 

saat süren arama işlemini onaylamştr. 78 

6. Okul Girişlerinde Metal Dedektörlerin Kullanlmas 

Okullarda artan şiddet ve gözlenen silah taşma olaylar nedeniyle 

baz okul bölge yönetimleri güvenlik amacyla bina girişlerinde metal 

tarama cihazlar kullanmaktadrlar. Bunlar, en basit el cihazlarndan 

havaalanlarnda kullanlan en kapsaml tarama cihazlarna kadar 

çeşitlilik gösterir. Bu konuda iki sorun gündeme gelmektedir. Yaplan 

işlemlerin bireysel şüphe gerektirip gerektirmediği ve bunlarn 

kullanmnda takip edilen usulün yeterli olup olmadğ tartşlmaktadr. 79 

Bu alanda bilinen ilk dava New York Eyalet Mahkemesinde görülen 

People v. Dukes 80 karardr. Bu davada bir lisede yaplan metal dedektör 

taramasnda öğrencide sustal bçak bulunmuştur. Mahkeme okulda 




77 Smith v. McGlothlin, 119 F 3d 786 (9th Cir.1997) 



80 People v. Dukes, 580 N.Y.S. 2d. 850 (N.Y.Crim.Ct.1992) 

- 94 -


güvenliğin sağlanmas sözkonusu olan hallerde bu tür cihazlarn 

kullanlmasna izin verilmesi gerektiğine karar verdi. Mahkeme bu 

tür bir güvenlik taramasnn çok az ihlal edici olduğunu, bunun bir 

idari arama olarak nitelenmesi gerektiğini belirtti. Bu karardan sonra 

Los Angeles, Chikago ve Philadelphia’da benzer durumlarda davalar 

onaylanmştr. 81 

7. Öğrencilerin Aranmasnda Köpeklere Koklatma Yöntemine 

Başvurulmas 

Köpek koklatma testleri konusunda Yüksek Mahkemenin verdiği 

kararlardan en önemli ve açklayc mahiyette olan Place karardr. 82 Bu 

karardan çkan sonuca göre, özellikle yolcularn gelip geçtiği havaalan 

gibi yerlerde görevliler; güvenlik taramas kapsamnda köpekleri her 

yerde gezdirebilir, her hangi bir bagaj eşyasnn yannda köpeği tutabilir 

ve ona bir sebep göstermeden eşyay koklatabilir. Ancak başkaca bir 

şüphe sebebi olmadğ halde sadece köpek koklatma işleminin yerine 

getirilmesi için bagajlarn bir süre alkonulmuş olmas Ek 4. Maddenin 

ihlali saylmştr. 

Köpek koklatma faaliyeti görevliye sadece bagaj eşyasnda kaçak bir şey 

olup olmadğnn ipuçlarn verir. Bu koklama yoluyla görevli bagajn 

içerdiği kişisel masum bilgileri öğrenmez. Bu işlem hiçbir şekilde Ek 

4. Madde tarafndan korunan gizlilik yararn açğa vurmadğ için 

hakimden karar almay gerektiren bir “arama” işlemi saylmamaktadr. 

Tarif edilen şekliyle rutin olarak yaplmas halinde bir şüphe olmadan 

da yaplabilir. Bu da bir arama işleminde bulunmas gereken makullük 

snrlamasnn köpeğe koklatma faaliyetleri bakmndan aranmadğ 

anlamna da gelir. 83 

Okul aramalarnda köpeklerin kullanlmas mümkündür. Köpek 

koklatma işleminin yapldğ yer ve yaplş amac önemlidir. Bunlar 

daha çok alkol, uyuşturucu ve buna benzer kaçak bir madde aramada 

kullanlr. Köpek koklatma işlemi okul aramalarnda bilginin kaynağ 

olarak makul şüphe nedeni olarak değerlendirilir. Bu nedenle bunlar 

dört ayakl ihbarc (“four-legged tipster”) olarak ifade edilir. 84 

81 ROSSOW-STEFKOVICH, s. 40-41. 

82 (United States v. Place, 462 U.S. 696. 103, S. Ct. 2637, 77 L.Ed. 2d 110 (1983)): Eğitilmiş köpeklere 

koklatma işlemleri konusunu aydnlatma bakmndan United States v. Place karar önemli bir örnektir. 

Bu davada havaalanndan geçmekte olan Place’in bagajnda kokain bulunabileceğine ilişkin soyut 

düşünceden hareket edilerek köpek koklatma yöntemi tatbik edilmek istenmiş ve bu amaçla valizler 

alkonulmuştu. Ancak köpeklerin hemen hazr olmamas sebebiyle bu alkoyma yaklaşk 90 dakika 

sürdü. Yüksek Mahkeme bu davada, ilke olarak kapal bir bagajn köpeğe koklatılmasnn bir “arama 

işlemi” olmadğna, ancak şüphe temeline dayanmayan bir şekilde bu kadar bekletmenin hukuka 

aykr olduğuna karar verdi. (Açklamalar için, SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, Basic Criminal Procedure, 

4th Ed. s. 113) 

83 SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 113; MILLER-DAWSON-DIX-PARNAS, The Police Function, s. 73. 


- 95 -



Özellikle öğrencilerin çantalarnda veya dolaplarnda ya da oturduklar 

sralarda uygulanmakta ise sorun yoktur. Görevliler öğrenciler içerde 

oturmakta iken içeri köpekle girip havay koklatabilir. Yine öğrencilere 

ait dolaplarn olduğu koridorlarda köpekler gezdirilebilir. Araçlarn dş 

ksmlar koklatlabilir. Bu tür örnekler mahkemelerce onaylanmştr. 85 

Ancak öğrencinin üzerine tutularak yaplan bir koklatma işlemi anayasal 

güvenceye konu olan bir “arama” olarak nitelenmekte; anayasal 

hakknn ihlali anlamna gelmektedir. Onun için öğrencinin bedeni 

etrafnda gezdirmek veya ona temas ettirmek rutin olarak yaplamaz. 

Ancak makul şüphe üzerine yaplabilir. 86 

Köpek koklama testlerinde yanlma pay olduğu da bir gerçektir. Doe 

v. Renfrow 87 kararndaki olayda okul çapnda yaplan köpek koklatma 

işlemi srasnda 13 yaşndaki kz öğrenciye yaklaşan köpek uyar 

vermiştir. Çocuğun ceplerini boşaltmasna rağmen uyar devam etmesi 

nedeniyle iki bayan görevli tarafnda çplak beden aramas yaplmştr. 

Buna rağmen uyuşturucu bulunmamas üzerine yaplan araştrmada 

öğrencinin sabahleyin kendi köpeği ile oynadğ ve muhtemelen bundan 

dolay köpeğin tepkilerine neden olduğu anlaşlmştr. Bunun dşnda 

köpek hatalarna bir başka örnek olarak bir snfta 50 kişi olduğu 

halde köpeğe koklatmak suretiyle tarama yapldğnda, bunlardan 

17 kişide uyuşturucu olabileceği anlamna gelen uyarvermiş olmas 

dikkate alnrsa bunlardan alnan sonuçlarn sadece makul şüphe 

olarak değerlendirilmesinin daha isabetli olacağ da belirtilmektedir. 88 

D. Yaplan Aramalara Kolluk Görevlilerinin Katlmas 

Okullardaki arama ve elkoyma ya da uyuşturucu testlerinin tatbiki ile 

ilgili işlemler genellikle okul görevlileri tarafndan yerine getirilmektedir. 

Nitekim T.L.O. olaynda aramay yapan bir okul müdür yardmcs idi. 

Ancak okul yetkililerinin kolluk birimleri ile irtibatl olarak çalşmas 

durumunda veya bazen yöneticilerin kolluk adna aramalar yapmas 

halinde buna ilişkin bir standard olmas gerekir. 

Bu gibi hallerde geleneksel Ek 4. Madde zorunluluklarnn uygulanmas 

konusunda bir tartşma gündeme gelecektir. Kolluk birimlerinin yaptğ 

aramalarda amaç, adli vakalara ilişkin delil toplamak olarak kabul edilir. 

Kabul etmek gerekir ki, kolluk görevlilerinin katlm varsa böyle bir 

durum yaplan işlemin adli bir işlem olduğunu akla getirir. Dolaysyla, 

okul aramalar için geçerli olan “özel zaruret” olgusuikinci planda 

85 DYKE-SAKURAI, 13-12; ROSSOW-STEFKOVICH, s. 17. 


87 [Doe v. Renfrow, 475 F. Supp. 1012, N.D. Ind. 1979] Karar 7.Federal Temyiz Mahkemesinde ksmen 

onaylanmştır. 631 F 2d 91 (7th Cir.1980)] 

88 LAFAVE, Search and Seizure, Volume 1, s. 533. 

- 96 -


kalr. 89 Kolluk görevlilerinin yapacağ aramalarda okul yöneticilerinin 

yaptğ aramaya göre daha üst bir standard aranmas gerekir. Bu halde 

elbette bir suçun varlğna ve delilin bulunabileceğine ilişkin makul 

sebep bulunmas halinde kolluk arama yapabilecektir. 90 Okullarn dş 

ksmlarnda baz tehlikeli durumlar nedeniyle veya suç yoğunlaşmalar 

gerekçesiyle arama yaplmas gündeme gelebilir. Okullarn yaknlarnda 

bulunan belli noktalar polislerin dikkatini çeken yerler olabilir. Bu 

yerler için yetişkinler bakmndan aranan kurallar geçerlidir. Arama 

karar için makul sebep gereklidir. Karar zorunluluğunun istisnasn 

oluşturan durumlar olmadğ sürece hakimden arama karar alnmas 

gerekir. 91 

Okullarda yaplan aramalarda yetkililer kolluk görevlileri ile bağlantl 

olarak çalşmalar halinde veya tamamen kolluk birimlerinin adna 

bir arama işlemi yürütmeleri halinde bunun kararlar ne yönde 

etkileyebileceği konusunda her üç karardan hiçbirinde Yüksek Mahkeme 

tarafndan yorum yaplmamştr. Diyelim ki, kolluk görevlileri okulda 

baz öğrenciler arasnda uyuşturucu kullanm saptandğ konusunda 

okul yetkililerini bilgilendirerek onlarla birlikte bir arama icra ederlerse 

durum ne olur Burada amaç muhtemelen işlenen suçlarla ilgili 

polise delil temin etme ise bu durum T.L.O. kararnda uygulanan 

standartlardan farkl olarak Ek 4. Madde tartşmalarn gündeme 

getirebilir. Benzer şekilde öğrencilere uygulanan uyuşturucu testlerinin 

sonuçlarnn kolluk birimlerine verilmesi halinde eğer bireysel bir şüphe 

gerekçesi yoksa onun makul olmayan bir işlem olarak nitelendirilmesine 

yol açacaktr. 92 

Bu duruma benzerlik gösterdiği için açklayc olabilecek nitelikte olan 

New York v. Burger 93 kararnada göz atmak gerekir. Bu davada aslnda 

idari görevlilerce yaplmas gereken aracn sökülmesi suretiyle arama 

işlemi kolluk görevlilerince yerine getirilmişti. Buna rağmen yaplan 

işlemin idari olma özelliğini kaybetmediği benimsenmiştir. 94 Fakat 

bu olayda Mahkemenin gerekçesi, idari yetkililerin bu işi yapmak için 

uzman kişi bulma imkan ve kaynaklarnn olmamas idi. Okullardaki 

durum açsndan bakldğnda buna kyasla değerlendirme yapmak 

düşünülemez. Aslnda okuldaki disiplinin sağlanmas ve eğitim için 

sağlkl bir ortamn hazrlanmasnda, öğretmen ve okul idarecilerinin 

istihdam edilmesi yeterli olacaktr. 95 Doğrudan polis soruşturmasnn 




92 EMANUEL, s. 165. 

93 New York v. Burger, 482, U.S. 691, 107, S.Ct. 2636, 96, L.Ed. 2d.601, (1987) 

94 WEINREB, s. 323. 


- 97 -



bir parças olarak kolluk görevlilerinin arama yapmas durumunda 

suçun varlğna ilişkin makul sebep olmas gerekir. 96 

Okullardaki aramalara kolluk görevlilerinin katlmna ilişkin 

mahkemelerin yaklaşmlarna gelince, alt derece mahkemeler 

öğrencilerin aranmasna polis memurlar da katlmş ise Ek 4. Madde 

zorunluluklarnn karşlanmas gerektiğine karar vermişlerdir. M. v. 

Board of Education 97 kararnda bir öğrencinin polis memuru tarafndan 

aranmasnda aramann geçersiz olduğuna hükmedilmiştir. 98 Bir başka 

davada 99 ise, okulda bir öğrencinin çantasnda ve dolabnda müdür 

yardmcs tarafndan arama yaplmakta iken sürekli okul ile bağlantl 

görev yapan bir polis memuru da bu srada yanlarnda bulunmuştur. 

Bu olayda uygulama T.L.O. kararndaki ölçülere göre güvenlik amaçl 

olup uygun saylmştr. 100 

E. Okullardaki Aramalarda Bulunan Delillerin Kullanlmas 

Bu konudaki ölçütü Yüksek Mahkeme Burger kararnda açklamştr: 

“Normal şartlarda usulüne uygun idari bir denetleme aşamas 

srasnda suça ilişkin delillerin elde edilmesi bu işlemi hukuka aykr 

hale getirmez veya idari olma özelliğini değiştirmez” 101 

Eğer bir arama okul yöneticileri tarafndan yerine getirilmekte ve 

aramann özelliği “özel zaruret” kavram ile açklanmakta ise bundan 

elde edilen deliller sonradan suç kolluğu tarafndan ve yarglama 

mahkemesi tarafndan kullanlabilir. Örneğin T.L.O. olaynda okul 

görevlileri öğrencinin sigara içmek suretiyle okul kurallarn ihlal ettiğini 

düşünerek arama yapmşlard. Ancak çantasnda yaplan aramada 

uyuşturucu bulunmas üzerine bunlar öğrenci hakknda açlan davada 

delil olarak kullanlmştr. 102 

1. Okullarda Rzaya Dayal Olarak Yaplan Aramalar 

Rzaya dayal olarak arama yaplabilmesinin istisnas, rza olduğu 

durumlarda Ek 4. Maddenin karar zorunluluğunun uygulanmamasn 

netice verir. Kişi, arama ve elkoyma işlemlerine rza göstermekle 

anayasal korumadan feragatta bulunmuş olur. Rza gösterilmesi 

halinde hakimden karar alma gereği olmadan arama yaplabilir. 103 Kişi 

96 Ronald M. PRICE, Search and Seizure, BookWorld Publications, 2002.s.591. 

97 M. v. Board of Education, 429 F. Supp. 288 (S.D. Ill. 1977), 


99 Cason v. Cook, 810 F. 2d 188 (8 th Cir. 1987) 




103 WEAVER-ABRAMSON-BACIGAL-BURKOFF-HANCOCK-LIVELY-HOEFFEL, Criminal Procedure, 2007, s. 

243; EVANS, Search and Seizure, s. 553; HUBBART, Making Sense of Search and Seizure Law, s.269. 

- 98 -


gönüllü olarak kolluk görevlilerinin yapacağ işlemlere izin vermesi 

durumunda doğal olarak hakimden karar almaya gerek kalmaz. 104 

Ancak rza gönüllü olarak sağlanmş olmaldr. Rzann verilmesi açk 

olabileceği gibi ima ile de olabilir. 105 Rza üzerine yaplan aramann 

geçerli olmas için; rzann gönüllü olmas, rzay veren kişinin buna 

gerçekten ve açkça yetkili olmas gerekir. Ayrca yaplan aramann 

kapsam da verilen rza çerçevesinde olmas gerekir. 106 

Bir öğrenci arama yaplmasna gönüllü olarak rza gösterir ise arama 

yapmak için makul şüphe gerekmez. 107 Ancak rzann geçerli olmas 

için bunun gönüllü olmas ve rzann tam olarak yaplan aramaya yetki 

verir nitelikte olmas gerekir. Öğrencilerin rza ile aranmasna ilişkin 

davalarda bunlarn gönüllü olarak verilmediğine ilişkin iddialar gündeme 

gelmektedir. 108 Yüksek Mahkemenin Schneckloth v. Bustamonte 109 

kararnda rzann gönüllü olup olmadğna ve geçerliliğine değinilmiş, 

rzann geçerli olup olmadğnn, kişinin yaş, eğitimi, sağlk durumu 

gibi “şartlarn bütünü” değerlendirilmek suretiyle belirlenmesi gerektiği 

belirtilmiştir. 110 

F. Aramalar Nedeniyle Görevlilerin Tazminat Sorumluluğu 

Okullardaki arama ve elkoyma işlemleri nedeniyle görevlilere karş açlacak 

tazminat davalarnda 42 U.S.C. § 1983 uygulanr. Bu kanun uyarnca 

öğrenci kendisinin anayasal hakknn çiğnendiğini, bir ayrcalğnn ya 

da bağşk durumunun gözard edilerek arama yapldğn iddia etmekte 

ise eyalet veya federal mahkemelerde tazminat davas açabilir. 111 

Tazminat davasnda baz unsurlar aranmaktadr. 

Birincisi, bir anayasal hak ihlalinin varlğ aranr. Anayasa tarafndan 

korunan bir hak veya ayrcalğn çiğnenmiş olduğu iddias ile dava 

açlmas gerekir. Anayasa’ya aykrlk hususunda görevlinin bunu 

bilebilme koşulu aranmaktadr. Bu bakmdan hukuk kuralnn açk 

hale gelmiş olmas gerekir. Örneğin bir arama hakknda mahkemelerin 

tam olarak nasl karar verdiği belli değilse bu durumda sorumluluk 

oluşmaz. Öğrencinin açtğ davada ispat açsndan görevlinin kötü niyetle 

104 ANDERSON-THOMPSON, American Criminal Procedure, s. 136; EMANUEL, Criminal Procedure, 

27th Ed. s.114; ISRAEL-LaFAVE, Criminal Procedure Constitutional Limitations, 6th Ed. s.141; 

CHEMERINSKY-LEVENSON, Criminal Procedure, 2008, s.176. 

105 BLOOM - BRODIN, Criminal Procedure, 4th Ed. s. 177; ANDERSON-THOMPSON, American Criminal 

Procedure, s. 136; EMANUEL, Criminal Procedure, 27th Ed. s.114; ISRAEL-LaFAVE, Criminal Procedure 

Constitutional Limitations, 6th Ed. s.141. 

106 PRICE, Search and Seizure, s. 446. 

107 Bumper v. North Carolina, 391, U.S. 543, 548 (1968) DYKE-SAKURAI, 2-20. 


109 Schneckloth v. Bustamonte s, 412 U.S. 218 (1973). 

110 STEPHENS-GLENN, s. 86; LAFAVE, Search and Seizure, s. 539; DYKE-SAKURAI, 2-21. 


- 99 -



hareket ettiğini ortaya koymas beklenir. Görevli kural görmezlikten 

gelerek hakkn ihlali yoluna gitmiş ise sorumlu tutulacaktr. Bu koşullar 

oluşmamş ise görevlinin bağşklğndan söz edilir. Bazen hukuki durum 

tam açk değil ise de yaplan arama veya işlem açk bir şekilde makullük 

ilkesine aykr ise; mesela elbiseler çkarlarak yaplan aramalarda 

olduğu gibi, ileri derecede ihlal içeren uygulamalarda mahkemeler 

görevlilerin tazminattan bağşklk durumunu desteklememektedir. 112 

Bu kuraln tatbiki bakmndan TLO karar öncesi değişken bir durum 

vard. Bu konudaki kurallar tam netleşmemişti. Örneğin eski bir 

federal mahkeme kararnda 113 beşinci snf öğrencisinin soyarak 

aranmasnda bile görevlinin bağşk olmasna karar verilmiştir. Diğer 

yandan bir başka federal bölge mahkemesi kararnda 114 ise uyuşturucu 

için arama yaplmasnda mahkeme görevlileri sorumlu saylmştr. 

Farkl bir durumda 7. Federal Temyiz Mahkemesi Doe v. Renfrow 115 

kararnda 116 köpek koklatmas sonucu köpeğin ikaz vermesi üzerine 

bir kz öğrencinin elbiselerinden soyularak aranmasnda görevlilerin 

sorumluluğuna karar vermiştir. 117 

İkincisi, görevlinin devlet adna hareket ediyor olmas gerekir(under 

color of law) 118 . 

Son olarak da dava açlan tarafn “kişi” (persons) tanmna uymas 

gerekir. Örneğin eyaletlere veya eyalet kurumlarna karş federal 

mahkemelerde madde 1983’ e göre tazminat davas yürütülemez. 

Ancak bu bağlşklk kural eyaletlerin yerel kurumlarn, belediyeleri 

ve okul mütevelli heyetlerini içermez. 119 

G. Özel Okullarda Yaplan Arama ve Elkoyma 

Özel okullarda yaplan aramalar, kamu okullarnda yaplanlardan 

farkl olarak Anayasa’nn Ek 4. Maddesinin zorunluluklarna tabi 

değildir. Özel okullardaki aramalarda T.L.O. kararnn gereklilikleri 

uygulanmaz. Bunun nedeni, bu okullarda görev yapan yetkililerin devlet 

görevlisi saylmamasdr. 120 Bunlarn yaptğ aramalar bir devlet faaliyeti 

kabul edilmez. Bilindiği gibi Ek 4. Madde sadece devlet görevlilerinin 


113 Belliner v. Lund, 438 F. Supp. 47, 54 (N.D. N.Y. 1977) 

114 Belliner v. Lund, 438 F. Supp. 47, 54 (N.D. N.Y. 1977) 

115 Doe v. Renfrow, 631 F 2d 91 (7th Cir.1980) 

116 Picha v. Wielgos, 410 F. Supp. 1214 (N.D. Ill. 1976) 


118 When a person acts or purports to act in the performance of official duties under any law, ordinance, 

or regulation. 



- 100 -


faaliyetlerine uygulanmaktadr. Bir davada 121 bir özel fakültede dekan 

tarafndan öğrencilerin aranmasnda hiç bir açklanabilir şüphe 

bulunmamasna rağmen, Ek 4. Maddenin uygulanma imkan olmadğ 

için arama hukuka aykr saylmamştr. 122 

III. OKULLARDA UYUŞTURUCU TESTLERİNİN UYGULANMASI 


Belirli bir öğrenci hakknda uyuşturucu veya alkol testi uygulamak için 

uyuşturucu kullandğna dair bireysel bir şüphenin oluşmas gerekir. Buna 

dair göstergelervarsa yaplan uygulama hukuka uygundur. Bu konuda 

örnek baz kararlar vardr. Brigman v. New Trier H.S. District 203 123 

davasnda, öğrencinin davranşlar tamamyla serkeş ve zaptedilmez 

halde, gözbebekleri genişlemiş, gözleri kzarmş ve sürekli gülüşmelerini 

sürdürmesi biçimindeki göstergelere dayanarak uyuşturucu tespiti 

amacyla yaplan medikal incelemeyi, Federal 7. Temyiz Mahkemesi 

onaylamştr. Yine Hedges v. Musco 124 davasnda benzer bir durum 

yaşanmştr. Öğrencinin snftaki davranşlar önceki hallerinden farkl 

olupkonuşkan ve dşa açk, gözleri krmz, yüzünün çoşkun ve heyecanl 

olduğunun gözlenmesi üzerine yaplan uyuşturucu testi uygulamas 

onaylanmştr. Ancak bir başka olayda 125 okul tuvaletinden uyuşturucu 

kokusu gelmesi nedeniyle içerde bulunanlarn hangisinin uyuşturucuyu 

kullandğ anlaşlmamasna rağmen oradaki üç öğrenci de uyuşturucu 

testine tabi tutulmuştur. Bir öğrencinin sonuçlar pozitif çkmştr. 

Federal Bölge Mahkemesi bu durumda yaplan uyuşturucu testinin 

makul olmadğna karar vermiştir. 126 

Belirli alanlarda ve baz özel koşullarda bireysel değil ama öğrencilerden 

belli bir kesiminin alkol ve uyuşturucu testlerine tabi tutulmasn 

zorunlu tutan uygulamalar Yüksek Mahkeme tarafndan onaylanmştr. 

Bunlar belli iş alanlarnda çalşan görevliler ile kamu okullarnda 

eğitim gören öğrencilerdir. Testler genel olarak kan veya idrar örneği 

ya da nefes kontrolü şeklinde yaplmaktadr. Bu uygulama için bir 

karar gerekmediği gibi kişisel bir şüphe de aranmaz. 127 

Bu testlerin konu olduğu davalar gözden geçirildiğinde, herhangi bir 

şüphe olmasa da alkol ve uyuşturucu testlerinin zorunlu tutulabildiği 

görülmektedir. Bunun Anayasa’ya uygunluğunu destekleyen olgular 

121 Duarte v. Commonwealth, 12 Va. App. 1023, 407 S.E. 2D 41 (1991). 


123 Brigman v. New Trier H.S. District No: 203., 128 F 3d 1146 (7th Cir.1997) 

124 Hedges v. Musco, 204 F 3d 109 (3rd Cir.2000) 

125 Anable v. Ford, 663 F. Supp. 149, (W.D. Ark. 1985) 

126 ROSSOW-STEFKOVICH, s. 90-91. 

127 DRESSLER-MICHAELS, s. 331. 

- 101 -



şunlardr: İlk olarak, testlerin öncelikli hedefi kolluk birimlerinin 

fonksiyonlarna katkda bulunup delil temin etmek değildir. 128 Öncelikli 

amaç, okullardaki disiplinin sağlanmas ve yetişme çağndaki çocuklara 

ve gençlere sağlkl bir eğitim ortamnn sağlanmasdr. Ancak elde 

edilen bulgularn nihayetinde bir yarglamada delil olmak gibi sonuçlara 

yarayabileceğini gözard etmemek gerekir. Bununla birlikte, bu durum 

yaplan işlemin niteliğini değiştirmemektedir. 

Eğer uyuşturucu testlerinin uygulanmasn yöneten düzenlemeler, 

kimlerin bu testlere tabi olacağ, hangi koşullarda yerine getirileceği 

konularnda devlet görevlilerinin takdir ve inisiyatiflerini tümüyle 

olmasa da oldukça azaltmş ise o zaman uygulamann onaylanma 

olaslğ daha fazladr. 129 

Testlerde kullanlacak numunelerin alnmas srasnda baz etik 

hassasiyetlerin de gözetilmesi gerekmektedir. Özellikle idrar örneği 

alnmasnda buna dikkat edilmelidir. Kişilerin onurlarna aykr 

olmayacak yöntemlerin kullanlmas tercih edilmelidir. 130 

Uyuşturucu testlerine ilişkin kararlara bakldğnda, okullar, hastaneler 

ve baz alanlarda çalşan kamu görevlileri olmak üzere üç ayr başlk 

altnda bunu kabul eden Yüksek Mahkeme, bunlarn her biri yönünden 

ayr sonuçlara ulaşmştr. Skinner v. Railway Labor Executives’ 

Association(1989) 131 ve National Treasury Employees Union v. Von 

Raab 132 kararlar çalşanlara ilişkin örnekler içerir. 133 Bu kararlarda 

idari düzenlemelere uygun olarak baz kamu çalşanlarna yönelik 

bireysel bir şüphe olmadan da sadece uyuşturucu ve alkol kullanp 

kullanmadğn saptamak için kan, nefes ya da idrar testlerinin 

uygulanmas onaylanmştr. 134 

Bu arada Vernonia School District 47 J v. Acton 135 ve Board of 

Education of Independent School District No. 92 of Pottawatomie 

County v. Earls 136 kararlarnda lise öğrencilerinin normal müfredat 

dş aktivitelere katlmas halinde uyuşturucu testlerine tabi tutulmas 

hukuka uygun saylmştr. 137 




131 Skinner v. Railway Labor Executives’ Association, 489 U.S. 602, 109, S. Ct. 1402, 103, L.Ed.2d.639 

(1989); WEINREB, s. 302. 

132 National Treasury Employees Union v. Von Raab, 489 U.S. 656 (1989). 

133 SALTZBURG-CAPRA, American Criminal Procedure, s. 397. 

134 DRESSLER-MICHAELS, s. 332; DYKE-SAKURAI, 12-2; ROSSOW-STEFKOVICH, s. 94. 

135 Vernonia School District 47J v. Acton 515 U.S. 646 (1995). Karar metni: CHEMERINSKY-LEVENSON, 

Criminal Procedure, 2008, s.201-208. 

136 Board of Education of Independent School District No. 92 of Pottawatomie County v. Earls, 

137 SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 263; LAFAVE, Search and Seizure, s. 513,521; ROSSOW-STEFKOVICH, s. 97. 

- 102 -


Yüksek Mahkemenin okullarda uyuşturucu testlerinin uygulanmasna dair 

kararlar özel zaruretler (“special needs”) gerekçesine dayanmaktadr. 

Bunlar Vernonia ve Earls kararlardr. Bu iki karardan çkan sonuçlar 

özetlemek gerekirse; okul bölge yönetimlerinin normal derslerin 

dşndaki sportif faaliyetler ve benzeri aktivitelere katlan bütün 

öğrencileribelirli bir şüphe nedenine dayanmadan da rutin olarak 

uyuşturucu testlerine tabi tutma yetkisi vardr. Okul bölge yönetimi 

öğrenciler arasnda uyuşturucu alşkanlklarna ilişkin henüz yaygn 

bir problem bulunmasa bile bu yetkisini kullanabilir. 138 

Belirli aktivitelere katlan öğrencilerin uyuşturucu testlerine tabi 

tutulmasna izin veren 7 ve 8. Federal Temyiz Mahkemelerinin de 

kararlar vardr. 139 Federal 5.Temyiz Mahkemesinin Pierce v. Smith 140 

kararnda bireysel şüphe olmadan öğrencilerin uyuşturucu testlerine 

tabi tutulmas onaylanmştr. Mahkeme, olayda özel zaruret doktrinini 

esas alarak karar vermiştir. Eğitim alan kişinin bu kapsamda daha 

daraltlmş gizlilik haklarna sahip olduğu, işlemlerin çok az ihlal 

edici mahiyette bulunduğu ve uyuşturucu testlerinin, bireysel makul 

şüphe olmadan yaplmasnn yerinde kabul edileceği belirtilmiştir. 141 

B. Okullarda Test Uygulanmasna İzin Veren Kararlar 

1. Atletizm Faaliyetlerine Katlan Öğrenciler Açsndan: VERNONIA 

KARARI 

a. Karara konu olan olayn özeti 

1995 tarihli Vernonia School District 47 J v. Acton 142 davasnda, 

Vernonia Okul Bölge Yönetimi, kendine bağl okullardaki öğrencilerin 

atletizm yarşmalarna katlm şart olarak uyuşturucu testlerine tabi 

olmalarn zorunlu tutan bir düzenleme öngörmüştür. Düzenlemeye 

göre, test uygulamalarnda öğrencilerin gizlilik haklarn olabildiğince 

en az ihlal eden yöntem tercih edilecek ve çkan sonuçlar kolluk 

birimleri ile paylaşlmayacakt. Öğrencilerden katlm srasnda bu 

testlere rza gösterdiklerine dair bir form imzalamalar istenmiştir. 

Ayrca velilerin de buna rza göstermesi gerekli saylmştr. Her bir 

öğrenci sezon başlangcnda mutlaka bir kez idrar numunesi verecek, 

sezon içinde de her hafta katlmclar arasndan rastgele seçilen %10 

öğrenci bu uygulamaya tabi tutulacaktr. 143 

138 EMANUEL, s. 162; DRESSLER-MICHAELS, s. 335. 


140 Pierce v. Smith, 117, F 3 d, 866 (5 th Cir. 1997) 


142 Vernonia School District 47J v. Acton 515 U.S. 646 (1995). Karar metni: CHEMERINSKY-LEVENSON, 

Criminal Procedure, 2008, s.201-208. 

143 EMANUEL, s. 162; DRESSLER-MICHAELS, s. 335; LAFAVE, Search and Seizure, s. 513. 

- 103 -



İdare tarafndan uygulamann şekli konusunda gizliliği korumaya 

hassasiyet gösterilmiş ve bunu sağlamak için baz hususi usuller 

tarif edilmiştir. Öğrenciler numune vermek üzere lavaboya gittiğinde 

numunenin o öğrenciden alndğndan emin olmak için ayn cinsten bir 

yetişkin tarafndan eşlik edilmesi ve bu kişinin belirli bir uzaklktan 

öğrenciyi izlemesi öngörülmüştü. Bu kişi, öğrencinin örneği kendisinden 

verdiğini anlamak için geriden onu izleyebilme ve işitsel olarak da 

takip etme imkanna sahip olacakt. Kz öğrenciler bakmndan da 

bir bayan yetişkin tuvalet odasnn dşnda dinleme şeklinde durumu 

denetleyebilecek ama gözetleme yapamayacakt. 144 

Testlerin nerede kullanlacağna gelince, sonuçlar sadece belirlenmiş 

bir yönetici görebilecek ve bunlar kolluk ile paylaşlmayacakt. Eğer 

sonuç pozitif çkarsa öğrenci ikinci kez teste tabi tutulacak, bu kez 

de olumlu çkmas halinde alt haftalk bir uyuşturucu bağmllğ 

danşmanlk programna katlmas zorunluluğu öngörülmekte idi. 

Diğer bir seçenek olarak da belirli bir süre atletizm çalşmalarndan 

uzak tutulmasyd. 145 

Yarglamay yürüten ilk derece mahkemesi şu tespitlerde bulunmuştur: 

Vernonia Okul Bölge Yönetimi, öğrenciler arasnda uyuşturucu 

kullanmnn hzla arttğna ilişkin gözlemlerde bulunulmas üzerine, 

uyuşturucu kullanm alşkanlklarnnve disiplin sorunlarnn tartşldğ 

toplantda bu karar almştr. Spor faaliyetleri ile uğraşan öğrencilere 

arkadaşlar arasnda ve toplumda hayranlkla baklmas ve uyuşturucu 

kültüründe başkalarna örnek oluşturmas gerekçe gösterilmiştir. 146 

b. Yüksek Mahkemenin karar 

Yüksek Mahkeme 6-3 çoğunluk oyla uygulanan bu program makul 

sayarak onaylamştr. Kararda denge analizi ilkesi (balancing test) 

uygulanmştr. Bireylerin Ek 4. Madde tarafndan korunan yararlar 

ile toplumun menfaatlerinin korunmasndaki öncelikler arasnda bir 

karşlaştrma yaplmştr. 147 

Vernonia kararnda, öğrencilerin bireysel olarak hangisinin uyuşturucu 

kullandğ hususunda saptanmş bir şüphe yoktur. Buna rağmen 

Yüksek Mahkeme okulda atletizm faaliyetine katlan öğrencilerin 

hiçbir şüphe olmasa bile karar almaya gerek olmadan geniş kapsaml 

uyuşturucu testine tabi tutulmasn öngören düzenlemeyi onaylamştr. 

Mahkemeye göre aslnda uyuşturucu için test uygulamann, yani 

uyuşturucu için örnek alma ve analiz etme işlemlerinin Ek 4. Madde 

144 EMANUEL, s. 162; DRESSLER-MICHAELS, s. 335; LAFAVE, Search and Seizure, s. 513. 

145 EMANUEL, s. 162; DRESSLER-MICHAELS, s. 335. 

146 DRESSLER-MICHAELS, s. 335; DYKE-SAKURAI, 12-11 

147 EMANUEL, s. 162. 

- 104 -


yararlarn harekete geçirdiği ilke olarak kabul edilmiştir. Ancak 

olayn özelliği gereği “okullarda ihtiyaç duyulan disiplinin sağlanmas 

bakmndan hakim karar veya makul sebep zorunluluğu aramann 

işleri zorlaştracağndan”bahisle bu durumun karar zorunluluğunun 

istisnasn teşkil edeceği kabul edilmiştir. 148 

c. Kararda esas alnan gerekçeler 

Yüksek Mahkemeyi bu karara götüren gerekçelerin temel dayanaklarn 

şöyle özetlemek mümkündür: Okul bölge yönetiminin tespitleri ile 

ortaya çkan öğrenciler arasnda uyuşturucu kullanmnn artmş 

olmas önemli bir tehlike göstergesi idi. Bunun önlenebilmesi için, 

baz haklarn ihlal edilmesi pahasna toplumsal yararn önde tutulmas 

zarureti vard. Diğer yandan, öğrencilerden numune alnmas srasnda 

uygulanan yöntem, çok fazla ihlal edici saylmazd. Çünkü utandrc 

olmayacak usuller geliştirmede hassasiyet gösterilmişti. 149 

Alnan numuneler sadece uyuşturucu kullanmnn tespitine ilişkin 

tahlillerde kullanlacak, bunun dşnda diyabet, hamilelik ve benzeri 

problemler yönünden bir tahlil ve inceleme yaplmayacakt. Uyuşturucu 

kullanmnn sporcular üzerindeki etkisi ve zararlar ile birlikte bu tip 

rol model kişilerde görülebilecek alşkanlklarn başkalarna yaylma 

tehlikesi dikkate alndğnda, bunlar önlemedeki toplumsal yarar 

önemsenmiş ve kararn bu şekilde sonuçlanmasnda etkili olmuştur. 150 

Atletizm faaliyetlerine katlan öğrenciler arasnda uyuşturucu 

alşkanlklarnn başladğnn saptanmş olmas iki nedenle tehlikeli bir 

gelişme saylmştr: (a) uyuşturucu kullanm sporcular kişisel olarak 

fiziki bakmndan olumsuz etkilemekte ve başarlarn krmaktadr. 

(b) sporcu olan öğrenciler diğerleri için örnek alnacak ideal kişiler 

olduğu için onlarda ortaya çkan alşkanlklarn daha çabuk yaylma 

tehlikesi bulunmaktadr. 151 

d. Karardan çkan sonuçlar 

aa. Genel olarak 

Vernonia karar “özel zaruretler” doktrininin uygulandğ alanlarda 

bir genişleme örneğidir. Daha önce bir şüphe gerekçesine dayanmadan 

rastgele uyuşturucu testinin uygulanmas sadece kamu çalşanlar 

açsndan kabul edildiği halde anlan karar ile bu uygulama kamu 

okullarn da kapsar biçimde genişletilmiş oldu. 152 

148 WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 171; DRESSLER-MICHAELS, s. 335. 


150 DRESSLER-MICHAELS, s. 336; DYKE-SAKURAI, 12-11 

151 EMANUEL, s. 163; LAFAVE, Search and Seizure, s. 515. 


- 105 -



Bu olaydan hareketle Yüksek Mahkemenin okullarda yaplan bütün 

uyuşturucu testlerine izin verdiği anlam çkarlamaz. Olayda spesifik 

olarak öğrencinin Ek 4. Maddeden kaynaklanan haklarna karşlk 

baz toplumsal menfaatler öncelikli olarak dikkate alnmştr. 

Okullarda sağlk, güvenlik ve disiplini sağlama konusundaki devletin 

sorumluluğuna vurgu yaplmaktadr. Bu arada okul çağndakilerin 

belli zamanlarda rutin olarak sağlk muayenesine tabi tutulmalar 

ve aş olmalar gibi zorunluluklarn bu ihtiyaçtan kaynaklandğda 

örnek olarak gösterilmiştir. Bütün bu gerekçelerle öğrencilerin gizlilik 

haklarnn snrlanabileceği sonucuna varlmştr. 153 

Uyuşturucu testlerine ilişkin kararlarda benimsenen ilkelere göre bu 

durumlarda değerlendirme yapabilmek için üç yönlü ölçüte cevap 

vermek gerekecektir: (a)uyuşturucu testi uygulamakla riske atlan 

gizlilik yararnn niteliği, (b) uygulanan politika ile maruz kalnan 

ihlalin karakteristiği (c) devletin bu tür bir uygulama ile karşlamak 

istediği toplumsal menfaat, bunun aciliyeti ve uygulanan politika ile 

bunun karşlanabilme yeterliliği. 154 

bb. Lise çağndaki öğrencilerin gizlilik hakk 

Herşeyden önce yetişkinlerle mukayese edildiğinde lise öğrencilerinin 

gizlilik haklarnn daha daraltlmş olabileceğini kabul etmek gerekir. 

Ayrca uygulama ile öğrencilerin gizlililik haklarnn fazla ihlal edilmiş 

saylmayacağ sonucuna götüren gerekçeler kararda şu şekilde ifade 

edilmiştir: (a) Kamu okullarndaki yöneticiler, ebeveynler adna 

öğrencileri koruma yükümü altndadr. Öğrencilerin bedeni, zihni açdan 

korunmas gerektiği ve bunun daha çok okul yönetimleri tarafndan 

sağlanabilmesinin mümkün olduğu kabul edilmelidir. (b) Diğer taraftan, 

yarşmalara girmeyi kabul eden öğrenciler sadece bu yönden değil çeşitli 

açlardan gizlilik haklarndan fedakarlkta bulunmalar beklenmektedir. 

Örneğin, toplumun önünde ksmen bedenleri açk baz formalar 

giymeleri gerekir. 155 (c) Ayrca test uygulamalarnda başvurulan usuller 

itibaryle gizlilik ihlali olabildiğince en aza indirilmeye çalşlmştr: 

Sonuçlarn sadece yöneticilerden belirli kişilerce görülebilmesi ve 

kolluk birimlerine verilmemesi gibi. 156 

Vernonia kararndaki analize göre, uyuşturucu testlerinde bir şüphe 

temeline dayanarak işlem yapmak yerine buna gerek duymadan rutin 

veya rastgele test uygulamas daha tercih edilen bir yöntemdir. Çünkü 

şüphe temeline dayanmadan sradan herkese yaplan test uygulamas 



155 EMANUEL, s. 163; SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 279; DRESSLER-MICHAELS, s. 335. 

156 EMANUEL, s. 163; SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 279; DYKE-SAKURAI, 12-5. 

- 106 -


bir utanç nedeni değildir. 157 Sonuçta bu uygulama katlan tüm öğrenciler 

için bir zorunluluktur. 

2. Müfredat Dş Faaliyetlere Katlan Öğrenciler Açsndan: EARLS 

KARARI 

a. Genel olarak 

Vernonia karar okullarda uyuşturucu testlerinin uygulanmasna 

ilişkin Yüksek Mahkemenin tek karar değildir. Kamu okullar snrlar 

içinde “özel zaruretler” doktrininin kapsamn genişleten bir başka 

örnek dava ise 2002 tarihli Board of Education of Independent School 

District No. 92 of Pottawatomie County v. Earls 158 davasdr. 159 Bu 

kararda okulda genel müfredat dşndaki program ve faaliyetlere katlan 

öğrencilerin tümü hakknda uyuşturucu testi uygulanmasnn zorunlu 

tutulmas onaylanmştr. Vernonia kararnda esas alnan ilkeler sadece 

okul atletizm faaliyetlerine katlanlar öğrenciler ile ilgili idi. Ama bu 

son karar normal müfredat dş faaliyetlere katlan bütün öğrenciler 

için uygulanacak biçimde kapsam genişletmiştir. Üstelik sadece lise 

öğrencileri değil ilköğretim öğrencileri de bu uygulama kapsamna 

alnmştr. 160 

b. Karara konu olan olayn özeti 

Olayda bir okul bölge yönetimi, okullarda genel derslerin dşnda yarşma 

türü programlara katlan tüm orta ve lise seviyesindeki öğrencilerin 

bu faaliyetlere katlm öncesinde uyuşturucu testi için örnek vermesini 

ve sonradan da her ne zaman makul bir şüphe olursa yeniden test 

yaplmasn zorunlu tutan kurallar öngörmüştür. 161 

Testlerin uygulanmas ve kullanlan yöntemler bakmndan baz 

özelliklere dikkat edilmiştir. Analizler, numune olarak alnan idrar 

üzerinde yaplmas öngörülmüş ve testler sadece uyuşturucu ve benzeri 

maddelerin tespitine programlanmştr. Ayrca alnan numuneler 

sağlk durumu bakmndan değerlendirmede kullanlmayacaktr. 162 

Elde edilen test sonuçlar öğrencilerin olağan okul kaytlarndan ayr 

tutulacak; sonuçlar sadece bilmesi gereken okul görevlileri görebilecek; 

sonuçlar polise verilmeyecek ve okuldaki disiplin işlemlerine ve okul 

akademik başarsna yanstlmayacaktr. 163 


158 Board of Education of Independent School District No. 92 of Pottawatomie County v. Earls, 


160 SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 279; LAFAVE, Search and Seizure, s. 521. 

161 WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 171; EMANUEL, s. 164. Bu davada test uygulamasna 

konu olan ve okulun uygulamasna karş çkan öğrenciler, okul bando takm ve okul gösteri korosu 

üyeleri, Academic Team ve Future Farmers gibi gönüllü faaliyetlere katılan öğrencilerdir. WEAVER- 

ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 172, 


163 EMANUEL, s. 164; WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 172. 

- 107 -



c. Karar ve gerekçe 

Yüksek Mahkemenin kararda okul bölge yönetiminin, ders dşnda 

faaliyetlere katlan tüm orta ve lise seviyesindeki öğrencilerin uyuşturucu 

testine tabi tutulmasn öngören uygulamasn hukuka uygun bulduğu 

gerekçesinde, bu konuda öngörülen kurallarn içeriği irdelenmiştir. 

Uygulanan yöntemler bakmndan gösterilen hassasiyetleri de göz 

önüne alarak öğrencilerin ihlal edilen gizlilik yararlarnn fazla önemli 

olmadğna karar vermiştir. 164 

Mahkemeye göre, öğrenciler her zaman okul kurallarna uymak 

durumundadr ve özellikle okulun zorunlu tuttuğu normal müfredatn 

dşndaki faaliyetlere kendi isteği ile katlanlar okul yönetimlerinin veya 

eyaletin belirlediği bir çok yükümlülüklere katlanmak zorundadrlar. 

Örneğin belli zamanlarda okul dşnda çalşmalara katlmak, bedenlerinin 

ksmen görünebileceği şekilde formalar giymek gibi. Sonuçta bütün 

bunlar öğrencilerin azaltlmş bir gizlililik hakkna sahip olduğunu 

kabul etmeyi gerektirmektedir. 165 

d. Kararda başvurulan özel zaruretler analizi 

Bu kararda Yüksek Mahkeme yine bir dengeleme analizi (balancing test) 

yapmş ve devletin toplumsal yararlar korumadaki önceliğine karşlk 

öğrencilerin bireysel gizlilik haklarna yönelik ihlal ediciliğin niteliğini 

tartşmştr. Mahkemeye göre, okullardaki artan uyuşturucu problemini 

çözmek ve bunu önleme konusundaki ihtiyacn karşlanmas devletin 

öncelikleri arasndadr. Okullar çocuklar koruma ve yönlendirme 

konusunda özel olarak sorumlu olduğuna göre/ okullardaki uygun eğitim 

ortamnn korunmasndaki kamu yarar gereksinimine dayanan bir “özel 

zaruret” bulunmaktadr. 166 Bütün bunlar dikkate alndğnda okullarn 

öğrenciler üzerindeki koruma, emanet ve vesayet sorumluluğuna hak 

vermek gerekmektedir. Bu nedenle kamu okullarnda uyuşturucu 

testleri açsndan “özel zaruretler” gerekçesiyle Ek 4. Maddenin aradğ 

hakim karar ve bireysel şüphe zorunluluğunun dayatlmasna gerek 

görülmemiştir. Ayrca makul sebep arayşna girmek de okul ortamnda 

pratik uygulanabilir bir standart değildir. 167 

e. Karardan çkan sonuçlar 

Vernonia davasndaki durum ile mukayese yapldğnda, bu olayn geçtiği 

yer itibaryle daha küçük bir yerleşim yeri olmas sebebiyle uyuşturucu 

kullanm sorunlar daha da az hatta hiç görülmeyebileceği de kabul 

164 STEPHENS- GLENN, s.230. 

165 EMANUEL, s. 164; WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 172; 



- 108 -


edilmiştir. Yani idarenin acil tedbirler almasn gerektiren belirtiler 

görülmediği açktr. Buna rağmen okul bölge yönetimlerinin bu tür 

programlar uygulamak için mutlaka bir problemin ortaya çkmasn 

beklemeye gerek olmadğna işaret edilmiştir. Vernonia kararnda 

olduğu gibi atletlerin başkalarna örnek kişiler olmasn önemseyerek 

sadece onlara uygulanmas düşünülebilirdi. Ancak Mahkeme tarafndan 

sorunun bütün öğrenciler bakmndan hayati riskler getirdiği ve 

öğrencilerin sağlğn ve güvenliğini koruma bakmndan okul bölge 

yönetimlerinin bu tür yöntemleri uygulamasnn topluma karş önemli 

bir hizmet sunma şekli olduğuna değinilmiştir. 168 

Atletizm faaliyetlerinden başka örneğin pul kolleksiyonu kulübüne üyelik 

veya okul öğrenci konseyinde görev almak gibi ders dş aktivitelere 

katlanlara uyuşturucu testi uygulanmasn okul yönetimi öngörebilir. 

Ancak bunun yöntemlerinin seçiminde daha az ihlal edici olanlarn 

tercih edilmesi ve sonuçlarn kolluk birimleri ile paylaşlmamas 

kaydyla izin verilebileceği doktrinde de savunulmaktadr. 169 Bu tür 

bir test uygulamasnn normal müfredat dş aktivitelere katlan bütün 

öğrencilere dayatlmasn ve atletizm amaçl olanlara olabileceği gibi 

diğer faaliyetlere de uygulanmasn onaylayan Yüksek Mahkemeye göre 

de okullarn gerekli önlemleri almak için bir uyuşturucu sorununun 

varlğna ilişkin problem ortaya çkana kadar beklemeleri gerekmez. 

Sonuç olarak bu testlerin uygulanmasn kabul etmek için bir suç 

bulunduğuna ilişkin makul şüphe, diğer bir ifadeyle bireysel suç 

şüphesi bulunmasn da beklemek gerekmez. 170 

Bu ikinci olayda önceki Vernonia kararnda olduğukadar açk ve 

kesin zaruretler bulunmadğ ortadadr. Çünkü Vernonia davasnda 

öğrenciler sporcu olmas sebebiyle hem kendilerine zarar daha çok, 

hem de örnek alnan kişiler olmalar nedeniyle zararn yaylma tehlikesi 

bulunmakta idi. Buna rağmen Earls kararnda da uygulamann 

çoğunlukla onaylanmş olmas ilerde bütün kamu okulu öğrencilerine 

belirgin bir şüphe olmakszn uyuşturucu testlerinin uygulanabileceğinin 

işaretlerini vermektedir. 

SONUÇ 

Yüksek Mahkemenin kararlar uyarnca, kamu okullarnda 

yaplan aramalar, Anayasa’nn Ek 4. Maddesinin gereği olan karar 

zorunluluğunun istisnasn oluşturur. Buna göre, belirli koşullara uygun 

olmas halinde hakim karar aranmayacaktr. Ancak bu aramalarn 

kural olarak öncelikle okul görevlileri tarafndan yerine getirilmesi 

168 EMANUEL, s. 164; SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 280. 

169 EMANUEL, s. 166. 

170 WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 172; SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 280. 

- 109 -



gerekir. Okullardaki disiplini sağlama zorunluluğu, okullarda yaplan 

aramalar bakmndan özel kurallar ihdas edilmesine yol açmştr. Okul 

çağndaki çocuklarn durumu yetişkinlerden farkl ele alnmas; onlarn 

kendi güvenliklerinin sağlanmasnn, öne sürebilecekleri anayasal 

haklarna göre daha önde tutmak gerektiği kabul edilmiştir. Bu sonuç 

öncelikle onlarn kendi menfaatleri sonra da toplumun genel güvenlik 

ve sağlğn korumann gereğidir. 

Anayasal güvence altnda olan gizlilik hakk elbette öğrencilerin de 

öne sürebileceği haklar arasndadr. Okullarda yaplan aramalar da 

prensip olarak bu haklar ihlal etmeyecek şekilde uygulanmaldr. 

Bununla birlikte, makul şüpheye dayanan olaylarda hakim karar 

olmadan arama yaplmasna izin verilmektedir. Ok ullarda disiplinin 

sağlanmas, genel güvenliğin ve sağlkl bir eğitim ortamnn sürdürülmesi 

ihtiyac, meseleye farkl bir bakşla yaklaşmay gerektirmiştir. Bunun 

sonucu olarak anlan ihtiyaçlarn karşlanmas hususundaki acelecilik 

hakimden karar almay zorunlu tutma halinde zarar görebileceğinden 

bu aramalar hakimden karar alma zorunluluğunun istisnalar arasnda 


Okullarda hiç bir ayrm yapmadan tüm öğrenciler hakknda genel bir 

uyuşturucu taramas yaplmasna ilişkin verilmiş bir karar yoktur. 

Uyuşturucu testlerinin belli bir kesime uygulanmas mümkündür. 

Ancak kimlerin buna tabi tutulucağn önceden tahmin etmeye yarayacak 

dar bir kategori oluşturmadan bunun yaplmasna Yüksek Mahkeme 

onay vermemiştir. 171 

Sadece seçici olarak baz öğrencilere uygulanmasn öngören çalşma 

konusu iki karar ele alnarak değerlendirme yapmak gerekirse, atletizme 

katlanlar bakmndan böyle bir testin yaplmasn anlamak mümkündür. 

Ancak okul korosuna iştirak etmek, kütüphanede gönüllü çalşmak 

ve hatta etik açdan öğrencilerin kendini yetiştirip geliştirebileceği 

faaliyetlere katlmalar halinde bunlara test uygulamann nasl bir 

zorunluluk içerdiğini anlamak mümkün değildir. İlke olarak, okulda 

bulunan tüm öğrencilere istisnasz uygulanmas benimsenmiş olsayd 

bunu savunmak diğerine göre daha kolay olabilirdi. Herkesin rutin 

olarak bu uygulamaya tabi olduğu durumlarda bu katlanlabilir saylr. 

Aksi halde gönüllü çalşmalar teşvik etmek gerekirken, başkalarnn 

gözünde güvenilmeyen ve teste tabi tutulan öğrenci muamelesine maruz 

kalmak onlarn gönüllü faaliyetlere ve yararl aktivitelere katlmn 

olumsuz etkileyecektir. 

 

171 Chandler v. Miller, 520, U.S. 305, (1997) DYKE-SAKURAI, 12-12. 

- 110 -


KAYNAKÇA 

Andrew E. TASLITZ-Margaret L. PARIS-Lenese C. HERBERT, 

Constitutional Criminal Procedure, Professor Review Copy Not For 

Sale, Foundation Press, 3 rd Ed. 2007 Ed. 

Bernard E. HARCOURT, “The Road to Racial Profiling” In: Carol S. 

STEIKER, Criminal Procedure Stories, 2006. 

Brent E. NEWTON, Practical Criminal Procedure, A Constitutional 

Manual, NITA, 2005. 

Clifford S. FISHMAN- Anne T. MCKENNA, Wiretapping § Eavesdropping: 

Surveillance In The Internet Age, Third Edition, 2007, Online Westlaw. 

Erwin CHEMERINSKY-Laurie L. LEVENSON, Criminal Procedure, 

Investigation, Aspen Publishers, 2008. (CHEMERINSKY-LEVENSON) 

FEDERAL PROCEDURE, Lawyers Edition, § 22:223, Database updated 

March 2010, Online West Law. 

Philip A. HUBBART, Making Sense of Search and Seizure Law, 2005. 

Frank W. MILLER-Robert O.DAWSON-DIX-PARNAS, The Police 

Function, 2000. 

James F. ANDERSON- Bankole THOMPSON, American Criminal 

Procedure, 2007. 

Jerold H. ISRAEL-Wayne R. LAFAVE, Criminal Procedure, 

Constitutional Limitations, 6th Ed. 2001. 

Jon M. Van DYKE - Melvin M. SAKURAI, Checklists for Searches 

and Seizures in Public Schools, West Group, 2001. 

John R. KENNEL-Jane E. LEHMAN, “Searches and Seizures”, 

American Jurisprudence, Second Edition, 68 Amr.Jur. 2d. Searches 

and Seizures, § 54, Database updated May 2009, Online Westlaw. 

John R. KENNEL-Jane E. LEHMAN, “Searches and Seizures”, 68 

Amr. Jur.2d. § 131, Online Westlaw. 

Joshua DRESSLER-Alan C. MICHAELS, Understanding Criminal 

Procedure, Volume 1: Investigation, 4th Edition, 2006, Lexis Nexis. 

Lawrence F. ROSSOW-Jacqueline A. STEFKOVICH, Searches and 

Seizures in Public Schools, Third Ed. 2006 

Lloyd L. WEINREB, Leading Constitutional Cases on Criminal Justice, 

2008, 

Kenneth R. EVANS, Search and Seizure, 2002. 

- 111 -



Marc L. MILLER-Ronald F. WRIGHT, Criminal Procedures, The 

Police, Aspen Publishers, 3 rd Ed. 2007. 

Micheal A. CRETACCI, Supreme Court Case Briefs in Criminal 

Procedure, 2008. 

M.Murat YARDIMCI, Amerika Birleşik Devletleri Hukuku, Avrupa 

İnsan Haklar Mahkemesi İçtihatlar ve Türk Hukukunda İletişimin 

Denetlenmesi, Ankara, 2009. 

Otis H. STEPHENS- Richard A. GLENN, Unreasonable Searches and 

Seizures, Rights and Liberties Under the Law, 2006. 

Robert M. BLOOM - MARK S. BRODIN, Criminal Procedure, Aspen 

Publishers, Fourth Edition, 2004. 

Robert H. WOODY, Search and Seizure, 2006 

Ronald J. ALLEN-Joseph L. HOFFMANN-Debra A. LIVINGSTON- 

William 

J.STUNTZ, Criminal Procedure: Investigation and Right to Counsel, 

Aspen Publishers, 2005. 

Ronald M. PRICE, Search and Seizure, BookWorld Publications, 2002 

Russel L. WEAVER- Leslie W. ABRAMSON- John M. BURKOFF- 

Catherine 

HANCOCK, Principles of Criminal Procedure, 3 rd Edition, Thomson- 

West, 2008. 

Steven L. EMANUEL, Criminal Procedure, Aspen Publishers. 27th 

Edition, 2007. (EMANUEL) 

Stephen A. SALTZBURG - Daniel J. CAPRA - Angela J. DAVIS, 

Basic Criminal 

Procedure, 4th Edition, Thomson-West 2005. 

Thomas N. McINNIS, The Evolution of the Fourt Amendment, 2009. 

Wayne R. LAFAVE - Jerold H. ISRAEL - Nancy J. KING, Criminal 

Procedure and The Constitution, 2009. 

Wayne R. LAFAVE - Jerold H. ISRAEL - Nancy J. KING, Criminal 

Procedure, Fourth Edition, 2004, Thomson-West, 

Wayne R. LAFAVE, Search and Seizure, A Treatise on the Fourt 

Amendment, Volume 5, Fourth Edition, Thomson-West 2004. 

- 112 -

YARGITAY KARARLARI IŞIĞINDA BİLİNÇLİ 

TAKSİR KAVRAMI VE UNSURLARI 

Meaning and Components of Conscious Negligence 

With Related Court of Appeal’s Sentences 

Onur YİĞİT 

Yargtay 12. Ceza Dairesi Tetkik Hakimi 

ÖZET 

Bilinçli taksir, taksir ile kast arasnda yer alan bir kusurluluk durumudur. Bir 

taraftan taksire (bilinçsiz taksir) uzanrken bir taraftan da kasta (olas kast) 

uzanr. Türk Ceza Hukukunda kusurluluk halleri; taksir, bilinçli taksir, olas 

kast ve kast olarak düzenlenmiştir. Taksir, özensizlik ve dikkatsizlik sonucu 

öngörülebilecek neticelerin öngörülememesi; bilinçli taksir, öngörülmesine 

rağmen istenmeyen neticenin gerçekleşmeyeceği inancyla hareket edilmesi; olas 

kast, doğrudan istenmeyen neticenin öngörülmesi ve kabullenilmesi; kast ise, 

suçun yasal unsurlarnn bilinmesi ve istenmesidir. Kavramlarn tanmlarndaki 

benzerlikler, olaylarn nitelendirilmesinde zorluklara yol açmakta, özellikle 

bilinçli taksirin, olas kast ile karştrlmasna neden olmaktadr. Neticenin 

öngörülmesi, bilinçli taksiri taksirden ayrmay sağlar ise de; bu öngörme, 

bilinçli taksir ile olas kast kavramlarnn karştrlmasna sebep olur. Oysa 

ki; bilinçli taksirden farkl olarak, olas kast halinde neticenin kabullenilmesi, 

“olursa da olsun” düşüncesi vardr. 

Bilinçli taksir halinde kişi, istemediği neticeyi öngörmüştür, ancak; yeteneği, 

şans ve tecrübesi gibi faktörlere güvenerek neticenin gerçekleşmeyeceği 

inancyla iradi hareketini gerçekleştirmiştir. Bu nedenle bilinçli taksir, 

taksirden daha ağr bir kusurluluk halidir. Bu çalşmada, bilinçli taksirin 

tanm yaplmş, taksir ve olas kasttan fark irdelenmiş, böylece uygulamada 

görülen problemlerin giderilmesine katkda bulunma amaçlanmştr. 

Anahtar Kelimeler : Kusur, kast, olas kast, taksir, bilinçli taksir. 

ABSTRACT 

Conscious negligence is a kind of fault which is between negligence and intention. 

Its one side extent to the intention and the other side to the negligence. There are 

three kinds of fault in Turkish Criminal Law which are; negligence, conscious 

negligence, intention, probable intention. Negligence means; not being able to 

see the result of the behavior because of carelessness or heedlessness; conscious 

negligence means; being able to see the result of the behavior but not hoping that 

the result could happen; probable intention means; not willing the result of the 

behavior directly, but still welcoming the result if it; and the intention means; 

committing a crime although all results of the behavior are known. There are a 

lot of confusion in the application -especially conscious negligence and probable 

- 113 -

Yargtay Kararlar Işğnda Bilinçli Taksir Kavram ve Unsurlar 

intention- because of the similarity of these four concepts. Providing the result of 

behavior differ the conscious negligence from negligence but this foresee is the 

reason of the confusion between conscious negligence and probable intention 

at the same time. Welcoming the result of the behavior is the main difference 

between conscious negligenge and probable intention although all these kinds 

of faults contain foreseeing the result of the behavior. 

In conscious negligence; men/women could see the result of the behavior before 

it happens but believe that the result won’t occur the end because of his/her 

experiences or carefulness. So that conscious negligence is the harder kind 

of fault than the negligence. Within the scop of this article, meaning of the 

conscious negligence is discribed, differences between conscious negligence 

and probable intention are explained, thus confusions of these concepts are 

intended to solve. 

Keywords : Fault, intention, probable intention, negligence, conscious 

negligence. 

 

GİRİŞ 

Toplum halinde yaşama zorunluluğu; insanoğluna bilimsel, sosyal 

ve kültürel kazanmlar sağlamş ise de, birçok toplumsal soruna da 

neden olmuştur. Tarihsel süreçte ulaşlan bilimsel seviye ve gelişen 

teknoloji, insan hayatn kolaylaştrmakla birlikte; önceden varolmayan 

tehlikeleri ve riskleri de beraberinde getirmiştir. Dünyada ve ülkemizde 

her yl yaşanan trafik kazalar ile iş kazalarndaki artş ve meydana 

gelen kayplar bu durumun çarpc örnekleridir. Bu nedenle taksirli 

suçlar her geçen gün daha fazla dikkat çeker hale gelmiştir. Toplum 

içinde yaşayan insan, başka insanlara zarar verebilecek davranşlardan 

kaçnmal, özenli ve duyarl olmaldr. Ancak bu şekilde istenmeyen 

neticelerin önüne geçilebilecektir. 

Bu çalşmada, üzerinde durulacak olan temel kavram bilinçli taksir ve 

unsurlar olmakla birlikte; konunun daha anlaşlabilir olmas açsndan 

ilk olarak taksir kavram ve unsurlar açklanacak, devamnda bilinçli 

taksir kavram ve unsurlar üzerinde durulacak ve son olarak bilinçli 

taksirin, taksir ve özellikle olas kast kavramlarndan fark Yargtay 

içtihatlar şğnda ele alnacaktr. 

I. TAKSİR KAVRAMI VE UNSURLARI 

A. Taksirin Tanm 

Taksir; arapca kökenli bir sözcük olup, sözlük anlam bir işi gereği 

gibi yapmama, eksik yapma, bir şeyi yapabilirken çekinip yapmama, 

kusur etme, kabahat ve günah gibi tanmlanmaktadr 1 . 

1 İçel, Kayhan; Ceza Hukukunda Taksirden Doğan Subjektif Sorumluluk, İstanbul, 1967, s. 22; Koca, 

- 114 -

Onur YİĞİT 

Klasik öğretiye göre kast ve taksir, kusurluluk şekilleri olarak ele 

alnmştr 2 . Türk hukukunda da hakim görüş, kast ve taksirin 

kusurluluk şekli olarak kabul edilmesidir 3 . Kusurluluk; bir kişinin 

hukuka aykr olarak yaptğ hareketten dolay knanabilmesidir 4 . Ceza 

hukuku anlamnda kusurluluk; somut fiilin hukuka aykr olmasn 

ifade eder. Türk öğretisinde de egemen görüşe göre; kusurluluk, belirli 

bir fiil esas alnarak, söz konusu fiili işleyen kişinin bu fiilden dolay 

knanabilir olup olmadğna ilişkin değer yargsn ifade eder 5 . 

Taksir kavram bugüne kadar birçok teoride farkl şekilde tanmlanmş 

olmakla birlikte, doktrinde ağrlkl olarak benimsenen öngörebilme 

teorisine göre; taksir, öngörülebilir ve önlenebilir hukuka aykr bir 

neticeyi öngörmek ve önlemek hususunda, gerekli dikkat ve özenin 

iradi olarak ihmal edilmesidir. Bu teoriye göre; neticeyi istemeyen fail, 

yeterli dikkat ve özeni gösterseydi, istenmeyen neticeyi öngörebilecek 

ve önleyebilecekti 6 . Günümüzde genel olarak, taksirli suç denildiğinde, 

öngörülebilen; ancak, özen yükümlülüğünün ihlal edilmesi suretiyle 

işlenen suçlar anlaşlmaktadr 7 . Öngörülebilme kuramnn bu taksir 

tanmna göre fail, fiilin meydana getirdiği sonucu istememiştir; 

fakat, fiilden böyle bir zararl sonucun meydana gelebileceğini 

öngörebilecekken öngörememiştir. Failin kusuru, bunu yapamamş 

olmasdr. Cezalandrlmasna neden olan da budur 8 . 

Taksir, zararl bir neticenin meydana gelmemesi için gereğini yapmamak 

veya yaplmas gerektiği gibi yapmamaktr 9 . Mezger’e göre taksir, 

kişinin üzerine düşen dikkat etme görevinin ihlali halidir 10 . İtalyan 

öğretisinde Carrara’ya göre taksir, dikkatsizliğimiz nedeniyle yaptğmz 

fiilin suç teşkil ettiğini bilmememiz halidir. Başka bir ifadeyle taksir, 

kanuna aykr bir davranş, suç teşkil ettiğini düşünmeden isteyerek 

gerçekleştirme halidir 11 . Maggiore’ye göre taksir, failin isteyerek 

gerçekleştirdiği ve fakat hem istemediği hem de öngöremediği bir 

neticeden sorumlu olmasdr 12 . Fail, özensizliği nedeni ile öngörülebilecek 

neticeyi öngöremediğinden; istenmeyen sonucu engelleyecek davranş da 

Mahmut/ Üzülmez, İlhan; Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara, 2010, s. 179. 

2 Koca/ Üzülmez, s. 179. 

3 Özen, Mustafa; Ceza Hukukunda Taksir, Ankara, 2011, s. 48. 

4 Mezger; Strafrecht ( Diritto penale ), Padova, 1935, s. 290. (Çeviren, Filippo Mandalar), naklen Özen, s. 5. 

5 Özen, s. 5-7. 

6 Özbek, Veli Özer; Türk Ceza Kanununun Anlam, Ankara, 2010, s. 273. 


8 Erem, Faruk/ Danşman, Ahmet/ Artuk, Mehmet Emin; Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara, 1997, 

s. 459. 

9 Zafer, Hamide; Ceza Hukuku Genel Hükümler, İstanbul, 2011, s. 235. 

10 Mezger, Strafrecht , s. 367, naklen Özen, s. 90. 

11 Carrara; Programma di diritto criminale, parte generale, Lucca, 1871, s. 112, naklen Özen, s.91. 

12 Maggore; Diritto penale, I, Bologna, 1951, s. 458, naklen Özen, s.91. 

- 115 -


yapamaz. İster yetkili merciiler tarafndan konulmuş olan normlardan 

doğsun, ister müşterek tecrübelerden kaynaklansn taksir şekillerinin 

hepsinde, fertlere yüklenmiş olan dikkat ve özen yükümlülüğünün 

ihlali söz konusudur 13 . Bu ihlal, ihmali davranş ile gerçekleşebileceği 

gibi icrai davranş ile de gerçekleşebilir. Örneğin; tren yolu bekçisinin, 

sarhoş olduğu için yapmas gereken görevini yapmayarak kazaya 

sebebiyet vermesi veya doktorun, hastasnn karnnda amaliyat bçağn 

brakmas durumlarnda fail, istenmeyen neticeyi ihmali davranş 

ile gerçekleştirmiştir 14 . Başkalarnn da olduğu işyerinde ruhsatsz 

tabancasn kurcalarken ölüme neden olan fail ise, istenmeyen neticeyi 

icrai davranş ile gerçekleştirmiştir 15 . İster icrai, ister ihmali davranşla 

işlenmiş olsun, taksirle hareket eden kişinin eylemi iradidir; ancak, 

sonuç istenmemiştir. 

765 sayl Türk Ceza Kanunu’nda, Alman ve Fransz Ceza Kanunlarnda 

olduğu gibi taksir tanm yaplmamşt 16 . Ad geçen Kanunun 455. ve 

459. maddelerde tedbirsizlik, dikkatsizlik, meslek ve sanatta acemilik, 

nizam, talimat ve emirlere riayetsizlik sonucu ölüme veya yaralamaya 

neden olan kişilerin cezalandrlacağ hükme bağlanmşt. Bilinçli 

taksir halinde failin cezasnn artrlacağ 45/son. maddesinde hükme 

bağlanmşt 17 . 765 sayl TCK’nn 455. maddesinde, “Tedbirsizlik 

veya dikkatsizlik veya meslek ve sanatta acemilik veya nizamat, 

evamir ve talimata riayetsizlik ile bir kimsenin ölümüne sebebyet 

veren şahs ... cezalandrlr” denilmek suretiyle, taksirle öldürme 

suçunun işleniş şekilleri ve müeyyidesi gösterilmişti. 

5237 sayl Türk Ceza Kanunu’nda ise; yukarda ayrntsyla açklanan 

öngörülebilme kuram doğrultusunda taksir tanm yaplmştr. 5237 

sayl TCK’nn 22/2. maddesinde, “Taksir, dikkat ve özen yükümlülüğüne 

aykrlk dolaysyla, bir davranşn suçun kanuni tanmnda belirtilen 

neticesi öngörülmeyerek gerçekleştirilmesidir” denilmek suretiyle 

taksir tanmlanmştr. Ancak; kanunumuzda taksir tanm, sadece 

neticenin öngörülememesi ile ilişkilendirilerek yapldğndan eksiktir. 

Neticenin yansra, suçun yasadaki düzenlemesinde yer alan diğer tüm 

maddi unsurlarn öngörülememesi ile de ilişkilendirilmesi gerekirdi. 

Örneğin; taksirle öldürme suçunda fail, ölüm neticesi açsndan taksirle 

hareket edebileceği gibi, öldürdüğü canlnn insan olduğu konusunda 

da taksirle hareket etmiş olabilir. Bu eksiklik, maddenin gerekçesinde 

13 İçel, s. 200. 

14 Mezger, Strafrecht , s. 301, naklen Özen, s. 106. 

15 Yargtay 12. Ceza Dairesi 20.12.2012 tarih ve 2011/4035 Esas, 2012/9061 Karar sayl karar; Topaç, 

Tahir Hami; Türk Hukukunda Taksir, Ankara, 2013, s. 111. 


17 765 sayl Türk Ceza Kanunu 45/son: “Failin öngördüğü neticeyi istememesine rağmen neticenin 

meydana gelmesi halinde bilinçli taksir vardr; bu halde ceza üçte bir orannda arttırlr.” 

- 116 -

Onur YİĞİT 

“kanuni tanmda yer alan unsurlardan birinin öngörülmemiş olmas” 

denilmek suretiyle giderilmiştir 18 . 

Suçun oluşumu esasnda kastn varlğna bağldr. Taksir ise; istisnai 

sorumluluk şeklidir ve cezalandrma için mutlaka yasal düzenlemeye 

ihtiyaç vardr. 5237 sayl TCK’nn 22/1. maddesinde, “Taksirle işlenen 

fiiller, kanunun açkca belirttiği hallerde cezalandrlr” denilmek 

suretiyle, taksirin istisnai sorumluluk hali olduğu kabul edilmiştir. 

5237 sayl TCK’da taksirli suçlar; taksirle öldürme (TCK md. 85), 

taksirle yaralama (TCK md. 89), taksirle iflas (TCK md. 162), genel 

güvenliği taksirle tehlikeye sokma (TCK md. 171), atom enerjisi ile 

patlamaya sebebiyet verme (TCK md. 173/2), trafik güvenliğini taksirle 

tehlikeye sokma (TCK md. 180), çevrenin taksirle kirletilmesi (TCK 

md. 182), askeri tesisleri tahrip (TCK md. 307/3), savaş zaman 

yükümlülükleri taksirle yerine getirmeme (TCK md. 322/2), devlet 

güvenliğine ve siyasi yararlarna ilişkin bilgileri taksirle açklama (TCK 

md. 329/3), yasaklanan bilgileri taksirle açklama (TCK md. 336/3) 

ve taksir sonucu casusluk fiillerinin işlenmesi (TCK md. 338) olarak 

snrl sayda düzenlenmiştir. 

B. Taksirin Unsurlar 

Taksirin unsurlar, 

- Fiilin taksirle işlenebilen bir suç olmas 

- Dikkat ve özen yükümlülüğünün yerine getirilmemesi 

- Hareketin bilerek ve istenerek yaplmas 

- Neticenin öngörülebilir olmas 

- Neticenin istenmemesi 

- Hareket ile netice arasnda nedensellik bağnn bulunmas, şeklinde 

başlklar halinde sralanabilir. 

1. Fiilin Taksirle İşlenebilen Bir Suç Olmas 

Temel kusurluluk şekil kast olduğu için, taksirden dolay failin 

cezalandrlabilmesi istisnai bir nitelik taşr (TCK md. 22/1). Bu nedenle 

taksirli fiilden dolay cezalandrlmak için kanunda bu konuda açk 

bir düzenlemenin varlğ şarttr. Diğer bir değişle, kanunda açkca 

gösterilen hallerin dşnda taksirle işlenen fiiller cezalandrlmaz 19 . 

Örneğin; 5237 sayl TCK’nn 86. maddesinde, yaralama suçunun 

kasten işlenme hali düzenlenmişken; 89. maddesinde, taksirle işlenme 

18 Koca/ Üzülmez, s. 213-214. 

19 Özbek, s. 274. 

- 117 -


hali düzenlenmiştir. Buna karşn, TCK’nn 151. maddesinde yer alan 

mala zarar verme suçunun, taksirle işlenebilir hali düzenlenmemiştir. 

Yargtay 15. Ceza Dairesi’nin bu konuya ilişkin 17.12.2012 tarih ve 

2012/11209 Esas, 2012/45693 Karar sayl kararnda; “Sanklarn, snr 

komşular olan müştekiye ait taşnmazda bulunan ağaçlar kendi 

taşnmazlarn ihlal ettiği gerekçesiyle kestikleri, olay sonrasnda 

ziraat mühendisi tarafndan düzenlenen raporda 28 meyve ağacnn 

kesildiği ve bunun sonucunda 3268 TL maddi zararn oluştuğunun 

iddia edildiği olayda; mahallinde yaplan keşif ve alnan bilirkişi 

raporlarna göre, suç tarihinde kesilen 29 adet ağacn katlan 

ile sanklara ait taşnmazlarn snrnda bulunduğu, 27’sinin 

sanklara ait taşnmazn içerisinde kaldğ tespit edildiğinden, kendi 

taşnmazlarnda bulunan 27 adet ağaç ile birlikte snrda kalan 2 

adet ağac kesmiş olmalar gözetilerek, kendilerine ait olduğunu 

düşünerek suça konu katlana ait iki ağac da kestikleri, sanklarn 

bu eylemlerinin kusur yönünden taksir niteliğinde olduğu ve mala 

zarar verme suçunun taksirle işlenmesinin mümkün olmadğndan 

bahisle suçun yasal unsurlarnn oluşmadğna dair mahkemenin 

kabulünde bir isabetsizlik görülmemiştir.” denilerek, sank hakknda 

verilen beraat hükmü, mala zarar verme suçunun taksirle işlenemeyeceği 

gerekçesiyle onanmştr. 

2. Dikkat ve Özen Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesi 

Hukuk düzeni, kişiye belli durumlarda belli kurallara uyma, özen 

gösterme ve dikkat etme görevi yüklemiştir. Bu görevi yerine getirmeyerek 

zararl sonuca sebebiyet veren bundan sorumludur. Ancak, bunun için 

failin özen gösterme yükümlülüğüne uymas olanakl olmaldr 20 . 

Dikkat ve özen yükümlülüğü yetkili merciiler tarafndan konulmuş 

normlar ile bireylere yüklenebileceği gibi, ortak tecrübelerden de 

doğabilir 21 . Örneğin, bahçesinde kazdğ su kuyusu için gerekli güvenlik 

önlemlerini almayan kişinin, oluşan zarardan sorumluluğu, ortak 

tecrübeden kaynaklanan özen yükümlülüğünün ihlalinden doğar. Buna 

karşn çalştrdğ işçisinin güvenliği için gerekli malzemeleri temin 

etmeyen iş verenin, oluşan zarardan sorumluluğu, iş güvenliğine ilişkin 

yazl mevzuatlardan kaynaklanan özen yükümlülüğünün ihlalinden 

doğar. 

Doktrinde genel kabul gören görüşe göre; failin yaş, zeka derecesi, 

görgüsü, eğitimi ve sosyal seviyesi gibi özelliklerinin gözetilmesi 

20 Özbek, s. 275. 

21 Topaç, s. 59. 

- 118 -

Onur YİĞİT 

suretiyle, neticeyi öngörüp öngöremeyeceği belirlenmelidir 22 . Bütün 

bu yeteneklere sahip olmasna rağmen bu yükümlülüklere aykr 

davranan kişi, suç tanmnda belirlenen neticenin gerçekleşmesine 

neden olmas durumunda, taksirli suçtan dolay kusurlu saylarak 

sorumlu tutulacaktr 23 . Nitekim 5237 sayl TCK’nn 22. maddesinin 

gerekçesinde de, “fail, kendi yetenekleri, alglama gücü, tecrübeleri, 

bilgi düzeyi ve içinde buluduğu koşullar altnda, objektif olarak varolan 

dikkat ve özen yükümlülüğünü öngörebilecek ve yerine getirebilecek 

durumda olmaldr” sözleriyle, failin esas alnacağ belirtilmiştir 24 . 

765 sayl TCK’nn 455. ve 459. maddelerinde taksirin gerçekleştirilme 

şekilleri, “tedbirsizlik”, “dikkatsizlik”, “meslek ve sanatta acemilik” 

ile “nizam, talimat ve emirlere riayetsizlik” olmak üzere snrl olarak 

gösterilmişti. 5237 sayl TCK’da ise; taksirin gerçekleştirilme şekilleri 

snrl olarak saylmamş, “dikkat ve özen yükümlülüğüne aykrlk” 

şeklinde genel ve kapsayc bir ifade tercih edilmiştir. Yasa koyucunun 

bu şekilde daha genel bir ifadeyi kabul etmesi yerinde olmuştur. 

3. Hareketin Bilerek ve İstenerek Yaplmas 

Neticeyi meydana getiren davranş, hareket iradi olmaldr. Fail neticeyi 

istemese de, davranş bilerek ve isteyerek yapmştr. Kendi iradesinde 

olmayan bir harekettin sonucundan kimse sorumlu tutulamaz. Taksirli 

suçlarda amaç, yasaklanmamş olan bir sonucu elde etmektir, fakat 

meydana gelen sonuç bunun aksi olmuştur 25 . 

İradi hareket icrai olabileceği gibi ihmali de olabilir. İcrai hareket 

bakmndan sorun bulunmasa da, ihmali hareket bakmndan tartşma 

vardr. Örneğin; hastann karnnda makas unutan cerrah, iradi hareket 

etmiş saylabilir mi Elbetteki cerrahn makas bilerek ve isteyerek 

hastasnn karnnda braktğ söylenemez; ancak cerrah, mesleği gereği 

kendisinden beklenen dikkat ve özeni göstermeyerek iradi hareket 

etmektedir 26 . 

4. Neticenin Öngörülebilir Olmas 

Meydana gelen netice, daha önceden öngörülebilecek bir netice olmaldr. 

Önceden öngörülmesi beklenemeyecek bir sonuçtan kişi sorumlu 

tutulamaz, aksi halde sorumluluğun kapsam snrsz hale gelir 27 . 

Kanunun yasakladğ netice önceden öngörülmemiş ve istenmemiş 

22 İçel, s. 103; Yaşar, Osman/ Gökcan, Hasan Tahsin/ Artuç, Mustafa; Türk Ceza Kanunu, Ankara, 2010, s. 472. 

23 Özgenç, İzzet; Türk Ceza Kanunu Gazi Şerhi, Adalet Bakanlğ Eğitim Dairesi Başkanlğ, Ankara, 2005, 

s. 305. 

24 Yaşar/ Gökcan/ Artuç, s. 472-473. 

25 Erem/ Danşman/ Artuk, s. 457. 

26 Özbek, s. 274-275. 

27 Özbek, s. 276. 

- 119 -


olmakla birlikte, öngörülebilir nitelikteyse, kişi taksirli kabul edilebilir. 

Eğer, neticenin hiçbir şekilde önceden öngörülmesi beklenilemez ise, bu 

durumda taksirden değil, ancak kaza veya tesadüften söz edilebilir 28 . 

Carrara’ya göre zararl sonucu öngörmemiş olmak taksiri kasttan, 

öngörmeye gücü yetmemek ise kazay taksirden ayrr 29 . 

Neticenin öngörülebilirliğinin tespitinde failin tecrübesi, yaş, zekas, 

mali durumu, eğitimi, beden kusurlar, cinsiyeti ve sosyal çevresi gibi 

kişisel nitelikleri dikkate alnmaldr 30 . Öngörebilme, failin hareketinin 

sonuçlarn yaş, görgü, meslek gibi nitelikleri doğrultusunda tahmin 

edebilme kabiliyetini ifade etmektedir 31 . 

Yargtay 9. Ceza Dairesi’nin bu konuya ilişkin 05.11.2008 tarih, 

2008/5242 Esas, 2008/11946 Karar sayl kararnda; “Sank H.E.nin 

ellerindeki siğil için kullandğ ilac, ölen 2,5 yaşndaki Ö.M.nin içip 

ölmesinden ibaret olup, ölenin babas olan sank C.nin evde ayr 

bir odada misafir olarak kalan ve başkalar tarafndan bilinen, 

devaml ilaç kullanmasn gerektiren bir hastalğ bulunmayan diğer 

sank H.E.nin ilaç kullanp kullanmadğn kontrol etme gibi bir 

basiret göstermesi gerektiğinin kendisinden beklenmesinin; sank 

H.E.nin ise 15 yaşnda olup misafir olarak kaldğ evde kendisine 

tahsis edilen odada kullandğ ilaç şişesini kapatp sehpa üzerine 

brakmaktan ibare eyleminde, ölen çocuğun odaya girip sehpa 

üzerindeki ilaç şişesini açarak ilac içebileceğini düşünmesini 

beklemenin de sanğn yaş, sosyal yaps ve bulunduğu ortam 

nazara alndğnda, hayatn olağan akşna uygun düşmeyeceği, 

bu nedenle de her iki sanğn beraatlerine karar verilmesi gerektiği 

gözetilmeden, yazl şekilde 22/6. madde ile ceza verilmesine yer 

olmadğna karar verilmesi, kanuna aykr olup...” şeklindeki gerekçe 

ile olayn koşullar ve sanklarn kişisel özellikleri göz önünde tutularak, 

neticenin öngörülebilir nitelikte olup olmadğnn değerlendirilmesi 

gerektiği vurgulanmştr. 

5. Neticenin İstenmemiş Olmas 

Taksirli suç için neticenin gerçekleşmesi zorunludur. Bu nedenle, 

taksirli suçlara teşebbüs kabul edilmemektedir. 

Failin bilerek ve isteyerek yaptğ davranşn neticesini istememiş 

olmas gerekmektedir. Kast ile taksir arasndaki en önemli fark, 

neticenin istenmemiş olmasndan ortaya çkmaktadr. Eğer neticenin 

28 Carrara; Programma di diritto criminale, s. 78, naklen Özen, s. 117. 

29 Erem/ Danşman/ Artuk, s. 457. 

30 İçel, s. 153. 

31 Artuk, Mehmet Emin/ Gökçen, Ahmet/ Yenidünya, Caner; Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara, 

2009, s. 372; Topaç, s. 65. 

- 120 -

Onur YİĞİT 

de istendiği anlaşlmakta ise, eylemin kasten işlendiği kabul edilir 32 . 

Neticenin istenmemiş olmas, öngörülebilir olmasndan farkl 

birşeydir. Öngörülebilir nitelikteki neticeyi fail istememektedir, ancak 

özensizliği, dikkatsizliği nedeni ile öngöremediğinden, istemediği 

sonucu gerçekleştirecek davranş yapmştr. 

6. Hareket ile Neticenin Arasnda Nedensellik Bağnn Bulunmas 

Failin sorumluluğu için hareket ile netice arasnda illiyet bağnn 

bulunmas şarttr. Yani failin kusurlu davranş, neticeyi meydana 

getirmelidir. Bu davranş olmasayd, netice de olmazd denilebiliyorsa, 

illiyet bağnn var olduğu düşünülmelidir 33 . Fakat salt sebep-netice 

ilişkisinin varlğ illiyet bağ için yeterli değildir. Ayrca, fiziksel olarak 

var olan sebep-sonuç ilişkisinden doğan neticenin objektif olarak faile 

isnad edilebilir olmas da gerekir. Başka bir değişle netice, failin fiilinin 

eseri olmal, üçüncü bir kişinin, bir rastlantnn veya mücbir sebebin 

ürünü olmamaldr 34 . 

Taksirli suçlara iştirak mümkün değildir, ancak mağdurun veya üçüncü 

kişinin davranş da sonuca etkili olabilir. Failin davranşna eklenen 

mağdur veya üçüncü kişi davranş kusursuz ise, sanğn kusurluluk 

durumu değişmez. Ancak eklenen davranş kusurlu ise, sonuca olan 

etkisine göre sanğn sorumluluğu değişecektir. 

Örneğin; Yargtay 12. Ceza Dairesi’nin bu konuya ilişkin 21.03.2012 tarih 

ve 2012/7348 Esas, 2012/7795 Karar sayl kararnda, “Sanğn işlettiği 

bakkal dükkannda sattğ çatapat tabir edilen küçük patlayclardan 

satn alan 5 yaşndaki G.nin çatapat verdiği 1,5 yaşndaki kardeşi 

S.nin çatapat yemesi sonucu zehirlenerek öldüğü olayda, sanğn 

G.ye çatapat satmas sonucu G.nin bu çatapat kardeşine vermesi 

eylemi nedeni ile kesintinin gerçekleştiği, dolaysyla sanğn eylemi 

ile ölüm arasnda illiyet bağnn bulunmadğ anlaşldğndan” 

şeklindeki gerekçe ile üçüncü kişinin kusurlu davranşnn, sanğn 

eylemi ile netice arasndaki illiyet bağn ortadan kaldran bir unsur 

olduğu kabul edilmiştir. 

Yine Yargtay 12. Ceza Dairesi’nin 18.04.2012 tarih ve 2012/2146 

Esas, 2012/10396 Karar sayl kararnda; “Oluşa ve dosya içeriğine 

göre, ölenin olay günü akşam saatlerinde, akraba ve arkadaşlarn 

ziyaret amacyla sanğa ait inşaata geldiği, sanğn oğlu ile birlikte 

32 Yaşar/ Gökcan/ Artuç, s. 476. 

33 Taner, Tahir; Ceza Hukuku, İstanbul 1953, s. 97; Kelsen, Hans; Nedensellik ve İsnadiyet, (Çeviren Zeki 

Hafızoğullar), AÜHFD. C. XXXV. S.1-4(219-235), s. 224-226; Yaşar/ Gökcan/ Artuç, s. 476. 

34 Özgenç, İzzet; Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 3.Bas, Ankara, 2008, s. 181; Koca/ Üzülmez, s. 152; 

Yaşar/ Gökcan,/Artuç, s. 476. 

- 121 -


inşaat gezdikleri, inşaatn çat katna çktklar, orada da bir süre 

sohbet ettikleri, daha sonra ölenin yaplan iş ve iş yeri ile ilğisi 

olmadğ halde, inşaatn çat katnda bulunan asansör demirlerini 

sökmek isterken dengesini kaybederek aşşağya düştüğü, daha sonra 

kaldrldğ hastanede öldüğü, bu şekilde meydana gelen olayda 

inşaatn sahibi olan sanğa yüklenen eylem ile ölüm olay arasnda 

illiyet bağ bulunmayp sanğa atfedilebilecek bir kusur bulunmadğ 

halde, sanğn beraati yerine yazl şekilde mahkumiyetine karar 

verilmesi...” şeklindeki gerekçe ile mağdurun kusurlu davranşnn, 

sanğn eylemi ile netice arasndaki illiyet bağn ortadan kaldran bir 

unsur olduğu kabul edilmiş ve mağdurun kusurunu göz ard eden ilk 

derece mahkemesi karar bozulmuştur. 

II. BİLİNÇLİ TAKSİR KAVRAMI 

Öğretide bugüne kadar bilinçli taksirin birçok tanm yaplmştr. 

İtalyan öğretisinde Almena’ya göre bilinçli taksir; bir kişinin, yapmş 

olduğu davranş üzerine, kanunda açkca yasaklanmş olan bir neticenin 

gerçekleşebileceğini öngörüp, somut olayda gerçekleşmeyeceğine 

inanmasdr 35 . Sabatn’ye göre; bilinçli taksirde fail, neticenin 

gerçekleşebileceğini öngörmekte ve fakat öngördüğü neticenin 

gerçekleşmesini istemeyip, başka bir neticenin gerçekleşmesini 

istemektedir 36 . İspanyol ögretisinde ise, bilinçli taksir; kişinin yaptğ 

hareketin tehlikeli bir netice meydana getireceğini öngörmesi ve fakat 

meydana gelmeyeceği konusunda kendisine güvenmesidir, şeklinde 

tanmlanmştr 37 . 

5237 sayl TCK’nn 22/3. maddesinde ise bilinçli taksir, “Kişinin 

öngördüğü neticeyi istememesine karşn, neticenin meydana gelmesi 

halinde bilinçli taksir vardr” denilmek suretiyle tanmlanmştr. 

Bilinçli taksir, öngörüldüğü halde, istenmeyen neticenin gerçekleşmesine 

iradi hareketiyle neden olmaktr 38 . Türk öğretisinde genel kabul gören 

görüşe göre; öngörebilme, failin kişisel özellikleri dikkate alnarak 

saptanmaldr. Kişisel özellikler kapsamnda; kişinin yaş, kültür 

derecesi, zekas dikkate alnr 39 . Bilinçli taksir halinde fail, hareketi 

bilerek ve isteyerek yapmakta, istemediği sonucu da öngörmektedir; 

ancak, kişisel yeteneği, olayn özellikleri ve geçmiş deneyimleri gibi 

nedenlerle neticenin meydana gelmeyeceğine inanmaktadr. Örneğin; 

35 Almena, F; La copla nella teoria generale del reato, Palermo, 1947, s. 109, 153, 154, naklen Özen, s. 

157. 

36 Sabatın; Istituzioni di diritto penale, parte generale, Cilt I, Catania, 1946, s. 327, naklen Özen, s. 159. 

37 Mr Pug; Derecho penal parte general, 7. Bask, Barcelona, 2007, s. 287, naklen Özen, s. 158. 

38 Yaşar/ Gökcan/ Artuç, s. 478. 

39 İçel, Kayhan/ Evik, Hakan; Ceza Hukuku Genel Hükümler II, İstanbul, 2007, s. 197; Özen, s. 173. 

- 122 -

Onur YİĞİT 

sirkte gösteri yapan ok atcsnn, izleyenlerde büyük etki yapabilmek için, 

partnerinin başndaki elmaya nişan alp oku ustalğna güvenerek atmas 

ve okun yanlşlkla partnerine gelerek ölümüne veya yaralanmasna 

neden olmas olaynda, failin bilinçli taksirle hareket ettiği söylenebilir. 

Bu örnekte fail, neticeyi öngörmekte; ancak, istemediği neticenin 

yeteneği, ustalğ, şans ve tecrübesi sayesinde gerçekleşmeyeceğine 

inanmaktadr. 

Bilinçli taksir, taksirden daha yoğun bir kusurluluk durumudur. 

Kişi neticeyi öngörmesine rağmen, neticeyi meydana getiren 

davranştan kaçnmamştr. Ancak bilinçli taksirde de, neticenin 

gerçekleşmesi kesinlikle istenmez ve gerçekleşmeyeceğine inanlr. Kişi, 

“neticenin meydana geleceğine inansayd, hareketi yapmayacakt” 

diyebiliyorsak, artk failin bilinçli taksir ile hareket ettiği kabul edilir 40 ; 

aksi halde olas kast söz konusu olur. Örneğin; kendisine krmz 

şğn yandğn görmesine rağmen, birşey olmayacağ inancyla 

krmz şkta geçerek kazaya neden olan sürücü, bilinçli taksirle 

hareket etmiş olacaktr. Örneğimizde fail, kazann meydana gelmesini 

istememekte, gerçekleşmeyeceğine inanmakta, ancak; öngördüğü bu 

neticeyi engelleyecek gerekli davranş da yapmamaktadr. Yargtay’n 

mevcut uygulamalar da bu yöndedir. 

Yargtay 12. Ceza Dairesi’nin konuya ilişkin 05.12.2012 tarih ve 

2012/3970 Esas, 2012/26243 Karar sayl kararnda; “Sanğn, olay 

günü kaynbiraderine ait bahçede bulunan masada 4 kişi alkol alrken 

yanlarna gelerek onlara katldğ, yannda bulunan tabancasyla 

havaya iki kez atş yaptğ, beyanna göre, tabancasnda her zaman 

iki mermi taşdğ için emniyete almadan beline takarken silahn 

ateş almas üzerine sağnda oturan T. Ö.ye merminin isabet ederek 

ölümüne neden olduğu olayda, sanğn mesleki tecrübesi, atş yaptğ 

ortam, olayn gelişimi bir arada değerlendiğinde, eyleminde bilinçli 

taksirin unsurlarnn gerçekleştiği gözetilmeden, basit taksirle öldürme 

suçundan hüküm kurulmas,” şeklindeki gerekçeyle, emekli asker olan 

sanğn, mesleki tecrübesi gereği öngörebildiği neticeyi engelleyecek 

davranşta bulunmamas (silahn emniyet kilidini kapatmamas), 

bilinçli taksir olarak nitelenmiştir. 

Her somut olayda neticenin öngörülebilir olup olmadğ, fail tarafndan 

öngörülüp öngörülmediği ve sonucun fail tarafndan istenip istenmediği, 

somut olayn özellikleri göz önünde bulundurularak irdelenmelidir. 

Örneğin; Yargtay 12. Ceza Dairesi’nin 21.05.2012 tarih ve 2011/19317 

Esas, 2012/12647 Karar sayl kararnda, “Gizli buzlanmann olduğu 

kaygan yolda aracnn direksiyon hakimiyetini kaybederek şaranpole 

40 Özbek, s. 279. 

- 123 -


yuvarlanp takla atmas sonucu D.K.nin ölümüne ve kendisinden 

şikayetçi olmayan İ.S, Ö.K ve E.K.nn basit tbbi müdahale ile 

giderilebilir derecede yaralanmalarna neden olan sanğn eyleminde 

bilinçli taksirin unsurlarnn bulunmadğ” şeklindeki gerekçesiyle, failin 

gizli buzlanma durumunu öngörmesinin kendisinden beklenemeyeceği 

olayda, bilinçli taksirin unsurlarnn oluşmadğ belirtilmiş iken; 

konuya ilişkin 01.10.2012 tarih ve 2012/1131 Esas, 2012/20315 Karar 

sayl başka bir kararnda, “Tecrübeli otobüs şöförü olan sanğn tipi 

ve frtnal havada, mağdurlarn beyanna göre daha önce polisin 

zincir takmas için uyarsna rağmen yola devam etmesi üzerine, 

Krkkale Samsun yolu 22. km de direksiyon hakimiyetini kaybederek 

sağdaki şarampole devrilmesi ile meydana gelen kazada, hava ve 

yol koşullar, sanğn savunmas ve deneyimli şöför olmas, polisin 

zincir takmas hususundaki uyars da gözetildiğinde, bilinçli taksirin 

uygulanma koşullarnn oluştuğu” şeklindeki gerekçeyle, failin olayn 

özelliği ve kişisel tecrübesi gereği öngörebildiği neticeyi önleyecek 

davranşta ( zincir takmamas ) bulunmamas, bilinçli taksir olarak 


III. UYGULAMADA KARŞILAŞILAN SORUNLAR 

A. Bilinçli Taksirin, Taksir Kavram ile Karştrlmas 

Türk Ceza Kanunu, genel kabul gören anlayşa uygun olarak, taksiri 

bilinçsiz ve bilinçli taksir şeklinde ikiye ayrmştr. Buna göre bilinçsiz 

taksir; “dikkat ve özen yükümlülüğüne aykrlk dolaysyla, bir 

davranşn suçun kanuni tanmnda belirtilen neticesi öngörülmeyerek 

gerçekleştirilmesi” ( TCK md. 22/2 ) olduğu halde, bilinçli taksir; 

“kişinin öngördüğü neticeyi istememesine karşn, neticenin meydana 

gelmesi” dir ( TCK md. 22/3 ). 41 

Taksir; istenerek yaplan bir davranşn öngörülebilecek neticesinin, 

dikkat ve özen yükümlülüğüne aykr davranlmas sebebiyle 

öngörülememesi ve istenmeyen neticenin meydana getirilmesidir. 

Bilinçli taksir ise; istenmeyen neticenin öngörülmesine rağmen, neticenin 

meydana gelmeyeceği inanc ile davranşn isteyerek yaplmas halidir. 

Hem taksir durumunda, hem de bilinçli taksir durumunda netice 

istenmemektedir. Aralarndaki fark ise; bilinçli taksirde istenmeyen 

netice öngörülüyorken, bilinçsiz taksirde, dikkatsizlik ve özensizlik 

nedeni ile istenmeyen netice öngörülememektedir. 

Neticenin öngörülememesi nedeniyle meydana gelen olayda, basit 

taksirin kabulüne ilişkin örnek niteliğindeki Yargtay 12. Ceza Dairesi’nin 

19.02.2013 tarih ve 2012/12386 Esas, 2013/3694 Karar sayl kararnda; 

41 Koca/ Üzülmez, s. 220 

- 124 -

Onur YİĞİT 

“Özel Harekat Şube Müdürlüğü’nde polis memuru olan sanğn, 

gündüz Şube Müdürü nezaretinde, bu işe tahsisli binann 4. Kat 

koridorunda 24 kişilik grupla bina operasyonu ve ani çkan hedeflere 

karş silah eğitimi alrken, görev silah ile şarjörlü- şarjörsüz tetik 

düşürme çalşmas srasnda hepsinin göğüs bölgesinde çelik yelek 

bulunduğu, sanğn o gece hastanede yatan eşinin yannda refakatçi 

olarak kalp uyumadğndan yorgunluk, dalgnlk ve uykusuzluk 

sonucu üzerinde bulunan üç adet şarjörden dolu olan tabancasna, 

yaplan seri hareketlerin de katlm ile, takarak tetik düşürmesi 

yüzünden arkal-önlü çalştğ polisin boynundan yaralanp ölmesi 

şeklinde gerçekleşen olayda bilinçli taksirin unsurlarnn bulunmadğ” 

gerekcesiyle, sanğn içinde bulunduğu kişisel durum nedeniyle meydana 

gelen neticeyi öngörmesinin mümkün olmadğ, bu sebeple olayda 

bilinçli taksirin unsurlarnn oluşmadğ hükme bağlanmştr. Buna 

karşn, Yargtay 12. Ceza Dairesi’nin 23.02.2012 tarih ve 2011/18371 

Esas, 2012/5120 Karar sayl kararnda; “Sanğn, düğün merasiminin 

yapldğ kalabalk alan içinde ruhsatsz tabanca ile havaya ateş 

etme eyleminde, silahtan çkan merminin düğün yerinde bulunan 

insanlardan birine isabet edebileceğini öngördüğü halde eylemi 

gerçekleştirmesinde 5237 sayl TCK’nn 22/3 maddesinde ifadesini 

bulan bilinçli taksir halinin varlğ ve bu nedenle sank hakknda 

tayin edilen temel cezada arttrm yaplmas gerektiği” gerekçesiyle, 

failin içinde bulunduğu koşullar gereği öngörebildiği, ancak istemediği 

neticenin meydana gelmemesi için gerekli davranşlar yapmadğ 

olayda, bilinçli taksirin unsurlarnn oluştuğu hükme bağlanmştr. 

Bilinçli taksirin tüm unsurlarnn açkca görülebildiği bir başka örnek 

olan Yargtay 12. Ceza Dairesi’nin 03.10.2012 tarih ve 2012/1786 

Esas, 2012/20631 Karar sayl kararnda; “İleri sürüş teknikleri 

uzman olan sanğn bunun verdiği güvenle olay günü saat 02:20 

sralarnda, yerleşim yeri snrlar dşnda, aydnlatmann bulunduğu, 

hz limitinin 90 km olduğu, hafif eğimli 3 şeritli yol üzerinde, sevk 

ve idaresindeki arac ile seyri srasnda, kaza mahalline geldiğinde 

aşr hzla viraja girip, bir anda direksiyon hakimiyeti kaybederek, 

arac ile kendi yol bölümünde 24 metre fren izin braktktan sonra 

bariyerlerden karş yol bölümüne geçip, taklalar atarak 76 metre 

sürüklenip, ancak durabildiği olayda, araç içerisinde yolcu olarak 

bulunan müşteki beyanlar ve olaydan sonra kaza mahallinde yaplan 

tespitlerden, mahkeme tarafndan, sanğn aracnn hznn 200 

km’nin üzerinde bulunduğu ve kaza esnasnda yasal hz limitinin 

iki katndan daha fazla bir oranda araç kullandğ saptandğndan, 

sanğn eylemini bilinçli taksirle gerçekleştirdiğinin kabulünde, 

bir isabetsizlik görülmemiştir” şeklindeki gerekçesiyle, üstün sürüş 

- 125 -


yeteneği ve tecrübesine güvenerek hareket eden failin, 90 km hz snr 

olan yolda, 200 km üzerinde bir hzla seyretmesi şeklindeki eylemi, 

istenmeyen neticenin öngörülmüş olmas nedeniyle, bilinçli taksir 

olarak nitelenmiştir. Olayda failin, neticeyi öngörmediği söylenemez; 

zira, yeteneği ve tecrübesi ne kadar fazla olursa olsun, mevcut yol 

koşullar dikkate alndğnda, neticenin gerçekleşmesi kaçnlmazdr. 

Ancak fail, öngördüğü neticenin gerçekleşmeyeceği şeklindeki yanlş 

kanaatiyle hareket etmiş, istemediği neticeyi engelleyecek davranşta 

bulunmamştr. 

Yargtay 12. Ceza Dairesi’nin 11.10.2012 tarih ve 2012/2226 Esas, 

2012/21494 Karar sayl benzer bir kararnda da; “Söz konusu 

kamyonun ruhsatnda istiap haddinin 13.000kg. net ağrlğnn 12.000 

kg azami yüklü ağrlğnn 25.000 kg. olduğunun belirtildiği ancak 

25.12.2008 tarihli tutanakta kamyonun mevcut yüküyle yaplan 

tart sonucunda yüklü ağrlğnn 44.360 kg. olduğunun belirlendiği, 

bu aşr yükün etkisiyle kamyonun çekici dingilinin sağ arka dş 

tekerleğinin bijonlarn krlmasndan mütevellit yerinden çkp, yola 

frlamas sonucu meydana gelen olayda sanğn sonucu öngördüğü” 

belirtilerek, failin eylemi bilinçli taksir olarak nitelendirilmiştir. Söz 

konusu olayda fail, mesleği gereği idaresindeki kamyonun taşyabileceği 

azami yük snrn bilmektedir. Ancak; daha önce de defalarca bu 

yüklerle seyretmesine, tecrübesine, şansna v.s. güvenip, neticenin 

gerçekleşmeyeceğine inanarak hareket etmekte ve Yargtay kararnda 

da belirtildiği üzere, suçu bilinçli taksirle işlemektedir. 

Yukardaki örneklerde de görüldüğü üzere; neticenin öngörülmüş 

olmas nedeniyle bilinçli taksir, normal (bilinçsiz) taksir halinden daha 

yoğun bir kusurluluk durumudur ve böylece taksir ile kast arasnda 

yer alr. Bu özelliği nedeni ile hukukumuzda, bilinçli taksirle hareket 

edilmesi haline bir takm sonuçlar bağlanmştr. 

Her şeyden önce, bilinçli taksir, işlenen taksirli suçun yasal artrm 

nedenidir. TCK’nn 22/3. maddesinde, bilinçli taksir halinde taksirli suça 

ilişkin cezann üçte birinden yarsna kadar artrlacağ düzenlenmiştir. 

Bilinçli taksir, taksirin oluşum şekillerinden biri olduğu için, Türk 

Ceza Kanunu’nda ayr bir manevi unsur türü olarak değil, taksirin 

daha ağr bir hali olarak kabul edilmiştir. 

Yine TCK’nn 50/4. maddesi uyarnca, taksirli suçlardan dolay 

hükmolunan hapis cezas, uzun süreli de olsa, diğer koşullarn varlğ 

halinde adli para cezasna çevrilebilir; bilinçli taksir halinde ise, ancak 

hükmolunan ksa süreli hapis cezas adli para cezasna çevrilebilir. 

Kanun koyucu, bu düzenleme ile neticeyi öngördüğü halde davranş 

gerçekleştiren faili daha ağr bir şekilde cezalandrmay amaçlamştr. 

- 126 -

Onur YİĞİT 

Bilinçli taksire bağlanan sonuçlardan bir tanesi de, TCK’nn 89/5. 

maddesine düzenlenmiştir. Buna göre; taksirle yaralama suçunun 

soruşturulmas ve kovuşturulmas şikayete bağl iken; TCK’nn 89/1. 

maddesinde düzenlenen yaralanma halleri hariç bilinçli taksir halinde, 

soruşturma ve kovuşturma yaplabilmesi için şikayet aranmaz. 

Bilinçli taksir ve taksir kavramnn uygulamada karştrlmasnn 

temel nedeni; her ikisinde de dikkat ve özen yükümlülüğünün ihlal 

edilmesi ve meydana gelen neticenin istenmemesidir. Oysa ki; bu iki 

kavram öngörme unsurunun olaydaki varlğ ile birbirinden net bir 

şekilde ayrt edilebilir. Örneğin; acemisi olduğu sürat motorunu hzn 

ayarlamadan kullanan failin, taksirli hareketi ile kazaya sebebiyet 

verdiği kabul edilebilir. Ancak fail, denizde yüzen kişileri gördüğü 

halde, plaja yakn yerlerde hz motorunu kullanr ve bu kişilerden 

birine çarparak yaralanmasna neden olursa; failin artk bilinçli 

taksirle hareket ettiği kabul edilmelidir. Zira fail, neden olabileceği 

kötü sonuçlar öngörmekte; ancak, şansna, yeteneğine, tecrübesine 

v.s. güvenerek öngördüğü sonucun gerçekleşmeyeceğine inanmaktadr. 

Taksirli suçlar, en çok toplumsal düzene ilişkin kurallarn ihlal 

edilmesi sonucu ortaya çkar. Ancak, her kural ihlali de başl başna 

bilinçli taksire vücut vermez. Bu konuya ilişkin Yargtay 12. Ceza 

Dairesi’nin 23.11.2011 tarih ve 2011/1279 Esas, 2011/5772 Karar 

sayl kararnda; “Dosya kapsamna göre sanğn sürücü belgesiz ve 

süratli araç kullanmaktan ibaret eyleminde bilinçli taksirin koşullar 

oluşmadğ gözetilmeden verilen cezann bu nedenle artrma tabi 

tutulmas,” gerekçesiyle, sanğn srf ehliyetsiz araç kullanmama kuraln 

ihlal etmesinin, başl başna bilinçli taksir olarak nitelenemeyeceğine 

hükmedilmiş iken; krmz şkta geçmeme kuraln ihlal eden sanğn 

eylemine ilişkin 01.04.2013 tarih ve 2012/16272 Esas, 2013/8216 

Karar sayl kararnda; “Trafik kazas tespit tutanağ, katlan ile tank 

Ali Veral’n beyanlarna göre sanğn krmz şkta geçerek kazaya 

sebebiyet verdiği olayda bilinçli taksirin koşullarnn oluştuğu” 

şeklindeki gerekçesiyle, bilinçli taksirin unsurlarnn oluştuğuna 

hükmedilmiştir. Her ne kadar söz konusu iki olayda da kural ihlali 

yaplmas nedeni ile benzer sonuçlar ortaya çkyor gözükse de; sürücü 

belgesiz araç kullanan sanktan, srf bu durumu nedeni ile neticeyi 

öngörmesi beklenemez. Buna karşn; krmz şkta bilerek geçen 

sank, başka yöne yeşil şğn yanmakta olduğunu, böylece o yönden 

gelecek araçlarla bir kaza yaşanabileceğini öngörmektedir. Sonuç 

olarak irdelenen Yargtay kararlarnda da görüldüğü üzere, her kural 

ihlali suça bilinçli taksir niteliği vermez. Her somut olayda neticenin 

öngörülebilir olup olmadğ; öngörülebilir ise, fail tarafndan öngörülüp 

öngörülmediği somut olayn özellikleri göz önünde bulundurularak 

- 127 -


irdelenmelidir. 

Ancak; Yargtay kimi ağr kusurluluk hallerinde, olayda öngörme 

unsurunun olup olmadğn araştrmakszn bilinçli taksirin varlğn 

kabul etmektedir. Örneğin; Yargtay 12. Ceza Dairesi’nin 19.04.2012 

tarih ve 2012/14241 Esas, 2012/10581 Karar sayl kararnda, 

“Sanğn yönetimindeki minibüs ile 246 promil alkollü vaziyette seyri 

srasnda tali kusurlu olarak kazaya sebebiyet verdiği olayda, Adli 

Tp Kurumu’nun bilimsel verilere dayanarak oluşturduğu görüşlere 

ve dairemizin yerleşmiş uygulamalarna göre, 100 promilden fazla 

alkol miktarnn güvenli sürüş yeteneğini ortadan kaldracağndan, 

bilinçli taksir hükümlerinin uygulanmamas gerektiğine ilişkin 

tebliğnamedeki görüşe iştirak edilmemiştir.” şeklindeki gerekçesiyle, 

olay annda 100 promilin üzerinde alkollü olarak araç kullanan sanğn, 

güvenli sürüş yeteneğinin bulunmadğ, dolaysyla bu alkol düzeyi 

üzerinde araç kullanan sürücünün neden olduğu kazay öngördüğü 

ve fakat yine de araç kullanmakla bilinçli taksir halinde suçu işlediği 


Şüphesiz, alkol ve uyuşturucu içerikli maddeler, kişilerin davranşlarn 

yönlendirme yeteneğini etkiler. Bu etki, kişinin bünyesine, alşkanlklarna, 

alnan alkol veya uyuşturucu maddenin miktarna ve türüne göre 

değişebilir. İşte bu nedenle uygulamada belirli bir kriter oluşturmak 

adna, Adli Tp Kurumu 5. İhtisas Dairesi’nin istikrarl raporlar da 

dikkate alnarak, Yargtay’n yerleşik içtihatlarnda, bireysel farkllklar 

da elimine edebilecek şekilde 100 promilden yüksek olarak saptanan 

alkol düzeyinin, güvenli sürüş yeteneğini kaybettirdiği ve bu şekilde 

meydana gelen olaylarda bilinçli taksirin vücut bulduğu kabul edilmiştir. 

Kanaatimce de; kişinin bünyesine, alnan maddenin miktarna ve 

türüne göre değişkenlik gösterebilecek etkilerin, bilimsel verilere göre 

tespit edilen bir miktarn üzerinde bulunduğunun tartşmasz kabulü, 

benzer olaylarda uygulama farkllklarnn oluşmamas açsndan yararl 

ve zorunludur. 100 promilin altndaki düzeylerde ise; olayn oluş 

şekli ve alnan alkolün kişinin davranşlarn yönlendirme yeteneğine 

etkisi değerlendirilerek, olayda bilinçli taksirin unsurlarnn oluşup 

oluşmadğ belirlenecektir. 

B. Bilinçli Taksirin, Olas Kast Kavram ile Karştrlmas 

Olas kast kavramn ve bilinçli taksir ile arasndaki fark açklamadan 

önce, kast kavramn ksaca tanmlamak yerinde olacaktr. Kast; kanun 

koyucu tarafndan yasaklanan neticenin, fail tarafndan doğrudan 

bilinip istenmesidir 42 . 5237 sayl TCK’nn 21/1-2. cümlesinde; 

42 Almena, F; La copla nella teoria generale del reato, s. 110, naklen Özen, s. 196. 

- 128 -

Onur YİĞİT 

“Kast, suçun kanuni tanmndaki unsurlarn bilerek ve istenerek 

gerçekleştirilmesidir.” şeklinde tanmlanmştr. Gerek öğretide 

gerekse de mevzuattaki tanmnda görüldüğü üzere kast, neticenin tüm 

sonuçlaryla bilinmesine rağmen eylemin istenerek gerçekleştirilmesidir. 

Mezger’e göre olas kast; kişinin doğrudan istediği neticenin yannda, 

gerçekleşmesi ihtimal dahilinde olan başka neticenin bulunmas ve bu 

neticenin gerçekleşmesidir 43 . Manzini’ye göre olas kastta fail, yaptğ 

hareketin istediği neticeden daha ağr veya başka bir neticeyi meydana 

getirebileceğini öngörmekte ve kabullenmektedir 44 . 

Türk hukuk mevzuatnda ise; olas kast kavram 5237 sayl TCK’nn 

21/2. maddesinde, “kişinin, suçun kanuni tanmndaki unsurlarn 

gerçekleşebileceğini öngörmesine rağmen, fiili işlemesidir” şeklinde 

tanmlanmştr. Yasadaki bu tanm, olas kastn anlaşlmasnda yeterli 

değildir. Olas kast; doğrudan istenmeyen neticenin gerçekleşebileceği 

öngörülmesine rağmen, gerçekleşmemesi için gerekeni yapmamak 

ve neticeyi göze almaktr. Olas kastta fail, neticeyi öngörmüştür, 

istememiştir, ancak göze almştr 45 . Olas kastta istenmeyen ancak 

göze alnan neticenin gerçekleşmesi, kesin değil ihtimal dahilindedir. 

Ortaya çkmas kesin olan neticeler bakmndan ise, doğrudan kast söz 

konusudur. Bu halde fail neticeyi bilir ve bu bilme istemeye eşittir. Failin 

gerçekleştirmeyi istediği sonucun dşnda başka sonuçlarn ortaya çkmas 

zorunlu ise, olas kast değil, doğrudan kast vardr. Fail asl gerçekleştirmek 

istediği neticeyi elde edebilmek için, buna bağl olarak birtakm başka 

sonuçlarn ortaya çkacağn bilmesine rağmen hareketini sürdürüyorsa, 

zorunlu sonuçlar da istediği kabul edilmelidir. Örneğin; öldürmek istediği 

hasmnn içinde bulunduğu topluluk üzerine el bombas atan fail, başka 

kişilerin de öleceğini kesinlikle bilmektedir ve bu bilme istemeye eşittir. 

Yine bomba konulan uçağn havada infilak etmesi üzerine, ölmesi istenilen 

kişilerin dşnda başka kişilerin de öleceği kesinlikle bilinmekte, dolaysyla 

tüm netice istenmektedir 46 . Bu örneklerdeki faillerin olas kast ile hareket 

ettikleri söylenemez; çünkü, ikincil neticenin gerçekleşmesi olas değil, 

kesindir. Oysa olas kastta, ikincil neticenin gerçekleşmesi kesin değil, 

olaslk dahilindedir ve fail ortaya çkma ihtimali olan bu ikincil neticeyi 

kabullenmiştir. Olas kastta, fail ihtimal dahilinde olan ikincil neticeyi 

öngörmesine rağmen, ne istemiş ne de istememiştir 47 . 

Örneğin; fail düşmann işyerinin içinde öldürmek istemektedir. 

43 Mezger; Strafrecht, s. 360, naklen Özen, s. 197. 

44 Manzn; Trattato di diritto penale italiano, Cilt I, Torino, 1961, naklen Özen, s. 197. 

45 Özbek, s. 239. 

46 Bakc, Sedat; Ceza Hukuku Genel Hükümleri, Ankara, 2007, s. 303. 

47 Zafer, s. 216. 

- 129 -


Ancak, işyerinde bulunan müşterilerin de isabet alma tehlikesi 

vardr. Failin müşteriler ile bir alp veremediği yoktur, onun sorunu 

hasmyladr. Fakat onu mutlaka orada öldürmek istemektedir, zira 

başka bir yer veya zamanda bu kadar elverişli bir frsatn eline 

geçmeyeceğini düşünmektedir. Tabi bu frsatn bir dezavantaj vardr 

ki, bu da ölmeleriyle bir fayda elde edemeyeceği kimselerin de ölmesi 

olaslğdr. Bununla beraber fail bu frsat kaçrmamak için başka 

kişilerin ölmesini doğrudan istemese de, ölmelerini kabullenir ve 

düşmanna orada ateş eder. Düşmannn yan sra, müşteri olan başka 

bir kişiyi de öldürür. İşte düşman açsndan fail doğrudan kast ile 

hareket etmiş, müşteri olan yabanc kişi bakmndan ise olas kast 

ile hareket etmiştir 48 . 

Yine örneğin; hasmn öldürmek isteyen fail, hasmnn yemeğine zehir 

kattğnda, o yemeği başkalarnn da yiyebileceğini öngörmekte, bu 

sonuçlar da kabul etmektedir. Hedefindeki hasm yönünden doğrudan 

kast ile hareket eden fail, zehirlenen başka kişiler yönünden dolayl 

(olas) kast ile hareket etmiştir 49 . 

Doğrudan istemediği neticeyi öngören ve buna rağmen göze alan failin, 

suçu olas kast ile gerçekleştirdiğine ilişkin Yargtay 1. Ceza Dairesi’nin 

05.07.2012 tarih ve 2012/2033 Esas, 2012/5537 Karar sayl kararnda; 

“ Oluşa ve dosya içeriğine göre; sanğn tabancayla maktul A.Y.’ hedef 

alarak birden fazla el ateş ettiği srada onun yaknnda bulunan ve 

otopark içinde maktulle birlikte araca binmek üzere olan kişilerin 

de isabet alarak ölebileceğini ya da yaralanabileceğini öngörmesine 

rağmen atşna devam etmesi üzerine mağdur E.in sol ayak iç 

yüzünden isabet alarak basit tbbi müdahaleyle giderilemeyecek 

nitelikte yaralandğ olayda, sanğn bu eyleminin 5237 sayl TCK. 

nun 21/2. Maddesi kapsamnda olas kastla yaralama suçunu 

oluşturduğu” gerekçesiyle, failin yaralama suçunu doğrudan kastla 

işlediğine hükmeden mahkeme karar bozulmuştur. Söz konusu 

Yargtay kararnda fail, hasmn öldürmek için otoparkta maktülü 

hedef alarak peş peşe ateş etmiş; ancak, maktülün çok yaknnda 

olan mağduru da ayağndan yaralamştr. Fail, maktül dşnda başka 

kişilerin de ölebileceğini veya yaralanabileceğini öngörmüş; ancak, 

srf maktülü öldürebilmek için doğrudan istemediği ikincil neticeleri 

kabul etmiştir. Fail, öldürmek istediği maktül yönünden doğrudan 

kastla hareket ederken; yaraladğ mağdur yönünden olas kastla 

hareket etmiştir. 

Yine konuya ilişkin Yargtay 12. Ceza Dairesi’nin 06.06.2012 tarih ve 

48 Hakeri, Hakan; Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara, 2011, s. 221. 

49 Bakc, s. 303. 

- 130 -

Onur YİĞİT 

2011/20611 Esas, 2012/14334 Karar sayl kararnda; “Elindeki sopa 

ile katlan Ö. D.yi orta refüj ile bölünmüş caddeye doğru kovalayan, 

orta refüje çkp duran ve takip edilip edilmediğine bakan katlan, 

tekrar yol kaplamasna inip kaçacağn bilmesine rağmen kovalamaya 

devam eden ve yol kaplamasna tekrar inip kaçmaya çalşan katlana 

bir otobüsün çarpp yaralanmasna neden olan sanğn sonucu 

öngördüğü ancak kendisinin de katlan yaralamak istemesi nedeni 

ile sonucu kabullendiği ve meydana gelebilecek kazaya rağmen 

katlan takibe devam ettiği olayda, sanğn eyleminin olas kast 

ile yaralama suçunu oluşturduğu” gerekçesi ile failin suçu taksirle 

işlediğine hükmeden mahkeme karar bozulmuştur. Söz konusu 

olayda fail, mağduru yaralama kast ile kovalamakta, mağdurun yola 

çkmas durumunda bir aracn çarpabileceğini öngörmekte, buna 

rağmen kovalamaya devam edip neticenin meydana gelmesine neden 

olmaktadr. Sonuç olarak olaymzda fail neticeyi öngörmüş, doğrudan 

istemese de kabullenmiştir. 

Hem bilinçli taksirin hem de olas kastn unsuru olan “neticenin 

öngörülmesi” durumu, bu iki kusurluluk halinin karştrlmasna 

neden olur. Oysa; olas kastta öngörülen neticenin kabullenilmesi, 

göze alnmas söz konusu iken; bilinçli taksirde, öngörülen neticenin 

gerçekleşmeyeceği inanc vardr. Dolaysyla iki kusur durumu arasnda 

çok ince bir çizgi vardr ve bu çizgi iyi belirlenemediği takdirde kolaylkla 

yanlş kararlara varlabilir 50 . Bilinçli taksirde de olas kasttaki gibi 

netice öngörülür ve istenmez. Ancak olas kasttan farkl olarak; 

netice kabullenilmemiş, olursa olsun denmemiş, kişisel yeteneklere, 

şansa, tecrübeye ve olayn özelliklerine güvenilerek veya tehlikenin 

derecesindeki yanlma nedeniyle neticenin meydana gelmeyeceğine 

inanlmştr. 

Örneğin; Yargtay 12. Ceza Dairesi’nin 02.11.2012 tarih ve 2012/231 

Esas, 2012/22756 Karar sayl kararnda, “Suç tarihinde saat 20:15 

sralarnda sanğn tarlaya giren köpeklere av tüfeği ile ateş 

ettiği srada kendi evine 45-50 metre mesafedeki 2-3 m boyunda 

msrlarn ekili bulunduğu bahçede meşgul olan katlann isabet 

alp yaralanmasna neden olduğu olayda olas kastn unsurlarnn 

oluşmayacağ” şeklindeki gerekçesiyle, failin suçu olas kast ile işlediği 

iddiasyla düzenlenen tebliğnamedeki görüşe itibar edilmemiştir. Zira 

fail, msr tarlas içerisinde bir kişinin olabileceğini ve o yöne tüfekle 

ateş etmesi halinde çkan saçmalarn bu kişiyi yaralayabileceğini 

öngörmüş; ancak, istemediği bu neticenin tecrübesine, önceki benzeri 

davranşlarna v.s. dayanarak gerçekleşmeyeceğine inanmştr. Bu 

50 Hakeri, s. 220. 

- 131 -


nedenle, Yargtay kararnda yerinde olarak failin bilinçli taksirle 

yaralama suçunu işlediği kabul edilmiştir. 

Olas kastta fail, yaptğ hareketin sonucunda amaçladğ neticeden 

farkl olarak ikincil nitelikte neticelerin de gerçekleşebileceğini 

öngörmekte; fakat, bunlara karş kaytsz kalmak suretiyle adeta 

bunlar kabullenmektedir 51 . Olas kast, failin öngördüğü ve istediği 

neticeyi gerçekleştirmek için işlediği fiile bağl olarak ortaya çkma 

ihtimali olan ikincil neticeye yönelik kasttr. Fail bu ikincil neticeyi 

öngörür ama “olursa da olsun” diyerek asl amacna doğru ilerler. 

Bu nedenle, olas kasta seçenekli kast da denilmektedir 52 . Bilinçli 

taksirde ise; istenmeyen neticenin kabullenilmesi yoktur, öngörülen 

neticenin gerçekleşmeyeceğine inanlr, tehlike bilinir ama ciddiye 

alnmaz. Ksaca; bilinçli taksirde fail kendi kendine, “yok canm bir 

şey olmaz” derken; olas kastta, “olmaz, olmayabilir, ama olursa da 

olsun” der 53 . Bilinçli taksir-olas kast ayrmnda asl belirleyici unsur, 

neticenin fail tarafndan kabullenilip kabullenilmediğidir. Bu nedenle 

neticenin bilinmesi, öngörülmesi ve harekete devam edilmesi gibi 

ölçütler kullanlarak bilinçli taksir-olas kast ayrm yaplmas isabetli 

değildir 54. . Örneğin; düğün, asker uğurlamas ve şampiyonluk kutlamas 

gibi toplumsal coşku içerisinde yaşanan olaylarda, sevinç ve coşkunun 

kötü bir ifade biçimi olarak havaya ateş edilmesi sonucu meydana 

gelen yaralanma ya da ölümlerde, faillerin eylemlerinin sonucunu her 

durumda öngördükleri söylenebilirse de, kabullendikleri söylenemez. 

Duygularn bu tür yanlş şekillerde dşa yanstlmasnda, kullanlan 

araç özü itibariyle tehlike arzetse de, amaç tehlike taşmamaktadr. 

Ancak, bu iki zt unsur bir arada bulunmaktadr 55 . 

Konuya ilişkin olan Yargtay 1. Ceza Dairesi’nin 18.10.2012 tarih ve 

2012/4268 Esas, 2012/7745 Karar sayl kararnda; “Sanğn gönüllü 

köy korucusu olduğu ve ruhsat süresi dolmuş olan kalaşnikof marka 

tüfeğinin bulunduğu, olay günü ikamet ettiği köyde yaplan düğün 

merasimi srasnda üzerinde bulunan tüfek ile havaya ateş ettiği, 

yaplan ateş sonucu mermilerden birisinin düğün konvoyunda 

bulunan maktülü, batn sol üst kadrandan girerek dalak, mide, 

kaln barsak ve akciğerinden yaraladğ, bu yaralanma sonucu 

maktülün iç organ yaralanmasna bağl iç ve dş kanama sonucu 

yaşamn kaybettiği olayda; sanğn, öldürme suçunun yasal 

tanmndaki unsurlarnn gerçekleşmesini öngörmesine karşn 

51 Demirbaş, Timur; Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara, 2011, s. 349. 

52 Sabatini; İstituzioni di diritto penale, s. 313, naklen Erem/ Danşman/ Artuk, s. 453. 

53 Hakeri, s. 222. 

54 Özen, s. 199. 

55 Özen, s. 195. 

- 132 -

Onur YİĞİT 

eylemi gerçekleştirdiği, dolaysyla olas kastla öldürme suçundan 

ceza verilmesi gerekirken yazl şekilde bilinçli taksirle ölüme 

neden olma suçundan hüküm kurularak eksik ceza tayini” yerinde 

görülmeyerek, suçun bilinçli taksirle işlendiğine hükmeden ilk derece 

mahkemesi karar bozulmuştur. Örnek verilen Yargtay kararnda da 

görüldüğü üzere, olas kast belirlemesi yaplrken sadece öngörme 

unsuru kullanlmştr. Oysa yukarda da belirttiğimiz üzere, olas 

kast unsurunun olayda vücut bulabilmesi için tek başna neticenin 

öngörülmesi yeterli olmayp; failin öngördüğü neticeyi kabullenmesi 

de gerekir. Düğün gibi, asker uğurlamas gibi kutlamalarda, sevinç ve 

coşku içerisinde olan failin, eyleminin sonucu meydana gelen ölüm 

olayn kabullendiği, olursa da olsun dediği ne derece söylenebilir. Zira 

coşku, neşe, heyecan ve gurur ile kin, nefret, öfke gibi kötü duygular 

ayn anda ayn fiilde toplanamaz 56 . Bu nedenlerle kanaatimce; Yargtayn 

söz konusu kararnda, hatal değerlendirme ile failin bilinçli taksir 

niteliğinde olan eylemi, olas kast olarak nitelendirilmiştir. 

Yine benzer şekilde Yargtay 3. Ceza Dairesi 25.03.2013 tarih ve 

2013/7122 Esas, 2013/12210 Karar sayl kararnda; “Sanğn 

düğün konvoyuna katlan araçlar içerisinde bulunduğu, bir süre 

ilçeyi dolaşp ilçe dşnda park halinde iken etrafta mağdurlar ve 

başkalar bulunduğu halde tabanca ile havaya ve yol kenarndaki 

trafik levhasna ateş ettiği, bu eylemi neticesinde çeşmeye doğru 

yürümekte olan mağdur Seçkin’in hayati tehlike geçirecek şekilde 

yaralandğ, Seçkin’i yaralayp vücudundan çkan merminin 

ileride araç içerisinde bulunan mağdur Selahattin’in bulunduğu 

aracn camn krarak mağdurun başna isabet ettiği ve onun da 

basit tbbi müdahale ile giderilebilecek şekilde yaralandğnn 

anlaşlmas karşsnda sanğn mağdurlar olas kast ile yaralama 

suçundan cezalandrlmas gerekirken yazl şekilde bilinçli taksirle 

birden fazla kişinin yaralanmasna neden olma suçundan hüküm 

kurulmas” şeklindeki gerekçesi ile hatal değerlendirmeye düşmüş; 

düğün coşkusuna kaplan ve sevincini yanlş şekilde dşa vuran failin 

eyleminde kin, öfke ve nefret duygular bulunmadğ halde, yaralama 

suçunu olas kast ile gerçekleştirdiğini kabul etmiştir. 

Ayn konuya ilişkin Yargtay 12. Ceza Dairesi’nin 04.07.2012 tarih 

ve 2012/18108 Esas, 2012/16926 Karar sayl kararnda da; “Olay 

tarihinde sanğn, arkadaş olan Yener Çakmak’n çocuklarnn 

sünnet düğününe gittiği, ikinci katta erkeklerin, üçüncü katta ise 

bayanlarn toplanmş olduğu, sanğn alkol alarak sokakta eğlenceyi 

izlerken, eğlencenin coşkusuyla balkondan ruhsatsz tabancayla 

56 Özen, s. 195. 

- 133 -


üç el havaya ateş etmesi ve üst katta sokağ izleyen 1946 doğumlu 

Sultan Özdemir’e isabet eden kurşun yaralanmas sonucu ölenin 

hayatn kaybettiği olayda sanğn eyleminin olas kastla öldürme 

suçunu oluşturduğu” belirtilerek, eylencenin coşkusu ile hareket 

eden failde, meydana gelen ölüm sonucuna ilişkin bir kabullenme söz 

konusu olmadğ halde, hatal değerlendirmeye düşülerek failin eylemi 

olas kast ile gerçekleştirdiği kabul edilmiştir. 

İrdelenen tüm bu olaylarda, faillerin kusur durumlar nitelendirilirken 

sorulmas gereken; “fail, öngördüğü neticenin gerçekleşeceğini bilse 

idi, yine de eylemi gerçekleştirir miydi” sorusudur. Bu soruya 

“evet” cevabn verebiliyor ve böylece failin sonucu kabullendiğini 

belirleyebiliyorsak, ancak bu halde suçun olas kast ile işlendiği 

söylenebilir. Söz konusu yarg kararlarnda, sorulan bu soruya “evet” 

cevab verilememesine rağmen, yine de faillerin olas kast ile hareket 

ettiklerinin kabul edilmesinin nedeni; özellikle coşku ve sevincin 

paylaşldğ düğün, asker uğurlamas, şampiyonluk gibi kutlamalarda 

ortaya çkan silahla ateş etme olaylarnn engellenmek istenmesidir. 

Oysa yanlş olan bu kabul yerine; failin eylemini bilinçli taksir ile 

gerçekleştirdiğini kabul etmek, cezann tayininde 5237 sayl TCK’nn 

61. maddesinde düzenlenen kriterleri göz önünde bulundurmak, takdir 

hakkn alt ve üst snr aralğnda kullanmak ve failin kusurunun 

ağrlğna göre cezay belirlemek doğru olacaktr. 

SONUÇ 

Yukardaki başlklar altnda genel olarak taksir kavram ve unsurlar, 

bilinçli taksirin kavram ve unsurlar, bilinçli taksirin normal (bilinçsiz) 

taksir ve olas kasttan fark irdelenmiş; uygulamadaki sorunlar ve 

kavramlardaki karşklk örneklerle giderilmeye çalşlmştr. Ksaca 

tekrarlamak gerekirse taksir, özensizlik ve dikkatsizlik sonucu, 

öngörülebilecek neticenin öngörülememesi ve iradi davranş ile 

istenmeyen neticenin meydana getirilmesi; bilinçli taksir, istenmeyen 

neticenin öngörülmesine rağmen, yeteneğine, şansna, tecrübesine 

güven gibi nedenlerle neticenin gerçekleşmeyeceği inancyla hareket 

edilmesi; olas kast ise, doğrudan istenmeyen neticenin öngörülmesi ve 

kabullenilip olursa da olsun denilmesi, neticenin meydana gelmesinde 

duyarsz kalnmasdr. İster bilinçli ister bilinçsiz taksir, isterse de 

olas kast olsun, tüm bu kusurluluk hallerinde davranş iradidir. 

Aksi halde kusurdan değil, kaza veya tesadüften bahsedilebilir. Sonuç 

olarak ihmalin iradi olduğu hallerde; neticenin öngörülememesi söz 

konusu ise taksir, öngörülmesine rağmen istenmemesi söz konusu 

ise bilinçli taksir, öngörülüp duyarsz kalnmas söz konusu ise olas 

- 134 -

Onur YİĞİT 

kast, öngörülüp istenmesi söz konusu ise doğrudan kast söz konusu 

olabilecektir 57 . 

 

KAYNAKÇA 

Almena, F; La copla nella teoria generale del reato, Palermo, 1947. 

Artuk, Mehmet Emin/ Gökçen, Ahmet/ Yenidünya, Caner; Ceza 

Hukuku Genel Hükümler, Ankara, 2009. 

Bakc, Sedat; Ceza Hukuku Genel Hükümleri, Adalet Yaynevi, 

Ankara, 2007. 

Carrara; Programma di diritto criminale, parte generale, Lucca, 1871. 

Demirbaş, Timur; Ceza Hukuku Genel Hükümler, Seçkin Yaynevi, 

Ankara, 2011. 

Erem, Faruk/ Danşman, Ahmet/ Artuk, Mehmet Emin; Ceza Hukuku 

Genel Hükümler, Seçkin Yaynevi, Ankara, 1997. 

Hakeri, Hakan; Ceza Hukuku Genel Hükümler, Adalet Yaynevi, 

Ankara, 2011. 

İçel, Kayhan/ Evik, Hakan; Ceza Hukuku Genel Hükümler II, 


İçel, Kayhan; Ceza Hukukunda Taksirden Doğan Subjektif Sorumluluk, 


Kelsen, Hans; Nedensellik ve İsnadiyet, (Çev.Zeki Hafzoğullar) 

AÜHFD. C. XXXV. S. 1-4 

Koca, Mahmut/ Üzülmez, İlhan; Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 

Seçkin Yaynevi, Ankara, 2010. 

Maggore; Diritto penale, I, Bologna, 1951. 

Manzn; Trattato di diritto penale italiano, Cilt I, Torino, 1961. 

Mezger; Strafrecht ( Diritto penale ), Padova, 1935 ( Çeviren, Filippo 

Mandalar). 

Mr Pug; Derecho penal parte general, 7. Bask, Barcelona, 2007. 

Özbek, Veli Özer; Türk Ceza Kanununun Anlam, Seçkin Yaynevi, 

Ankara, 2010. 

Özen, Mustafa; Ceza Hukukunda Taksir, Adalet Yaynevi, Ankara, 2011. 

57 Zafer, s. 237-238. 

- 135 -


Özgenç, İzzet; Türk Ceza Kanunu Gazi Şerhi, Eğitim Dairesi Başkanlğ, 

Ankara, 2005. 

Özgenç, İzzet; Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara, 2008. 

Sabatn; Istituzioni di diritto penale, parte generale, Cilt I, Catania, 

1946. 

Taner, Tahir; Ceza Hukuku, İstanbul, 1953. 

Topaç, Tahir Hami; Türk Hukukunda Taksir, Adalet Yaynevi, Ankara, 

2013. 

Yaşar, Osman/ Gökcan, Hasan Tahsin/ Artuç, Mustafa; Türk Ceza 

Kanunu, Adalet Yaynevi, Ankara, 2010. 

Zafer, Hamide; Ceza Hukuku Genel Hükümler, Beta, İstanbul, 2011. 

- 136 -

SPOR - ŞİDDET İLİŞKİSİ, NEDENLERİ VE 

ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 

The Relation Between Sport and Violence, 

its Reasons and Solution Proposals 

İrfan SAZ 

Yargtay Cumhuriyet Savcs 

ÖZET 

Çağmzda spor, özellikle de futbol, bireyleri ve toplumu etkileyen sosyal bir 

faaliyet alandr. Şiddet ve sporda şiddet ise toplumun tümünün mücadele 

etmesini gerektiren sosyal bir sorun alandr. 

Sporla saldrganlğn ilişkisi bulunduğu gibi sporla şiddetin de ilişkisi 

bulunmaktadr. Sporda şiddetin kaynağnn belirlenmesi, sorunu anlama 

açsndan kolaylklar sağlayacaktr. Sporda şiddeti ortaya çkaran sosyolojik, 

psikolojik, ekonomik, kültürel, siyasal ve toplumsal birçok neden bulunmaktadr. 

Sporda şiddetin ortaya çkmasnda cinsiyet, spor seyircisi ve kitle iletişim 

araçlar önemli bir rol oynamaktadr. Bu sebeple cinsiyet, spor seyircisi ve 

kitle iletişim araçlarnn sporda şiddeti, özelliklede futbolda şiddeti nasl 

ortaya çkardklarn irdelemek, çözüm açsndan kolaylklar sağlayacaktr. 

Bununla beraber sporda şiddetin önlenmesine yönelik, ulusal ve uluslar aras 

hukuksal düzenlemeler yaplamştr. Bu düzenlemelerin bilinmesi, hukuk 

adna oraya konulanlar ile konulmas gerekenler açsndan da bir bakş açs 

kazandracaktr. 

Son olarak, sporda şiddet ile etkin mücadele etmek için en önemli psikolojik 

faktör olan kararllk duygusunun oluşturulmasna yönelik bakş açsnn 

yakalanmas ile işe başlanmal ve çok yönlü faaliyetler icra edilmelidir. Ancak 

bu şekilde başar elde etmek mümkün görünmektedir. 

Bu makalede, son yllarda giderek artan ve toplum kesimleri arasnda 

onarlamayacak ağr yaralar açmaya başlayan, sporda şiddet, özellikle de 

futbolda şiddetin ne olduğu, kaynağ, nedenleri, mücadele için getirilen yasal 

düzenlemeler ve çözüm önerileri üzerinde durulacak olup, makalenin bir 

nebze de olsa sorunu anlamaya ve çözüm üretmeye katk sağlamas ümit 

edilmektedir. 

Anahtar Kelimeler: Şiddet, Saldrganlk, Spor, Futbol, Cinsiyet, Seyirci, 

Kitle iletişim araçlar 

ABSTRACT 

In today’s world, sport especially football is a very important social activity 

field which affects individuals and society. Violence and violence in sport is a 

socially problematic field which all society should fight against. 

- 137 -

Spor - Şiddet İlişkisi, Nedenleri ve Çözüm Önerileri 

Identification of the source of the violence in sport helps us understand the 

problem. There are a number of sociological, physiological, economic, cultural, 

political and social reasons which give rise to violence in sport. Gender, sport 

supporters and mass media play an important role in occurrence of violence 

in sport. For this reason, elaboration on how gender, sport supporters and 

mass media cause violence in sport, especially in football makes it easy to find 

the solution of the problem. In addition, national and international legislative 

provisions have been enacted for prevention of violence in sport. Knowing 

these provisions offers us a perspective with regard to what has been put in 

place in legal field as well as to what has to be put in place. 

Finally, efforts should start to grasp the outlook for formation of the sense 

of determination, which is the most important physiological factor, in order 

to effectively fight against violence in sport. In addition, multi-dimensional 

activities should be carried out. This seems to be the sole way to attain the 

goal pursued. 

In this paper, we elaborate what the increasing violence in sport, especially 

in football, which started to have caused invincible wounds in fractions of 

society, refers to, its source, reasons, legal provisions adopted for fight against 

it and solution proposals. It is our hope that this paper would make a modest 

contribution to understanding the problem and finding it solution. 

Key Words: Violence, Aggression, Sport, Football, Gender, Supporters, Mass 

Media Tools 

GİRİŞ 

 

Kişilerin ve toplumun bir arada yaşamasn sağlayan genel kabul 

görmüş değerler vardr. Bu değerler geçmişten günümüze kadar sosyal, 

siyasal, toplumsal ve ekonomik birçok olayn etkisi ile oluşmuştur. 

Sevgi, sayg, vefa, hoşgörü, yardmseverlik, cömertlik gibi değerler 

bunlardan birkaç olarak saylabilir. Ancak bu değerin değişik sebeplerle 

bozulmaya başlamas ile birlikte toplumsal sorunlar artmaya başlar. 

İşte bu noktada bir ksm toplumsal sorunlar gibi şiddet de toplumun 

mücadele etmesini gerektiren sosyal bir sorun olarak karşmza çkar. 

Üzülerek söylemek gerekirse artk günümüz Türkiye’sinde şiddet ve 

türleri olan sporda şiddet, aile içi şiddet, kadnlara yönelik şiddet, 

sağlk çalşanlarna yönelik şiddet, gibi kavramlar sklkla konuşulur 

hale gelmiştir. 

Sporda şiddet, sporun doğumundan itibaren var olan bir sorun olmakla 

beraber, dünyann artk küçük bir köy haline geldiği çağmzda, çeşitli 

etkenlerin katksyla uluslar aras bir sorun haline gelmiştir. Bu 

durum da kişileri, toplumlar ve devletleri ortak çözüm arayşlarna 

yöneltmiştir. 

- 138 -

İrfan SAZ 

I. ŞİDDET İLE SALDIRGANLIK İLİŞKİSİ 

Başlarken, önce şiddet ve saldrganlk kavramlar ayn şeyi mi ifade 

etmektedir, aralarndaki ilişki nedir konusunu açklamak gerekir. 

Türk Dil Kurumu sözlüğünde şiddet; karşt görüşte olanlara kaba 

kuvvet kullanma, kaba güç, duygu veya davranşta aşrlk anlamlarna 

gelmektedir. Saldrganlk ise bireyin kendi düşünce ve davranşlarn 

dştaki direnmelere karş, zorla karşsndakine benimsetme çabas, 

saldrgan bir biçimde davranma anlamlarna gelmektedir. 1 

Dünya Sağlk Örgütü (World Health Organization) şiddeti; bireyin 

kendisine, başkasna, belirli bir topluluk veya gruba yönelik yaralama, 

ölüm, fiziksel ve duygusal zarar, baz gelişim bozukluklar veya 

yoksunluklar ile sonuçlanabilen, tehdit ya da fiziksel güç kullanma 

olarak tanmlamştr. 2 

Öğretide şiddet; bir hareketin bir kuvvetin veya gücün değerlendirilmesi, 

sert hareket etmek, sert davranmak, kaba kuvvete başvurmak şeklinde 

de tanmlanmştr. 3 

Saldrganlk ise “Bir yöne doğru hareket etmek” anlamna gelen latince 

kökenli bir sözcüktür. Bu sözcüğün kapsamnda kesin bir tavr alş, 

tepki verme ve yok etme anlamlar da vardr. 4 Birçok yazar tarafndan 

farkl tanmlansa da saldrganlk genelde başka bir kişiye zarar verme 

amacn güden davranşlar ifade eder. 5 

Şiddet ve saldrganlk canl ve cansz varlklara zarar vermeyi amaçlayan 

bir davranş türü olarak da tanmlanmştr. 6 

1 http://www.tdk.gov.tr/index.phpoption=com_gts&arama=gts&guid-28.06.2013 gün saat 19:30 

tarihli arama 

2 KRUG, EG, DAHLBERG, LL, MERCY, JA, ZWİ, BA, LOZANO, R. World Report on Violence and Health. 

Ceneva: World Health Organization; 2002. p. 3-21(Dr. Elif KARAGÜN’ün Turkiye Klinikleri Spor ve 

Şiddet Derlemesinden aktarlarak sf 79) 

3 ACET, M. (2001) Futbol Seyircisini Fanatik ve Saldrgan Olmaya Yönelten Sosyal Faktörler, Gazi 

Üniversitesi Sağlk Bilimleri Enstitüsü Beden Eğitimi Ve Spor Anabilim Dal, Yaynlanmamş Doktara 

Tezi, Ankara.( FUTBOL SEYİRCİSİNİ ŞİDDETE YÖNELTEN FAKTÖRLER Hakan Salim ÇAĞLAYAN- Arş. 

Gör., Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu İ. Bülent FİŞEKCİOĞLU,, Öğretim Üyesi, 

Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu ,2003 ylnda S.Ü. Sağlk Bilimleri Enstitüsüne 

hazrlanan ve sunulan Yüksek Lisans tezinden aktarlarak sf-130) 

4 YILDIRIM,B. (1997) “Futbol Seyircisinin Sal drganlğ ile İlgili Bir Araştırma”, Yaynlanmamş Bitirme 

Çalşmas, Celal Bayar Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, Manisa.( PROFESYONEL 

FUTBOL TAKIMLARININ SALDIRGANLIK DÜZEYLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Yakup Akif AFYON, 

Hüseyin ÖZKAN, Süleyman Murat YILDIZ Doğu Anadolu Bölgesi yaynlar s.f.164 nolu çalşmalarndan 

aktarlarak) 

5 AFYON, Yakup Akif; ÖZKAN, Hüseyin; YILDIZ, Süleyman Murat; PROFESYONEL FUTBOL TAKIMLARININ 

SALDIRGANLIK DÜZEYLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Doğu Anadolu Bölgesi yaynlar-2005 s.f.164 

6 GÜLTEKİN, O, DOĞAN, M, DOĞAN, A, EYLEN, B. (2000), “Futbol Sahalarnda Şiddet ve Emniyet 

Güçlerinin Tutumu Üzerine Bir Araştırma”, 21. Yüzylda Polisin Eğitimi Sempozyumu, Emniyet Genel 

Müdürlüğü, Ankara, s.751. (Polislerin Spor Müsabakalarndaki Saldrgan Seyirciye Müdahalesi 

- 139 -


Şiddet ve saldrganlk farkl birer olgu gibi değerlendirilse de, çalşmalar 

incelendiğinde, şiddet ve saldrganlğn birbirinden tamamen bağmsz 

kavramlar olmadğ görülür. Şiddet, insanda doğal olarak var olduğu 

kabul edilen saldrganlk eğiliminin bireysel ya da toplumsal boyutta, 

ancak diğerine zarar verecek biçimde dşa vurulmas, diğer bir 

deyişle saldrganlğn insan iradesini hiçe sayan en ileri boyutu olarak 

tanmlanr. 7 

Kanaatimce; şiddet ile saldrganlk kavramlar biri birini tamamlayan 

çok yakn kavramlar olup, saldrganlk eyleminin dş dünyada ağr 

sonuçlar doğuran, şahsa ve topluma zarar veren yönünün şiddet olarak 

tanmlanmasnn doğru olacağ düşüncesindeyim. 

II. ŞİDDET İLE SPOR İLİŞKİSİ 

Türk Dil Kurumu sözlüğünde spor, bedeni veya zihni geliştirmek 

amacyla kişisel veya toplu olarak gerçekleştirilen, baz kurallara göre 

uygulanan hareketlerin tümü olarak ifade edilmektedir. 8 

Spor ile şiddetin ilişkisine gelince; aslnda spor ile şiddetin yakn 

akraba olduğu belirtilmiştir. 9 Çünkü bilindiği gibi spor şiddeti içinde 

barndran bir oyundur. 

Sporda amaç, doğal ve evrensel olan saldrganlk içgüdüsünü yüceltmek, 

daha güçlüye, hzlya, yükseğe ulaşmak için savaşmaktr. 10 

Spor; mücadeleci saldrgan bir oyun olmakla birlikte, her 

saldrganlk şiddet kabul edilecek midir Oyun kurallar içerisindeki 

her hareketi(saldrganlğ) şiddet olarak kabul etmek mümkün 

görünmemektedir. Bu sebeple oyun alanndaki kurall sert temaslar, 

şiddet unsuru olarak göstermek terminolojik bir hata olarak kabul 

edilmiştir. 11 

A.Pulur-İ.Kaynak’tan aktarlan sf-244) 

7 AYAN, S. Aile İçinde Şiddete Uğrayan Çocuklarn Saldrganlk Eğilimleri. Anadolu Psikiyatri Dergisi 

2007; 8(3): 206-14(Dr. Elif KARAGÜN’ün Turkiye Klinikleri Spor ve Şiddet Derlemesinden aktarlarak sf 

79); Ayn yönde görüş için, BUDAK S. Psikoloji Sözlüğü. 1. bask, Ankara:Bilim ve Sanat Yaynlar; 2000. 

p.716. 4- İkizler, C.“Sporda Başarnn Psikolojisi.” (Dr. Elif KARAGÜN’ün Turkiye Klinikleri Spor ve Şiddet 

Derlemesinden aktarlarak sf 79) 

8 http://www.tdk.gov.tr/index.phpoption=com_gts&arama=gts&guid-28.06.2013 gün saat 20:30 

tarihli arama 

9 GÜLTEKİN, O, DOĞAN, M, DOĞAN, A, EYLEN, B. (2000), Futbol Sahalarnda Şiddet Ve Emniyet 

Güçlerinin Tutumu Üzerine Bir Araştırma. 21.Yüzylda Polisin Eğitimi Sempozyumu Bildiriler Kitab. 

14-15 Kasm. Ankara: Biga Basm Yaym, 25-27. (Türkiye Kickboks Federasyonu Spor Bilimleri Dergisi 

Volume: 3, Say:2, Temmuz, 2010 FUTBOLDA ŞİDDET VE YASAL KARŞI TEDBİRLER Dr. İ. Bülent 

Fişekçioğlu., Dr. Selçuk Özdağ., Dr. Savaş Duman, Ahmet Atalay isimli eserden aktarlan) 

10 KÖKNEL, Özcan Prf. Dr. Bireysel ve toplumsal şiddet, sh.233, , Altın Kitaplar, 2.basm İst.,2000 

11 SCOTT JP. Aggression. Chicago: University of Chicago Pres;1958. p.120.7. Köknel Ö. Bireysel ve 

toplumsal şiddet(Dr. Elif KARAGÜN’ün Turkiye Klinikleri Spor ve Şiddet Derlemesinden aktarlarak sf 80) 

- 140 -

İrfan SAZ 

Sporda şiddet, saldrganlğn en ileri boyutu olan davranşn dş 

dünyadaki yansmasnda kendini göstermektedir. Bu davranş özellikle 

bireysel mücadele sporlarnda kasti tekme atma, yumruk atma, kavga 

etme, küfür etme, spor aletini atma gibi rakip oyuncuya yönelik 

olabileceği gibi hakeme, antrenöre, kendi takm arkadaşna, federasyona 

ve seyirciye yönelik olarak da kendini göstermektedir. Yine sporda 

şiddet saha içinde olduğu kadar ve hatta daha büyük oranda saha 

dşnda da yaşanmakta, özellikle taraftarlarn sebep olduğu ölümle 

sonuçlanan büyük şiddet olaylarna rastlanlmaktadr. 

III. SPORDA ŞİDDETİN KAYNAĞI 

Sporda şiddetin kaynağ konusunda değişik görüşler ileri sürülmüştür. 

Bir görüşe göre “İlk insanlar beslenmek, vahşi hayvan saldrlarndan 

korunmak, yaşamn sürdürmek için avclk yapmaya başladklarnda; 

avclk, önemli bir uğraş ve bir spor dal olarak ortaya çkmş ve 

diğer spor dallarnn da kaynağ olmuştur. Bu nedenle tüm spor 

dallarnn kaynağnda insann kendisiyle ve başkalaryla mücadelesi 

yer alr.” denilmektedir. 12 

Bir görüşe göre ise “Toplumlarn hzl değişim zamanlarnda ortaya 

çkan ve giderek kuralszlğa dönüşen bireysel ve toplumsal kargaşa 

durumu, saldrgan davranşlarn ve şiddet eylemlerinin kaynağ 

olmuştur.” 13 

Diğer bir görüşe göre ise “Futbolda şiddetin en önemli kaynağ, 

iyi takm-kötü sonuç çelişkisidir. Bireyin benlik tanmnda takm 

sembollerinin yeri arttkça bu çelişki büyüyecektir. Çelişkinin 

büyümesi basky arttracağndan birey, bu çelişkiyi çözebilmek 

için uygun yükleme kaynaklarna yönelecektir.” denilmiştir. 14 

Kanaatimce, sporda özellikle de futbolda şiddetin kaynağ insan 

benliğidir. İnsann doğasnda birçok duygu gibi şiddet duygusu da var 

olmakla birlikte, spor müsabakasndan beklenen sonucunun insan 

benliğindeki önem ve derecesine göre şiddete kaynaklk edebilecektir. 

IV. SPORDA ŞİDDETİ ORTAYA ÇIKARAN NEDENLER 

12 KÖKNEL, Özcan. Bireysel ve toplumsal şiddet, Altın Kitaplar, 1.basm İst.,1996-p-235-6 ((Dr. Elif 

KARAGÜN’ün Turkiye Klinikleri Spor ve Şiddet Derlemesinden aktarlarak sf 80) 

13 AŞKAR Tuğrul NTV-MSNBC- http://www.frmtr.com/fair-play-kulubu-odasi/1403113-futboldaşiddetin 

nedenleri html 29.06.2013 gün saat 20:40 tarihli arama. 

14 KARAGÖZOĞLU,C. AY, S.M. (1997). Futbol Seyircisinde Saldrganlk Eğilimleri İstanbul Örneği. 

1.Uluslararas Spor Psikolojisi Sempozyumu Bildiriler Kitab. 23-24 Haziran.İstanbul: Alfa Yaynlar, 

165-173.(Türkiye Kickboks Federasyonu Spor Bilimleri Dergisi Volume: 3, Say:2, Temmuz, 2010 

FUTBOLDA ŞİDDET VE YASAL KARŞI TEDBİRLER Dr. İ. Bülent Fişekçioğlu., Dr. Selçuk Özdağ., Dr. Savaş 

Duman, Ahmet Atalay isimli eserden aktarlan sf-14) 

- 141 -


Sporda şiddeti ortaya çkaran sosyolojik, psikolojik, ekonomik, kültürel, 

siyasal ve toplumsal birçok neden bulunmaktadr. 

Genel kabul görmüş şekli ile şiddeti ortaya çkartan nedenler; cinsiyet, 

spor seyircisi, futbolcular, hakemler, kulüp yöneticileri, antrenörler, 

güvenlik güçleri, federasyon yetkilileri ve kitle iletişim araçlar 

saylabileceği gibi, psiko-sosyolojik açdan, kitle psikolojisi, benlik 

sunumu, kimlik yitimi, engellenilme duygusu gibi sebepler de şiddet 

ortaya çkarabilmektedir. 

Bu çalşmada şiddeti ortaya çkaran, cinsiyet, spor seyircisi ve kitle 

iletişim araçlar ele alnmş, yeri geldiği ölçüde diğerlerine de ksmen 

değinilmiştir. 

A. Cinsiyet Açsndan Şiddeti Ortaya Çkaran Nedenler 

Sporda şiddet kullanmnn, özünde erkek kimliğini tanmladğ ve 

kültürel bir olguya (ataerkil yap) bağlanarak toplumdan güç aldğ, 

futbol temelli şiddetin, erkeklik göstergesi olduğu savunulmuştur. 15 

Diğer bir görüşe göre ise “Futbol kazanma hrsn sonuna kadar 

gözlemleye bileceğimiz bir erkek oyunudur” denilmektedir. 16 Benzer 

bir başka görüşe göre de “Spor, erkekliğin etkin, saldrgan, rekabetçi, 

güçlü, meydan okuyucu, cesaretli vb. olduğunu yeniden olumlayarak 

erkeklik mitlerini yeniden-üreten bir biçimdir. Sporda erkekler, 

rekabet ederek çabalayarak ve başarl olmaya çalşarak kendi 

erkeksi kimliklerini onaylamaya çalşrlar. Spor alan erkeksi 

göndermelerle tanmlanan bir alandr.” denilmiştir. 17 

Gerçekten spor içinde sertlik barndran bir oyundur ve erkekler 

yaratlşlar gereği saldrganlğa daha eğilimlidirler. Bu alandaki 

literatür incelendiğinde erkek sporcularn bayanlardan, profesyonel 

futbolcularn amatörlerden, deneyimli sporcularn gençlerden daha 

saldrgan eğilim sergiledikleri anlaşlmştr. 18 

15 DUNNİNG, E. Figurational contributions to the sociological study of sport. In: Maguire J & Young K, 

eds. Theory, Sport and Society,JAI Elsevier Science Ltd; 2002. p. 239-66. (Dr. Elif KARAGÜN’ün Turkiye 

Klinikleri Spor ve Şiddet Derlemesinden aktarlarak sf 80) 

16 BALDIK,Ö. (2002) Futbolun Kuşatıclğ Altında, Zafer Dergisi, Ekim 2002,Sayfa:310.EKONOMİK. 

( FUTBOL SEYİRCİSİNİ ŞİDDETE YÖNELTEN FAKTÖRLER Hakan Salim ÇAĞLAYAN- Arş. Gör., Selçuk 

Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokuluİ. Bülent FİŞEKCİOĞLU,, Öğretim Üyesi, Selçuk 

Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu ,2003 ylnda S.Ü. Sağlk Bilimleri Enstitüsüne 

hazrlanan ve sunulan Yüksek Lisans tezinden aktarlarak sf-130) 

17 CLARKE A, CLARKE, J. (1982) Highlights and action replays: Ideology, sport and media. İçinde: J. 

Hargreaves (ed.). Sport, culture and deology. London: Routledge&Kegan Paul.(Çoban Barş, Yrd. 

Doç. Dr., İstanbul Aydn Üniversitesi İletişim Fakültesi, Halkla İlişkiler ve Tantım Bölümü-Futbol ve 

Toplumsal Muhalefet İletişim kuram ve araştırma dergisindeki makalesinden aktarlarak Say 26 Kş- 

Bahar 2008, s.71) 

18 AFYON, Yakup Akif; ÖZKAN, Hüseyin; YILDIZ, Süleyman Murat; PROFESYONEL FUTBOL TAKIMLARININ 

SALDIRGANLIK DÜZEYLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Doğu Anadolu Bölgesi yaynlar-2005 s.f.166 

- 142 -

İrfan SAZ 

Saldrgan davranşlar öğrenilebilen davranşlar olduğundan 

toplumlardaki değerler itibariyle erkekler dşa dönük saldrganlğn 

temsilcisi konumundadr. Buna“çarptlmş erkeklik” anlayş da 

denilmektedir. 19 

Bu sebeplerle, erkeklerin kadnlara oranla sporda şiddeti daha çok 

kullandklar, diğer bir ifade ile erkek bireylerde dşa dönük şiddetin 

daha çok görüldüğü söylenebilecektir. 

B. Spor Seyircisi Açsndan Şiddeti Ortaya Çkaran Nedenler 

Türk Dil Kurumu sözlüğünde seyirci; “Bir olay gören, izleyen kimse, 

izlemek, eğlenmek için bakan kimse “olarak tanmlanmştr. 20 

Spor seyircisi ise “ Bir spor olayn yerinde canl ya da film ve ya 

televizyon gibi görsel medya yoluyla seyreden her hangi bir kişi 

olarak tanmlanmştr.” 21 

Futbol literatürü incelendiğinde ise seyirci, fanatik, taraftar, holigan 

terimlerinin skça kullanldğ görülmektedir. Bir spor faaliyetini 

doğrudan ya da televizyon gibi medya araclğyla izleyen kişiye seyirci 22 ; 

tuttuğu takma aşr derecede tutkuyla bağlanmş olan kişiye fanatik 

denilmektedir. 23 

Takmna bağl olan, onu ya da sporcularn takip eden, onlara olumlu 

duygular besleyen, onlar destekleyen ve futbolla ilgili arzularn bu 

şekilde karşlayan kişiye taraftar denilmektedir. 24 Taraftarlar üzerinde 

yaplan hemen tüm araştrmalar da bizlere iki tip taraftar profili 

olduğunu göstermektedir. Buna göre taraftarlar; “tüketici taraftarlar” 

ve “aktivist taraftarlar” olmak üzere iki tiptir. Tüketici taraftarlarn 

şiddete yönelik herhangi bir olaya katlmadklar kantlanmştr. Aktivist 

19 HASIRCI, Seyhan Prf. Dr. TFF’in aylk Futbol Dergisi Tam Saha Mays 2012 

20 http://www.tdk.gov.tr/index.phpoption=com_gts&arama=gts&guid, 30.06.2013 gün saat 12:00 

tarihli arama 

21 GUTTMAN, A. Sport spectators. New York: Colombia University Press; 1986. p. 14. (Dr. Elif 

KARAGÜN’ün Turkiye Klinikleri Spor ve Şiddet Derlemesinden aktarlarak sf 82) 

22 ARSLANOĞLU, Kaan, Futbolun Psikiyatrisi, İthaki Yaynlar, İstanbul, 2005, s.309. (FUTBOL DERNEKLERİNE 

ÜYE OLAN TARAFTARLARIN ŞİDDET VE HOLİGANİZM EĞİLİMLERİNİN BELİRLENMESİ:KAYSERİ 

ÖRNEĞİ’NDEN AKTARILARAK;Yrd. Doç. Dr. Mustafa KOÇER- Erciyes Üniversitesi İletişim Fakültesi, 

Gazetecilik Bölümü, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Say: 32 Yl:2012/1 sf-113) 

23 KORUÇ, Ziya, BAYAR, Perican ve ARSLAN, Feyzullah “Türkiye’de Futbol Fanatikleri: Sosyal Kimlik 

ve Şiddet”, Türkiye Futbol adamlar Derneği Ankara Şubesi ve Spor Toto Genel Müdürlüğü Futbol 

Müsabakalarnda Terörün Nedenleri ve Önleme Yollar Bilimsel Araştırma Yarşmas, Ankara, 2004, 

s.6. . (FUTBOL DERNEKLERİNE ÜYE OLAN TARAFTARLARIN ŞİDDET VE HOLİGANİZM EĞİLİMLERİNİN 

BELİRLENMESİ:KAYSERİ ÖRNEĞİ’NDEN AKTARILARAK;Yrd. Doç. Dr. Mustafa KOÇER- Erciyes Üniversitesi 

İletişim Fakültesi, Gazetecilik Bölümü, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Say: 32 Yl:2012/1 sf-113) 

24 ARSLANOĞLU, Kaan, Futbolun Psikiyatrisi, İthaki Yaynlar, İstanbul, 2005, s.309. (FUTBOL DERNEKLERİNE 




- 143 -


taraftar ise takmn ya da futbol oyununun bir parças olduğunu iddia 

eder ve buna inanr. Takmlar için yapamayacaklar hiçbir şey yok 

gibidir. Problemli olan bu grup, şiddet eğilimli olup sorun oluşturan 

gruptur. 25 

Sporda(futbolda) şiddetin önemli bir boyutu olan holiganizm hakknda, 

ayrca açklama yapmak yerinde olacaktr. 

Türk Dil Kurumu’nun sözlüğünde holigan; özellikle futbolda fanatizmi 

besleyen, aşr davranşlarda bulunan ve çevreye zarar vermeye meyilli 

taraftar; fanatizm ise; bağnazlk, körü körüne inanç olarak ifade 

edilmiştir. 26 

Holiganizm davranş içinde bulunanlar, genellikle takmna ölesiye bağl 

olan, ayn zamanda, ykc ve şiddet içeren davranşlarda (vandalizm) 

bulunan fanatiklerdir. Bu tip davranşlarda bulunan kişilere ise holigan 

ad verilmektedir. 27 

Holigan; taraftarlğ şiddet boyutuna vardran, çevreye zarar veren 

ve azgnca davranşlarda bulunan kimse olarak da tanmlanmştr. 28 

Futbol holigan olmay belirleyen temel eksenin şiddet olduğu ileri 

sürülmüştür. 29 

Futbol derneklerine üye olan taraftarlarn şiddet ve holiganizm 

eğilimlerinin belirlenmesine yönelik bir araştrmaya göre, taraftarlarn 

gazetelerde daha çok, hakaret, kşkrtc nitelikte olup şiddet ve 

saldrganlk içeren haberleri ve yorumlar takip etkileri; hakemin verdiği 

yanlş kararlardan, spor medyasndaki haberler ve yorumlardan ve 

futbol federasyonunun aldğ kararlardan olumsuz olarak etkilendikleri 

ve genel olarak şiddet ve holiganizm eğilimlerinin yüksek olduğu 

görülmektedir. 30 

25 HASIRCI, Seyhan Prf. Dr. TFF’in aylk Futbol Dergisi Tam Saha Mays 2012 

26 http://www.tdk.gov.tr/index.phpoption=com_gts&arama=gts&guid, 30.06.2013 gün saat 21:00 

tarihli arama 

27 TOROS,Turhan, KORUÇ, Ziya, “Futbol Müsabakalarnda Terörün Nedenleri ve Önleme Olanaklar”, Türkiye 

Futbol adamlar Derneği Ankara Şubesi ve Spor Toto Genel Müdürlüğü Futbol Müsabakalarnda Terörün 

Nedenleri ve Önleme Yollar bilimsel Araştırma Yarşmas, Ankara, 2004, s.70(FUTBOL DERNEKLERİNE 




28 SAHİN, HM. Sporda şiddet ve saldrganlk.1.Bask. Ankara: Nobel Yayn Dağtım; 2003.p.49-68-72. 80- 

5. (Dr. Elif KARAGÜN’ün Turkiye Klinikleri Spor ve Şiddet Derlemesinden aktarlarak sf 82) 

29 KAYAOĞLU, AG. Futbolda Seyirci Şiddeti: Sosyal Psikolojinin Katklar ve Snrllklar. Türk Psikoloji 

Yazlar 2004;7 (13):79-101. (Dr. Elif KARAGÜN’ün Turkiye Klinikleri Spor ve Şiddet Derlemesinden 

aktarlarak sf 82) 

30 KOÇER, Mustafa, Yrd. Doç. Dr. FUTBOL DERNEKLERİNE ÜYE OLAN TARAFTARLARIN ŞİDDET VE 

HOLİGANİZM EĞİLİMLERİNİN BELİRLENMESİ:KAYSERİ ÖRNEĞİ’NDEN AKTARILARAK; Erciyes Üniversitesi 

İletişim Fakültesi, Gazetecilik Bölümü, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Say: 32 Yl:2012/1 sf-111 

- 144 -

İrfan SAZ 

Holiganizmle ilgi tarihte çok ac örnekler mevcuttur. 17.11.1984 

tarihinde Kolombiya’da, Pascal Guerrero Stad’nda, Kolombiya- 

Amerika maç sonunda çkan olaylarda 24 kişi ölmüştür. Yine 1985 

ylnda Belçika’nn Heysel stadnda oynanan Liverpool-Juventus 

maç esnasnda sarhoş İngiliz holiganlarn çkardğ olaylarda 39 kişi 

hayatn kaybetmiştir. Türkiye’de de buna benzer olaylar yaşanmştr. 

Bu olaylarn en üzücü ve dikkat çekeni 17.9.1967 tarihinde oynanan 

Kayserispor-Sivasspor maçdr. Resmi kaytlara göre bu müsabaka 

esnasnda 40 kişi ölmüş, 300 kişi yaralanmştr. 31 Bu ac örnekler 

göstermektedir ki sporda özellikle de futbolda şiddeti ortaya çkartan 

en önemli aktörlerlerden birisi holigan taraftarlardr. 

Bu sebeple de fanatizm ve buna bağl holiganizm konusu, kanaatime 

göre sorunun çözümü açsndan en kilit noktay oluşturmaktadr. 

Spor seyircisini şiddete iten değişik sebepler bulunmaktadr. 

Seyirci şiddetinin nedenleri arasnda; sosyo-ekonomik, politik, coğrafi 

ya da medya gibi öğeleri içine alan sosyo-kültürel etkenlerin yan sra, 

grupla veya takmla özdeşleşme, kimlik yitimi, insanlktan çkarma 

(De Humanization) mekanizmalar da yer almaktadr. Saha için de; 

sporun tarz, skor, oyuncu ya da koçlarn model alnmas ve oyunun 

kurallar saha dşn da ise; alkol, yoğunluk, engellenme, model alma 

gibi etkenler katk yapmaktadr. 

Futbol seyircilerinin saldrgan olmasnda aile, eğitim, arkadaş grubu 

(birincil gruplar), referans grubu (üyesi olmadğ ancak üye olmak 

istediği grup veya oluşum), sosyal tabakalar (toplumdaki hiyerarşik 

yap), kültür ve alt kültür gibi birçok etken rol oynamaktadr. 32 

Psikolojik yönden spor ortamlarndaki şiddete, saldrganlk dürtüsünü 

bastramayan, denetleyemeyen, amaç ve beklentilerine ulaşamayan, 

yeterince sosyalleşmemiş, benlik, kimlik, kişilik bakmdan bunalm 

içerisin de olan ve takmlar ile özdeşleşen gençlerin yol açtğ 

bildirilmiştir 33 

Burada spor seyircisini şiddete iten sosyal bir neden olan alkollü olarak 

maça gitme ve şiddet arasndaki ilişkiye dikkat çekmek gerekmektedir. 

Gerçekten spor seyircisini şiddete iten önemli sebeplerden bir tanesi 

31 KOÇER, Mustafa, Yrd. Doç. Dr. Ayn eser ,sf-114-115 

32 ÇAĞLAYAN, Hakan Salim, Arş. Gör., Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, 

FİŞEKCİOĞLU, Bülent; Öğretim Üyesi, Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu ,FUTBOL 

SEYİRCİSİNİ ŞİDDETE YÖNELTEN FAKTÖRLER 2003 ylnda S.Ü. Sağlk Bilimleri Enstitüsüne hazrlanan 

ve sunulan Yüksek Lisans tezi, sf-134 

33 YETİM, A.Sosyoloji ve Spor. 3. Bask. İstanbul:Morpa Kültür Yaynlar; 2005. 210-7.15. Kuru E. Sporda 

Psikoloji.1. Bask. Ankara (Dr. Elif KARAGÜN’ün Turkiye Klinikleri Spor ve Şiddet Derlemesinden 

aktarlarak sf 82) 

- 145 -


alkoldür. Üç büyük kulüp olan Galatasaray, Fenerbahçe ve Beşiktaş 

taraftarlarnn sosyal kimlikleri ve şiddete bakş açlar konusunda 

yaplan araştrma sonuçlar ilgi çekicidir. Yaplan araştrma sonucuna 

göre “Yaplan araştrmada; maç günü taraftarn %28,3’nün düzenli 

olarak alkol kullandğ, maça gelen taraftarlarn alkol kullanma 

durumlarna bakldğnda ise taraftarlarn %45’inin maç günü alkol 

kullandklar, kadn taraftarlarn % 24.9 olduğu gözetildiğinde erkek 

taraftar bakmndan bu orann daha da büyüdüğü, iyi taraftarlarn 

takm uğruna her şeyi göze alabilmesi gerektiğini, şiddetin başlca 

sorumlusu olarak holigan, kulüp yöneticileri ve medyay gördükleri, 

sahaya aile ile gidilmesinin güvenlik acsndan tehdit oluşturacağ 

görüşünü taşdklar saptanmştr.” 34 

Sonuç olarak, spor seyircisi açsndan sporda şiddet, saha içi ve saha 

dş birçok faktörün etkisi ile psikololojik açdan kendisini yeterince 

geliştirememiş, kişiliğini tam anlamyla bulamamş seyircilerde, 

fanatizm duygusunun etkisiyle birlikte dşa dönük şiddette dönüşerek 

holiganizm boyutuna ulaşmakta ve toplumu tehdit etmektedir. 

C. Kitle İletişim Araçlar (Medya) Açsndan Şiddeti Ortaya Çkaran 

Nedenler 

Kitle iletişim araçlar “Teknolojik gücün simgesi haline gelen ve 

geniş halk kitlelerini haberleşme ağyla birbirine bağlayan araçlar” 

olarak tanmlanmştr. 35 İletişimin baz tekniklerle, belirli bir teknoloji 

uygulanarak çoğaltlp, güçlendirilerek, çok sayda kişiyi etkileyecek 

biçime getirilmesine kitle iletişimi, bu iş için kullanlan araçlara da 

kitle iletişim araçlar veya medya da denilmektedir 36 

Günümüzde medya, haberleri topluma ulaştrmada ve toplumu 

etkilemede çok önemli bir güç haline gelmiştir. Kitle iletişim araçlar; 

internet, televizyon, radyo, sinema, gazete, dergi, kitap olarak 

saylmaktadr. 

Spor, büyük oranda kitle iletişim araçlarnn en önemlisi olan televizyon 

34 TÜRKSOY, Ayşe, ÇİÇEK, Maksut; İstanbul Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Bayansalduz 

Mehmet Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü;- Üç büyük kulüp taraftarlarnn sosyal kimlikleri ve 

şiddete bakş açlar İ.Ü. Spor Bilim Dergisi sf-94-98 

35 ADIGÜZEL, M. (1999). Sporun Kitlelere Yaygnlaştırlmasnda Televizyonun Rolü Ve Bölgesel 

Televizyonlarn Spor Yayn Politikalarnn Bölge Halk Tarafından Değerlendirilmesi.Yüksek Lisans Tezi, 

Marmara Üniversitesi Sağlk Bilimleri Enstitüsü,İstanbul. (Türkiye Kickboks Federasyonu Spor Bilimleri 

Dergisi Volume: 3, Say:2, Temmuz, 2010 FUTBOLDA ŞİDDET VE YASAL KARŞI TEDBİRLER Dr. İ. Bülent 

Fişekçioğlu., Dr. Selçuk Özdağ., Dr. Savaş Duman, Ahmet Atalay isimli eserden aktarlan sf-15) 

36 YETİM, A. (2000). Sosyoloji ve Spor (1. Bask). Ankara, Topkar Matbaaclk. (Türkiye Kickboks 

Federasyonu Spor Bilimleri Dergisi Volume: 3, Say:2, Temmuz, 2010 FUTBOLDA ŞİDDET VE YASAL 

KARŞI TEDBİRLER, Dr. İ. Bülent Fişekçioğlu., Dr. Selçuk Özdağ. Dr. Savaş Duman, Ahmet Atalay isimli 

eserden aktarlan sf-15) 

- 146 -

İrfan SAZ 

ağ ile dünyada yaygn hale gelmiş ve ticarileşmiştir. 37 

Çağmzda profesyonel futbol, pazarlanabilir bir ürün haline gelmiş 

ve ticarileşmiştir. Bu sebeple futbol kulüpleri veya profesyonel futbol 

takm sahipleri, pazardan fazla pay almak için kulüp taraftarlğn 

teşvik edecek tavr ve tutumlar içine girmişlerdir. 38 

Şiddet öğrenilen bir sosyal davranştr. 39 Sosyal Öğrenme Kuram’na 

göre büyük ölçüde çevre tarafndan üretilir. Diğer sosyal davranş 

biçimleri gibi, öğrenme süreçleri yoluyla kazanlr. 40 Bu sebeplerle kitle 

iletişim araçlar vastasyla, şiddete teşvik sonucunda şiddet öğrenilip 

uygulanabilmektedir. 

Yeni futbol ekonomisinde gelirin paylaşm ve nüfuz alannn daha 

da arttrlabilmesinin yolu, medya araclğyla daha büyük kitlelere 

ulaşmaktan geçmektedir. Bu amaca ulaşmada kullanlan yöntem 

ise ilginin her zaman en üst seviyede olmasn sağlayacak, reyting 

mücadelesinden geçmektedir. Bu amaçla, televizyonlarda spor 

programlar, basnda köşe yazlar ve futbol haberleri, her zaman rutin 

olmayan şeyleri ön plana çkartarak; bir yandan bu tür olaylarn önüne 

geçilmesi şeklinde göstermelik bir popülist yaklaşm sergilerken; diğer 

yandan da taraftarn; futbolcu, yönetici, federasyon ve hakemle karş 

karşya gelmesini sağlayacak ve daima ateşi yüksek tutacak, yorum ve 

haberlerle, konuyu sürekli tekrarlayarak, scak tutmaya çalşr. “Yaplan 

maç eleştirilerinin ve yorumlarnn genellikle tribündeki taraftarn 

bakş açsndan, özellikle kullanlan dil bağlamnda yaplmas” 

futbolda atmosferin giderek daha da arttrlmasna yol açmaktadr. 41 

Yine tiraj için futbol yazarlarnn köşelerinde ve futbol manşetlerinde 

insanlarn örf, adet, gelenek ve değerlerine, rk veya toplumun aleyhine, 

o toplumun değerlerine ters düşen yaz, yorum ve başlklar şiddet 

fanatizmin sosyolojik boyutunu ortaya çkarmaktadr. Yine ayn açdan 

bakldğnda futbol yazarlarnn köşelerinde ve futbol manşetlerinde 

37 MAQUIRE, J. Power and global sport, zones of prestige, Emulation and Resistance. London: Routladge; 

2005. p.198. (Dr. Elif KARAGÜN’ün Turkiye Klinikleri Spor ve Şiddet Derlemesinden aktarlarak sf 82) 

38 ACET, M. (2001). Futbol Seyircisini Fanatik ve Saldrgan olmaya Yönelten Sosyal Faktörler, Gazi 

Üniversitesi Sağlk Bilimleri Enstitüsü Beden Eğitimi Ve Spor Anabilim Dal, Yaymlanmamş Doktora 

Tezi, Ankara. (Üç büyük kulüp taraftarlarnn sosyal kimlikleri ve şiddete bakş açlar Ayşe Türksoy, 

Maksut Çicek, İstanbul Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Mehmet Bayansalduz Gençlik 

ve Spor Genel Müdürlüğü;-İ.Ü. Spor Bilim Dergisinden aktarlarak sf-94) 

39 FROMM, E. Sevgi ve şiddetin kaynağ. 2.Bask,Selçuk B, çev. Ankara: Öteki Yaynlar; 1994.p.24-6. (Dr. 

Elif KARAGÜN’ün Turkiye Klinikleri Spor ve Şiddet Derlemesinden aktarlarak sf 81) 

40 BANDURA, A. Social learning Theory of Agression, Journal of Communication 1978;28 (3): 12-29. (Dr. 

Elif KARAGÜN’ün Turkiye Klinikleri Spor ve Şiddet Derlemesinden aktarlarak sf 81) 

41 SERT, Mahmut, Gol Atan Galip-Futbola Sosyolojik Bir Bakş, Sh. 132-133, Bağlam yaynlar, 

İst.,2000(Aşkar Tuğrul NTV-MSNBC- http://www.frmtr.com/fair-play-kulubu-odasi/1403113- 

futbolda-siddetin-nedenleri.html den aktarlarak-30.06.2013 gün saat 13:00 tarihli arama) 

- 147 -


bütünüyle fanatizm psikolojisi içerisinde bulunan insanlarn tuttuğu 

takm aleyhinde, rakip takm destekler nitelikte, hakemler, futbolcular, 

teknik direktörler ve kulüp yöneticileri aleyhinde, bu insanlarn ruh 

hallerini olumsuz etkileyecek yazlar yazdklar takdirde yine bu insanlar 

olumsuz olarak etkilenmekteler ve fanatizme yönlenmektedirler. Bu 

da futbolda fanatizmin psikolojik boyutunu ortaya çkarmaktadr. 42 

Spor gazetelerinin başlklarnda militarist ve şiddet içerikle başlklarla 

ilgili bir araştrmada; “Fanatik, Fotogol, Fotospor ve Pas Fotomaç” 

gazetelerinin haber ve köşe yazarlarnn başlklarnda 1.6.2008 ile 

31.5.2009 tarihleri arasndaki dönemde 576 kez şiddet içerikli haber 

baylklarnn kullanldğ saptanmştr. Taranan kelimeler içinde en 

fazla “savaş” ve “kavga” kelimelerinin geçtiği belirlenmiştir. Gazetelerin 

editörleri, anlaşmazlklar “kavga”, müsabakalar “kapşma”, golü 

“kurşun”, galibiyeti “imha” olarak nitelemiştir. 43 

Öte yandan karşlaşmalarda, milli marşlar, bayraklar, devlet 

başkanlarnn hazr bulunuşu gibi ulusal simgelerden güç alnarak, bir 

savaş olacakmş gibi “hücum”, “savunma”, “zafer”, “savaşan askerler”, 

“ kalelerini savunan kahramanlar”, “rakibe gol yağdran vurucu 

timler” gibi bir dil kullanlmaktadr. Bu şekilde spor müsabakalarnn 

televizyonlarda bir savaş havasnda verilmesi, şiddet görüntülerini 

izleyen herkesi etkilerken, özellikle çocuklar için iki kat daha tehlike 

oluşturduğu, çocuklarn televizyondan saldrgan davranş öğrenmekle 

kalmayp, aradan uzunca bir süre geçtikten sonra bile bu davranşlar 

taklit edebildikleri ileri belirtilmiştir. 44 

Televizyon ve/veya internet yolu ile şiddete yöneltebilecek önemli bir 

örnek de çok yakn zamanda gerçekleşmiştir. Kuzey Kafkasya kökenli 

Nogay halk müziği sanatçs olan Arslanbek Sultanbekov’a ait Kazak 

Türkleri’nin mahalli çalgs olan ayrca Nogay Türkleri tarafndan da 

yoğun olarak kullanlan bir saz çeşidi olan Dombira 45 isimli, içinde 

savaşta kahramanlğ da anlatlan ve “Cengiz Han (MONGOL)” isimli 

filmin “savaş sahnesi”nde kullanlan, esere ilişkin müziğin futbola 

uyarlanmas örneğidir. Dört büyük takmmzdan biri olan Fenerbahçe 

Futbol Takm’nn, UEFA Avrupa Ligi 2012-2013 futbol sezonunda yarfinal 

maçnda karşlaştğ Porekiz’in Benfica takm ile yapacağ maç 

42 ÇOLAKOĞLU, T. (2000). Sporun Topluma Yaygnlaştırlmasnda Medyann Etkisi (Güreş Örneği), Yüksek 

Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Sağlk Bilimleri Enstitüsü, Ankara. . (Türkiye Kickboks Federasyonu Spor 

Bilimleri Dergisi Volume: 3, Say:2, Temmuz, 2010 FUTBOLDA ŞİDDET VE YASAL KARŞI TEDBİRLER, Dr. 

İ. Bülent Fişekçioğlu., Dr. Selçuk Özdağ., Dr. Savaş Duman, Ahmet Atalay isimli eserden aktarlan ) 

43 ÖZSOY,Selami, Yrd. Doç. Dr. Abant İzzet Baysal Üniversitesi SPOR GAZETELERİNİN BAŞLIKLARINDA 

MİLİTARİST VE ŞİDDET İÇERİKLİ METAFORLAR Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik 

Dergisi Mart 2011 Say 1- sf-1 

44 KARAGÜN, Elif Dr. Turkiye Klinikleri Spor ve Şiddet Derlemesi sf 81 

45 http://tr.wikipedia.org-30.06.2013 gün saat 23:00 tarihli arama 

- 148 -

İrfan SAZ 

öncesinde bu eser Fenerbahçe marş olarak uyarlanmş uyarlamada 

Fenerbahçe Futbol Takm savaşan kahramanlara benzetilerek “saldr 

şanl kanarya” kelimesi de kullanlmak suretiyle televizyon ve internet 

ortamnda yaynlanmşmştr. 

Sonuç olarak, spor özellikle de futbol çağmzda bir ekonomiye 

dönüşmüştür. Pastadan daha büyük pay alma adna medya yoğun 

olarak kullanlmaktadr. Medya kullanlrken pastadan pay alma 

kaygs, şiddet kaygsnn da önüne geçmiştir. Sporu özellikle de futbolu 

sürekli gündemde tutmak için çeşitli yöntemler kullanlmaktadr. 

Müsabakalarn savaş algs oluşturacak şekilde yaymlanmas, karş 

takm, federasyon, hakemlere yönelik maksatl haber ve yorumlar vb. 

eylemler, sporda şiddeti artran öğeler olarak görünmekte ve toplumsal 

birlikteliğimizi zayflatmaktadr. 

V. SPORDA ŞİDDETİN ÖNLENMESİNE YÖNELİK HUKUKİ 

DÜZENLEMELER 

1. 1982 Anayasasnn 59/1. maddesi “Devlet, her yaştaki Türk 

vatandaşlarnn beden ve ruh sağlğn geliştirecek tedbirleri alr, 

sporun kitlelere yaylmasn teşvik eder. Devlet başarl sporcuyu 

korur .” denmektedir. 

Bu madde ile beden sağlğnn, spor yaptrarak korunmasnn amaçlandğ, 

sporun kitlelere yaylmasnn ise amacn teminine yönelik en önemli 

araç olduğu belirtilmiştir. Sporun geliştirilmesinin, sadece fiilen spor 

yapanlara değil, seyircileri için de eğitici ve sağlk kurallarna uygun 

bir ortamda yaşamaya sevk edici ortamda yaplmasnn amaçlandğ 

belirtilmiştir. 46 

1982 Anayasasnn 42/3. Maddesinde ise “Devletin, her türlü istismara 

ve şiddete karş çocuklar koruyucu tedbirler alacağ belirtilmiştir.” 

2. 25.9.1986 tarihli Sportif Karşlaşmalarda ve Özellikle Futbol 

Maçlarnda Seyircilerin Şiddet Gösterilerine ve Taşknlklarna 

Dair Avrupa Sözleşmesi, ülkemizce imzalanmş olup, sözleşmenin 

onaylanmasnn uygun bulunduğuna dair kanun 26.8.1990 tarihinde 

kabul edilmiştir. Kanunun 1. maddesinde başta futbol maçlar olmak 

üzere diğer spor karşlaşmalarnda seyircilerin şiddet ve taşknlklarn 

önlemek ve kontrol altna almak için sözleşmede yer alan gerekli 

önlemlerin alnacağ belirtilmiştir. 

3. Sporda şiddet ile ilgili ilk yasal düzenleme, 07.5.2004 günü Resmi 

Gazete’de yaynlanarak yürürlüğe giren 5149 sayl Spor Müsabakalarnda 

46 http://www.corpus.com.tr (DANIŞMA MECLİSİ ANAYASA KOMİSYONU GEREKÇESİ) 01.07.2013 gün 

saat 12:00 tarihli arama 

- 149 -


Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair Kanun ile yaplmş olup, 

uygulamada görülen yetersizlikler nedeniyle 14.4.2011 günlü Resmi 

Gazete’de yaymlanan 6222 sayl “Sporda Şiddet ve Düzensizliğin 

Önlenmesine Dair Kanun” ile yürürlükten kaldrlmştr. 

4. 14.4.2011 günü Resmi Gazete’de yaymlanan 6222 sayl “Sporda 

Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesine Dair Kanun” ise halen yürürlükte 

bulunmaktadr. 

Kanunun amac; “müsabaka öncesinde, esnasnda veya sonrasnda 

spor alanlar ile bunlarn çevresinde, taraftarlarn sürekli veya geçici 

olarak gruplar halinde bulunduklar yerlerde veya müsabakann 

yaplacağ yere gidiş ve geliş güzergâhlarnda şiddet ve düzensizliğin 

önlenmesi” olarak belirtilmiştir. Madde gerekçesinde; spor alannda 

faaliyet gösteren kişilerin ve taraftarlarn haklarnn korunmas ve 

ortaya çkan düzensizlik ve şiddet olaylarnn önlenmesi amacyla 

özel bir düzenleme yapldğ, ulusal mevzuatlarn da uluslararas spor 

örgütlerinin benimsediği ilkelere uygun olarak spor alannda yaşanan 

holiganizm, rkçlkla mücadele, organize suçlar, şike ve teşvik primi, 

spor alannda düzenin sağlanmas, hakem, sporcu ve diğer ilgililere 

karş eylemli ve sözlü saldrlara çözüm amacna uygun düzenlemelerin 

yapldğ belirtilmiştir. Bu çerçevede spor alan, çevresi, taraftarlarn 

geliş gidiş güzergâh yasann korumas kapsamna alnmştr. 

Yasada, spor alanlarnn güvenlik ve düzenine ilişkin tedbirler, saha, 

müsabaka ve seyir güvenliğine ilişkin yükümlülükler düzenlenmiştir. 

Şike ve teşvik primi, spor alanlarna yasak madde sokulmas ve 

müsabaka düzeninin bozulmas, hakaret içeren tezahürat yapmak, stada 

usulsüz girmek, seyircilere yasak alanlara girmek, spor alanlarnda 

taşknlk yapmak ve tesislere zarar vermek ve seyirden yasaklanmak 

suç olarak düzenlenmiştir. 

Yasada, şiddete neden olabilecek açklamalar yapanlar hakknda da 

idari para cezas getirilmiştir. 

Yasada getirilen önemli bir yenilik de yarglama ve usul hükümlerine 

ilişkindir. Buna göre kanun kapsamna giren suçlardan dolay yarglama 

yapmaya Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulunun ihtisas mahkemesi 

olarak görevlendireceği sulh veya asliye ceza mahkemeleri yetkili 

klnmştr. Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu Büyük Genel Kurulu 

almş olduğu kararla görevli ve yetkili sulh ve asliye ceza mahkemelerini 

belirlemiştir. 47 Bu düzenleme kanun koyucunun yasaya verdiği özel 

öneminde bir göstergesi saylmaldr. 

47 Hakimler ve Savclar Yüksek Kurulu Genel Kurulu’nun 02/02/2012 gün ve 47 sayl karar 

- 150 -

İrfan SAZ 

5. 16.5.2009 günlü Resmi Gazete’de yaymlanarak yürürlüğe giren 

5894 Sayl Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluş ve Görevleri Hakknda 

Kanun’un 3. maddesinde Türkiye Futbol Federasyonu’nun görevleri 

arasnda şiddet, şike, teşvik primi, rkçlk, doping ve her türlü 

ayrmclkla mücadele etmek saylmştr. Yasann 15. maddesinde 

ise futbol müsabaka ve faaliyetlerinde kulüplere ve kişilere disiplin 

ihlalleri ve sportmenliğe aykr fiiller ve bunlara uygulanacak cezalar, 

FIFA ve UEFA kurallarna uygun olarak Türkiye Futbol Federasyonu 

Statüsü ve Statü’nün çizdiği çerçevede yönetim kurulunun yapacağ 

talimatlarla belirleneceği hüküm altna alnmştr. 

6. 28.5.1986 günlü Resmi Gazete’de yaymlanarak yürürlüğe giren, 

ancak 08.6.2011 günlü Resmi Gazete’de yaymlanan 638 sayl KHK. 

nin 31. maddesi ile değiştirilen Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat 

ve Görevleri Hakknda Kanuna göre, yasa kapsamndaki tüm spor 

federasyonlarna, sporda şiddetin önlenmesi için gerekli tedbirleri 

almak görevi yüklenmiştir. 

7- 03.3.2011 tarihli Resmi Gazetede yaymlanarak yürürlüğe giren 

6112 Sayl Radyo ve Televizyonlarn Kuruluş ve Yayn Hizmetleri 

Hakknda Kanun, “Yayn Hizmeti İlkeleri” başlkl 8. maddesinde “Yayn 

hizmetlerinin; çocuklara, güçsüzlere ve engellilere karş istismar 

içeremez ve şiddeti teşvik edemez” denilmekte, bu ilkeye uymayan 

medya hizmet sağlayc kuruluşunun uyarlacağ, bu uyarya rağmen 

yaynn sürmesi halinde ise idari para cezas verileceği öngörülmüştür. 

Sporda şiddet ile ilgili hukuki mevzuat incelendiğinde, çağa ve uluslar 

aras alanda yaplan düzenlemelere paralel hükümlerin kabul edildiği 

anlaşlmaktadr. Ancak, sporda şiddet ile ilgili yasann kabul edildiği 

2004 ylndan günümüze kadar, uygulama konusunda henüz bilimsel 

veri toplayabilecek kadar bir uygulamann sağlandğn söylemek 

mümkün görünmemektedir. Özellikle ceza içeren norm uygulamalar 

açsndan, 5149 sayl Spor Müsabakalarnda Şiddet ve Düzensizliğin 

Önlenmesine Dair Kanunda yer alan ve doğrudan sporda şiddet ile 

ilgisi bulunmayan, fahiş fiyattan bilet satmak suçu açsndan uygulama 

sklğna rastlanlmş olup, anlan fiilin de 6222 sayl “Sporda Şiddet ve 

Düzensizliğin Önlenmesine Dair Kanun” da suç olarak düzenlenmediği 

anlaşlmştr. 48 

VI. SPORDA ŞİDDETİN ÖNLENMESİNE YÖNELİK ÇÖZÜM 

ÖNERİLERİ 

Literatür incelendiğinde, sporda şiddeti önlemeye yönelik değişik 

48 Uyap ortamnda yaplan arama 01.07.2013 saat 14:30-7. Ceza Dairesi’nin 20.03.2013 gün 2013/3321 

Esas 2013/6444 Karar nolu hükmü 

- 151 -


önerilerin bulunduğu belirlenmiş olup, bu çözüm önerilerinden, 

konumuzla ilgili olduğu düşünülen, tarafmzca da doğru olduklarna 

inanlanlar ve tarafmzca önerilenler alnmştr. 

Sporda şiddeti ortaya çkaran sosyolojik, psikolojik, ekonomik, 

kültürel, siyasal ve toplumsal birçok neden bulunduğu belirtilmiş idi. 

Bu sebeplerle birçok nedenle ortaya çktğ anlaşlan sporda şiddet 

ile etkin mücadele etmek bir hayat felsefesi olarak belirlenmeli, 

kararllk duygusu oluşturulmal çözümü için de birkaç yönden 

faaliyet yürütülmelidir. Bu genel bakş yakalanamadğ ve kararllkla 

sürdürülemediği sürece önerilecek çözümler eksik ve yetersiz kalacaktr. 

Bu kararllğn ve faaliyetlerin bir ksm psiko-sosyal faaliyetler, bir 

ksm ise hukuken var olan düzenlemelerde görülen eksikliklerin 

giderilmesine yönelik icra faaliyetlerini kapsamaktadr. 

1.Toplumumuzdaki suça sürüklenen çocuklar incelendiğinde, suça 

iten temel nedenin aile içi sorunlar olduğu ve özellikle aile içi şiddetin 

bu çocuklar şiddete, dolaysyla da suça ittiği bilinen bir gerçekliktir. 

Bu sebeple şiddetin ve özellikle de sporda şiddetin önlenmesinde aileye 

önemli görevler düşmektedir. 

Dokuz Eylül Üniversitesi tarafndan Türkiye genelinde 11-16 yaş 

grubunda yer alan ilköğretim öğrencilerinin katlmyla yaplan araştrma 

sonuçlarna göre, öğrencilerin % 44`ünün şiddete maruz kaldğ, 

şiddete maruz kalan öğrencilerin % 47`sinin erkeklerin oluşturduğu 

saptanrken, bu çocuklarn % 76,55`inin anne ve babasnn arasnda 

şiddetli geçimsizlik olduğu ve annenin baba tarafndan dövüldüğü 

ortaya çkmştr. 49 

Gerçekten aile, toplumun en küçük sosyal birimidir. Bütün toplumlarda 

aile, fert için hayatn merkezidir. Ferdin içinde bulunduğu en önemli 

ve asli bir sosyal gruptur ve seyirci şiddetinde rol oynayan en önemli 

faktördür. 50 Çocuklar ailenin aynasdr. Bütün bu sebeplerle, öncelikle 

aile içi şiddeti, sonrada sporda şiddeti azaltmaya ve ortadan kaldrmaya 

yönelik Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlğ, Gençlik ve Spor Bakanlğ 

ve başta Futbol Federasyonu olmak üzere diğer spor federasyonlar 

ile birlikte koordineli çalşlarak bir yol haritasnn belirlenmesi, daha 

sonra da bu konuda projeler yaplarak uygulamaya konulmas çözüme 

katk sağlayacaktr. 

49 DURMUŞ, Emine, GÜRGAN Uğur, Ar. Görevlileri Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Eğitimde 

Psikolojik Hizmetler Bölümü. LİSE ÖĞRENCİLERİNİN ŞİDDET VE SALDIRGANLIK EĞİLİMLERİ VII. Ulusal 

Psikolojik Danşma ve Rehberlik Kongresinde sunulan bidiriden 

50 ÇAĞLAYAN, Hakan Salim, Arş. Gör., Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu, 

FİŞEKCİOĞLU, Bülent; Öğretim Üyesi, Selçuk Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu ,FUTBOL 

SEYİRCİSİNİ ŞİDDETE YÖNELTEN FAKTÖRLER 2003 ylnda S.Ü. Sağlk Bilimleri Enstitüsüne hazrlanan 

ve sunulan Yüksek Lisans tezi, sf-131 

- 152 -

İrfan SAZ 

2. Genel olarak toplumdaki değer yarglarnn oluşumunda eğitim 

ve öğretimin katks bulunmaktadr. Çocuklar zamanlarnn büyük 

bir bölümünü okullarda geçirmektedirler. Bu sebeple okullar şiddet, 

özellikle de sporda şiddetin zararlarn öğretilmesi konusunda 

bulunmaz mekânlardr. 

Bu çerçevede fair- play sporun amacnn anlaşlmas bakmndan çok 

önem arz etmektedir. Fair- Play “Sporda kurallara uymaktan da öte 

belli bir davranş tarzn sergileyen bir terim olup, rakibe sayg ve ona 

fizyolojik ve psikolojik açdan zarar vermeme özentisi anlamna” gelir. 

Rakip, bir düşman olarak değil, oyunun bir parças olarak görülür ve 

yoğun mücadelede bile rakibe ve onun temsil ettiği değer olan onuruna 

sayg duyulur. Fair-Play, oyunda hileye ve şiddete başvurmamak 

anlamna da gelmektedir. 51 Fair-Play anlayş spor müsabakalarnda 

rakibe saygy öğreteceğinden sporda şiddetle mücadelede çok önemli 

bir psikolojik enstrüman olarak görülmelidir. Bu enstrümann bir hayat 

felsefesi olarak kabul edilerek içselleştirilmesinin sağlanmas açsndan, 

okullarda ayr bir ders olarak okutulmas, mümkün bulunmamas 

halinde ise Beden Eğitimi derslerinin içinde çocuklara öğretilmesinin, 

fanatizm ve holiganizm duygularnn azalmasna dolaysyla da sporda 

şiddetin azaltlmasna katk sağlayacağ düşünülmektedir. 

Benzer bir görüşe göre de fair-play, bir anlamda sosyal birliktelik 

felsefesidir. Fair-Play sadece sportif ilişkiler anlamnda değil tüm 

hayatmzda kullanabileceğimiz bir kavram olarak düşünülmeli ve ilkokul 

sralarndan itibaren çocuklara aktarlmaldr. Kurallara uyulmas ve 

taraflarn birbirlerine sayg duyulmasn öğretmesi anlamnda fair-play 

okul sporunun olmazsa olmazlarndan birisi olarak eğitim anlayş 

içerisinde yer almaldr. Futbolda fair- play anlayşnn yerleştirilmesi 

ve ödüllendirilmesi doğrultusunda çalşmalarn artrlmas yoluna 

gidilmelidir. Medyadan bu anlayşn yerleştirilmesi için daha fazla 

yardm talep edilmelidir, denilmektedir. 52 

3. Türkiye’de eğitim ve gelir seviyesi düşük kişilerin yannda, sosyal 

seviyesi yüksek, VIP tribünü izleyicileri, kulüp yöneticileri, siyasi 

yetkililer dahi değişik boyutlar ve yönleriyle futbol şiddetinin içerisinde 

rol almştr. Bu nedenle ülkemizdeki taraftar profilinin çok sağlkl bir 

araştrmaya dayal olarak çkarlmas ve buna uygun modelin çözüm 

için geliştirilmesi gerektiği ileri sürülmüştür. 53 

51 http://tr.wikipedia.org-02.07.2013 gün saat 21:00 tarihli arama 

52 TALİMCİLER, Ahmet, Yrd. Doç Dr. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü’nde öğretim üyesi. 

http://bianet.org/bianet/spor/130030-futbolda-siddetin-nedenleri-ve-olasi-cozum-yollari-02.07.2013 

gün saat 23:00 tarihli arama 

53 HASIRCI, Seyhan, Prf. Dr. TFF’in aylk Futbol Dergisi Tam Saha Mays 2012 

- 153 -


Bu nedenlerle, Milli Eğitim Bakanlğ, Gençlik ve Spor Bakanlğ ve başta 

Futbol Federasyonu olmak üzere diğer spor federasyonlar ve taraftar 

dernekleri ile işbirliğine gidilerek, çok hzl bir şekilde ülkemizdeki 

taraftar profili çkartlmaldr. Ülkemizdeki taraftar profilinin sağlkl 

olarak belirlenmesi, çözüm açsndan hayati önem arz etmektedir. 

4. Tüm futbol kulüplerimizin taraftar dernekleri hayata geçirilmeli, 54 

bu gruplarn daha aktif bir biçimde kulüplerde yer almalarnn yollar 

açlmal, yine taraftarlarn eğitilmesine dönük proje ve uygulamalarn 

hayata geçirilmesi için gerekli yasal ve bürokratik admlar atlmaldr. 55 

5. Televizyonlarda spor programlar, basnda köşe yazlar ve futbol 

haberlerinin içeriklerinin sporda şiddeti tetikleyerek artrdğ ifade 

edilmiş idi. Televizyonlarn, spor yorumcular, gazetelerin ise spor 

yazarlar seçiminde, kstaslara uymamalar (gazetecilik ve yorumculuk 

adna hiçbir eğitim almayanlara, yazarlk ve yorumculuğu hobi ve ikinci 

iş olarak yapanlara program yaptrmas, gazetelerde yaz yazdrmas) 

dünyada olduğu gibi ülkemizde de seyirci saldrganlğ üzerinde etkili 

olmaktadr. 56 

Bu sebeplerle; medyann yapmş olduğu yaynlar üzerine odaklanlmal 

ve daha barşç, şiddet içermeyen bir dil kullanmas konusunda 

girişimlerde bulunulmaldr. 57 Yine televizyonlarn spor yorumcular, 

gazetelerin ise spor yazarlar seçiminde eğitimi de öne çkaran, objektif 

kstaslarn getirilmesi amacyla, medya kuruluşlar ile işbirliği yaparak 

düzenleme yaplmasnn sağlanmas, halen spor yorumculuğu ve 

yazarlğ sürdürenler ile de sporda şiddet dilinin sonuçlar üzerine 

eğitim çalşmalarnn yaplmas sağlanmaldr. 

6. Tüm statlara güvenlik kameras zorunluluğu getirilmeli, ayrca 

elektronik bilet uygulamasnn en ksa sürede uygulamaya geçmesi 

açsndan kulüpler ile işbirliği yaplmal, gerekiyor ise bu uygulamalara 

dönük mali kaynak sağlanmaldr. 

7. Kulüp başkan ve yöneticilerinin saha ve taraftarlarnn güvenliğinden 

hukuken sorumlu tutulmas başkan ve yöneticileri sporda şiddet 

konusunda daha duyarl hale getirecektir. 

54 HASIRCI, Seyhan, Prf. Dr. TFF’in aylk Futbol Dergisi Tam Saha Mays 2012 

55 TALİMCİLER, Ahmet, Yrd. Doç Dr. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü’nde öğretim üyesi. 



56 GREEN, R.G. (1990). Human Aggression (1. Edition), Buckingham, Open University Pres. (Türkiye 

Kickboks Federasyonu Spor Bilimleri Dergisi Volume: 3, Say:2, Temmuz, 2010 FUTBOLDA ŞİDDET VE 

YASAL KARŞI TEDBİRLER, Dr. İ. Bülent Fişekçioğlu, Dr. Selçuk Özdağ., Dr. Savaş Duman, Ahmet Atalay 

isimli eserden aktarlan) 

57 TALİMCİLER, Ahmet Yrd. Doç Dr. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü’nde öğretim üyesi. 



- 154 -

İrfan SAZ 

8. Stat ve çevresinin güvenliğinin, nitelikli özel güvenlik elemanlar ile 

güvenlik güçlerinin müşterek idaresine braklmas, sporda şiddeti 

önlemede daha caydrc olacaktr. 

SONUÇ 

Spor, özellikle de futbol günümüz dünyasnda küresel bir güç olarak 

karşmzdadr. Sporu bekleyen en büyük tehlike sporda şiddet 

olgusunun yaygnlaşmasdr. 

Sporda şiddeti diğer sebeplerin yannda, cinsiyet, spor seyircisi ve 

medya da ortaya çkarmaktadr. Erkeklerin kadnlara oranla sporda 

şiddeti daha çok kullandklar, diğer bir ifade ile erkek bireylerde dşa 

dönük şiddetin daha belirgin olduğu saptandğndan bu “Çarptlmş 

erkeklik anlayşnn” değiştirilmesi gerekmektedir. Spor seyircileri 

açsndan sporda şiddet, saha içi ve saha dş birçok faktörün etkisi ile 

oluşmakta olup, özellikle fanatizm duygusunu azaltacak ve holiganizm 

boyutuna ulaşmasna engel olacak psiko-sosyal çalşmalarn yaplmas, 

bu çerçevede taraftar profilinin çkartlarak, buna uygun çözümler 

üzerinde çalşlmas, aile başta olmak üzere, okul dönemi itibariyle 

fair-play anlayşnn yerleştirilmeye çalşlmas, sağlkl bir taraftarkulüp 

birlikteliğinin sağlanmas, çözüme katk sağlayacaktr. Diğer 

yandan, medyann toplumu etkileyen gücü karşsnda, medyann 

yapmş olduğu yaynlar üzerine odaklanlmal, sporda şiddeti teşvik 

eden medya dilinin mutlak surette değişmesi üzerine çalşmalar 

yaplmaldr. Bununla beraber, sporda şiddet mevzuatnn getirmiş 

olduğu hak ve yetkilerin, ilgililerce herhangi bir ayrm gözetmeksizin 

objektif olarak uygulanmas da çözüm açsndan önem arz eden önemli 

diğer bir durumdur. 

Saylan mücadele yöntemleri çeşitlilik arz etse de, tüm mücadele 

yöntemleri konusundaki ön şart, sorunu çözmeye yönelik, tüm toplum 

kesimlerinde oluşturulacak kararlk duygusundan geçmektedir. 

Kararllk duygusunun oluşturulmas ve içselleştirilmesinin başarl 

olamamas halinde, çözüme ulaşmak zor görünmektedir. 

Son söz olarak, bu psikolojik faktörün oluşturulmasnda, başta iktidar 

sahipleri olmak üzere, bu alanda faaliyet gösteren siyasi partilere, 

tüm kamu ve özel kuruluşlarna ve sivil toplum kuruluşlarna büyük 

görevler düşmektedir. Gerisi çözüme giden yolda doğru araçlar 

bulmaktan ibarettir. 

 

- 155 -


KAYNAKÇA 

1. AFYON Yakup Akif, ÖZKAN Hüseyin,YILDIZ Süleyman 

Murat; PROFESYONEL FUTBOL TAKIMLARININ SALDIRGANLIK 

DÜZEYLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI Doğu Anadolu Bölgesi 

yaynlar-2005 

2. AŞKAR Tuğrul; NTV-MSNBC- http://www.frmtr.com/fair-playkulubu-odasi/1403113-futbolda-siddetin-nedenleri.html-2013 

3. ATALAY Ahmet, DUMAN Savaş, FİŞEKÇİOĞLU İ. Bülent, ÖZDAĞ 

Selçuk; FUTBOLDA ŞİDDET VE YASAL KARŞI TEDBİRLER, Türkiye 

Kickboks Federasyonu Spor Bilimleri Dergisi Volume: 3, Say:2, 

Temmuz 2010 

4. BAYANSALDUZ Mehmet, ÇİÇEK Maksut, TÜRKSOY Ayşe;Üç 

büyük kulüp taraftarlarnn sosyal kimlikleri ve şiddete bakş açlar, 

İstanbul Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Gençlik ve 

Spor Genel Müdürlüğü;-İ.Ü. Spor Bilim Dergisi, 2003 

5. ÇAĞLAYAN Hakan Salim, FİŞEKCİOĞLU Bülent; FUTBOL 

SEYİRCİSİNİ ŞİDDETE YÖNELTEN FAKTÖRLER 2003 ylnda S.Ü. 

Sağlk Bilimleri Enstitüsüne hazrlanan ve sunulan Yüksek Lisans tezi, 

6. Çoban Barş Yard. Doç. Dr; İstanbul Aydn Üniversitesi İletişim 

Fakültesi, Halkla İlişkiler ve Tantm Bölümü-Futbol ve Toplumsal 

Muhalefet İletişim kuram ve araştrma dergisindeki makalesinden 

aktarlarak Say 26 Kş-Bahar 2008, 

7. DURMUŞ Emine, GÜRGAN Uğur; LİSE ÖĞRENCİLERİNİN ŞİDDET 

VE SALDIRGANLIK EĞİLİMLERİ Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri 

Fakültesi Eğitimde Psikolojik Hizmetler Bölümü. VII. Ulusal Psikolojik 

Danşma ve Rehberlik Kongresinde sunulan bildiriden 

8. HASIRCI Seyhan Prf. Dr.; TFF’in aylk Futbol Dergisi Tam Saha 

Mays 2012 

9. http://www.corpus.com.tr-2013 

10. http://www.tdk.gov.tr/2013 

11. http://tr.wikipedia.org-2013 

12. KARAGÜN Elif ; Türkiye Klinikleri Spor ve Şiddet Derlemesi,2011 

13. Kaynak İTER, Pulur ATİLLA;Polislerin Spor Müsabakalarndaki 

Saldrgan Seyirciye Müdahalesinde kendi taraftarlğn araştrma 

yazs GAZİ ÜNİVERSİTESİ KIRŞEHİR EĞİTİM FAKÜLTESİ, Cilt 5, 

Say 2,(2004), 

- 156 -

İrfan SAZ 

14. KOÇER Mustafa ;FUTBOL DERNEKLERİNE ÜYE OLAN 

TARAFTARLARIN ŞİDDET VE HOLİGANİZM EĞİLİMLERİNİN 

BELİRLENMESİ:KAYSERİ ÖRNEĞİ’NDEN AKTARILARAK; - Erciyes 

Üniversitesi İletişim Fakültesi, Gazetecilik Bölümü, Sosyal Bilimler 

Enstitüsü Dergisi Say: 32 Yl:2012/1 

15. KÖKNEL, Özcan;Bireysel ve toplumsal şiddet, Altn Kitaplar, 

1.basm İstanbul,1996 

16. KÖKNEL, Özcan;Bireysel ve toplumsal şiddet, Altn Kitaplar, 

2.basm İstanbul.,2000, 

17. ÖZSOY, Selami; Abant İzzet Baysal Üniversitesi SPOR 

GAZETELERİNİN BAŞLIKLARINDA MİLİTARİST VE ŞİDDET İÇERİKLİ 

METAFORLAR Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik 

Dergisi Mart 2011 Say 1 

18. TALİMCİLER, Ahmet; Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi 

Sosyoloji Bölümü’nde öğretim üyesi. - Futbolda Şiddetin Nedenleri 

ve Olas Çözüm Yollar BİA Haber Merkezi, 16 Mays 2011 

19. UYAP 

- 157 -

GÖREV UYUŞMAZLIKLARININ ÇÖZÜMÜ İÇİN 

UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ’NE YAPILACAK 

BAŞVURULAR 

Recours to Court of Jurisdictional Disputes 

For Resolution of Duty Conflicts 

Nurdane TOPUZ 

Uyuşmazlk Mahkemesi Üyesi ve Danştay Üyesi. 

ÖZET 

Hukuk sistemimizde farkl yarg kollarna ait ve farkl konularda görevlendirilmiş 

pek çok mahkemenin bulunmasnn doğal bir sonucu olarak uygulamada 

görev ve hüküm uyuşmazlklar ile karşlaşlmaktadr. Bu uyuşmazlklar adli, 

idari ve askeri yarg arasnda ortaya çkmakta olup, uyuşmazlklarn çözümü 

için Anayasa’nn 158. Maddesinde Uyuşmazlk Mahkemesi Kurulmuş ve 2247 

sayl Kanun’un 1. Maddesi ile de Uyuşmazlk Mahkemesi’nin görev ve yetkisi 

belirlenmiştir. Buna göre; Uyuşmazlk Mahkemesi adli, idari ve askeri yarg 

mercileri arasndaki görev ve hüküm uyuşmazlklarn kesin olarak çözmeye 

yetkili ve bu kanunla kurulup görev yapan bağmsz bir yüksek mahkemedir. 

Bu makale kapsamnda, Uyuşmazlk Mahkemesi’nin görev alan ve işlevi ile 

görev uyuşmazlklar nedeniyle Uyuşmazlk Mahkemesi’ne yaplacak başvurular 

ve Mahkemenin kararlarna yer verilmek sureti ile, görev uyuşmazlğ konusu 

açklanacaktr. 

Anahtar Kelimeler: Yarg Kolu, Uyuşmazlk Mahkemesi, Görev Uyuşmazlğ, 

Adli Yarg, İdari Yarg, Askeri Yarg 

ABSTRACT 

As there are many courts assigned with different duties in our law system, we 

face many conflicts of jurisdiction or decision. These conflicts usually occur 

between judicial, administrative and military justice. Court of Jurisdictional 

Disputes was established with Article 158 of the Constitution in order to solve 

such conflicts and the organization and tasks of this Court was regulated 

under Law Nr. 2247. According to first Article of Law Nr. 2247, the Court of 

Jurisdictional Disputes is a self-contained supreme court assigned with the duty 

to resolve the conflicts between judicial, administrative and military justice. 

This article describes and analyzes the tasks and functions of Court of 

Jurisdictional Disputes, applications to the Court of Jurisdictional Disputes 

for the solution of conflicts between various Courts and the problems in 

application to the Court of Jurisdictional Disputes 

Key words: Jurisdiction, Court of Jurisdictional Disputes, Duty Disputes, 

Judicial Justice, Administrative Justice, Military Justice. 

 

- 159 -

Görev Uyuşmazlklarnn Çözümü İçin Uyuşmazlk Mahkemesi’ne Yaplacak Başvurular 

GİRİŞ 

Bir ülkede değişik yarg kollarnn bulunmas, yarg birliği sisteminin 

aksine, görev ve hüküm uyuşmazlklarn da beraberinde getirmektedir. 

Ülkemizde, adlî, idarî ve askerî yarg mercileri arasndaki görev ve 

hüküm uyuşmazlklarn çözümleyecek mercie duyulan ihtiyaç sonucu 

Uyuşmazlk Mahkemesi kurulmuştur. 1 

Anayasa’nn 158’inci maddesinde, Uyuşmazlk Mahkemesi’nin, adlî, idarî 

ve askerî yarg mercileri arasndaki görev ve hüküm uyuşmazlklarn 

kesin olarak çözümlemeye yetkili olduğu belirtildikten sonra, Uyuşmazlk 

Mahkemesi yüksek mahkemeler arasnda saylmştr. 

Uyuşmazlk Mahkemesi‘nin kuruluş ve işleyişi ile ilgili hususlar, 

12.6.1979 tarihli ve 2247 sayl Uyuşmazlk Mahkemesinin Kuruluş 

ve İşleyişi Hakknda Kanun’da düzenlenmiştir. 

2247 sayl Kanun’un 1’inci maddesinde, Uyuşmazlk Mahkemesi’nin 

adli, idari ve askeri yarg mercileri arasndaki görev ve hüküm 

uyuşmazlklarn kesin olarak çözmeye yetkili ve bu kanunla kurulup 

görev yapan bağmsz bir yüksek mahkeme olduğu, özel kanun uyarnca 

hakeme başvurulmasnn zorunlu olduğu hallerde, eğer hakemlik görevi 

hakim tarafndan yerine getirilmiş ise bu merciin, davann konusuna 

göre, adli veya idari yarg mercilerinden saylacağ belirtilmiştir. 

Bu hükümlere göre, Uyuşmazlk Mahkemesi, adlî, idarî ve askerî yarg 


çözümlemeye yetkili bir yüksek mahkemedir. 

Bu çalşmamzda, Uyuşmazlk Mahkemesi’nin görev alan ve işlevi ile 

ilgili bilgi verildikten sonra, hüküm uyuşmazlğ inceleme konumuz 

dşnda braklarak, görev uyuşmazlklar nedeniyle Uyuşmazlk 

Mahkemesi’ne yaplacak başvurular, Mahkemenin kararlarna da yer 

verilmek suretiyle anlatlmaya çalşlacaktr. 

I. GÖREV VE HÜKÜM UYUŞMAZLIĞI 

A. Görev Uyuşmazlğ 

Uygulamada ve kanunlarda görev (vazife) terimi, hem ayn yarg 

düzeninde yer alan mahkemeler arasndaki, hem de ayr yarg düzenleri 

içinde yer alan mahkemeler arasndaki ilişki için kullanlmaktadr. 

Yarg kollar arasndaki ilişki yarg yolu ilişkisidir. Oysa görev, bir 

davaya ayn yarg düzeni içinde yer alan mahkemelerden hangisinin 

bakacağn belirtir. Buna göre, bir davaya idare mahkemesinde mi, hukuk 

1 Dinç, M. İlhan; “Olumsuz Görev Uyuşmazlğnn Çözümü İçin Uyuşmazlk Mahkemesi’ne Başvuru”, 

Danştay Dergisi, S. 60-61, Y. 1986, s. 37. 

- 160 -

Nurdane TOPUZ 

mahkemesinde mi veya ceza mahkemesinde mi, askeri mahkemede 

mi baklacağ konusu görev değil, yarg yolu sorunudur. Bu nedenle, 

bir davann hangi yarg düzeni içinde bulunan mahkemede görüleceği 

konusunda, ayr yarg düzenlerinde bulunan mahkemeler arasnda 

çkan uyuşmazlğa yarg yolu(görev) uyuşmazlğ denir. Yani, burada 

görev deyimi, yarg yolu anlamnda kullanlmaktadr. Uyuşmazlk 

Mahkemesi’nin görevine girip, çözümlediği uyuşmazlklar bu tür yarg 

yolu uyuşmazlklardr. 2 

Görev uyuşmazlğ incelemeleri genelde usuli yönü ağr basan incelemeler 

olup, konunun esasna girilmez. Ancak, baz durumlarda, görevli 

mahkemenin belirlenmesinde işin esasna ilişkin hususlara değinmek 

zorunluluğu doğmaktadr. 3 

Uyuşmazlk Mahkemesi, görev uyuşmazlklarn çözümlemek suretiyle 

davann hangi yarg yerinde görüleceğini belirler. 

B. Hüküm Uyuşmazlğ 

Adli, idari ve askeri yarg mercilerinden en az ikisi tarafndan, görevle 

ilgili olmakszn kesin olarak verilmiş veya kesinleşmiş, ayn konuya ve 

sebebe ilişkin, taraflarndan en az biri ayn olan ve kararlar arasndaki 

çelişki yüzünden hakkn yerine getirilmesi olanaksz bulunan hallerde 

hüküm uyuşmazlğnn varlğndan söz edilebilir. Ceza kararlarnda 

ise; sanğn, fiilin ve maddi olaylarn ayn olmas halinde hüküm 

uyuşmazlğ var saylr. 

Uyuşmazlk Mahkemesi, hukuk alanndaki hüküm uyuşmazlklarnda 

anlaşmazlğn esasn da karara bağlar. Ceza alanndaki hüküm 

uyuşmazlklarnda ise, esasa ilişkin bir karar vermeksizin sadece o 

davay hangi ceza mahkemesinin görüp karara bağlamas gerektiğini 

belirtmek suretiyle anlaşmazlğ çözer. 

II. UYUŞMAZLIK MAHKEMESİ’NİN GÖREV ALANI VE İŞLEVİ 

Uyuşmazlk Mahkemesi, farkl yarg kollar arasndaki gerek görev, 

gerekse hüküm uyuşmazlklarn karara bağlayarak, tkanan hukuki 

yolu tekrar açmakta, hak arama özgürlüğünün önündeki engeli 

kaldrmakta ve hak sahibinin hakkna ulaşmasn sağlayarak, hukuk 

devleti ilkesine hizmet etmektedir. 4 

2 Uyuşmazlk Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakknda Kanun, Uyuşmazlk Mahkemesinin Görev 

ve Yarglama Usulleri ile Uygulamada Görülen Aksaklklar ve Alnacak Önlemler, Adalet Bakanlğ 

Yaynlar, Y. 1985, s. 22. 

3 Anl, Ayten; “Uyuşmazlk Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi”, A.Ü.Siyasal Bil. Fak. Der., C.47,1992/1, s. 

47. 

4 Tercan, Erdal; “Farkl Yarg Kollarna Mensup Mahkemeler Arasndaki Hüküm Uyuşmazlğ”, Ulusal ve 

Uluslararas Boyutlaryla Görev Uyuşmazlklar ve Uyuşmazlk Mahkemesi Konulu Bilimsel Toplantı 

Bildiri Konular, Y. 2013, s. 5. 

- 161 -


Görev veya hüküm uyuşmazlğ bulunduğu ileri sürülerek Uyuşmazlk 

Mahkemesi’ne getirilen uyuşmazlklardan, hukuk uyuşmazlklar Hukuk 

Bölümünde, ceza uyuşmazlklar Ceza Bölümünde karara bağlanr. 

Ancak, Uyuşmazlk Mahkemesi Genel Kurulu’nca verilen 33 sayl 

ilke kararna göre, ceza uygulamasna ilişkin idarî kararlar nedeniyle 

açlan davalarla ilgili görev uyuşmazlklar, Uyuşmazlk Mahkemesi’nin 

Hukuk Bölümünde görüşülüp çözümlenecektir. 5 

Uyuşmazlk Mahkemesi‘nin görev alanna giren görev ve hüküm 

uyuşmazlğndan söz edebilmek için: 

A. Adli, idarî ve askerî yarg mercii tarafndan karar verilmiş 

olmaldr. 

Uyuşmazlk Mahkemesi, adli, idari ve askeri yarg mercileri arasndaki 

görev ve hüküm uyuşmazlklarn çözümler. Adli, idari ve askeri 

yarg mercii olmayan yerler arasndaki uyuşmazlklar Uyuşmazlk 

Mahkemesi’nin görev alanna girmez. 

Baro Başkanlğ Yönetim Kurulu tarafndan verilen görevsizlik karar ile 

ilgili olarak, Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, Baro Başkanlğ, 

Anayasa’nn 158’inci ve 2247 sayl Yasa’nn 1’inci maddesinde belirtilen 

yarg mercilerinden olmadğndan, ortada Uyuşmazlk Mahkemesi’nin 

görev alanna giren bir uyuşmazlk bulunduğundan sözetmenin olanaksz 

olduğu gerekçesiyle başvurunun reddine karar vermiştir. 6 

B. Görev ve hüküm uyuşmazlğ bu yarg mercii kararlar arasnda 

olmaldr. 


görev ve hüküm uyuşmazlklarn çözümleyecek olup, adli, idari ve 

askeri yarg mercileri arasnda değilde, ayn yarg kolu içinde yer alan 

mahkemeler arasndaki uyuşmazlklar Uyuşmazlk Mahkemesi’nin 

görevine girmez. Ayn yarg koluna dahil mahkemeler arasnda göreve 

veya hükme ilişkin uyuşmazlk çkmas durumunda, bu uyuşmazlklar, 

kural olarak o yarg kolundaki yüksek mahkeme tarafndan hükümlerin 

temyizi üzerine çözümlenir. 7 

Uyuşmazlk Mahkemesi Ceza Bölümü, olayda, ayn yarg düzeni içinde yer 

alan Keşan Asliye Ceza Mahkemesi ile Tekirdağ 1. Asliye Ceza Mahkemesi 

arasnda yetki uyuşmazlğ doğduğunun anlaşldğ, bu durumda, ayn 

yarg düzeni içinde bulunan iki asliye ceza mahkemesi arasnda doğan 

yetki uyuşmazlğnn çözümünün Uyuşmazlk Mahkemesi’nin görev 

alan dşnda kaldğ gerekçesiyle başvurunun reddine karar vermiştir. 8 

5 UM. Genel Kurulu, 11.7.1988, E.1988/1, K.1988/1. 

6 UM. Hukuk Bölümü, 19.12.2011, E.2011/56, K.2011/259. 

7 Tercan, Erdal; Ulusal ve Uluslararas.., s. 9 

8 UM. Ceza Bölümü, 5.4.2010, E.2010/16, K.2010/16. 

- 162 -

Nurdane TOPUZ 

Ayn yarg kolu içinde yer alan Asliye Ticaret Mahkemesi karar ile Asliye 

Hukuk Mahkemesi karar arasnda oluşan uyuşmazlkla ilgili olarak, 

Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, ayn yarg düzenine dahil yarg 

yerlerine ait uyuşmazlğn çözümünün Yargtay’n görevine girdiği, ortada 

2247 sayl Yasa’nn 1’inci maddesinde Uyuşmazlk Mahkemesi’nce 

çözümlenmesi öngörülen bir görev uyuşmazlğ bulunmadğ gerekçesiyle 

başvurunun reddine karar vermiştir. 9 

Öte yandan, adli, idari ve askeri yarg mercileri arasndaki görev 

uyuşmazlklarndan söz edebilmek için, bu yarg mercilerinin görevsizlik 

kararlarnn diğer yarg kolunun görevli olduğu gerekçesiyle verilmiş 

olmas gerekir. Görevsizlik karar, ayn yarg kolu içinde yer alan başka 

bir mahkemenin görevli olduğu gerekçesiyle verilmiş ise, Uyuşmazlk 

Mahkemesi‘nin görev alanna giren bir görev uyuşmazlğ bulunduğundan 

söz etmek mümkün değildir. 

Asliye Hukuk Mahkemesince; davacnn tazminat istemini, Ağr Ceza 

Mahkemesine açacağ davada ileri sürebileceği gerekçesiyle verilen 

görevsizlik karar ile ilgili olarak, Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk 

Bölümü, İdare Mahkemesinin karar görevsizlik karar olmasna karşlk; 

Asliye Hukuk Mahkemesinin karar, idari yargnn görevli olduğu 

gerekçesiyle verilmiş bir görevsizlik karar niteliğinde olmadğndan, 

adli ve idari yarg yerleri arasnda görev uyuşmazlğ oluştuğundan 

söz etmenin mümkün bulunmadğ gerekçesiyle başvurunun reddine 

karar vermiştir. 10 

Her ne kadar, uyuşmazlk konusu olayla ilgili olarak iki ayr görevsizlik 

karar bulunmakta ise de; Asliye Hukuk Mahkemesinin görevsizlik 

karar, davada adli yargnn görevli olduğunun kabulü suretiyle ayn 

yarg kolu içinde yer alan Ağr Ceza Mahkemesinin görevli olduğu 

gerekçesiyle verilmiş olduğundan, adli ve idari yarg yerleri arasnda 

görev uyuşmazlğ oluşmamştr. 

III. GÖREV UYUŞMAZLIKLARI 

Anayasa‘nn 142‘nci maddesine göre, mahkemelerin kuruluşu, görev ve 

yetkileri, işleyişi ve yarglama usulleri kanunla düzenlenir. Ancak; gerek 

ayn yarg düzeni, gerekse farkl yarg düzenleri içinde yer alan yarg 

mercilerinin taraflar, sebebi ve konusu ayn olan davada kendilerini 

ayn anda görevsiz veya görevli görmeleri ve böylece birbirlerinin görev 

alanlarna müdahaleleri mümkün olabilmekte ve ortaya çözümlenmesi 

gereken görev uyuşmazlklar çkmaktadr. 11 



11 Dinç, M. İlhan; “Olumlu Görev Uyuşmazlğ Çkarlmas Üzerine Uyuşmazlk Mahkemesi’nce Görevli 

- 163 -



görev(yarg yolu) uyuşmazlklarn çözümlemektedir. Ancak, Uyuşmazlk 

Mahkemesi‘nin, görev uyuşmazlğn çözümleyip, görevli yarg yerini 

belirlemesi için öncelikle usulüne uygun yaplmş bir başvurunun 

varlğ gerekir. Yöntemine uymayan veya süresi içinde ileri sürülmemiş 

istemler Uyuşmazlk Mahkemesi‘nce reddedilmektedir. 

Burada, görev uyuşmazlğ nedeniyle Uyuşmazlk Mahkemesi‘ne 

yaplacak başvurular, Uyuşmazlk Mahkemesi‘nin usulle ilgili kararlarna 

da yer verilmek suretiyle anlatlmaya çalşlacaktr. 

A. Olumlu Görev Uyuşmazlğ Çkarma 

2247 sayl Kanun’un 10 ve devam maddelerinde düzenlenmiştir. 

Olumlu görev uyuşmazlğ çkarma, adli, idari ve askeri bir yarg 

merciinde açlan davada ileri sürülen görev itiraznn reddi üzerine görev 

itiraz reddedilen tarafn olumlu görev uyuşmazlğ çkarlmas istemli 

dilekçesi üzerine ilgili Başsavclğn, görev konusunun incelenmesini 

Uyuşmazlk Mahkemesi’nden istemesidir. 

Olumlu görev uyuşmazlğ çkarma yolu ile; adli, idari ve askeri yarg 

mercilerinden birinde açlmş olan davann görülmesi srasnda 

yaplan görev itiraznn reddi üzerine, ilgili Başsavc tarafndan, görevli 

bulunduğu kendi yarg düzeninin görev alanna vaki müdahalenin 

önlenebilmesini sağlamak için konunun Uyuşmazlk Mahkemesi’ne 

götürülmesi suretiyle davann henüz başlangç safhasndayken görev 

sorunu çözüme kavuşturularak yarg yerlerinin birbirlerinin görev 

alanlarna müdahalesi önlenmiş ve yarg yerlerinin kendi görev 

alanlarnda kalmalar sağlanmş olur. Bu sonuç; davann asl görevli 

yarg yerinde görülmesine imkan tanyp, kamu düzenine ilişkin görev 

konusunu tartşlr olmaktan çkarrken, davalnn görev itiraz üzerine 

olumlu görev uyuşmazlğ oluşmasn önleyerek, davann görevli 

klnan yarg yerinde görev sorunu yüzünden uzamadan görülmesini 

kolaylaştrr. 12 

Olumlu görev uyuşmazlğ çkarmak için: 

1. Görülmekte olan bir dava bulunmaldr. 

Olumlu görev uyuşmazlğ çkarmak için öncelikle adli, idari ve askeri 

yarg merciinde açlmş ve görülmekte olan bir davann varlğ gerekir. 

Görülmekte olan bir davann bulunmamas halinde, olumlu görev 

uyuşmazlğ çkarlamaz. 

Yarg Yerinin Belirlenmesi”, Danştay Dergisi, S. 62-63, Y. 1986, s. 51. 

12 Dinç, M. İlhan; Olumlu Görev Uyuşmazlğ Çkarlmas..., s. 52. 

- 164 -

Nurdane TOPUZ 

Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, daval idare vekilinin görev 

itirazn reddeden Mahkemece, daha sonra davann açlmamş 

saylmasna, esasn bu şekilde kapatlmasna karar verilmiş olmas 

nedeniyle görülmekte olan bir dava bulunmadğndan, ilgili Başsavcnn 

başvurusunun reddine karar vermiştir. 13 

Olayda olduğu gibi, görülmekte olan bir davann olmamas halinde 

Uyuşmazlk Mahkemesi‘nin görevli yarg yerini belirlemesinin bir 

sonucunun da olmayacağ açktr. 

Öte yandan; Uyuşmazlk Mahkemesi, kararlarnda, görevsizlik 

karar kesinleşmiş yarg düzeni yararna Uyuşmazlk Mahkemesi’ne 

başvurulamayacağn belirtmektedir. 

Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, yarg mercilerinden birinde 

açlmş olan bir davann görülmesi srasnda yaplan görev itiraznn 

reddi üzerine, ilgili Başsavc tarafndan, görevli bulunduğu kendi yarg 

düzeninin görev alanna vaki müdahalenin önlenebilmesini sağlamak için 

konunun Uyuşmazlk Mahkemesi’ne götürülmesi suretiyle davann henüz 

başlangç safhasndayken görev sorununun çözüme kavuşturulmasnn 

amaçlandğ, nitekim, 2247 sayl Yasa’nn 10‘uncu madde gerekçesinde, 

“Uyuşmazlk çkarma, yürürlükte bulunan kanunun getirdiği bir 

yeniliktir. Görülmekte olan bir davann görev uyuşmazlğn, bu safhada 

halletmek imkânn verir. Bu madde ile uyuşmazlk çkarma adli, idari 

ve askeri yargya teşmil edilmiştir. Bu yetki, yarg merciince görev 

itiraznn reddi üzerine, kanun yararna olarak, uyuşmazlğn konusuna 

göre ilgili Başsavc veya Başkanunsözcüsü tarafndan kullanlacaktr. 

Bu suretle Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnn kabul ettiği adli, idari ve 

askeri yarg mercilerinin ayrlğ prensibinin ihlâli ve ayr tanzimlere 

tabi tutulan adli, idari ve askeri yarg mercilerinin yekdiğerinin görev 

hudutlarna tecavüzleri önlenmiş olacaktr” denildiği, buna göre, 

ortada henüz açlmş bir dava ve bu davada bir yarg merciince 

verilmiş görevlilik karar bulunmas; diğer bir ifadeyle, yararna görev 

itiraznda bulunulan yarg merciince ayn davada görevsizlik karar 

verilmemiş olmas gerekeceği, olayda, uyuşmazlğa konu edilen İdare 

Mahkemesinin görevlilik kararndan önce Asliye Hukuk Mahkemesince 

taraflar, konusu ve sebebi ayn olan davada verilmiş ve kesinleşmiş 

bir görevsizlik kararnn bulunmas karşsnda, idari yarg yerince adli 

yargnn görev alanna müdahalede bulunulduğundan söz etmenin 

olanaksz olduğu gerekçesiyle başvurunun reddine karar vermiştir. 14 

2. Süresinde görev itiraznda bulunulmaldr. 

Görev itiraznda bulunmak için hukuk mahkemeleri, ceza mahkemeleri 

ve idari yarg yerleri için ayr ayr süre snrlamas getirilmiştir. Buna 



- 165 -


göre, görev itiraznn, hukuk mahkemelerinde en geç birinci oturumda, 

ceza mahkemelerinde delillerin ikamesine başlamadan önce; idari yarg 

yerlerinde ise dilekçe ve savunma evresi tamamlanmadan yaplmş 

olmas gerekir. Böylelikle, davann daha başlangcnda görev sorunu 

çözümlenmiş olacaktr. 

Görev itiraznn kanunda belirtilen süre içinde yaplmas üzerine 

mahkemece, itiraz yerinde görülerek görevsizlik karar verilebileceği 

gibi, itiraz yerinde görülmeyerek görevlilik karar verilmesi ya da 

görev itiraznn reddedilmesi durumunda, görev itiraznda bulunan 

taraf olumlu görev uyuşmazlğ çkarlmas için usuli işlemlere devam 

edebilecektir. 

İdari yargda görülmekte olan bir dava ile ilgili olarak, Uyuşmazlk 

Mahkemesi Hukuk Bölümü, daval vekilince, dava dilekçesinin 

22.4.2009 tarihinde tebliği üzerine 23.4.2009 tarihinde başlayan otuz 

günlük cevap verme süresi 22.5.2009(Cuma) tarihinde sona erdikten 

sonra verilen 25.5.2009 havale tarihli savunma dilekçesinde, davann 

adli yarg yerinde görülmesi gerektiği ileri sürülerek görev itiraznda 

bulunulduğunun anlaşldğ, bu durumda; daval vekili tarafndan, 

savunma evresi tamamlandktan sonra verilen dilekçe ile yaplan 

görev itiraznn süresinde olduğunun kabulünün mümkün olmadğ 

gerekçesiyle başvurunun reddine karar vermiştir. 15 

Olayda, Uyuşmazlk Mahkemesi, İdari Yarglama Usulü Kanunu‘na 

göre görev itiraznn savunma evresi tamamlandktan sonra yapldğn 

belirlemiştir. 

Adli yargda görülmekte olan bir dava ile ilgili olarak, Uyuşmazlk 

Mahkemesi Hukuk Bölümü, İl Özel İdaresince 1‘inci celseden önce 

verilen savunmada imar plannn iptaline ilişkin işlemlerde idari 

yarg yerinin görevli olduğu konusuna değinilmiş olmasna karşn, 

kamulaştrmasz el atma bedelinin tahsili talepli olan bu davada 

görev konusuna değinilmediği, ancak mahkemelerince üçüncü celse 

de tamamlandktan sonra, 13.6.2012 tarihinde iş bu davann idari 

yarg yerinde görülmesi gerektiği ileri sürülerek görev itiraznda 

bulunulduğunun anlaşldğ, bu durumda; daval idare vekili tarafndan 

Asliye Hukuk Mahkemesindeki davada (en geç) birinci oturumdan sonra 

yaplan görev itiraznn süresinde olduğunun kabulünün mümkün 

olmadğ gerekçesiyle başvurunun reddine karar vermiştir. 16 

Dosyann işlemden kaldrlmas karar üzerine yaplan görev itiraz ile 

ilgili olarak, Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, dosyann işlemden 



- 166 -

Nurdane TOPUZ 

kaldrlmas karar ile davann açlmamş saylmayacağ, aksine, 

derdest kalmakla devam edeceği ve dosyann işlemden kaldrlmas 

kararnn aslnda bir ara karar niteliğinde olduğu, davann yenilenmesi 

sonucunda da davaya kalndğ yerden devam edileceği, yani yenilenen 

davann yeni bir dava olmayp, eski davann devam niteliğini taşdğ; 

dolaysyla taraflarn, dosyann işlemden kaldrlmasndan önceki 

dönemde yapamadklar bir istemi davann yenilenmesinden sonra da 

yapamayacaklar, bu durumda, daval İdare vekilince, Asliye Hukuk 

Mahkemesindeki davada, (en geç) 6.9.2011 tarihinde yaplan birinci 

oturumda görev itiraznda bulunulmas gerekirken, bu tarihten çok 

sonra 23.3.2012 tarihli dilekçe ile yaplan görev itiraznn süresinde 

olduğunun kabulünün olanaksz olduğu gerekçesiyle başvurunun 

reddine karar vermiştir. 17 

Görev itiraznn yarg merciince yerinde görülerek görevsizlik karar 

verilmesi halinde, görev konusunun Uyuşmazlk Mahkemesi‘nce 

incelenebilmesi, temyizen bu kararn bozulmuş ve yarg merciince de 

bozmaya uyularak görevli olduğuna karar verilmiş bulunmasna bağldr. 

Bu durumda, daha önce süresinde görev itiraznda bulunulmamş ise, 

esas hakknda verilen kararn temyiz merciince bozulmas üzerine 

yaplan görev itiraznn süresinde olduğunun kabulü mümkün değildir. 

Yargtay tarafndan esas hakknda verilen kararn bozulmas üzerine 

yaplan görev itiraz ile ilgili olarak, Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk 

Bölümü, Asliye Hukuk Mahkemesinde görülen davada, daval Belediye 

Başkanlğnca, gerek cevap dilekçesinde, gerek ek cevap dilekçesinde, 

gerekse de yaplan birinci oturumda görev itiraznda bulunulmadğ, 

ancak, iş bu dosyada esas hakknda karar verilip Yargtay 5. Hukuk 

Dairesinin bozma ilamndan sonra dosyann yeniden esasa kaydedilmesi 

üzerine cevap dilekçesiyle görev itiraznda bulunulduğunun anlaşldğ, 

bu durumda; Belediye Başkanlğ vekili tarafndan, Asliye Hukuk 

Mahkemesindeki davada, (en geç) birinci oturumdan sonra yaplan 

görev itiraznn süresinde olduğunun kabulünün mümkün olmadğ 


3. Görev itiraz reddedilmelidir. 

Kişi veya makamca usule uygun olarak yaplan görev itiraz üzerine 

mahkemece görevlilik karar verilmeli veya görev itiraz reddedilmelidir. 

Dolaysyla, görev itiraznn zmnen reddedildiğinin kabulü mümkün 

değildir. Aksine bir yorum, görev itiraznda bulunan tarafndan olumlu 

görev uyuşmazlğ çkarlmas için verilmesi gereken dilekçede sürenin 

hangi tarihte başlatlacağ sorununu gündeme getirecektir. 



- 167 -


Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, olayda, görev itiraz en geç 

mahkemenin ilk celsesinde yaplmş olmakla 10’uncu maddenin ikinci 

fkrasnn öngördüğü koşullardan biri gerçekleşmiş ise de; mahkemece 

görev itiraznn reddine ilişkin ya da davada görevli bulunduğu yolunda 

herhangi bir karar verilmemiş olduğundan olumlu görev uyuşmazlğ 

çkarlmas için aranan diğer koşulun gerçekleşmediği, nitekim, ilk 

celsede ve sonraki celsede verilen kararlarda mahkemelerince yarg 

yoluna ilişkin herhangi bir hüküm kurulmadğna göre ve Yasada görev 

konusundaki karar için bir süre öngörülmemiş bulunmas karşsnda, 

daval vekilinin başvuru dilekçesinde öne sürdüğü “mahkemece görev 

itiraznn zmnen reddedildiği” yolundaki iddiann kabulüne olanak 

bulunmadğ gerekçesiyle başvurunun reddine karar vermiştir. 19 

4. Görev itiraznda bulunan tarafndan, görev itiraznn reddi 

üzerine 15 gün içinde ilgili başsavclğa sunulmak üzere dilekçe 

verilmelidir. 

Olumlu görev uyuşmazlğ çkarmada, görev itiraznda bulunan 

tarafndan, mahkemece görev itiraznn reddedilmesi üzerine uyuşmazlk 

çkarlmasn istemeye yetkili makama sunulmak üzere iki nüsha 

dilekçe, görev itirazn reddeden yarg merciine verilmelidir. Buradaki 

yetkili makamdan kasdedilen, reddedilen görevsizlik itiraz adli yarg 

yararna ileri sürülmüş ise Yargtay Cumhuriyet Başsavcs, idari yarg 

yararna ileri sürülmüş ise Danştay Başsavcs, askeri ceza yargs 

yararna ileri sürülmüş ise Askeri Yargtay Başsavcs, Askeri İdari 

Yarg yararna ileri sürülmüş ise Askeri Yüksek İdare Mahkemesi 

Başsavcsdr. 

Görev itiraznn reddine ilişkin karara karş itiraz yolunun açk 

bulunduğu ceza davalarnda uyuşmazlk çkarma istenebilmesi için 

ret kararnn kesinleşmesi gerekir. 

İki nüsha dilekçenin, itirazn reddine ilişkin kararn verildiği tarihten, 

bu kararn tebliği gerekiyorsa tebliğ tarihinden, itiraz yolu açk bulunan 

ceza davalarnda ise ret kararnn kesinleştiği tarihten başlayarak onbeş 

gün içinde itiraz reddeden yarg merciine verilmesi gerekir. Böyle bir 

dilekçe yoksa ilgili Başsavclğn olumlu görev uyuşmazlğ çkarlmas 

istemli başvurusunun usule uygun olduğundan söz edilemez. 

Görev itiraznn reddi üzerine görev itiraznda bulunan tarafndan 

verilmiş bir dilekçe olmadğ halde ilgili Başsavc tarafndan yaplan 

başvuru ile ilgili olarak, Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, 

görev itiraznn reddine ilişkin kararn, daval vekilinin de katldğ 

29.6.2012 tarihli 1’inci celsede verildiği; daval idarece, olumlu görev 


- 168 -

Nurdane TOPUZ 

uyuşmazlğ çkarlmas istemiyle bu tarihten başlayarak onbeş gün 

içinde uyuşmazlk çkarlmasn istemeye yetkili makama sunulmak 

üzere iki nüsha dilekçenin itiraz reddeden yarg merciine verilmediği; 

ilk oturumdan önce verilen 30.5.2012 tarihli dilekçe ile yetinilmesine 

rağmen ilgili Başsavclkça istemin reddedilmediğinin anlaşldğ 


Onbeş günlük sürenin hesaplanmas ile ilgili olarak, Uyuşmazlk 

Mahkemesi Hukuk Bölümü, görev itiraznn reddine ilişkin kararn 

tebliğ tarihinden başlayarak onbeş gün içinde uyuşmazlk çkarlmasnn 

istenebileceği gözetildiğinde, verilen görevlilik kararnn 31.5.2012 

gününde tebliği nedeniyle, onaltnc gün olan 15.6.2012 günü kayda 

giren dilekçenin süresi içerisinde verildiğinin kabulünün olanaksz 

olduğu, bu durumda, daval idare vekili tarafndan İdare Mahkemesinde 

açlan davada verilen görevlilik kararnn tebliğ tarihinden başlayarak 

onbeşinci gün olan 14.6.2012 tarihinden sonra olumlu görev uyuşmazlğ 

çkarlmas istemiyle yaplan başvurunun süresinde olmadğ gerekçesiyle 


Onbeş günlük sürenin tebliğ tarihinden başlayarak hesaplanmas, 

bazen hak kayplarna neden olabilmektedir. Özellikle 2577 sayl 

İdari Yarglama Usulü Kanunu‘ndaki sürelerin, tebliğ tarihini izleyen 

günden itibaren işlemeye başlamas nedeniyle, taraflarn süre hesabnda 

yanlgya düşebildikleri görülmektedir. Ancak, TBMM’de görüşülmeyi 

bekleyen 2247 sayl Yasa‘da değişiklik öngören tasarda, bu genel 

uygulamaya uygun düzenleme yaplmştr. Tasarnn yasalaşmas 

halinde, sorun giderilecektir. 22 

İkinci kez yaplan görev itiraznn reddi üzerine onbeş günlük sürenin 

ilk görevsizlik kararna göre mi yoksa ikinci görevsizlik kararna göre 

mi hesaplanacağ hususu ile ilgili olarak, Uyuşmazlk Mahkemesi 

Hukuk Bölümü, Asliye Hukuk Mahkemesinin 9.5.2012 tarihli birinci 

celsede re’sen yaptğ inceleme neticesinde taraf vekilleri de huzurda 

iken görevlilik karar verdiği ve böylece daval idare vekilinin görev 

itirazn reddetmiş olduğu, bu aşamadan sonra daval idare tarafndan 

6.6.2012 tarihli ikinci celsede tekrar görev itiraznda bulunulduğu ve 

mahkemece görev itiraznn reddine karar verildiği, daval idarece bu 

ret kararndan sonra 21.6.2012 tarihinde olumlu görev uyuşmazlğ 

çkartlmasnn istenildiği, bu durumda, daval idare vekili tarafndan, 

görev itiraznn reddine ilişkin kararn veya ayn anlama gelen görevlilik 

kararnn verildiği tarihten itibaren onbeş günlük süre geçtikten 



22 Çelik,Taşkn; “Uyuşmazlk Mahkemesine Başvurulmasnda ve Uyuşmazlk Mahkemesi Kararlarnn 

Uygulanmasnda Karşlaşlan Sorunlar”, Ulusal ve Uluslararas Boyutlaryla Görev Uyuşmazlklar ve 

Uyuşmazlk Mahkemesi Konulu Bilimsel Toplantı Bildiri Konular, Y. 2013, s. 5-6. 

- 169 -


sonra sunulan uyuşmazlk çkartlmas talepli dilekçenin süresinde 

olduğunun kabulünün mümkün olmadğ gerekçesiyle başvurunun 


Kararla, süresinde yaplan görev itiraznn reddi üzerine onbeş günlük 

süre başlayacağndan, süresinden sonra yaplan görev itiraznn reddinin 

görev itiraznda bulunana yeni bir hak vermeyeceği kabul edilmiştir. 

5. Uyuşmazlk Mahkemesi‘nden olumlu görev uyuşmazlğ 

çkarlmasn istemeye ilgili Başsavclk yetkilidir. 

Görevlilik kararna karş taraflarca Uyuşmazlk Mahkemesi’ne doğrudan 

başvuru mümkün değildir. Görev itiraznda bulunan tarafndan, yarg 

merciince görev itiraznn reddedilmesi üzerine uyuşmazlk çkarlmasn 

istemeye yetkili Başsavclğa sunulmak üzere iki nüsha dilekçe itiraz 

reddeden yarg merciine verilir. Bu yarg yerince dosya ile ilgili usuli 

işlemler tamamlandktan sonra dilekçe ve ekleri, dosya örneği ile 

birlikte ilgili başsavclğa gönderilir. İlgili başsavclk, usule uygun bir 

başvuruda uyuşmazlk çkarlmasn gerekli gördüğü durumlarda, görev 

konusunun incelenmesini dilekçe ve eklerini de göndermek suretiyle 

Uyuşmazlk Mahkemesi’nden gerekçeli düşünce yazs ile ister. 

Uyuşmazlk çkarma istemli dilekçe ile ekleri kendisine ulaşan ilgili 

başsavclğn, uyuşmazlk çkarmaya yer olmadğ sonucuna varmas 

veya yaplan başvuruda 15 günlük sürenin geçirilmiş olduğunu tespit 

etmesi nedeniyle istemin reddine karar vermesi durumunda, bu karara 

karş hiç bir yarg merciine başvurulamayacaktr. 

Bir davada uyuşmazlk çkarlmas için yalnz bir kez başvurulabilir. 

Konuyla ilgili olarak, Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, bir 

davada uyuşmazlk çkarlmas için yalnz bir kez başvurulabileceği 

ve ilgili Başsavclklarn kararlarnn da kesin olduğu, bu durumda 

davallardan Belediye Başkanlğ vekili tarafndan Asliye Hukuk 

Mahkemesinde açlan davada verilen görevlilik karar nedeniyle, 

20.12.2011 tarihinden sonra olumlu görev uyuşmazlğ çkarlmas 

istemiyle yaplan başvurunun süresinde olmadğ nedeniyle ilgili 

Başsavclkça reddedilmesi sonrasnda yine ayn Başsavclkça, 

kesin olan başvurunun reddine ilişkin kararlarndan sonra ayn 

dosyada olumlu görev uyuşmazlğ çkarlmasnda hukuka uyarlk 

bulunmadğndan, yaplan başvurunun reddine karar vermiştir. 24 

Uyuşmazlk Mahkemesi, olumlu görev uyuşmazlğ çkarma istemlerinde, 

gerek görürse görev itirazn reddeden yarg merciine göre ilgili bulunan 

Başsavcnn da düşüncesini almak suretiyle görevli yarg merciini 

belirler. Incelemeyi yaparken görevlilik karar veren yarg yerinin 



- 170 -

Nurdane TOPUZ 

görevli olduğu sonucuna varmas durumunda, ilgili başsavclğn 

başvurusunu reddeder; görevlilik karar veren yarg yerinin görevli 

olmadğ, görev alan korunmak istenen yarg yerinin görevli olduğu 

sonucuna varmas durumunda ise, ilgili başsavclğn başvurusunu 

kabul ederek, görevlilik kararn kaldrr. 

B. Olumsuz Görev Uyuşmazlğ 

2247 sayl Kanun‘un 14 ve devam maddelerinde düzenlenmiştir. 

Adli, idari veya askeri yarg mercilerinden en az ikisinin taraflar, 

konusu ve sebebi ayn olan davada kendilerini görevsiz görmeleri ve bu 

yolda verdikleri kararlarn kesin veya kesinleşmiş olmas durumunda 

olumsuz görev uyuşmazlğ bulunduğundan söz edilebilir. 

Olumsuz görev uyuşmazlğ için: 

1. Adli, idari veya askeri yarg mercilerinden en az ikisi tarafndan 

verilen görevsizlik kararlar bulunmaldr. 

Yukarda da belirtildiği gibi, ayn yarg düzeni içinde yer alan mahkeme 

kararlar arasnda görev yönünden doğan uyuşmazlğ çözümlemek, 

Uyuşmazlk Mahkemesi‘nin görev alanna girmemektedir. 

Olumsuz görev uyuşmazlğnn bulunduğunun ileri sürülebilmesi için 

adli, idari veya askeri yarg mercilerinden en az ikisi tarafndan verilen 

görevsizlik kararlarnn bulunmas gerekir. Aksi halde olumsuz görev 

uyuşmazlğ oluşmaz. 

Hazrlk soruşturmas safhasnda verilen Bölge İdare Mahkemesi 

karar ile ilgili olarak Uyuşmazlk Mahkemesi Ceza Bölümü, incelenen 

soruşturma dosyasnda, görev yönünden yarg mercileri arasnda 

oluştuğu ileri sürülen uyuşmazlğn Sulh Ceza Mahkemesi ile 

Kaymakamlk kararnn ikinci derecede inceleme mercii olan Bölge 

İdare Mahkemesi kararlar arasnda olduğu, Bölge İdare Mahkemesi, 

2247 sayl Yasa’nn 1’inci maddesinde öngörülen yarg yeri niteliğinde 

ise de, somut olayda Bölge İdare Mahkemesinin ikinci derecede idari 

yarg mercii olarak, kendisine açlmş bir davaya bakp işin esasna 

ilişkin karar vererek sonuçlandrmak durumunda olmayp, 4483 sayl 

Yasa uyarnca Kaymakamlkça verilen “soruşturma izni verilmesine” 

dair karar ikinci derecede itiraz mercii olarak inceleyip “soruşturma 

izni verilmesi kararnn kaldrlmasna” veya “soruşturma izni verilmesi 

kararna yaplan itirazn reddine” karar verebilme yetkisine sahip 

bulunduğu, ksaca, açlmş bir kamu davas ile ilgili olarak değil, 

hazrlk soruşturmas safhasnda karar verdiği gerekçesiyle başvurunun 



- 171 -


İdare mahkemesinin davann incelemeksizin reddi yolundaki 

kararyla ilgili olarak, Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, İdare 

Mahkemesince, “…Baklan davada, davac tarafndan 2577 sayl 

Yasa’nn 10’uncu maddesi uyarnca idareye yaplmş bir başvuru ve 

bu başvuru üzerine idarece veya idarelerce tesis edilmiş herhangi 

bir işlem bulunmakszn çalşmalarnn kendisine ait olduğu ve 

birleştirilmesine karar verilmesi istemiyle idarenin yerine geçerek 

idari işlem niteliğinde karar verilmesi istenilmekte ise de herhangi bir 

işlemin iptali istenilmeksizin bu istemin idari yarg yerinde incelenme 

olanağ bulunmamaktadr. 

Açklanan nedenlerle, davann incelemeksizin reddine,…” karar 

verildiğinin anlaşldğ, bu durumda, olumsuz görev uyuşmazlğna 

konu edilen kararlardan İş Mahkemesinin karar görevsizlik karar 

olmasna karşlk; İdare Mahkemesinin karar görevsizlik değil, davann 

incelemeksizin reddine ilişkin karar olduğundan, 2247 sayl Yasa’nn 

14’üncü maddesinde öngörülen koşullarn gerçekleşmediği gerekçesiyle 


İdare Mahkemesinin davann süre aşm nedeniyle reddi yolundaki 

kararyla ilgili olarak, Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, Asliye 

Hukuk Mahkemesince verilen kararn, Belediye Başkanlğ yönünden 

verilmiş görevsizlik karar olmasna karşlk; İdare Mahkemesince, 

Belediye Başkanlğ yönünden verilmiş kararn görevsizlik karar 

olmadğ; davann Belediye Başkanlğna karş açlan ksmnn 2577 

sayl İdari Yarglama Usulü Kanunu’nun 15/1-b maddesi uyarnca 

süre aşm nedeniyle reddine karar verildiği görüldüğünden; ortada 

2247 sayl Yasa’nn 14‘üncü maddesinde öngörülen biçimde verilmiş 

görevsizlik kararlar bulunmadğ gerekçesiyle başvurunun reddine 


İdare Mahkemesince verilen dilekçe ret karar ile ilgili olarak Uyuşmazlk 

Mahkemesi Hukuk Bölümü, İdare Mahkemesince; davaclarn 

istemlerinden birisi olan 3194 sayl Yasa’nn 32’nci maddesi uyarnca 

verilen ykma ilişkin işleme karş idari yargda, 3194 sayl Yasa’nn 

42’nci maddesi uyarnca verilen para cezasna ilişkin işleme karş ise 

adli yarg yerinde dava açlmas gerekirken birlikte dava açldğnn 

anlaşldğ gerekçesiyle 2577 sayl Kanun’un 15’inci maddesinin 1/d 

bendi uyarnca bu kararn bildirim tarihinden itibaren (30) otuz gün 

içinde ayn Kanunun 5’inci maddesine uygun biçimde düzenlenecek 

iki örnek dilekçe ile her işlem için ayr ayr dava açlmak üzere 

dilekçenin reddine karar verilmiş olduğundan, ortada olumsuz görev 

uyuşmazlğ doğmasna neden olacak şekilde idari yarg yerince göreve 

ilişkin olarak verilmiş bir karar bulunmadğ gerekçesiyle başvurunun 



- 172 -

eddine karar vermiştir. 28 

Nurdane TOPUZ 

Olayda, İdare Mahkemesince, ykma ilişkin işlemde Mahkemeleri 

görevli görülmekle birlikte, para cezasna ilişkin işlemde Mahkemeleri 

görevli görülmediğinden, her iki işleme karş ayr ayr dava açlmak 

üzere dilekçenin reddine karar verilmiştir. Bu karar görevsizlik karar 

olmayp, her iki işleme karş ayr ayr dava açlmasn sağlamak üzere 

verilmiş bir karardr. Davac tarafndan dilekçe ret kararnn gereği 

yerine getirilerek para cezasna ilişkin işleme karş ayrca açlan 

davada görevsizlik karar verilmiş olmas halinde bu kararn görev 

uyuşmazlğna konu edilmesi mümkün olacakt. 

İdare Mahkemesince davann esas hakknda verilmiş bir karar ile ilgili 

olarak Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, İdare Mahkemesince 

davann esas hakknda karar verilmiş olup, ortada idari yarg yerince 

verilmiş bir görevsizlik karar bulunmadğndan, başvurunun reddine 


İdare Mahkemesince dosya esas kaydnn kapatlmas ve dosyann ilgili 

Mahkemeye iadesi yolunda verilen kararla ilgili olarak, Uyuşmazlk 

Mahkemesi Hukuk Bölümü, Sulh Ceza Mahkemesince, açlan dava 

sonucunda idari yargnn görevli olduğuna ilişkin bir görevsizlik karar 

verilmiş olmasna karşlk; dosyann doğrudan gönderilmesi üzerine 

İdare Mahkemesince; “ortada idare mahkemesine hitaben yazlmş 

dilekçeyle açlmş bir dava bulunmadğndan Sulh Ceza Mahkemesinin 

görevsizlik karar vermesi üzerine doğrudan gönderdiği dosyayla 

yaplabilecek herhangi bir işlem bulunmadğ gerekçesiyle dosya 

esas kaydnn kapatlmasna ve dosyann Sulh Ceza Mahkemesine 

iadesine” karar verilmiş olduğundan, ortada olumsuz görev uyuşmazlğ 

doğmasna neden olacak şekilde idari yarg yerince göreve ilişkin olarak 

verilmiş bir karar bulunmadğ gerekçesiyle başvurunun reddine karar 

vermiştir. 30 

Görüldüğü üzere, bu olayda da, İdare Mahkemesince verilen karar, 

İdari Yarglama Usulü Kanunu‘na göre idari yargda usulüne uygun 

bir dava açlmamş olmas nedeniyle dosyann ilgili Mahkemesine 

iadesinden ibaret olup, görevsizlik nedeniyle verilmiş bir karar değildir. 

2. Bu görevsizlik kararlar görevsizlik karar veren diğer yarg 

merciinin görevli olduğu gerekçesiyle verilmiş olmaldr. 

Bir yarg merciinin görevsizlik karar vermesinden sonra görevli olduğu 

belirtilen yarg merciine açlan dava üzerine, bu yarg merciince de 

görevsizlik karar verilerek daha önce görevsizlik karar veren yarg 




- 173 -


merciinin görevli olduğuna işaret edilmesi halinde doğan olumsuz 

görev uyuşmazlğ nedeniyle taraflar, sebebi ve konusu ayn olan bir 

davaya bakacak mahkeme bulunmadğndan, yaplacak başvuru üzerine 

Uyuşmazlk Mahkemesi’nce görevli yarg mercii belirlenmek suretiyle 

davann esasnn incelenebilmesi olanakl hale gelecektir. 

Buna göre, olumsuz görev uyuşmazlğndan söz edebilmek için, bu 

yarg mercilerinin verdiği görevsizlik kararlarnn görevsizlik karar 

veren diğer yarg yerinin görevli olduğu gerekçesiyle verilmiş olmas 

gerekir. Aksi halde, olumsuz görev uyuşmazlğ oluştuğundan söz 

etmek mümkün değildir. 

Konuyla ilgili olarak, Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, 

Asliye Hukuk Mahkemesince; davacnn tazminat istemini, Ağr 

Ceza Mahkemesine açacağ davada ileri sürebileceği, bu nedenle 

Mahkemelerinin görevli olmadğ belirtilerek, davann görev yönünden 

reddine karar verildiğinin anlaşldğ, İdare Mahkemesinin karar 

görevsizlik karar olmasna karşlk; Asliye Hukuk Mahkemesinin 

karar, idari yargnn görevli olduğu gerekçesiyle verilmiş bir görevsizlik 

karar niteliğinde olmadğndan, adli ve idari yarg yerleri arasnda görev 

uyuşmazlğ oluştuğundan söz etmenin mümkün olmadğ gerekçesiyle 


Uyuşmazlk Mahkemesi Ceza Bölümü, olayda, askeri yarg yerince, 

yarglamann adli yarg yerine ait olduğu belirtilerek görevsizlik karar 

verildiği, buna karşn adli yarg yerince, görevin sulh ceza mahkemesine 

ait olduğu belirtilerek görevsizlik karar verildiği anlaşldğndan, askeri 

ve adli yarg yerleri arasnda görev uyuşmazlğ oluştuğunun kabulünün 

mümkün olmadğ gerekçesiyle başvurunun reddine karar vermiştir. 32 

Uyuşmazlk Mahkemesi, uyuşmazlğ çözümleyecek yarg yeri var ve 

henüz o yarg yerinde dava açlmamş ise, olumsuz görev uyuşmazlğnn 

oluşmadğn kabul etmektedir. 

Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, İdare Mahkemesince Askeri 

Yüksek İdare Mahkemesi’nin görevli olduğu gerekçesiyle görevsizlik 

karar verildiği, bunun üzerine davann açldğ AYİM İkinci Dairesi’nce 

ise adli yargnn görevli olduğu gerekçesiyle görevsizlik karar verilerek 

üçüncü bir yarg merciine işaret edildiği; bu durumda, AYİM İkinci 

Dairesi’nin görevli olduğuna işaret ettiği adli yarg yerine açlmş bir 

dava ve bu dava sonucunda daha önce görevsizlik kararlar veren yarg 

mercilerinin görevli olduğu yolunda verilmiş bir görevsizlik karar 

olmadğna göre, olayda davaya bakacak bir mahkemenin kalmadğndan 



- 174 -

Nurdane TOPUZ 

söz edilemeyeceği, başka bir ifadeyle, davacnn, AYİM İkinci Dairesi’nce 

verilen görevsizlik karar üzerine adli yarg yerinde dava açmasnn 

gerektiği belirtilerek başvurunun reddine karar verilmiştir. 33 

3. Her iki yarg merciinde açlan davann taraflar, konusu ve 

sebebi ayn olmaldr. 

Adli, idari veya askeri yarg mercilerinden en az ikisinde açlan davann 

taraflarnn, konusunun ve sebebinin ayn olmas gerekir. Her iki davann 

taraflarnn ya da konusu ve sebebinin ayn olmamas durumunda 

olumsuz görev uyuşmazlğ oluştuğundan söz etmek mümkün değildir. 

Taraflar farkl olan davalarla ilgili olarak, Uyuşmazlk Mahkemesi 

Hukuk Bölümü, davaclardan RK’n, 2918 sayl Kanun’un Ek 2‘nci 

maddesinin üçüncü fkras uyarnca adna verilen 2.022 TL tutarndaki 

idari para cezasnn kaldrlmas istemiyle adli yarg yerine itirazda 

bulunduğu ve Mahkemece görevsizlik karar verildiği, söz konusu 

idari para cezas ile bu cezann verildiği Trafik İdari Para Cezas Karar 

Tutanağna istinaden düzenlenen “araç trafikten men tutanağ”nn 

iptali istemiyle de davaclardan İÇ’in idari yarg yerinde dava açtğ, 

Mahkemece davann görev yönünden reddine karar verildiği, bu 

durumda, adli ve idari yarg yerlerince, taraflar, konusu ve sebebi ayn 

olan dava sebebiyle verilmiş iki ayr görevsizlik kararnn bulunmadğ 


Dava konusu işlemlerin farkl olduğu davalarla ilgili olarak, Uyuşmazlk 

Mahkemesi Hukuk Bölümü, davacnn, İl Encümeninin 27.10.2005 

tarih ve 539 sayl karar ile verilen 368.745 YTL tutarndaki idari para 

cezasnn kaldrlmas istemiyle adli yarg yerine itirazda bulunduğu 

ve Mahkemece görevsizlik karar verildiği, davacnn, İl Encümeninin 

4.7.2007 tarih ve 169 sayl karar ile verilen 19.015,50 YTL tutarndaki 

idari para cezasnn kaldrlmas istemiyle de idari yarg yerinde dava 

açtğ, Mahkemece görevsizlik karar verildiği, bu durumda, adli ve 

idari yarg yerlerince konusu ve sebebi ayn olan dava sebebiyle verilmiş 

iki ayr görevsizlik kararnn bulunmadğ gerekçesiyle başvurunun 


Asliye Ceza Mahkemesince görevi kötüye kullanmak suçu nedeniyle 

görevsizlik karar verilmiş olmasna rağmen, Askeri Mahkemece görevli 

memura mukavemet ve hakaret suçundan dolay verilen görevsizlik 

karar ile ilgili olarak, Uyuşmazlk Mahkemesi Ceza Bölümü, askeri 

yarg yerince, “görevi kötüye kullanmak” suçu nedeniyle açlmş ve 




- 175 -


görevsizlik karar verilmiş bulunan kamu davas hakknda herhangi 

bir karar verilmediği, görevsizlik karar verilmeyen ve kendisine 

gönderilmeyen(açlmayan), halen adli yarg yerinde derdest bulunan 

“resmi görevli memura mukavemet ve hakaret” suçu nedeniyle açlan 

kamu davas hakknda görevsizlik karar verildiğinin görüldüğü, adli ve 

askeri yarg yerlerince verilen görevsizlik kararlar, ayn sank hakknda 

olup, sanğa yüklenen eylemler ve açlmş bulunan kamu davalar 

birbirinden farkl olduğundan, olayda ayn kamu davasna ilişkin 

olarak verilmiş görevsizlik kararlar bulunmadğndan başvurunun 


Görevsizlik kararlar kesin ya da kesinleşmiş olmaldr. 

Olumsuz görev uyuşmazlğ bulunduğundan söz edebilmek için adli, idari 

veya askeri yarg mercilerinden en az ikisi tarafndan verilen görevsizlik 

kararlarnn kesin ya da kesinleşmiş olmas gerekir. Kararlardan biri 

kesinleşmemiş ise olumsuz görev uyuşmazlğ bulunduğundan söz 

etmek mümkün değildir. Zira; bu durumda, görevsizlik karar vermiş 

olsa dahi karar henüz kesinleşmeyen mahkemenin davann esasn 

inceleme olaslğ vardr. 

Askeri Mahkeme ile Asliye Ceza Mahkemesi tarafndan verilen 

görevsizlik kararlar ile ilgili olarak Uyuşmazlk Mahkemesi Ceza 

Bölümü, Yargtay İçtihad Birleştirme Genel Kurulu‘nun 9.12.1931 

gün ve E:1931/12, K:1931/48 sayl kararnda da belirtildiği gibi, 

yarg yolunu değiştirmeye yönelik görevsizlik kararlarnn temyize 

tabi olduğu, olayda, sanklardan birine tebliğ edilmeyen görevsizlik 

kararnn kesinleşmesinden söz edilmesine olanak bulunmadğ, bu 

durumda, Asliye Ceza Mahkemesince verilen görevsizlik kararnn 

kesinleşmemiş olmas nedeniyle başvurunun reddine karar vermiştir. 37 

Uyuşmazlk Mahkemesi Ceza Bölümü, dosyann incelenmesinden, 

adli yarg yerince verilen görevsizlik kararnn itiraz yolu açk olmak 

üzere verildiğinin anlaşldğ, uyuşmazlğn incelenebilmesi için, 2247 

sayl Yasa’nn 1 ve 14‘üncü maddeleri uyarnca, yarg yerlerince verilen 

kararlarn kesin veya kesinleşmiş olmas gerektiği, Ceza Muhakemesi 

Kanunu hükümleri dşnda ayrca, Yargtay İçtihad Birleştirme Genel 

Kurulu‘nun 9.12.1931 gün ve E:1931/12, K:1931/48 sayl kararnda da 

belirtildiği gibi, yarg yolunu değiştirmeye yönelik görevsizlik kararlarnn 

temyize tabi olduklar, başvuracağ kanun yolu, süresi, mercii yasaya 

uygun olarak gösterilmeyen kararn kesinleşmesinden söz edilmesine 

olanak bulunmadğ, bu nedenle, sanğa yukarda açklanan haklarn 

belirtir nitelikte tebligat yaplarak temyiz süresinin beklenmesi, 

görevsizlik karar kesinleştikten sonra dosyann Mahkemelerine 



- 176 -

Nurdane TOPUZ 

gönderilmesinin icap ettiği gerekçesiyle başvurunun reddine karar 


Konuyla ilgili olarak, Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, Sulh Ceza 

Mahkemesi kararnn kesinleşip kesinleşmediği anlaşlamadğndan, 

Sulh Ceza Mahkemesinden görevsizlik kararnn kesinleşme 

durumunu gösteren onayl bir örneğinin istenilmesi üzerine, ad geçen 

Mahkemece gönderilen yazda; ilgili dosyalarnn yaplan itiraz üzerine 

Yargtay’a gönderildiği; halen Yargtay tarafndan karar verilmediği; 

Mahkemeleri kararna yaplan itiraz (temyiz) henüz sonuçlanmadğndan, 

Mahkemelerinin kararnn henüz kesinleşmediği bildirildiğinden, 


5. Olumsuz görev uyuşmazlğnn giderilmesi istemi, ancak davann 

taraflarnca ve ceza davalarnda ise ayrca ilgili makamlarca ileri 

sürülebilir. 

Olumsuz görev uyuşmazlğnn giderilmesi için davann taraflar istemde 

bulunabilecekken, ceza davalarnda ise ayrca ilgili makamlarda olumsuz 

görev uyuşmazlğ bulunduğunu ileri sürebileceklerdir. 

Öte yandan, olumsuz görev uyuşmazlklarnda dava dosyalar, 

son görevsizlik kararn veren yarg mercii tarafndan, bu kararn 

kesinleşmesinden sonra taraflardan birinin istemi üzerine ilk 

görevsizlik kararn veren yarg merciine ait dava dosyas da temin 

edilerek Uyuşmazlk Mahkemesine gönderilir ve görevli yarg merciinin 

belirlenmesi istenir. 

Ceza davalarnda ise, son görevsizlik kararn veren yarg mercii 

tarafndan, görevsizlik kararnn kesinleşmesinden sonra doğrudan 

doğruya ilk görevsizlik kararn veren yarg merciine ait dava dosyas 

da temin edilerek Uyuşmazlk Mahkemesine gönderilir ve görevli yarg 

merciinin belirlenmesi istenir. 

Görüldüğü üzere, ceza davalarnda, olumsuz görev uyuşmazlğnn 

giderilmesi isteminde bulunacaklar ve dosyalarn Uyuşmazlk 

Mahkemesi‘ne gönderilmesi yönünden farkl düzenleme yoluna 

gidilmiştir. 

Yarg merciince, ilk görevsizlik kararn veren yarg merciine ait 

dava dosyas temin edilerek Uyuşmazlk Mahkemesi‘ne gönderilmesi 

gerekirken, sadece kendi mahkemelerine ait dosyann gönderilmesiyle 

yetinildiği durumlarda, Uyuşmazlk Mahkemesi, ilgili Mahkemelerden 

dosyay ya da kesinleşmiş karar örneğini getirtmek suretiyle başkaca 

usule aykrlk yoksa, bu hususu kararnda eleştiri konusu yaparak, görev 



- 177 -


uyuşmazlğnn esasn inceleyerek görevli yarg yerini belirlemektedir. 

Uyuşmazlk Mahkemesi, olumsuz görev uyuşmazlğnda, görevli yarg 

yerini belirleyerek, görevli yarg yerinin verdiği görevsizlik kararn 

kaldrr. Böylece, görevsizlik kararlar nedeniyle davaya bakacak 

mahkemenin bulunmamas sorunu aşlmş olur. 

C. Olumlu Görev Uyuşmazlğ 


Olumlu görev uyuşmazlğndan söz edebilmek için adli, idari ve askeri 

yargya bağl ayr iki yarg merciine açlan ve taraflar, konusu ve sebebi 

ayn olan davalarda bu yarg mercilerinin her ikisinin kendilerini görevli 

sayan kararlar vermiş olmalar, görev kararlarna karş itiraz yolunun 

açk olduğu ceza davalarnda ise bu kararlarn kesinleşmiş bulunmas 

gerekir. Bir başka ifade ile, olumlu görev uyuşmazlğ, taraflar, sebebi 

ve konusu ayn olan davada, adli, idari ve askeri yarg mercilerinin 

ayn anda kendilerini görevli görmeleri ve davann esasna bakmak 

istemeleri halinde meydana gelir. 

Olumlu görev uyuşmazlğ, olumlu görev uyuşmazlğ çkarmadan 

farkldr. Zira; olumlu görev uyuşmazlğ çkarmada; adli, idari ve askeri 

bir yarg merciinde açlmş olan davada ileri sürülen görev itiraznn 

reddi üzerine, ilgili Başsavc tarafndan görev konusunun incelenmesi 

Uyuşmazlk Mahkemesi‘nden istenir. Olumlu görev uyuşmazlğnda 

ise; adli, idari ve askeri yargya bağl iki ayr yarg merciine açlan ve 

taraflar, sebebi ve konusu ayn olan davada, bu yarg mercilerinin 

her ikisinin de kendilerini görevli sayan kararlar vermeleri gerekir. 40 

Olumlu görev uyuşmazlğnn çözümü, bir yandan hak arama ve hakkn 

yerine getirilmesini sağlama yönünden davann taraflarn korurken, öte 

yandan adli, idari ve askeri yarg düzenlerine dahil yarg mercilerinin 

birbirlerinin görev alanlarna müdahalesini önleyerek, yarg yerlerinin 

kendi görev alanlarnda kalmalarn sağlar. 41 

Uyuşmazlk Mahkemesi’nce görev konusunun incelenebilmesi için, 

ilgililerin zamannda görev itiraznda bulunmalar ve mahkemelerce 

görevlilik karar verilmesi üzerine olumlu görev uyuşmazlğnn 

giderilmesini isteyen taraflardan birinin, ceza davalarnda ise ayrca 

ilgili makamlarn, taraf saysndan iki fazla düzenleyeceği dilekçe ile 

bu yarg mercilerinden birine başvuruda bulunmalar gerekir. Bu yarg 

mercii, diğer yarg merciinden dosyay getirttikten ve karş tarafn ve 

ilgili makamlarn cevabn aldktan sonra dilekçeyi, alnan cevaplar ve 

40 Dinç, M. İlhan; “Olumlu Görev Uyuşmazlğ ve Uyuşmazlk Mahkemesi’nce Bu Uyuşmazlğn Çözümü”, 

Danştay Dergisi, S. 64-65 Y. 1987, s. 15. 

41 Dinç, M. İlhan; Olumlu Görev Uyuşmazlğ ..., s. 15. 

- 178 -

Nurdane TOPUZ 

varsa ekleri ile dava dosyalarn, Uyuşmazlk Mahkemesine gönderir ve 

görevli yarg merciinin belirlenmesini ister. Bu durumda, her iki yarg 

mercii de, davann görülmesini geri brakr. Bunun üzerine, Uyuşmazlk 

Mahkemesi’nce görevli yarg yeri belirlenir ve böylelikle yarg mercilerinin 

birbirlerinin görev alanlarna müdahaleleri engellenmiş olur. 

Eğer, yarg yerlerinden biri, davann esas hakknda karar vermiş ise, 

artk olumlu görev uyuşmazlğndan söz etmek mümkün değildir. 

Konuyla ilgili olarak, Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, İdare 

Mahkemesince, ödeme emrine ilişkin verilmiş bir görevlilik karar 

bulunmasna karşlk, Sulh Ceza Mahkemesinin karar para cezasna 

ilişkin ve işin esas hakknda olup, ortada olumlu görev uyuşmazlğ 

doğuran farkl yarg mercilerince ayn konuda verilmiş göreve ilişkin 

iki ayr karar bulunmadğ gerekçesiyle başvurunun reddine karar 


Uyuşmazlk Mahkemesi‘ne yaplan başvuru itibaryla en az karşlaşlan 

uyuşmazlktr. 

D. Görevli Yarg Yerinin Belirlenmesi Amac İle Uyuşmazlk 

Mahkemesi’ne Başvuru 


Görevli yarg yerinin belirlenmesi amac ile Uyuşmazlk Mahkemesi‘ne 

başvuru yolu, adli, idari, askeri yarg mercilerinden birisinin kesin 

veya kesinleşmiş görevsizlik karar üzerine kendisine gelen bir davay 

incelemeye başlayan veya incelemekte olan bir yarg merciinin, davada 

görevsizlik karar veren merciin görevli olduğu kansna varmas 

durumunda, gerekçeli bir karar ile görevli merciin belirtilmesi için 

Uyuşmazlk Mahkemesi‘ne başvurmasdr. 

Bu başvuru yolu ile, olumsuz görev uyuşmazlğna göre daha çabuk 

işleyen ve sonuca götüren bir yöntem oluşturularak, görev sorununun 

bir an önce çözümlenmesi amaçlanmştr. Zira; adli, idari ve askeri yarg 

merciine açlan bir davada, bu yarg mercilerinin verdikleri görevsizlik 

karar üzerine, davann açldğ diğer yarg mercii, davann kendi görev 

alanna değil, görevsizlik karar veren yarg merciinin görev alanna 

girdiği sonucuna varrsa, görevsizlik karar vermek yerine görevli yarg 

merciinin belirlenmesi için Uyuşmazlk Mahkemesi‘ne başvurmak 

suretiyle görev sorununu bir an önce gidermek imkanna sahiptir. 43 

Öte yandan; temyiz incelemesi yapan yüksek mahkemeler de, daha önce 

Uyuşmazlk Mahkemesi‘nce yarg mercii belirtilmemiş olan bir davada, 


43 Dinç, M. İlhan; “Görevli Yarg Yerinin Belirlenmesi Amac İle Uyuşmazlk Mahkemesi’ne Başvuru”, 

Danştay Dergisi, S. 58-59,Y. 1985, s. 38. 

- 179 -


davann, davaya bakan mahkemenin görevi dşnda olduğu kansna 

varmas durumunda, incelediği karar bozmak yerine, incelemeyi 

erteleyerek yarg merciinin belirtilmesi için Uyuşmazlk Mahkemesi‘ne 

başvurmaya karar verebilir. 

Sonuç olarak, bu başvuru yolu ile, olumsuz görev uyuşmazlğ oluşmadan, 

ilk derece yarg yeri ya da temyiz incelemesi yapan yüksek mahkemenin 

başvurusu üzerine görevli yarg yeri Uyuşmazlk Mahkemesi‘nce 

belirlenmektedir. 44 

Görevli yarg yerinin belirlenmesi amac ile Uyuşmazlk Mahkemesi‘ne 

başvuru için: 

1. Görevli olduğuna işaret edilen yarg yerinde açlan davada 

verilmiş görevsizlik karar bulunmaldr. 

Görevli yarg yerinin belirlenmesi amac ile Uyuşmazlk Mahkemesi’ne 

başvuran mahkemece görevli olduğuna işaret edilen yarg yerinde 

açlmş bir dava ve verilmiş bir görevsizlik karar bulunmamas halinde 

Uyuşmazlk Mahkemesi’ne başvuru koşullarnn oluştuğundan söz 

edilemez. 

Görevli olduğuna işaret edilen yarg yerinde açlmş bir davann 

bulunmadğ olayla ilgili olarak, Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk 

Bölümü, yalnzca idari yarg yerinde açlmş bir dava bulunmakta olup; 

daha önce adli(ya da askeri) yarg yerinde açlmş taraflar, konusu ve 

sebebi ayn olan davada verilmiş bir görevsizlik karar olmadğndan, 

olayda 2247 sayl Yasa’nn 19’uncu maddesinde öngörülen koşulun 

gerçekleşmediği, davay ilk kez inceleyen İdare Mahkemesinin, davada 

adli yarg yerinin görevli olduğu kansna varmas halinde görevsizlik 

karar vererek işten el çekmesinin icap ettiği gerekçesiyle başvurunun 


Görevli olduğuna işaret edilen yarg yerinde açlmş davada verilen 

kararn göreve ilişkin olmamas halinde Uyuşmazlk Mahkemesi’ne 

başvuru koşullar oluşmaz. 

İdare mahkemesince verilen incelenmeksizin red karar ile ilgili 

olarak, Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, İdare Mahkemesince; 

“davacnn bir başka cezaevine nakledilmesine ilişkin işlemin, 2577 sayl 

Yasa’nn 14/3-d maddesinde belirtilen “idari davaya konu olabilecek 

nitelikte” bir idari işlem olmadğ sonucuna varlmş olduğu gerekçesiyle; 

davann 2577 sayl İdari Yarglama Usulü Kanunu’nun 15/1-b maddesi 

uyarnca incelenmeksizin reddine” karar verildiğinin anlaşldğ, bu 

durumda, olumsuz görev uyuşmazlğna konu edilen kararlardan 

44 Dinç, M. İlhan; Görevli Yarg Yerinin Belirlenmesi..., s. 40. 


- 180 -

Nurdane TOPUZ 

İnfaz Hakimliğinin karar görevsizlik karar olmasna karşlk; İdare 

Mahkemesinin karar görev yönünden değil, istemin incelenmeksizin 

reddi yönünden verilmiş bir karar olduğundan, başvurunun reddine 


Görevli olduğuna işaret edilen yarg yerince davann esas hakknda 

verilen karar ile ilgili olarak, Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, 

davaclar vekilince adli yarg yerinde tapu iptali ve tescil davas açldğ 

ve dosyann esasnn incelenerek, davann reddine karar verildiğinin, 

dolaysyla adli yarg yerinde açlan davada verilmiş bir görevsizlik 

karar bulunmadğnn anlaşldğ gerekçesiyle başvurunun reddine 


İdare mahkemesince, usulüne uygun olarak açlmş bir dava 

bulunmadğndan, esas kaydnn kapatlarak dosyann ait olduğu 

Sulh Ceza Mahkemesine gönderilmesi yolundaki karar ile ilgili olarak, 

Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, Sulh Ceza Mahkemesince, 

açlan dava sonucunda idari yargnn görevli olduğuna ilişkin bir 

görevsizlik karar verilmiş olmasna karşlk; dosyann doğrudan 

gönderilmesi üzerine İdare Mahkemesince; “görevsizlik karar sonrasnda 

anlan mahkeme tarafndan dava dosyasnn doğrudan mahkememize 

gönderildiği anlaşlmş olup, usulüne uygun olarak açlmş bir dava 

bulunmadğndan, esas kaydnn kapatlarak dosyann ait olduğu 

Sulh Ceza Mahkemesine gönderilmesine” karar verilmiş olduğundan, 

ortada olumsuz görev uyuşmazlğ doğmasna neden olacak şekilde 

idari yarg yerince göreve ilişkin olarak verilmiş bir karar bulunmadğ 


2. Her iki yarg merciinde açlan davann taraflar, konusu ve 

sebebi ayn olmaldr. 

2247 sayl Kanun‘un 19‘uncu maddesi ile, yarg mercilerinin Uyuşmazlk 

Mahkemesi’ne re’sen başvurabilmelerine olanak tannmş olup, böylece 

2247 sayl Yasa’nn 14‘üncü maddesine göre doğabilecek olumsuz 

görev uyuşmazlğnn giderilmesi bakmndan daha ekonomik bir 

yöntem öngörülmüştür. 

Buna göre, 19’uncu madde kapsamndaki bir başvuruda da, 14’üncü 

maddede öngörülen “... taraflar, konusu ve sebebi ayn olan dava...” 

koşulunun aranacağ doğaldr. Bu durumda, davann taraflarnn ya da 

konusu ve sebebinin ayn olmamas halinde Uyuşmazlk Mahkemesi’ne 

başvuru koşullarnn oluştuğundan söz edilemez. 




- 181 -


Adli yargda açlan davada davacs AD, idari yargda açlan davada 

davacs AD ve diğerlerinin olduğu bir davada, Uyuşmazlk Mahkemesi 

Hukuk Bölümü, 2247 sayl Yasa’nn 14‘üncü maddesinde öngörülen 

“taraflarn ayn olmas” koşulunun 19‘uncu maddeye göre yaplan 

başvuruda da aranmasnn gerektiğini, olayda, davac AD yönünden her 

iki yarg yerinde açlmş olan tazminat davas bakmndan taraflarn ayn 

olmas koşulunun gerçekleştiği gözönüne alnarak, İdare Mahkemesince 

anlan Yasann 19‘uncu maddesinde öngörülen usul ve yönteme uygun 

biçimde başvurulduğunun anlaşldğ gerekçesiyle AD yönünden görev 

uyuşmazlğnn esasn inceleyerek görevli yarg yerini belirlemiştir. 49 

Davann konusu ve sebebinin ayn olmadğ uyuşmazlkla ilgili olarak, 

Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, davacnn adli yarg yerinde 

açtğ davada, geçici işyeri açma ve çalştrma izninin iptal edilmesine 

ve işyerinin mühürlenmesine ilişkin 6.6.2008 tarihli işlemlerin 

iptalini; idari yarg yerinde açtğ davada ise 5.000 TL para cezas ile 

cezalandrlmasna ve müzik aletlerinin faaliyetten men edilmesine 

ilişkin 14.8.2007 (10.8.2007) günlü Belediye Encümeni kararnn 

iptalini talep ettiğinin anlaşldğ, bu durumda, adli ve idari yarg 

mercilerinde açlan davalarda iptali istenilen işlemlerin tamamen 

birbirinden farkl işlemler olduğu gözetildiğinde, konu ve sebebin ayn 

olmas koşulunun gerçekleştiğinden söz edilemeyeceği gerekçesiyle 


Trafik Denetleme Şube Müdürlüğünce yaplan inceleme sonucu, aracn 

yasa dş taşmaclk yaptğnn tespit edildiğinden bahisle, 2918 sayl 

Karayollar Trafik Kanunu’nun Ek 2/3‘üncü maddesi uyarnca, davac 

adna Trafik İdari Para Cezas Karar Tutanağ düzenlenerek 1.950 TL 

idari para cezas verilmiş ve ayrca bu tutanağa istinaden düzenlenen 

Araç Trafikten Men Tutanağ ile araç 60 gün süre ile trafikten men 

edilerek muhafaza altna alnmştr. İşlemlerden biri idari yargda, 

diğeri adli yargda dava konusu edilmiş ve adli yarg yeri görevli yarg 

yerinin belirlenmesi istemiyle Uyuşmazlk Mahkesi‘ne başvurmuştur. 

Bu olayla ilgili olarak, Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, davacnn 

Trafik İdari Para Cezas Karar Tutanağna istinaden düzenlenen “araç 

trafikten men tutanağ”nn iptali istemiyle idari yarg yerinde açtğ 

davada, Mahkemece davann görev yönünden reddine karar verildiği 

ve kararn kesinleştiği, davacnn 2918 sayl Kanun’un Ek 2’nci 

maddesinin üçüncü fkras uyarnca adna verilen 1.950 TL tutarndaki 

idari para cezasnn kaldrlmas istemiyle de adli yarg yerine itirazda 

bulunduğu ve Mahkemece, davann çözümünün idari yarg yerine ait 



- 182 -

Nurdane TOPUZ 

olduğu gerekçesiyle 2247 sayl Uyuşmazlk Mahkemesinin Kuruluş 

ve İşleyişi Hakknda Kanun’un 19’uncu maddesi uyarnca görevli yarg 

yerinin belirlenmesi için Uyuşmazlk Mahkemesi’ne başvurulmasna ve 

işin incelenmesinin Uyuşmazlk Mahkemesi’nin karar vermesine değin 

ertelenmesine karar verildiği, olayda, davann konusu ve sebebinin 

ayn olmas koşulunun gerçekleşmediğinin anlaşldğ gerekçesiyle 


Görüldüğü üzere, ayn fiil nedeniyle tesis edilen işlemler olmakla 

birlikte her iki yarg yerinde de dava konusu edilen işlemler farkl 

olduğundan, Uyuşmazlk Mahkemesi, konu ve sebebin ayn olmamas 

sebebiyle başvurunun reddine karar vermiştir. 

3. Bu görevsizlik karar kesin veya kesinleşmiş olmaldr. 

Görevli yarg merciinin belirlenmesi amac ile Uyuşmazlk Mahkemesi’ne 

başvuran mahkemece görevli olduğuna işaret edilen yarg merciinde 

açlan davada verilen görevsizlik kararnn kesin veya kesinleşmiş 

olmas gerekir. Aksi halde Uyuşmazlk Mahkemesi’ne başvuru koşullar 

oluşmaz. 

Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk Bölümü, İdare Mahkemesince, 

Uyuşmazlk Mahkemesi’ne gönderilen idari yarg dosyas içerisinde 

İş Mahkemesinin görevsizlik karar bulunmakta ise de, bu kararn 

kesinleşip kesinleşmediği anlaşlamadğndan İş Mahkemesinden 

görevsizlik kararnn kesinleşme durumunu gösteren onayl bir 

örneğinin istenildiği; bunun üzerine anlan mahkemece istenilen 

dosyann temyiz edildiği ve Yargtay’da olduğu; temyiz aşamasnda olan 

dosyalarna kesinleşme şerhi verilemeyeceği, dolaysyla kesinleşme 

şerhli kararn gönderilemediğinin belirtildiği, buna göre, adli yarg 

karar kesinleşmediğinden, başvurunun reddine karar vermiştir. 52 

4. Görevli yarg merciinin belirlenmesi amac ile Uyuşmazlk 

Mahkemesi’ne başvuran yarg merciinin dosya esas kaydn 

kapatmamas gerekir. 

Görevli yarg merciinin belirlenmesini isteyen yarg merciince, önceki 

görevsizlik kararna ilişkin dava dosyas da temin edilerek, gerekçeli 

başvuru karar ile birlikte dava dosyalar Uyuşmazlk Mahkemesi’ne 

gönderilir. Kararda, görevli olduğuna işaret edilen yarg merciinin 

neden görevli görüldüğüne ilişkin gerekçelere yer verilir. Bu başvuruyu 

yaparken elindeki işin incelenmesini Uyuşmazlk Mahkemesi’nin karar 

vermesine kadar erteler. Bir başka ifade ile, görevsizlik karar vererek 

işten el çekmez. 



- 183 -


Uyuşmazlk Mahkemesi, başvuran yarg merciinin görevli olduğu 

sonucuna varrsa, başvuruyu reddedecek, aksi halde, başvuruyu 

kabul ederek, görevli olduğuna işaret edilen yarg merciinin görevsizlik 

kararn kaldracaktr. 

IV. U Y U Ş MAZLIK MAHKEMESİ GÖREV VE HÜKÜM 

UYUŞMAZLIKLARINI KESİN OLARAK ÇÖZÜMLER. 

Uyuşmazlk Mahkemesi, görev ve hüküm uyuşmazlklarn kesin 

olarak çözümler. 

Buradaki kesinlikle, taraflarn kararn doğru olmadğn veya hukuka 

aykr olduğunu düşünmeleri durumunda, başvurabilecekleri temyiz, 

karar düzeltme gibi olağan bir kanun yolunun bulunmadğ ifade 

edilmek istenmiştir. 53 

Daha önce karar verdiği bir uyuşmazlkla ilgili olarak ikinci kez 

başvuruda bulunulmas üzerine Uyuşmazlk Mahkemesi Hukuk 

Bölümü, Mahkemelerince ayn konuya ilişkin olarak daha önce karar 

verildiği, verilen bu kararn kesin olduğu nedeniyle iş bu davada karar 

verilmesine yer olmadğna karar vermiştir. 54 

SONUÇ 

Görev uyuşmazlklarnn çözümü için yaplan başvuru üzerine 

Uyuşmazlk Mahkemesi’nce, görev uyuşmazlklarnn çözümlenmesi 

suretiyle görevli yarg yeri belirlenmektedir. Böylece, bir nevi hak arama 

özgürlüğünün önündeki engel kaldrlarak davalarn görevli yarg yerinde 

görülmesi sağlanmaktadr. Bu husus göz önünde bulundurulduğunda ise, 

Uyuşmazlk Mahkemesi’nce görev uyuşmazlğnn esasnn incelenmesi 

suretiyle görevli yarg yerinin belirlenmesinin önemi daha da ortaya 

çkmaktadr. 

Yöntemine uymayan veya süresi içinde ileri sürülmemiş istemler ise, 

Uyuşmazlk Mahkemesi‘nce reddedilmektedir. Görev uyuşmazlğ 

oluşmakla birlikte dosyada görülen noksanlklar, Mahkemece 

tamamlatlmaktadr. Görev uyuşmazlğnn çözümü için geçecek 

sürenin, davann görevli yarg yerinde görülmesini de bir o kadar 

geciktireceği açktr. 

Bu itibarla, taraflarn, ilgili makamlarn ve mahkemelerin görev 

uyuşmazlğnn çözümlenmesi için yöntemine uygun başvuruda 

bulunmas, adaletin bir an önce tecellisi açsndan büyük önem 

taşmaktadr. 

53 Tercan, Erdal; Ulusal ve Uluslararas..., s. 28 


- 184 -

Nurdane TOPUZ 

 

KAYNAKÇA 

Anl, Ayten; “Uyuşmazlk Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi”, A.Ü.Siyasal 

Bil. Fak. Der., C.47, 1992/1. 

Çelik,Taşkn; “Uyuşmazlk Mahkemesine Başvurulmasnda ve 

Uyuşmazlk Mahkemesi Kararlarnn Uygulanmasnda Karşlaşlan 

Sorunlar”, Ulusal ve Uluslararas Boyutlaryla Görev Uyuşmazlklar 

ve Uyuşmazlk Mahkemesi Konulu Bilimsel Toplant Bildiri Konular, 

Yl 2013. 

Dinç, M. İlhan; “Görevli Yarg Yerinin Belirlenmesi Amac İle Uyuşmazlk 

Mahkemesi’ne Başvuru”, Danştay Dergisi, Say 58-59, Yl 1985. 

Dinç, M. İlhan; “Olumsuz Görev Uyuşmazlğnn Çözümü İçin 

Uyuşmazlk Mahkemesi’ne Başvuru”, Danştay Dergisi, Say 60-61, 

Yl 1986. 

Dinç, M. İlhan; “Olumlu Görev Uyuşmazlğ Çkarlmas Üzerine 

Uyuşmazlk Mahkemesi’nce Görevli Yarg Yerinin Belirlenmesi”, 

Danştay Dergisi, Say 62-63, Yl 1986. 

Dinç, M. İlhan; “Olumlu Görev Uyuşmazlğ ve Uyuşmazlk 

Mahkemesi’nce Bu Uyuşmazlğn Çözümü”, Danştay Dergisi, Say 

64-65, Yl 1987. 

Tercan, Erdal; “Farkl Yarg Kollarna Mensup Mahkemeler Arasndaki 

Hüküm Uyuşmazlğ”, Ulusal ve Uluslararas Boyutlaryla Görev 

Uyuşmazlklar ve Uyuşmazlk Mahkemesi Konulu Bilimsel Toplant 

Bildiri Konular, Yl 2013. 

Uyuşmazlk Mahkemesinin Kuruluş ve İşleyişi Hakknda Kanun, 

Uyuşmazlk Mahkemesinin Görev ve Yarglama Usulleri ile Uygulamada 

Görülen Aksaklklar ve Alnacak Önlemler, Adalet Bakanlğ Yaynlar, 

Yl 1985. 

- 185 -

BİREYSEL BAŞVURUYA KONU OLAMAYACAK 

İŞLEM VE KARARLAR 

Proceeding and Decisions Which Not To Be Subject 

In Individual Application 

Bahadr YALÇINÖZ 

Anayasa Mahkemesi Raportörü 

ÖZET 

12 Eylül 2010 tarihli halk oylamas sonrasnda Anayasa’da yaplan değişiklik 

ile bireysel başvuru ülkemiz için de benimsenmiştir. Anayasa’nn 148. 

maddesinin 1. fkrasnda, herkesin, Anayasa’da güvence altna alnmş temel 

hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi kapsamndaki 

herhangi birinin kamu gücü tarafndan ihlal edildiği iddiasyla Anayasa 

Mahkemesine başvurabileceği düzenlenmiştir. 3/4/2011 tarih ve 27894 sayl 

Resmi Gazete’de yaymlanan 6216 sayl Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu 

ve Yarglama Usulleri Hakknda Kanun’un 45. maddesinin 3. fkrasnda ise 

bireysel başvuruya konu olamayacak işlem ve kararlar saylmştr. Maddeye 

göre yasama işlemlerine, idarenin düzenleyici işlemlerine, Anayasa Mahkemesi 

kararlarna ve Anayasa’nn yarg denetimi dşnda braktğ işlemlere karş 

doğrudan bireysel başvuru yaplamayacaktr. 

Bu çalşmada, bireysel başvuru ksnts olarak da adlandrlabilecek olan 

6216 sayl Kanun’un 45. maddesinin 3. fkras uyarnca bireysel başvuruya 

konu olamayacak işlem ve kararlar, bunlarn özellikleri ve konuya ilişkin 

Anayasa Mahkemesince verilen kararlar ele alnmştr. 

ABSTRACT 

The amendment of the Constitution aftermath the referendum held on 12 

September 2010 the individual application adopted for our country. Paragraph 

1 of the Article 148 of the Constitution held that everyone may apply to the 

Constitutional Court on the grounds that one of the fundamental rights and 

freedoms within the scope of the European Convention on Human Rights which 

are guaranteed by the Constitution has been violated by public authorities. The 

process and decisions, which cannot be subject of the individual application, 

counted in paragraph 3 of the Article 45 of the Law on the Establishment 

and Rules of the Procedures of the Constitutional Court that published in the 

Official Gazette No. 27894 dated 03/04/2011 and numbered 6216. Direct 

individual applications may not be petitioned against legislative proceedings, 

regulatory administrative proceedings, proceedings excluded from judicial 

review by the Constitution pursuant to Constitutional Court decisions will 

not subject to individual application. 

- 187 -

Bireysel Başvuruya Konu Olamayacak İşlem ve Kararlar 

In this study, the proceedings and decisions which will not subject to individu al 

application that can be named as a retrenchment in the individual application 

stated paragraph 3 of the Article 45 of the Law No. 6216, their features and 

decisions made by the Constitutional Court at issue are discussed. 

Anahtar Kelimeler: Anayasa, bireysel başvuru, kanun, idarenin düzenleyici 

işlemleri, Anayasa Mahkemesi kararlar 

Keywords: Constitution, individual application, law, regulatory administrative 

proceedings, decisions of the Constitutional Court 

 

GİRİŞ 

12 Eylül 2010 tarihli halk oylamasyla kabul edilen 5982 sayl Kanun 

ile kişilere, temel hak ve özgürlüklerine kamu gücü tarafndan yaplan 

ihlallere karş bireysel başvuru yolu tannmştr. 

Anayasa’nn 148. maddesinin 1. fkrasnda yaplan değişiklik ile Anayasa 

Mahkemesine bireysel başvurular karara bağlama görevi verilmiş, 

ayn maddeye yeni fkralar eklenerek, herkesin, Anayasa’da güvence 

altna alnmş temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Haklar 

Sözleşmesi kapsamndaki herhangi birinin kamu gücü tarafndan ihlal 

edildiği iddiasyla Anayasa Mahkemesine başvurabileceği düzenlenmiştir. 

Anayasa’da yaplan bu değişikliğin ardndan 2949 sayl Anayasa 

Mahkemesinin Kuruluşu ve Yarglama Usulleri Hakknda Kanun yerine 

6216 sayl Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yarglama Usulleri 

Hakknda Kanun, 3/4/2011 tarih ve 27894 sayl Resmi Gazete’de 

yaymlanarak yürürlüğe girmiştir. 

6216 sayl Kanun’un 45 ila 51. maddeleri bireysel başvuru 

düzenlemektedir. Kanun’un 45. maddesinin 1 ve 3. fkralar şöyledir; 

“(1) Herkes, Anayasada güvence altna alnmş temel hak ve 

özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi ve buna ek 

Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamndaki herhangi birinin 

kamu gücü tarafndan, ihlal edildiği iddiasyla Anayasa Mahkemesine 

başvurabilir. 

… 

(3) Yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemler aleyhine doğrudan 

bireysel başvuru yaplamayacağ gibi Anayasa Mahkemesi kararlar 

ile Anayasann yarg denetimi dşnda braktğ işlemler de bireysel 

başvurunun konusu olamaz.” 

Anlan madde uyarnca bireysel başvurunun incelenebilmesi için 

ihlalin dayanağnn kamu gücü tarafndan tesis edilen işlem, eylem 

- 188 -


veya kamu gücünün ihmali olmas gerekmektedir. Mahkeme özel kişi 

veya gruplarca gerçekleştirildiği ileri sürülen hak ihlallerini incelemekle 

görevli klnmamştr. 1 

6216 sayl Kanun’un 45. maddesinin 1. fkrasnda bireysel başvuruya 

hangi işlemlerin konu olabileceği düzenlenmiştir. Buna göre başvuru, 

Anayasa’da yer alan temel hak ve özgürlüklerden Avrupa İnsan 

Haklar Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu Protokoller 

kapsamndaki herhangi birinin kamu gücü tarafndan ihlalinden dolay 

mağdur olduğunu ileri süren herkes tarafndan yaplabilecektir. 

Maddenin 3. fkrasnda ise bireysel başvuru kapsamnda kalan işlem 

ve kararlar sayma yoluyla belirlenmiştir. 2 Maddeye göre, yasama 

işlemleri ve düzenleyici işlemlere karş doğrudan bireysel başvuru 

yaplamayacağ gibi Anayasa Mahkemesi kararlarna ve Anayasa’nn 

yarg denetimi dşnda braktğ işlemler de bireysel başvurunun 

konusu olamayacaktr. 

Bireysel başvuru, mahkeme kararlarna karş ve yasama işlemleri ile 

düzenleyici işlemler dşnda kalan kamu gücünün tesis ettiği işlemlere 

karş yaplabilecektir. 3 

Aslnda 6216 sayl Kanun tasarnn 49. maddesinin 6. fkras; “Bölümler, 

bireysel başvuru incelemesi srasnda temel hak ihlalinin kanun 

veya kanun hükmünde kararname hükmünden kaynaklandğ 

kanaatine varrlarsa iptali istemiyle Genel Kurula başvururlar.” 

şeklinde olmasna karşn, fkrann TBMM Anayasa Alt Komisyonundaki 

görüşmeler srasnda, Anayasaya aykr olarak yeni bir iptal davas açma 

imkânnn tanndğ, bölümlerde görev yapan üyelerin Genel Kurula 

da katlacaklarndan durumun sakncal bir hal alacağ, itiraz yolu ile 

Anayasaya aykrlğn mahkemelerce ileri sürülebileceği gerekçeleri ile 

düzenleme tasardan çkarlmştr. 

II. BİREYSEL BAŞVURUYA KONU OLAYAMACAK İŞLEMLER 

6216 sayl Kanun’un 3. fkrasnda, üç işlem bireysel başvuru kapsam 

dşnda braklmştr. Bunlar, yasama işlemleri, düzenleyici idari 

işlemler ve Anayasa’nn yarg denetimi dşnda braktğ işlemlerdir. 

Kanun, yasama işlemleri ve düzenleyici idari işlemlere karş doğrudan 

1 İbrahim ÇINAR “ Avrupa İnsan Haklar Mahkemesinin Yarg Yetkisi ve Mağdurluk Statüsü”, Bireysel 

Başvuru İnceleme Usulü ve Kabul Edilebilirlik Kriterleri, Editör Musa SAĞLAM, Şen Matbaa, 2013, 

s.195 

2 Özcan ÖZBEY, Türk Hukukunda Anayasa Mahkemesine Birey Başvuru Hakk, Adalet Yaynevi, 2013, 

s.195 

3 Serap AYDIN, “Türk Hukuk Sisteminde Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru” Makale, Terazi Aylk 

Hukuk Dergisi, Nisan 2013, s. 18 

- 189 -


başvuru yaplamayacağ, Anayasa’nn yarg denetimi dşnda braktğ 

işlemlerin ise bireysel başvuruya konu olmayacağn ifade etmiştir. 

Anlan düzenleme uyarnca yasama işlemleri ve idarenin düzenleyici 

işlemlerine doğrudan bireysel başvuru yaplamaz. Bunun yannda 

yasama işlemin veya düzenleyici idari işlemin kişiye yönelik olarak 

uygulanmas ve bu uygulama neticesinde hak ihlaline sebebiyet verilmesi 

durumunda, ihlalin giderilmesine yönelik olarak bireysel başvurunun 

yaplabileceği ileri sürülmüştür. 4 

Bu tür bir bireysel başvuruda kişi, hak ihlaline neden olan uygulama 

işlemine karş bireysel başvuru yapabilecektir. 5 

Anayasa’da, temel hak ve özgürlüklerinin kamu gücü tarafndan ihlal 

edildiği iddiasyla herkesin Mahkemeye başvurabileceği belirtilmekte ise 

de, 6216 sayl Kanun, Anayasa’daki kamu gücü kavramn daraltarak, 

yasama işlemlerini ve idarenin düzenleyici işlemlerini bireysel başvuru 

kapsam dşnda brakmştr. 6 

Bireysel başvuru, mahkeme kararlarna karş ve yasama işlemleri ile 

düzenleyici işlemler dşnda kalan kamu gücünün tesis ettiği işlemlere 

karş yaplabilecektir. 7 

A. Yasama İşlemleri 

6216 sayl Kanun’un 45. maddesinin 3. fkrasnda, bireysel başvuru 

kapsamnn dşnda braklan ilk işlem olarak yasama işlemlerine yer 

verilmiştir. 8 

Yasama işlemi, yasama organnca tesis edilen sonuç doğurucu irade 

açklamasdr. Daha genel bir ifade ile yasama organnca yaplan bir 

işlem olarak tanmlanabilir. 9 Yasama işlemi, yasama organndan çkan 

tüm işlemleri değil, yasama organnn yasama görev ve yetkileriyle ilgi 

olarak tesis ettiği işlemleri ifade etmektedir. 10 

Yasama organnn kendi iç işleyişine yönelik yönetsel işlemleri ise 

yasama işlemlerinin kapsamna girmemektedir. Bu işlemler özel 

hukuk ve idari işlemler olarak karşmza çkar. Kural, TBMM Genel 

Kurulundan çkan işlemler yasama işlemleri olup, bunun dşnda 

4 ÇINAR, s.195, 

5 Hüseyin EKİNCİ, Musa SAĞLAM, 66 Soruda Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru, Şen Matbaa, 

2012, s.13 

6 Ece GÖZTEPE, “Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru” Panel, Türkiye Barolar Birliği, 2011, s.36 

7 Aydn, s. 18 

8 ÖZBEY, s.195 

9 ÖZBEY, s.195 

10 Kemal GÖZLER, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Basm Yayn Dağtım 2011, s.240 

- 190 -


TBMM Başkanlğnca tesis edilen işlemler yönetsel işlemlerdir. 11 

Yasama işlemleri, kanunlar ve parlamento kararlar olmak üzere 

ikiye ayrlmaktadr. 12 Kanunlar, Resmi Gazete’de “kanun” başlğ 

altnda, parlamento kararlar ise ”TBMM Karar” başlğ altnda 

yaymlanmaktadr. Bu iki işlemi birbirinden ayrmak her zaman bir 

sorun gibi görülse de, Resmi Gazete’deki yaymlanan ismine bakarak 

ayrmak en kolay formül olarak değerlendirilebilir. 13 

Bir diğer ayrm olarak, kanun, yasama organnn düzenleyici, parlamento 

karar ise bireysel nitelikte tesis ettiği işlemlerdir. Yasama organ 

genel olarak norm koyma iradesini kanun, belli bir kişiye yönelik 

somut kararlarn ise parlamento karar şeklinde almaktadr. Bu 

hususa istisna olarak İçtüzük gösterilebilir, zira İçtüzük, norm koyma 

iradesinin oluşmasyla meydana gelen düzenleyici işlem niteliğinde 

olsa da aslnda parlamento karardr. 14 

Özbudun, parlamento kararlarnn olumsuz olarak tanmlanabileceğini 

ifade etmiş ve Türkiye Büyük Millet Meclisinin kanun dşndaki tüm 

işlemlerinin parlamento karar olduğunu belirtmiştir. 15 

Parlamento kararlar, komisyonlarda görüşüldükten sonra Türkiye 

Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunca karara bağlanr. Bu kararlardan 

yaymlanmas zorunlu olanlar Meclis Başkan imzasyla Resmi Gazete’de 

yaymlandktan sonra yürürlüğe girerler. Parlamento kararlar 

Cumhurbaşkannn imzasna sunulmazlar. 16 

Anayasann 148. maddesi uyarnca, yasama işlemlerinden kanunlar, 

kanun hükmünde kararnameler ve anayasa değişiklikleri Anayasa 

Mahkemesinin denetimine açkken, parlamento kararlarndan sadece 

TBMM İçtüzüğü ile milletvekili dokunulmazlğnn kaldrlmas ve 

milletvekilliğinin düşmesine ilişkin kararlar Anayasa Mahkemesinin 

denetimine tabi klnmştr. 17 

Anayasa, yasama işlemlerinin denetiminin soyut ve somut norm 

denetimi ile yaplmasn mümkün klmaktadr. 6216 sayl Kanun’un 45. 

maddesinin 3. fkras uyarnca bireysel başvuru kapsamna bireylerin 

doğrudan bir yasama işlemine karş Anayasa Mahkemesine başvuru 

yapma imkânlar bulunmamaktadr. 

11 ÖZBEY, s.196 

12 AYDIN S., “Türk Hukuk Siteminde Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru” Makale, Terazi Ayl Hukuk 

Dergisi, Nisan 2013, s. 17 

13 GÖZLER, s.242 

14 GÖZLER, s. 243 

15 Ergun ÖZBUDUN, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin, 2005, s.215 

16 Yavuz ATAR, Türk Anayasa Hukuku, Mimoza, 2011, s.181 

17 ÖZBEY, s.198 

- 191 -


Kanun’un, yasama işlemlerine karş bireysel başvuru yolunu kapatmas, 

anayasallğn şüpheli hale getirmektedir. Zira Anayasa’da kamu 

gücü tarafndan temel hak ihlallerine karş bireysel başvuru yapma 

imkân getirilmiştir ve yasama organ da bir kamu gücü olarak faaliyet 

göstermektedir. 18 

Ancak yasama işleminin kişiye uygulanmas neticesinde kişinin temel 

hak ve özgürlüğüne bir müdahale söz konusu ise uygulama işlemine karş 

bireysel başvuru yaplmasna engel bir durum söz konusu değildir. 19 

Anayasa Mahkemesi İkinci Bölümü 2012/30 sayl başvuruya ilişkin 

verdiği kararda şu değerlendirmeyi yapmştr. 20 

“Bir yasama işleminin, temel hak ve özgürlüğün ihlaline neden 

olmas durumunda, bireysel başvuru yoluyla doğrudan yasama 

işlemine değil ancak yasama işleminin uygulanmas mahiyetindeki 

işlem, eylem ve ihmallere karş başvuru yaplabilecektir. Bu şekilde 

bireysel başvuru yolunun kullanlabilmesi için söz konusu işlem, 

eylem ve ihmallere karş varsa başvurulabilecek kanun yollarnn 

da daha öncesinde tüketilmiş olmas gerekmektedir.” 

Burada tartşlmas gereken bir husus ise, Bölümlerin, önüne gelen bir 

bireysel başvuruya konu uyuşmazlkta uygulanan kanun maddesini 

Anayasa’ya aykr görmesi durumunda itiraz yoluyla Genel Kurula 

başvuru yapp yapamayacağdr. 

Bireysel başvurunun kapsamn düzenleyen 6216 sayl Kanun’un 

ilgili maddelerinde bu hususa ilişkin bir açklama bulunmamaktadr. 

Anayasa’nn 152. maddesinde ise “ Bir davaya bakmakta olan mahkeme, 

uygulanacak bir kanun veya kanun hükmünde kararnamenin 

hükümlerini Anayasa’ya aykr görürse veya taraflardan birinin 

ileri sürdüğü aykrlk iddiasnn ciddi olduğu kansna varrsa, 

Anayasa Mahkemesi’nin bu konuda vereceği karara kadar davay 

geri brakr.” hükmüne yer verilmiştir. 

Görüldüğü üzere, madde metninde, başvuru yapacak olan makamn 

“davaya bakmakta olan mahkeme” olduğu belirtilmiş ve kuraln “ 

uygulanacak” olmasn şart koşmuştur. 21 

Anayasa Mahkemesinde yer alan “Bölümler” bireysel başvuruya 

konu olayda uygulanan kanun maddesini başvurunun çözümü için 

uygulamamakta (maddenin temel hak ve özgürlüğü ihlal edici nitelikte 

18 Korkut KANADOĞLU, “Anayasa Şikayeti”, Bireysel Başvuru “Anayasa Şikayeti” Makale, Hukab 

Sempozyum Serisi, Editör Musa SAĞLAM, 2011, s.110 

19 Ebru KARAMAN, Karşlaştırmal Anayasa Yargnda Bireysel Başvuru, Oniki Levha, 2013, s.202 

20 http://www.anayasa.gov.tr/index.phpl=manage_karar&ref=show&action=karar&id=10000358, e.t. 

28/5/2013 

21 ÖZBEY, s.202-203 

- 192 -


olmamasna rağmen olaya uygulanmasnn yanlşlğ nedeniyle ihlalin 

ortaya çkmas durumu hariç), olayda Anayasa’da saylan ve Avrupa 

İnsan Haklar Sözleşmesi’nde bulunan temel hak ve özgürlüklerin ihlal 

edilip edilmediğinin denetimini yapmaktadr. 

Bölümler, Anayasaya aykr görülen maddenin uygulanmasndan dolay 

temel hak ve özgürlüklere yaplan müdahaleye karş bireysel başvuru 

yapldğnda, Anayasa’da yer alan hükümler doğrultusunda kanun 

maddesinin iptali için Anayasa Mahkemesi Genel Kuruluna başvuru 

yapmakszn ihlal karar verebilecektir, buna bir engel bulunmamaktadr. 

Bu açdan bakldğnda, bireysel başvuruda Anayasa’ya aykrlğ görülen 

kanun maddesinin itiraz yoluyla Bölümler tarafndan Genel Kurula 

taşnmasnn mümkün olmadğ gibi buna gerek de duyulmayacağ 

değerlendirilmektedir. 

Diğer bir husus ise Bölümün inceleme yaptğ başvuru dosyasna ilişkin 

kanun maddesini Anayasa’ya aykr olduğu kansna varsa da, bu kanun 

maddesinin iptali için itiraz yoluyla Genel Kurula taşyamayacağ, zira 

Anayasa Mahkemesi üye tam saysnn başkan dahil on yedi olduğu, 

bölümlerin bir başkan ve dört üye olmak üzere beş üyeden oluştuğu, 

Genel Kurul’un ise 6216 sayl Kanun’un 21. maddesi uyarnca bir 

başkan ve on iki üyeden oluşmasnn gerektiği, bu durumda beş üyenin 

ihsas rey durumu nedeniyle Genel Kurul toplantsna katlamayacağ 

veya katlmasnn skntl bir durum oluşturacağ ve sonuç itibaryla 

Genel Kurul’un toplant yeter saysna ulaşamayacağdr. 22 

Ancak Anayasa Mahkemesi geçmişinde bu duruma benzer bir uyuşmazlğ 

yaşamştr. Refah Partisinin kapatlmas davasnn görüşülmesi srasnda 

Ahmet N. SEZER, Güven DİNÇER, Selçuk TÜZÜN, Samia AKBULUT, 

Haşim KILIÇ, Yalçn ACARGÜN, Mustafa BUMİN, Sacit ADALI, Ali 

HÜNER, Lütfi F. TUNCEL ve Fulya KANTARCIOĞLU’ndan oluşan 

Anayasa Mahkemesi, siyasî parti kapatlmas davasna bakan mahkeme 

sfatyla 8.1.1998 gününde, baklmakta olan davada uygulanacak olan 

22.4.1983 günlü, 2820 sayl Siyasî Partiler Kanunu’nun, 3270 sayl 

Yasa ile değişik 103. maddesinin ikinci fkrasn, Anayasa’nn 69. 

maddesine aykr gördüğünden, öncelikle bekletici sorun olarak bu 

konuda Anayasa’nn 152. maddesi ve 2949 sayl Yasa’nn 28. maddesi 

uyarnca bir karar verilmek üzere davann geri braklmasna Haşim 

KILIÇ’n karş oyu ve oyçokluğuyla karar vermiş, 9.1.1998 günlü, 

E:1998/2, K:1.998/1 sayl karar ile de, 2820 sayl Siyasî Partiler 

Kanunu’nun 28.3.1986 günlü, 3270 sayl Yasa ile değiştirilerek 

Anayasa’nn geçici 15. maddesi kapsamndan çkan 103. maddesinin 

ikinci fkrasn iptal etmiştir. 23 

22 ÖZBEY, s.203 

23 http://www.anayasa.gov.tr/index.phpl=manage_karar&ref=show&action=karar&id=2919& 

content=refah%20partisi, e.t. 26/5/2013 

- 193 -


Burada şunu da ifade etmek gerekir ki, Anayasa’nn 152. maddesindeki 

“uygulanacak” kural sorunu hala tartşmaya muhtaç olup, bireysel 

başvuru incelemelerinde uygulanacak kural, kanmzca Anayasa 

hükümleridir ve kanun maddesine yönelik olarak Bölümler itiraz 

yoluyla Genel Kurula başvuru yapamayacaklardr. 

Türkiye Büyük Millet Meclisi, Anayasa Mahkemesinin temel hak ihlâlinin 

kanun veya kanun hükmünde kararname hükmünden kaynaklandğn 

tespit etmesi durumunda Mahkemenin ne şekilde hareket edeceği, nasl 

karar vereceği konusunda düzenleme yapmamştr. Böyle durumlarn 

bireysel başvurularda ortaya çkacağn tahmin etmek çok zor değildir. 

Böyle bir durumda, 6216 sayl Kanun’da bir düzenleme olmamasna 

karşn, kanunun iptali için Bölüm Genel Kurul’a başvuru yapabileceğini 

söylemek yasama organnn amacna ters görünmektedir. 24 

Diğer taraftan 6216 sayl Kanun yürürlüğe girmezden evvel, 

bireysel başvurunun incelenmesinde temel hak ihlalinin kanundan 

kaynaklandğn tespit edilmesi durumunda Bölümlerin, kanunun iptali 

için Genel Kurula başvurma yetkisinin olmas gerektiği, aksi takdirde 

sadece somut ihlali doğuran işleme karş ihlal karar verilmekle yetinilip 

o işlemin dayanağn oluşturan normun yürürlükte kalmas halinde 

ileride ayn iddialarla yeni başvurularn gelmeye devam etme ihtimali 

olacağ da 25 belirtilmiştir. 

Yine ayn belirtmede, anayasaya uygun yorum tekniğiyle Mahkeme 

kanunun muhtemel birkaç yorumundan birisini Anayasaya aykr 

bularak kanunun Anayasaya uygun yorumunun ne olduğunu ortaya 

koymak suretiyle Devlet organlarnn, kanunu bu şekilde uygulamasn 

zorlama yetkisine sahip olabileceği, böylece mahkemenin, kanunu iptal 

etmeksizin Anayasaya aykr uygulamalar sonlandrabilme imkânna 

kavuşmuş olacağ görüşü de ifade edilmiştir. 26 

Ülkemizde bireysel başvuru hakk tannmasnn ardndan Anayasa 

Mahkemesine doğrudan kanun maddelerinin iptali talebiyle başvurular 

yaplmştr. Anayasa Mahkemesi, kanun maddesinin iptali talebini 

içeren 2012/30 sayl başvuru hakknda “konu bakmndan yetkisizlik” 


24 Öykü Didem AYDIN, “Türk Anayasa Yargsnda Yeni Bir Mekanizma: Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel 

Başvuru” Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, Say 4, 2011, s.143 

25 Ali Rza ÇOBAN, Bireysel Başvuru: Türk Anayasa Mahkemesi İçin Ağr İşyükü Sorunu, AİHM VE 

TÜRKİYE II, Anayasa Şikâyeti ve AİHM, Uluslararas Sempozyum, Türkiye Adalet Akademisi Yaynlar, 

Ankara, 2010, s. 210 

26 ÇOBAN, s. 210 

27 http://www.anayasa.gov.tr/index.phpl=manage_karar&ref=show&action=karar&id=10000358, e.t. 

28/5/2013 

11. 30/3/2011 tarih ve 6216 sayl Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yarglama Usulleri Hakknda 

Kanun’un, “Bireysel başvuru hakk” kenar başlkl 45. maddesinin (3) numaral fıkras şöyledir: 

- 194 -


İkinci Bölüm’e yaplan başvuruda, başvurucu, 298 sayl Seçimlerin 

Temel Hükümleri ve Seçmen Kütükleri Hakknda Kanun’un 3. maddesi 

ile 2839 sayl Milletvekili Seçim Kanunu’nun 4. maddelerinde, her ilin 

seçmen saysna baklmakszn bir seçim çevresi kabul edildiğini ve 

her il için önce bir milletvekili çkarma hakknn verildiğini, bu durum 

nedeniyle baz illerde bir milletvekiline düşen seçmen saysnn diğer baz 

illerin yaklaşk dört kat orannda olduğunu, kendisinin büyükşehirde 

yaşadğ için oyunun ağrlğnn en az dörtte bir orannda zayfladğn, 

bu yolla seçme hakkna seçim öncesinde müdahale edildiğini, nitekim 

11/6/2011 tarihinde yaplan milletvekili genel seçiminde her il için önce 

bir milletvekili verildikten sonra dağlmn yapldğn belirterek 298 

“Yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemler aleyhine doğrudan bireysel başvuru yaplamayacağ 

gibi Anayasa Mahkemesi kararlar ile Anayasann yarg denetimi dşnda braktığ işlemler de 

bireysel başvurunun konusu olamaz.” 

12. 6216 sayl Kanun’un, “Bireysel başvuru hakkna sahip olanlar” kenar başlkl 46. maddesinin (1) 

numaral fıkras şöyledir: 

“Bireysel başvuru ancak ihlale yol açtığ ileri sürülen işlem, eylem ya da ihmal nedeniyle güncel 

ve kişisel bir hakk doğrudan etkilenenler tarafından yaplabilir.” 

13. Anayasa’nn 148. maddesinin üçüncü ve 6216 sayl Kanun’un 45. maddesinin (1) numaral 

fıkralar uyarnca, Anayasa’da güvence altına alnmş temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa 

İnsan Haklar Sözleşmesi ve buna ek Türkiye’nin taraf olduğu protokoller kapsamndaki herhangi 

birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiğini iddia eden medeni haklara sahip bütün gerçek ve 

tüzel kişilere Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru ehliyeti tannmştır. 

14. 6216 sayl Kanun’un 45. maddesinin (3) numaral fıkrasnda ise yasama işlemleri ile düzenleyici 

idari işlemlerin doğrudan bireysel başvuru konusu yaplamayacağ açkça düzenlenmektedir. 

15. Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunca çkarlan kanunlar ve alnan meclis kararlar 

yasama işlemlerini oluşturmaktadr. Kanun, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu tarafından 

Anayasa’da belirlenen usullere uyulmak suretiyle yaplan, Cumhurbaşkannca Resmî Gazete’de 

yaymlanan ve meclis kararlar dşnda kalan işlemlerdir. Meclis karar ise Türkiye Büyük Millet 

Meclisinin, yapsna ve iç işleyişine yönelik veya yürütme ve yarg organlaryla olan ilişkilerine dair 

kanun dşnda yaptığ işlemlerdir. 

16. Bireysel başvuru yolu, bireylerin maruz kaldğ temel hak ihlallerinin tespitini yapan ve tespit 

edilen ihlalin ortadan kaldrlmas için etkin araçlar içeren anayasal bir güvencedir. Bu güvence 

kapsamnda, bireylere doğrudan yasama işleminin iptalini isteme yetkisi tannmamştır. 

17. Bu nedenle Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yolu, kamusal bir düzenlemenin soyut 

biçimde Anayasa’ya aykrlğnn ileri sürülmesini sağlayan bir yol olarak kabul edilemez. 

18. Bir yasama işleminin, temel hak ve özgürlüğün ihlaline neden olmas durumunda, bireysel başvuru 

yoluyla doğrudan yasama işlemine değil ancak yasama işleminin uygulanmas mahiyetindeki 

işlem, eylem ve ihmallere karş başvuru yaplabilecektir. Bu şekilde bireysel başvuru yolunun 

kullanlabilmesi için söz konusu işlem, eylem ve ihmallere karş varsa başvurulabilecek kanun 

yollarnn da daha öncesinde tüketilmiş olmas gerekmektedir. 

19. Başvuru dilekçesinde, 298 sayl Kanun’un 3. maddesi ile 2839 sayl Kanun’un 4. maddesinin 

Anayasa’ya aykr olduğu gerekçesiyle iptali gerektiği iddia edilmiştir. Bireysel başvuru kapsamnda, 

bir yasama işleminin doğrudan ve soyut olarak Anayasa’ya aykr olduğu iddiasyla Anayasa 

Mahkemesine başvuru yaplamaz. 

20. Açklanan nedenlerle, doğrudan ve soyut olarak yasama işlemlerinin iptali talebini içerdiği 

anlaşlan başvurunun “konu bakmndan yetkisizlik” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar 

verilmesi gerekir. 

V. HÜKÜM 

Başvurunun, “konu bakmndan yetkisizlik” nedeniyle KABUL EDİLEMEZ OLDUĞUNA, yarglama 

giderlerinin başvurucu üzerinde braklmasna, 5/3/2013 tarihinde OY BİRLİĞİYLE karar verildi. 

- 195 -


sayl Kanun’un 3. maddesi ile 2839 sayl Kanun’un 4. maddesinin 

Anayasa’nn Başlangç bölümüne, 2, 5, 10, 12, 14 ve 67. maddelerine 

aykr olduğunu ve iptali gerektiğini ileri sürmüştür. 

Bölüm yaptğ incelemede, 6216 sayl Kanun’un 45. maddesinin 3. 

fkrasnda yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemlerin doğrudan 

bireysel başvuru konusu yaplamayacağn, bireysel başvuru yolunun 

bireylerin maruz kaldğ temel hak ihlallerinin tespitini yapan ve tespit 

edilen ihlalin ortadan kaldrlmas için etkin araçlar içeren anayasal bir 

güvence olduğunu, bireysel başvuru yoluyla kamusal bir düzenlemenin 

soyut biçimde Anayasa’ya aykrlğnn ileri sürülmesinin mümkün 

olmadğ belirtmiştir. 

Bölüm, bir yasama işleminin, temel hak ve özgürlüğün ihlaline neden 

olmas durumunda, bireysel başvuru yoluyla doğrudan yasama işlemine 

değil ancak yasama işleminin uygulanmas mahiyetindeki işlem, eylem 

ve ihmallere karş başvurunun yaplabileceğini, bu şekilde bireysel 

başvuru yolunun kullanlabilmesi için söz konusu işlem, eylem ve 

ihmallere karş varsa başvurulabilecek kanun yollarnn da daha 

öncesinde tüketilmiş olmasnn gerektiğini, başvurunun ise doğrudan 

ve soyut olarak yasama işlemlerinin iptali talebini içerdiğinden “konu 

bakmndan yetkisizlik” nedeniyle başvurunun reddinin gerektiğine 

karar vermiştir. 

Uluslaras hukuka bakldğnda örneğin Almanya, Avusturya, Rusya 

Federasyonu, Azerbaycan ve Güney Kore gibi ülkelerde baz şartlar 

altnda yasama işlemlerine karş bireysel başvuru yaplabilmektedir. 28 

Alman Anayasa Mahkemesine yaplan bir başvuruda, kanunda yer 

alan “Başka insanlarn yaşamn korumak amacyla, teröristlerin 

uçakta rehin aldğ masum insanlarn yaşamna son verilebileceği” 

ibaresinden dolay başvuru yaplmş, başvurucular, söz konusu kanunun 

yürürlüğe girmesiyle kendilerinin her an doğrudan ve güncel bir 

müdahaleye maruz kalabileceklerini öne sürmüşlerdir. Alman Anayasa 

Mahkemesi “başvurucularn, özel ve mesleki nedenlerle sk sk uçak 

yolculuğu yaptklarn inandrc bir biçimde açkladklarn, bu 

nedenle dava konusu kanun kuralnn, başvurucularn kendilerine ve 

temel haklarna güncel bir müdahale oluşturmas hususunda yeterli 

bir olaslğn bulunduğu ve dava konusu kuraln uygulanmas halinde, 

uçakta bulunan masum insanlarn da buna kurban gidebileceği, 

başvuruculardan, dava konusu kuraln kurban olacaklar aşamay 

beklemelerinin istenemeyeceği” gerekçelerine yer vererek anlan 

başvuruyu incelemeye almştr. 29 

28 ÖZBEY, s.207-209 

29 Fazl SAĞLAM, “Anayasa Şikâyetini Bekleyen Sorunlar”, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru 

- 196 -


Avusturya’da ise kanunlarn Anayasaya aykrlğ sorununun gündeme 

getirilmesinde farkl yöntemler bulunmaktadr. En yaygn uygulanan 

yöntem Anayasa Mahkemesinin re’sen başlattğ incelemedir. Anayasa 

Mahkemesi bir Anayasa şikâyeti üzerine, incelemekte olduğu olaya 

dayanak olan yasa maddesinin Anayasaya aykr olabileceği zannna 

kaplrsa söz konusu kanun maddesinin Anayasaya uygunluğunu re’sen 

denetleyebilmektedir. Bunun dşnda, Anayasa Mahkemesine başvuru 

yetkisi belirli devlet organlarna ve yasal düzenlemelerden doğrudan 

etkilenen kişilere tannmştr. 30 

İspanya’da ise ülkemizde olduğu gibi kanuna karş doğrudan bireysel 

başvuru (amparo) yapma olanağ kişilere tannmamştr. 31 

B. Düzenleyici İdari İşlemler 

6216 sayl Kanun’un 45. maddesinin 3. fkras uyarnca, düzenleyici 

idari işlemlere karş da doğrudan bireysel başvuru yaplamayacaktr. 

İdarenin işlem ve eylemlerinin hukuka uygunluğunu sağlamak için 

yargsal denetim ve yarg dş denetim olmak üzere iki tür denetim 

şekli vardr. Yarg dş denetim kendi içerisinde üçe ayrlmakta olup, 

bunlar idari denetim (hiyerarşi, idari vesayet ve kamu denetçiliği), 

siyasal denetim ve kamuoyu denetimidir. 32 

İdarenin işlem ve eylemlerinden dolay menfaati ihlal edilen kimse 

tarafndan işlemin iptali veya uğranlan zararn tazmini istemiyle açlan 

davada, işlem ve eylemin yargsal denetimi yaplmaktadr. 

Bireysel idari işlemler belli kişilerin üzerinde hukuki sonuç doğuran, 

değiştiren veya kaldran işlemlerdir. İşleme muhatap olan kişi işlem tesis 

edilirken bellidir ve bu kişinin menfaati işlem nedeniyle etkilenmektedir. 

Atama, nakil, emekliye sevk, para cezas gibi işlemler bireysel idari 

işlemlere örnek oluştururlar. 33 

Düzenleme, kural koyma ile eş değer olup, bir işlemin kural niteliğinde 

olup olmadğ belirlenirken, anlan işlemin kim veya hangi kurum 

tarafndan yapldğndan ziyade, işlemin içeriği ve doğurduğu hukuki 

sonuçlar dikkate alnmaldr. Bu ayrma göre genel düzenleyici işlemler 

genel, soyut ve nesnel durumlar belirlemektedir. 34 Düzenleyici idari 

işlemler genele veya belli bir topluluğa ilişin kural koyan, kaldran ya 

da değiştiren işlemlerdir. 35 

(Anayasa Şikâyeti/Anlam, Kapsam ve Olas Sorunlar), Türkiye Barolar Birliği 2011, s.29,30 

30 Gerhart HOLZİNGER, “Avusturya Anayasa Hukukunda Anayasa Şikayeti ve Bireysel Başvuru” Anayasa 

Yargs, 2009, s.68 

31 María Emilia Casas BAAMONDE, “Amparo Başvurusu”, Anayasa Yargs, 2009, s.103 

32 ÖZBEY, s.210 

33 ÖZBEY, s.211 

34 İl Han ÖZAY, Gün Işğnda Yönetim, Filiz Kitapevi, 2004, s.426 

35 AYDIN S., s 17 

- 197 -


Bir idari işleme karş kişi ismen değil de unvan, snf, görevi nedeniyle 

muhatap oluyorsa, bu tür işlemler düzenleyici işlem niteliğindedirler. 36 

Düzenleyici işlemler nitelik olarak uygulanmakla tükenmezler ve 

uygulanmalaryla birlikte ayn nitelikte sonuç doğururlar. 37 Kapsayc 

nitelik taşr ve genele ilişkindirler. İdare organlarnca tesis olunan tüzük, 

yönetmelik, yönerge, genelge, sirküler, tebliğ, genel emir düzenleyici 

idari işlemlere örnektirler. 

Düzenleyici idari işlemlere karş idari dava açlmak suretiyle hukuk 

aykr iseler iptal edilmelerini sağlama imkân tannmş iken, diğer 

koşullarn da bir araya gelmesiyle birlikte anlan düzenleyici işleme 

karş bireysel başvuru yolunun doğrudan kullanlmamas kendi içinde 

bir çelişki olarak ortaya çkmaktadr. 38 

Ancak şunu da belirtmek gerekir ki, menfaati ihlal olan kişi tarafndan 

düzenleyici işlemin iptali istemiyle açlan dava sonucunda düzenleyici 

işlem iptal edilmese de, belirtilen düzenleyici işlem sonuç itibaryla 

kişinin temel hak ve özgürlüğünü ihlal eder nitelikte ise ihlalin giderilmesi 

için düzenleyici idari işlemin iptali talebini içermeksizin, işlemden dolay 

uğranlan hak ihlalinin giderilmesi talebiyle Anayasa Mahkemesine 

bireysel başvuru yapma imkânnn da açk olduğu kanaatindeyiz. 

Düzenleyici idari işleme karş bireysel başvurunun yaplamayacağ hal 

Kanunda belirtilmiştir. Bu hal, işleme karş doğrudan (soyut) başvuru 

yaplamayacağdr. 39 

Düzenleyici idari işlemler açsndan bunlarn öncelikle bir idari 

işlemle bireylere uygulanmas üzerine işleme karş açlan davada idari 

yargnn işlem hakknda verdiği karardan sonra yine bireysel başvuru 

yaplabileceği düşünülebilirse de, öyle baz düzenleyici işlemler olabilir 

ki, bunlar doğrudan doğruya kişi üzerinde sonuçlarn doğurabilirler. 

Ama 6216 sayl Kanun ile bu türden işlemlere karş doğrudan bireysel 

başvuru yolu kapatlmştr. 40 

İdari yarg uygulamasnda, 2577 sayl İdari Yarglama Usulü Kanunu’nun 

7. maddesinin 4. fkras uyarnca bireysel işlemin yannda dayanağ 

olan düzenleyici işleme karş birlikte dava açlabilmektedir. Böyle 

bir dava sonucunda verilecek kararn ardndan bireysel işlem, 

dayanağ olan düzenleyici idari işlem ile birlikte, temel hak ve hürriyet 

ihlaline neden olduklarndan bahisle bireysel başvurunun konusunu 

oluşturabilmelidir. 41 

36 Kemal GÖZLER, İdare Hukuku Cilt I, Ekin Kitapevi, 2003, s. 560 

37 ÖZAY, s, 427 

38 ÖZBEY, s.213 

39 ÖZBEY, s.214 

40 GÖZTEPE, s.36 

41 Tacettin ŞİMŞEK, “İdari Yarg Açsndan Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Hakk” Tebliği, 

- 198 -


Düzenleyici idari işlemin kişiye uygulanmas neticesinde kişinin temel 

hak ve özgürlüğüne bir müdahale söz konusu ise uygulama işlemine 

karş bireysel başvuru yaplmasna engel bir durum bulunmamaktadr. 42 

İspanya’daki amparo başvurusu, kanun niteliği taşmayan işlemlere 

karş yaplabilmektedir. İspanya düzenlemesinde kanunlara karş 

bireysel başvuru yapma imkân tannmamştr. Bunun yannda 

kanunlarn uygulama işlemleri, uygulanmamas (eylemsizlik/ihmal) veya 

kamu gücünün eylemleri amparo başvurusu kapsamna girmektedir. 

Parlamento ve Özerk Bölgeler’deki yasama organlarnca oluşturulan 

ve kanun niteliği taşmayan kararlara karş da amparo yolu açktr. 43 

Avusturya’da bir düzenleyici işlemin kanunlara aykr olmas nedeniyle 

doğrudan zarar gördüğünü iddia eden kişiler, düzenleyici işleme 

karş Anayasa Mahkemesine başvurabilirler. Bunun için, söz konusu 

düzenleyici işlemin bir mahkeme kararna veya bir idari işleme gerek 

duyulmakszn doğrudan doğruya kişiler üzerinde hukuki sonuç 

doğurmas şarttr. 44 

C. Anayasa’nn Yarg Denetimi Dşnda Braktğ İşlemler 


kapsam dşndaki son işlem Anayasa’nn yarg denetimi dşnda 

braktğ işlemlerdir. 

Hukuk devletinin en önemli ve ayrt edeci özelliği, kamu gücünün yaptğ 

her türlü işlem ve eylemine karş yarg yoluna başvurulabilmesidir. 

Yarg organlarnca, insan haklar öne çkarlarak verilen kararlar, hak 

ihlallerini giderecek ve hukuk devleti standardn daha üst noktaya 

taşyacaktr. 45 

1982 Anayasa’nn 125. maddesinde, idarenin her türlü eylem ve 

işlemlerine karş yarg yolunun açk olduğu ifade edildikten sonra 

devam eden fkralarnda ve Anayasa’nn diğer baz maddelerinde çeşitli 

snrlamalar getirmiştir. Bunlar; 

- Cumhurbaşkannn tek başna yaptğ işlemler, resen imzaladğ 

kararlar ve emirler, 

- Yüksek Askeri Şura’nn terfi işlemleri ile kadrosuzluk nedeniyle 

emekliye ayrma hariç her türlü ilişik kesme kararlar, 

- Spor federasyonlarnn spor faaliyetlerinin yönetimine ve disiplinine 

ilişkin tahkim kararlar, 

“Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru” Panel, Türkiye Barolar Birliği, 2011, s.136 

42 KARAMAN, s.202 

43 BAAMONDE, a.g.e, s.103 

44 HOLZİNGER, s.75 

45 ÖZBEY, s.215 

- 199 -


- Hakimler ve Savclar Yüksek Kurulunun meslekten çkarma cezas 

hariç aldğ diğer kararlar, 

Anlan işlem ve kararlara karş Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru 

yolu kapaldr. 46 

Anayasa’nn 79. maddesinde, Yüksek Seçim Kurulunun kararlar 

aleyhine başka bir merciye başvurulamayacağ kural altna alnmş 

bulunmaktadr. Ancak, YSK seçimle ilgili bütün konular karara 

bağlamak için yetkilendirilmiş olup, seçme ve seçilme hakk ile siyasi 

partilerin varlklarn sürdürmelerinde hayati bir öneme sahiptir. Bu 

kurumun kararlarnn bireysel başvuru kapsam dşnda braklmas 

seçme ve seçilme haklaryla ilgili kamu gücü işlemlerinin temel hak 

ve özgürlüklere uygunluk bakmndan denetlenememesi sonucunu 

doğurmuştur. 47 

Anayasa Mahkemesi, Spor Genel Müdürlüğü Tahkim Kurulu kararna 

karş yaplan 2012/620 sayl bireysel başvuru hakknda “konu 

bakmndan yetkisizlik” karar vermiştir. 48 

46 ÖZBEY, s.219 

47 Ece GÖZTEPE, “Türkiye’de Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Hakknn (Anayasa Şikayeti) 6216 

Sayl Kanun Kapsamnda Değerlendirilmesi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2011, s. 28 

48 http://www.anayasa.gov.tr/index.phpl=manage_karar&ref=show&action=karar&id=10000323&co 

ntent=tahkim, e.t. 20/5/2013 

14. Anayasa’nn 148. maddesinin üçüncü fıkras şöyledir: 

“Herkes, Anayasada güvence altına alnmş temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Haklar 

Sözleşmesi kapsamndaki herhangi birinin kamu gücü tarafından, ihlal edildiği iddiasyla Anayasa 

Mahkemesine başvurabilir. Başvuruda bulunabilmek için olağan kanun yollarnn tüketilmiş 

olmas şarttır.” 

15. 30/3/2011 tarih ve 6216 sayl Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yarglama Usulleri Hakknda 

Kanun’un “Bireysel başvuru hakk” kenar başlkl 45. maddesinin (3) numaral fıkras şöyledir: 

“(3) Yasama işlemleri ile düzenleyici idari işlemler aleyhine doğrudan bireysel başvuru 

yaplamayacağ gibi Anayasa Mahkemesi kararlar ile Anayasann yarg denetimi dşnda braktığ 

işlemler de bireysel başvurunun konusu olamaz.” 

16. Anayasa’nn “Hak arama hürriyeti” kenar başlkl 36. maddesi şöyledir: 

“Herkes, meşrû vasta ve yollardan faydalanmak suretiyle yarg mercileri önünde davac veya 

daval olarak iddia ve savunma (Değişik ibare: 3.10.2001-4709/14 md.) ile adil yarglanma 

hakkna sahiptir. 

Hiçbir mahkeme, görev ve yetkisi içindeki davaya bakmaktan kaçnamaz.” 

17. Anayasa’nn “Sporun geliştirilmesi ve tahkim” kenar başlkl 59. maddesinin üçüncü fıkras şöyledir: 

“Spor federasyonlarnn spor faaliyetlerinin yönetimine ve disiplinine ilişkin kararlarna karş 

ancak zorunlu tahkim yoluna başvurulabilir. Tahkim kurulu kararlar kesin olup bu kararlara karş 

hiçbir yarg merciine başvurulamaz.” 

18. Anayasa’nn hak arama özgürlüğüne ilişkin 36. maddesiyle güvence altına alnan dava yoluyla hak 

arama özgürlüğü, bir temel hak niteliği taşmasnn ötesinde, diğer temel hak ve özgürlüklerden 

gereken şekilde yararlanlmasn ve bunlarn korunmasn sağlayan en etkili güvencelerden birini 

oluşturmaktadr. Kişinin uğradğ bir hakszlğa veya zarara karş kendisini savunabilmesinin ya 

da maruz kaldğ haksz bir uygulama veya işleme karş hakllğn ileri sürüp kantlayabilmesinin, 

zararn giderebilmesinin en etkili ve güvenceli yolu, yarg mercileri önünde dava hakkn 

kullanabilmesidir. Kişilere yarg mercileri önünde dava hakk tannmas adil yarglamann ön 

koşulunu oluşturur. Öte yandan, Anayasa’nn 125. maddesinde belirtilen idarenin her türlü eylem 

- 200 -


İkinci Bölüm’e yaplan başvuruda, başvurucu, Spor Genel Müdürlüğü 

Merkez Ceza Kurulunca kendisine verilen “üç ay hak mahrumiyeti” 

cezasna karş Spor Genel Müdürlüğü Tahkim Kurulu’na başvuruda 

bulunduğunu ancak sonuç alamadğn, Tahkim Kurulunun bağmsz 

ve tarafsz olmadğn, kendisine yöneltilen suçlamann niteliğinden 

haberdar olmadğn, göstermiş olduğu tanklarnn beyanlarnn 

dikkate alnmadğn, tahkim kurulu kararna karş itiraz yolunun 

bulunmadğn belirterek Anayasa’nn 36. maddesinde tanmlanan 

haklarnn ihlal edildiğini ileri sürmüştür. 

Bölüm yaptğ incelemede, 6216 sayl Kanun’un 45. maddesinin 3. 

fkrasnda Anayasa’nn yarg denetimi dşnda braktğ işlemlerin 

bireysel başvurunun konusu olamayacağnn hükme bağlandğ, 

yine Anayasa’nn 59. maddesinde spor tahkim kurulu kararlarnn 

kesin olduğu ve hiçbir yarg mercine başvurulamayacağ kuralna 

yer verildiği gerekçesini dile getirmiş ve sonuç itibaryla Tahkim 

Kurulu tarafndan verilen disiplin cezasna ilişkin başvurunun “konu 

bakmndan yetkisizlik” nedeniyle reddine karar vermiştir. 

Bir diğer örnek kararda; Anayasa Mahkemesi Birinci Bölümüne yaplan 

2013/1581 sayl başvuruda, başvurucu, idari yargda görülmekte 

olan bir davada görev alan hâkimler hakknda yaptğ şikâyetin işleme 

konulmamas ve bu karar aleyhine yaptğ itirazlarnn Hâkimler ve 

Savclar Yüksek Kurulu tarafndan reddedilmesi nedeniyle anayasal 

haklarnn ihlal edildiğini ileri sürmüştür. 49 

ve işlemine karş yarg yolunun açk olmas ilkesine göre, idari işlemlere karş yarg yolu, Anayasa’da 

belirtilen kimi ayrk durumlar dşnda yasalarla snrlandrlamaz (Anayasa Mahkemesinin 

2/6/2011 tarihli ve E.2008/88, K.2011/85 sayl karar). 

19. Anayasa koyucu, 17/3/2011 tarihli ve 6214 sayl Türkiye Cumhuriyeti Anayasasnda 

Değişiklik Yaplmas Hakknda Kanun’la Anayasa’nn 59. maddesinde değişikliğe giderek spor 

federasyonlarnn spor faaliyetlerinin yönetimine ve disiplinine ilişkin kararlarna karş ancak 

zorunlu tahkim yoluna başvurulabileceğini, tahkim kurulu kararlarnn kesin olduğunu ve bu 

kararlara karş hiçbir yarg merciine başvurulamayacağn hüküm altına almştır. 

20. 6216 sayl Kanun’un 45. maddesinin (3) numaral fıkrasnda Anayasa’nn yarg denetimi 

dşnda braktığ işlemlerin bireysel başvurunun konusu olamayacağ hükme bağlanmştır. 

Anayasa’nn 59. maddesinde spor tahkim kurulu kararlarnn kesin olduğu ve hiçbir yarg merciine 

başvurulamayacağ hükmüne yer verilmiştir. 

21. Başvuru, Tahkim Kurulu tarafından verilen disiplin cezasna ilişkindir. 6216 sayl Kanun’un 45. 

maddesinin (3) numaral fıkras uyarnca bu konuda bireysel başvuruda bulunulamaz. 

22. Açklanan nedenlerle, Anayasa ile yarg yolu kapatılan Tahkim Kurulu’nun verdiği disiplin 

cezasna yönelik başvurunun, diğer kabul edilebilirlik şartlar yönünden incelenmeksizin “konu 

bakmndan yetkisizlik” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir. 

V. HÜKÜM 




ntent=savc%FDlar%20y%FCksek, e.t. 28/5/2013 

1. 6216 sayl Kanun’un 45. maddesinin (3) numaral fıkras gereğince, Anayasa’nn yarg denetimi 

dşnda braktığ işlemler bireysel başvuru konusu olamazlar. Anayasa’nn 159. maddesinin 

- 201 -


Birinci Bölüm yaptğ incelemede, olayda başvurucu tarafndan, idare 

mahkemesi hâkimleri hakknda yaptğ şikâyetin işleme konulmamas 

karar ve bu karara karş itiraznn Hâkimler ve Savclar Yüksek Kurulu 

tarafndan reddi işlemi aleyhine bireysel başvuruda bulunulduğu, 

Anayasa’nn 159. maddesinin onuncu fkras ile Hâkimler ve Savclar 

Yüksek Kurulu’nun meslekten çkarma cezas dşndaki kararlarnn 

yarg denetimi dşnda brakldğn, dolaysyla başvuru konusu işlemin, 

Anayasa’nn yarg denetimi dşnda braktğ işlemlerden olduğu ve 

bu sebeple başvurunun “konu bakmndan yetkisizlik” nedeniyle 

reddedilmesi gerektiği sonucuna varmştr. 

III. BİREYSEL BAŞVURUYA KONU OLAMAYACAK KARARLAR 


kapsam dşnda kaldğ belirtilen kararlar Anayasa Mahkemesi 

kararlardr. 

Anayasa Mahkemesi kararlarnn nelerden ibaret olduğuna bakldğnda; 

- İtiraz veya iptal yoluyla gelen başvurular üzerine aldğ kararlar, 

- Bireysel başvurular üzerine aldğ kararlar, 

- Siyasi Partilerin kapatlmas, Devlet Yardmndan yoksun braklmas, 

ihtar edilmeleri, dağlma durumlarnn tespiti istemleri üzerine 

aldğ kararlar, 

- Siyasi partilerin mali denetimleri üzerine aldğ kararlar, 

- Milletvekillerinin yasama dokunulmazlklarnn kaldrlmas, 

milletvekilliklerinin düşürülmesi, milletvekili olmayan bakanlarn 

dokunulmazlklarnn kaldrlmas kararlarna ilişkin iptal istemleri 

üzerine aldğ kararlar, 

- Anayasa Mahkemesine ve Uyuşmazlk Mahkemesine başkan ve 

başkan vekili seçmeye ilişkin aldğ kararlar, 50 

onuncu fıkras ile de HSYK’nn meslekten çkarma cezas dşndaki kararlar yarg denetimi dşnda 

braklmştır. 

2. Başvuru konusu olayda başvurucu, idare mahkemesi hâkimleri hakknda yaptığ şikâyetin işleme 

konulmamas karar ve bu karara karş itiraznn HSYK tarafından reddi işlemi aleyhine bireysel 

başvuruda bulunmuştur. Anayasa’nn 159. maddesinin onuncu fıkras gereğince HSYK’nn bu 

karar aleyhine yarg mercilerine başvurulmas mümkün değildir. Dolaysyla başvuru konusu 

işlem, Anayasa’nn yarg denetimi dşnda braktığ işlemlerden olduğundan bireysel başvuruya 

konu olamaz. 

3. Açklanan nedenlerle, Anayasa’nn yarg denetimi dşnda braktığ bir işleme karş yapldğ 

anlaşldğndan başvurunun, diğer kabul edilebilirlik koşullar yönünden incelenmeksizin “konu 

bakmndan yetkisizlik” nedeniyle kabul edilemez olduğuna karar verilmesi gerekir. 

V. HÜKÜM 



50 ÖZBEY, s.220 

- 202 -


6216 sayl Kanun’un 46. maddesinin 3. fkras uyarnca, Anayasa 

Mahkemesinin yukarda saylan kararlarna karş bireysel başvuru 

yapma olanağ bulunmamaktadr. Anayasa Mahkemesinin yaptğ 

denetimin türüne baklmakszn aldğ tüm kararlar, ister Yüce Divana 

isterse siyasi partilerin anayasallk veya malî denetimlerine ilişkin 

olsun, bireysel başvuruya konu yaplmas mümkün değildir. 51 Bu 

kapsamda Anayasa Mahkemesi İçtüzüğü de hem Anayasa Mahkemesi 

Genel Kurulu tarafndan kabul edildiği için hem de genel düzenleyici 

işlem niteliğinde olduğu için doğrudan bireysel başvuruya konu 

edilemeyecektir. 52 

Anayasa Mahkemesi itiraz veya iptal yoluyla baktğ bir davay karara 

bağlarken hem temel hak ve özgürlükler hem de anayasa yargs 

yönlerinden inceleyip Anayasaya aykr görmediği bir durumla ilgili 

olarak daha sonra bireysel başvuru yapldğnda, Mahkemenin saygnlğ 

için kararlarnda istikrar gözetmesi anlaşlabilir ise de adaletin tesisi 

daha önemli boyuttadr. 53 

Anayasa Mahkemesi kararlarnn bireysel başvuru kapsamnda şikâyete 

tabi olmadğna ilişkin düzenlemeler Almanya ve Azerbaycan’da da 

yer almaktadr. 54 

6216 sayl Kanun’un 45. maddesinin 3. fkras yalnzca Anayasa 

Mahkemesi kararlarn açkça bireysel başvuru yolu dşnda tutmuş 

olup, adli, idari ve askeri yargnn tüm kesinleşmiş kararlarna karş 

ise bireysel başvuru yolu açktr. 55 

SONUÇ 

Ülkemizde bireysel başvuru sistemine, Anayasa’da değişiklik öngören 

5982 sayl Kanun’un 12 Eylül 2010 tarihli halk oylamasyla kabul 

edilmesinin ardndan geçilmiş, 23 Eylül 2012 tarihinden itibaren 

işlerlik kazanmaya başlamştr. 

Yaplan değişiklik ile herkes, Anayasa’da güvence altna alnmş 

temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi 

kapsamndaki herhangi birinin kamu gücü tarafndan ihlal edildiği 

iddiasyla Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru yapma imkânna 

erişmiştir. 

Anayasa değişikliğinin ardndan bireysel başvurunun işlerlik 

51 EKİNCİ, SAĞLAM, s.14 

52 ÇINAR, a.g.e.,s.197 

53 ÖZBEY, s.224 

54 ÖZBEY, s.226 

55 Selin ESEN, “Türkiye’de Anayasa Şikayeti” Tebliği, “Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru” Panel, 

Türkiye Barolar Birliği, 2011, s. 51 

- 203 -


kazanabilmesi için 2949 sayl Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve 

Yarglama Usulleri Hakknda Kanun yürürlükten kaldrlarak yerine 

6216 sayl Kanun kabul edilmiştir. 

6216 sayl Kanun’un 45 ila 51. maddelerinde bireysel başvuru 

düzenlenmiş olup, kapsam olarak Anayasa’da yer almayan Türkiye’nin 

taraf olduğu protokollerdeki haklar da kapsam dâhiline alnmştr. 

Bunun yannda baz işlemler ile Anayasa Mahkemesi kararlar bireysel 

başvuru kapsam dşnda braklmştr. 6216 sayl Kanun’un 45. 

maddesinin 3. fkras uyarnca, yasama işlemleri ve düzenleyici 

işlemlere karş doğrudan bireysel başvuru yaplamayacağ gibi Anayasa 

Mahkemesi kararlarna ve Anayasa’nn yarg denetimi dşnda braktğ 

işlemler de bireysel başvurunun konusu olamayacaktr. 

Çalşmada da ele aldğ gibi ülkelerin kabul ettiği bireysel başvuru 

sistemlerinde birbirinden farkl uygulamalar olup, konu bakmndan 

da kapsamda farkllklara yer verilmiştir. 

Türkiye uygulamasnda kanunlara ve düzenleyici idari işlemlere 

doğrudan başvuru yaplamayacağnn düzenlenmesi bireysel başvurunun 

mantğna çok da aykr bir durum değildir. Yasama veya düzenleyici 

işlemlerden dolay temel hak veya özgürlüğüne müdahale olunan 

kişi, anlan düzenlemelerin uygulama işlemine karş bireysel başvuru 

yapabilecektir. 

Anayasa Mahkemesi kararlarna karş da bireysel başvuru yolu 

açk değildir. Bireysel başvurular hakknda Anayasa Mahkemesinin 

bünyesinde kurulan bölümler ve komisyonlar karar vermeye yetkilidirler. 

Bölümler ve komisyonlar ise Anayasa Mahkemesi üyelerinden oluşmakta 

olup, Mahkemenin verdiği diğer kararlara karş bireysel başvuru 

yolunun açk olmas durumunda bir ksr döngünün karşmza çkmş 

olacağ muhakkakt. 

Bunlarn ötesinde ise Anayasa’nn yarg denetimi dşnda braktğ 

işlemlere karş bireysel başvuru yolunun kapal olmas, anlan işlemlere 

karş zaten dava açamayanlarn bir de bireysel başvuru yolunu 

kapatmştr. Bu kişiler için belki de bir çkş yolu, tek hak arama 

merci niteliğine bürünebilecek olan Anayasa Mahkemesi yaplan kanuni 

düzenleme ile çok önemli bir görevi ifa edecekken oyun dş kalmştr. 

Bu snrlamalara rağmen ülkemiz açsndan bir hukuk milad olarak 

kabul edilmesi gereken bireysel başvuruda Anayasa Mahkemesinin 

üstleneceği görev ve vereceği içtihat niteliğindeki kararlar ile öncelikle 

yerel mahkemelerin ve sonrasnda yasama ve yürütme organnn insan 

haklar konusunda farkndalğn artracağ, böylece Türkiye’nin insan 

- 204 -


haklar alannda yakaladğ kötü şöhretten kurtulma yolunda büyük 

bir mesafe kat edeceği kanaatindeyiz. 

 

KAYNAKÇA 

Ali Rza ÇOBAN, Bireysel Başvuru: Türk Anayasa Mahkemesi İçin 

Ağr İşyükü Sorunu, AİHM VE TÜRKİYE II, Anayasa Şikâyeti ve AİHM, 

Uluslararas Sempozyum, Türkiye Adalet Akademisi Yaynlar, Ankara, 

2010 

Ece GÖZTEPE, “Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru” Panel, 

Türkiye Barolar Birliği, 2011 

Ece GÖZTEPE, “Türkiye’de Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru 

Hakknn (Anayasa Şikayeti) 6216 Sayl Kanun Kapsamnda 

Değerlendirilmesi”, Türkiye Barolar Birliği Dergisi, 2011 

Ergun ÖZBUDUN, Türk Anayasa Hukuku, Yetkin, 2005 

Fazl SAĞLAM, “Anayasa Şikâyetini Bekleyen Sorunlar”, Anayasa 

Mahkemesine Bireysel Başvuru (Anayasa Şikâyeti/Anlam, Kapsam 

ve Olas Sorunlar), Türkiye Barolar Birliği 2011, s.29,30 

Gerhart HOLZİNGER, “Avusturya Anayasa Hukukunda Anayasa 

Şikayeti ve Bireysel Başvuru” Anayasa Yargs, 2009 

Hüseyin EKİNCİ, Musa SAĞLAM, 66 Soruda Anayasa Mahkemesine 

Bireysel Başvuru, Şen Matbaa, 2012 

İbrahim ÇINAR “ Avrupa İnsan Haklar Mahkemesinin Yarg Yetkisi 

ve Mağdurluk Statüsü”, Bireysel Başvuru İnceleme Usulü ve Kabul 

Edilebilirlik Kriterleri, Editör Musa SAĞLAM, Şen Matbaa, 2013 

İl Han ÖZAY, Gün Işğnda Yönetim, Filiz Kitapevi, 2004 

Kemal GÖZLER, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Basm Yayn 

Dağtm 2011 

Kemal GÖZLER, İdare Hukuku Cilt I, Ekin Kitapevi, 2003, 

Korkut KANADOĞLU, “Anayasa Şikayeti”, Bireysel Başvuru “Anayasa 

Şikayeti”, HUKAB Sempozyum Serisi, Editör: Musa SAĞLAM 

María Emilia Casas BAAMONDE, “Amparo Başvurusu”, Anayasa 

Yargs, 2009 

Öykü Didem AYDIN, “Türk Anayasa Yargsnda Yeni Bir Mekanizma: 

Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru” Gazi Üniversitesi Hukuk 

Fakültesi Dergisi, Say 4, 2011 

- 205 -


Özcan ÖZBEY, Türk Hukukunda Anayasa Mahkemesine Birey Başvuru 

Hakk, Adalet Yaynevi, 2013 

Peter PACZOLAY, “Anayasa Şikayeti: Bir Karma Çözüm mü”, Anayasa 

Yargs, 2009 

Selin ESEN, “Türkiye’de Anayasa Şikayeti” Tebliği, “Anayasa 

Mahkemesine Bireysel Başvuru” Panel, Türkiye Barolar Birliği, 2011, 

Serap AYDIN, “Türk Hukuk Sisteminde Anayasa Mahkemesine Bireysel 

Başvuru” Makale, Terazi Ayl Hukuk Dergisi, Nisan 2013 

Tacettin ŞİMŞEK, “İdari Yarg Açsndan Anayasa Mahkemesine 

Bireysel Başvuru Hakk” Tebliği, “Anayasa Mahkemesine Bireysel 

Başvuru” Panel, Türkiye Barolar Birliği, 2011 

Yavuz ATAR, Türk Anayasa Hukuku, Mimoza, 2011 

http://www.anayasa.gov.tr 

- 206 -

EDİMİN İFASINA FESAT KARIŞTIRMA SUÇU VE 

UYGULAMADA ÖNE ÇIKAN SORUNLAR 

Mehmet Reis KOCA 

Yargtay Cumhuriyet Savcs 

ÖZET 

Kamu kurum veya kuruluşlar, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlar, 

bunlarn iştirakiyle kurulmuş şirketler, bunlarn bünyesinde faaliyet icra 

eden vakflar, kamu yararna çalşan dernekler ya da kooperatifler ihtiyaç 

duyduklar herhangi bir mal, hizmet veya yapm gibi ihtiyaçlarn karşlamak 

üzere, ihaleye çktklarnda, yaplan ihale sonunda ihaleyi kazanan taraf ile 

kamu kurum veya kuruluşu arasnda sözleşme imzalanmakta ve ardndan 

edimin ifas süreci başlamaktadr. TCK md. 236›da sözleşme ile taahhüt altna 

girilen edimin ifasna fesat karştrma eylemleri suç olarak düzenlenmiştir. 

Maddenin 1. fkrasnda suçun temel şekli ve cezai müeyyidesi belirlenmiştir. 

Maddenin ikinci fkrasnda ise, edimin ifasna fesat karştrmaya yönelik 

hileli hareketler tadadi olarak saylmş ve suçun maddi unsurlar da 

gösterilmiştir. Edimin ifasna fesat karştrma suçunun, bu fkrada saylan 

hareketlerin dşnda bir hareketle işlenmesi mümkün değildir. Üçüncü fkrada 

ise, edimin ifasna fesat karştrma suçunun oluşabilmesi için, kamu 

görevlilerinin ve sair kişilerin bir menfaat temin etmiş olmalarnn suçun 

yasal unsurlarna bir etkisinin olmadğ ve kamu görevlisinin menfaat 

temin ederek bu suçu işlemesi halinde, ayrca ilgili suç hükmüne göre 

de ceza sorumluluğu cihetine gidileceği hüküm altna alnmş ve gerçek 

içtima kuralnn uygulanacağ belirtilmiştir. 

Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu, kapsamla ilgili md. l’de de belirtildiği üzere, 

4734 sayl KİK’e tabi olarak yaplan ihale sürecinde imzalanan sözleşmelerle 

snrldr. Bu itibarla KİK, mal ve hizmet alm ve yapm ihalelerine uygulanabilen 

bir Kanun olmas dolaysyla, KİSK da ancak mal ve hizmet alm ve yapm 

ihaleleri sonucunda imzalanacak sözleşmelere uygulanabilen bir kanundur. 

Ancak 5237 s. TCK md. 236, mal ve hizmet alm ve satmn ve kiralama 

ihalelerini kapsamna almaktadr. Bu itibarla, mal ve hizmet satm ihaleleri 

ve kiralama ihaleleri KİSK kapsamnda değerlendirilemeyecektir. 

Uygulamada, edimin ifasna fesat karştrmaya yönelik hileli hareketlerin 

tespitinde ve suçun yasal unsurlarnda çok hata yapldğndan, bu fiillerin 

iyi irdelenmesi ve suçun maddi unsurlarnn ne şekilde gerçekleştiğinin iyi 

açklanmas gerekmektedir. 

Anahtar kelimeler: Edim, Fesat, kabul eden, teslim eden, hileli hareketler. 

ABSTRACT 

When public institutions or organizations, professional organisations having 

the characteristics of public institutions, companies established through 

- 207 -

Edimin İfasna Fesat Karştrma Suçu ve Uygulamada Öne Çkan Sorunlar 

their participation, foundations functioning within their body, associations or 

cooperatives working for public benefit go out to tender in order to meet their 

needs such as any goods, service sor construction, as a result of the tender 

made, a contract is signed between the party winning the tender and public 

institution or organisation and the process of fulfillment of execution begins. 

Acts of using fraud or trickery in the fulfillment of execution undertaken 

through a contract are provided as offence in Article 236 of Turkish Penal Code. 

The basic form and penal sanctioning of the offence are determined in the 

1st paragraph of the article. Fraudulent acts on the purpose of using fraud or 

trickery in the fulfillment of execution are provided and material elements of the 

offence are indicated in the second paragraph of the article. The commitment 

of the offence of using fraud or trickery in the fulfillment of execution is 

impossible through an act except for the acts provided in this paragraph. In 

the third paragraph, it is noted that the derivation of benefit by public officers 

and other persons has no effect upon legal elements of the offence, so that the 

offence of using fraud or trickery in the fulfillment of execution is constituted 

and in case the public officer commits this offence by deriving benefit, it is 

provided that criminal liability under the related provision of offence shall 

also be in question and the rule of concurrent sentence shall be applied. 

As provided in Article 1 concerning the scope, Public Procurement Contracts 

Law is restricted to contracts signed during the tender process carried out 

under Public Tender Act numbered 4737. Therefore, since Public Tender Act 

is a Law applicable to tenders for the procurement of goods and services and 

construction, Public Procurement Contracts Law is a law applicable only to 

contracts to be signed as a result of tenders for the procurement of goods 

and services and construction. However, Article 236 of Turkish Penal Code 

numbered 5237 includes tenders for the procurement and sale of goods and 

services and leasing. Thus, tenders for the sale of goods and services and 

leasing tenders cannot be evaluated within the scope of Public Procurement 

Contracts Law. 

In practice, as many mistakes are made in the identification of fraudulent acts 

on the purpose of using fraud or trickery in the fulfillment of execution and 

legal elements of the offence, it is necessary that these acts shall be properly 

examined and the way the material elements of the offence occur shall be 

well-defined. 

Key words: Execution, Fraud, acceptor, deliverer, fraudulent acts. 

 

I. MADDE METNİ VE GEREKÇESİ 

A. Madde Metni 

Madde 236. (1) Kamu kurum veya kuruluşlar, kamu kurumu 

niteliğindeki meslek kuruluşlar, bunlarn iştirakiyle kurulmuş 

şirketler, bunlarn bünyesinde faaliyet icra eden vakflar, kamu 

yararna çalşan dernekler ya da kooperatiflere karş taahhüt altna 

- 208 -


girilen edimin ifasna fesat karştran kişi, üç yldan yedi yla kadar 

hapis cezas ile cezalandrlr. 

(2) Aşağdaki fiillerin hileli olarak yaplmas halinde, edimin ifasna 

fesat karştrlmş saylr: 

a) İhale kararnda veya sözleşmede evsaf belirtilen maldan başka bir 

maln teslim veya kabul edilmesi. 

b) İhale kararnda veya sözleşmede belirtilen miktardan eksik maln 

teslim veya kabul edilmesi. 

c) Edimin ihale kararnda veya sözleşmede belirtilen sürede ifa 

edilmemesine rağmen, süresinde ifa edilmiş gibi kabul edilmesi. 

d) Yapm ihalelerinde eserin veya kullanlan malzemenin şartname 

veya sözleşmesinde belirlenen şartlara, miktar veya niteliklere uygun 

olmamasna rağmen kabul edilmesi. 

e) Hizmet niteliğindeki edimin, ihale kararnda veya sözleşmede 

belirtilen şartlara göre verilmemesine veya eksik verilmesine rağmen 

verilmiş gibi kabul edilmesi. 

(3) Edimin ifasna fesat karştrma dolaysyla menfaat temin eden görevli 

kişiler, ayrca bu nedenle ilgili suç hükmüne göre cezalandrlrlar. 

B. Madde Gerekçesi 

MADDE 236. Bu maddede, edimin ifasna fesat karştrma suçu 

tanmlanmştr. 

Sözleşmenin imzalanmasyla ihale süreci sona ermekte ve edimin ifas 

süreci başlamaktadr. Bu süreçte edimin ifasna fesat karştrlmas 

bağmsz bir suç olarak tanmlanmştr. 

Söz konusu suç, kamu kurum veya kuruluşlar, kamu kurumu 

niteliğindeki meslek kuruluşlar, bunlarn iştirakiyle kurulmuş şirketler, 

bunlarn bünyesinde faaliyet icra eden vakflar, kamu yararna çalşan 

dernekler ya da kooperatiflere karş taahhüt altna girilen edimin ifasna 

fesat karştrmak suretiyle işlenebilir. Bu bakmdan söz konusu suçun 

uygulama alan sadece kamu kurum veya kuruluşlarna karş girişilen 

taahhütlerin yerine getirilmesiyle snrl tutulmamştr. 

Maddenin ikinci fkrasnda, edimin ifasna fesat karştrma niteliğindeki 

hareketler saylmştr. Saylan bütün bu hareketlerin ortak özelliği 

hileli davranşlar olmasdr. Fkra metninde beş bent olarak saylan 

bu seçimlik hareketler yeterli açklkta tanmlandğ için, ayrca izaha 

gerek görülmemiştir. 

Maddenin üçüncü fkrasna göre, edimin ifasna fesat karştrma suçunun 

- 209 -


oluşabilmesi için, kamu görevlilerinin ve sair kişilerin bir menfaat temin 

etmiş olmalar gerekli değildir. Aksi takdirde, yani edimin ifasna fesat 

karştrma dolaysyla menfaat temin edilmiş olmas hâlinde, ayrca 

bu nedenle ilgili suç hükmüne göre ceza sorumluluğu cihetine gidilir. 

II. GENEL OLARAK 

Bilindiği üzere ihale kararnn kesinleşmesinden sonra, istekli ile 

ihaleyi yapan kurum arasnda sözleşme imzalanmakta ve ardndan 

edimin ifas süreci başlamaktadr. 1 

İhale süreci, özü itibariyle üç aşamadan oluşur. 

a. Birinci aşama; ihaleye hazrlk sürecidir. Bu süreçte, ihaleye 

çklacak olan ihtiyaç (mal, yap, kiralama veya hizmet) belirlenerek 

buna göre ihale doküman hazrlanr. İhale dokümannda yaplacak 

işin vasf ve mahiyeti ile yaklaşk maliyeti belirlenir ve onaya sunulur. 

Yetkili makamn yaptğ inceleme sonunda, yaplan hazrlğn ve 

dokümann yeterli olduğu anlaşlrsa ihaleye çkmak için onay verilir. 

b. İkinci aşama; “ihale süreci”dir. İhaleye çkma yönünde onay 

alnmasndan sonra ihale süreci başlar. Bu aşamada ilk olarak önceden 

hazrlanan şartnameye göre, ihale ilanna çklr. Çklan ihale türüne 

göre, ihaleye katlmak isteyen kişilerden ihaleye yönelik teklif zarflarnn 

alnmas süreci başlar. Bu sürecin çok gizli ve titiz yürütülmesi gerekir. 

Çünkü ihaleye fesat karştrma eylemlerini oluşturan fiillerin birçoğu 

bu aşamadadr. Teklif mektuplarnn alnmasndan sonra, yetkili 

İhale Komisyonunca bu teklif zarflarnn değerlendirilmesine geçilir. 

Komisyon, yaptğ değerlendirme sonunda, ihaleye konu işi; en uygun 

fiyata, en uygun kalitede, en uygun şartlarla, yapacak kişi veya şirketi 

belirleyerek bunu ilan eder ve ihale sözleşmesi yapmak üzere davette 

bulunur. 

c. Üçüncü aşama; “sözleşme süreci”dir. Bu süreçte, ihaleyi kazanan 

kişi/kurum ile ihale sözleşmesi imzalanr. İhaleyi alan şirketin ihale 

sözleşmesine uygun şekilde mal veya hizmeti teslim etmesi ve daha 

sonra da üretilen mal veya hizmetin yetkili organ veya komisyon 

tarafndan kontrol ve denetiminin yaplmas ve mal ve hizmetin ihaleye 

uygun görülmesi durumunda kabulün yaplmas ve ihale bedelinin 

ödenmesi gerekir. Ancak sözleşme süreci burada bitmeyecektir. İhale 

şartnamesinde belirlenen garanti süresi de ihale süreci içindedir ve 

garanti süreci bitince ihale süreci de sona erer. 

İhale konusu iş, üzerinde kalan (ihaleyi kazanan) yüklenici ile idare 

arasnda sözleşme imzalandktan sonra, sözleşmenin konusunu 

1 Artuk/Gökcen/Yenidünya, Ceza Hukuku Özel Hükümler, s. 665, 8. Bask, Ankara-2008, 

- 210 -


oluşturan edimin yerine getirilmesi aşamas, yani “edimin ifas süreci” 

işlemeye başlar. 2 

Yukarda ksaca açklanan ihale sürecinin ilk iki aşamasnda yaplan 

hileli hareketler, “ihaleye fesat karştrma” suçunu, üçüncü aşamada 

yaplan hileli hareketler ise “edimin ifasna fesat karştrma” suçunu 

oluşturur. Bu bölümde incelenecek olan suç; ihale sürecinin son 

aşamasn teşkil eden “sözleşme sürecinde” işlenen hukuka aykr 

eylemlerdir. 

Bilindiği üzere, kamu almlarnda ihale süreci; 4734 sayl Kamu İhale 

Kanunuyla, yükleniciyle sözleşme imzalanmas ve sözleşme gereği 

edimin yerine getirilmesi süreci ise; 4735 sayl Kamu Sözleşmeleri 

Kanunu ile düzenlenmiştir. İhale sürecine ilişkin işlemler kamu hukuku 

ilkelerine tabî iken, sözleşme imzalandktan sonra artk özel hukuk 

ilkelerine tâbi hâle gelir ve ortaya çkan ihtilaflar özel hukuk hükümleri 

çerçevesinde çözümlenir. Ancak belirtelim ki, müteahhidin ihale 

sözleşmesinden kaynaklanan bu yükümlülükleri, kamuyu yakndan 

ilgilendirdiği için, kanun koyucu tarafndan bu yükümlülüklerin yerine 

getirilmesi srasnda edimin ifasna fesat karştrmak, cezâî yaptrm 

altna alnmştr. 3 

2886 sayl Devlet İhale Kanunu’nda olduğu gibi, 4735 sayl Kanun 

açsndan da, bu yasada hüküm bulunmayan hallerde Borçlar Kanunu’na 

göre işlemler yürütülecektir. Bu husus 4735 sayl Kanunun 36 nc 

maddesinde açkça belirtilmiştir. 4 

4735 Kanunu’un 6. Maddesi uyarnca dört çeşit sözleşme yaplabileceği 

hükme bağlanmştr. Buna göre; 

a. Yapm işlerinde anahtar teslimi götürü bedel sözleşmesi, 

b. Yapm işlerinde birim fiyat sözleşmesi, 

c. Mal ve hizmet almlarnda götürü bedel sözleşmesi, 

d. Mal ve hizmet almlarnda birim fiyat sözleşmesi. 

4734 sayl Kanunun 46 nci maddesi gereğince, yaplan bütün ihaleler 

yazl bir sözleşmeye bağlanmak zorundadr 5 . Sözleşme, ihalede 

2 Koca, Mahmut/Üzülmez İlhan, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Nisan 2013-Say 13, İhaleye Fesat 

Karştırma Suçu Adl Makale, s. 3 ; İzzet Özgenç, İhale Sürecinde İşlenen Suçlar, s. 9-10; 3. Bas, Ankara 

2013. 

3 Kazanc- Eker, Behiye, İhaleye Fesat Karştrma ve Edimin İfasna Fesat Karştrma, Ankara-2007, s.210 

4 Artuk/Gökcen/Yenidünya, Ceza Özel Hükümler, s.666; Turguter- Tokmakl, s. 621. 

5 “..İhale yasas kapsamndaki kuruluşlar, tüm almlarn bu yasada belirtilen ihale usullerinden biri ile 

yapmak zorundadrlar. Bu yasa hükümlerine uygun olmayan almlara ilişkin sözleşmeler kural olarak 

geçersizdir ve hukukî bir sonuç doğurmaz. Geçersiz sözleşme ile alnan mallar haksz zenginleşme 

hükümleri uyarnca geri istenebilir. Ancak geçersiz sözleşme ile alnan mallar idare tarafından teslim 

- 211 -


bulunacak idare tarafndan hazrlanarak ihale yetkilisi ve istekli 

tarafndan imzalanmaldr. Ayrca düzenlenen sözleşmelerin notere 

tasdik ettirilmesi de gereklidir. Ancak, parasal limit dâhilinde doğrudan 

temin usulü ile yaplan ihaleler sonucu düzenlenen sözleşmelerin, 

notere onaylattrlmas ve tescil ettirilmesi zorunlu değildir 6 . 

TCK md. 236’da, ihale sürecinden sonra, ihale üzerine kalan kimseyle, 

İdare arasnda imzalanan sözleşme ile taahhüt altna girilen edimin 

ifasna fesat karştrlmas hareketleri suç olarak düzenlenmiştir. 

TCK’nn 236/1. fkrasnda kamu kurum veya kuruluşlar, kamu kurumu 

niteliğindeki meslek kuruluşlar, bunlarn iştirakleriyle kurulmuş 

şirketler, bunlarn bünyesinde faaliyet icra eden vakflar, kamu yararna 

çalşan demekler ya da kooperatiflere karş, taahhüt altna girilen 

edimin ifasna fesat karştrma fiilleri suç olarak saylmştr. Fkrada 

yalnzca saylan bu kurum ve kuruluşlara karş taahhüt edilen bir 

edimin ifasna fesat karştrmaktan bahsedildiği için, sözü edilen bu 

edimin ihale sözleşmesi uyarnca yüklenilmesi gereken bir edim olmas 

gerektiği fkradan tam olarak anlaşlmamaktadr. Bu itibarla ilk fkray 

okuyan birisi, yalnzca ihale ile yüklenilen değil, burada saylan kurum 

ve kuruluşlara taahhüt altna girilen herhangi bir edimin ifasna fesat 

karştrlmas halinde suçun oluşacağn düşünebilir. Ancak dikkat 

edilirse, edimin ifasna fesat karştrmann md. 236/2’de tanmlandğ 

görülür. Bu tanm dikkatle incelendiğinde maddede sözü edilen 

“taahhüt altna girilen edim”den, ihale sözleşmesi nedeniyle taahhüt 

altna girilen edimin kastedildiği anlaşlr. Dolaysyla maddenin birinci 

fkrasnda her ne kadar belirtilmemiş olsa da kural olarak, ihale süreci 

sonunda imzalanan sözleşme uyarnca taahhüt edilmiş olan edimin 

ifasna fesat karştrlmasn cezalandrmaktadr. 7 

Bu husus TCK’nn 236. madde gerekçesindeki “…Sözleşmenin 

imzalanmasyla ihale süreci sona ermekte ve edimin ifas süreci 

başlamaktadr. Bu süreçte edimin ifasna fesat karştrlmas bağmsz 

bir suç olarak tanmlanmştr. 

Söz konusu suç, kamu kurum veya kuruluşlar, kamu kurumu 

niteliğindeki meslek kuruluşlar, bunlarn iştirakiyle kurulmuş 

şirketler, bunlarn bünyesinde faaliyet icra eden vakflar, kamu 

yararna çalşan dernekler ya da kooperatiflere karş taahhüt altna 

girilen edimin ifasna fesat karştrmak suretiyle işlenebilir. Bu 

alnp kullanlmaya başlanarak benimsendikten sonra, sözleşmenin geçersizliğinin ileri sürülmesi 

iyiniyet kural ile bağdaşmaz. Sözleşme ve şartname dş malzeme teslim edildiğini ileri süren davac 

bu iddiasn kantlamakla yükümlüdür”. Yargtay 13. HD.nin 11.4.1995 tarih ve 1998/10E., 1998/65K. 

sayl İlam için bkz. Doğanyiğit, s.507. 

6 4734 sayl Kamu İhale Kanunu, m.22/d; Artuk/Gökcen/Yenidünya, Ceza Özel Hükümler, s.666 

7 Kazanc Eker, Behiye, age, s.211 

- 212 -


bakmdan söz konusu suçun uygulama alan sadece kamu kurum 

veya kuruluşlarna karş girişilen taahhütlerin yerine getirilmesiyle 

snrl tutulmamştr…” ibareden açkça anlaşlmaktadr. 

Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu, kapsamla ilgili md. l’de de belirtildiği 

üzere, 4734 sayl KİK’e tabi olarak yaplan ihale sürecinde imzalanan 

sözleşmelerle snrldr. Bu itibarla KİK, mal ve hizmet alm ve yapm 

ihalelerine uygulanabilen bir Kanun olmas dolaysyla, KİSK da 

ancak mal ve hizmet alm ve yapm ihaleleri sonucunda imzalanacak 

sözleşmelere uygulanabilen bir kanundur 8 . Ancak 5237 s. TCK md. 

236, mal ve hizmet alm ve satmn ve kiralama ihalelerini kapsamna 

almaktadr. Bu itibarla, mal ve hizmet satm ihaleleri ve kiralama 

ihaleleri KİSK kapsamnda değerlendirilemeyecektir. Bu ihaleler, 

ihaleye fesat karştrma suçunu incelerken de belirtildiği üzere, DİK’e 

göre yaplmaktadr. Dolaysyla bu Kanuna göre yaplan ihaleler de yine 

Kanunda düzenlenen ilgili hükümlere tabi olacaktr 9 , DİK’da sözleşmeyle 

ilgili hükümler dördüncü bölümde, m, 53 vd. da düzenlenmiştir. 10 

III. KORUNAN HUKUKÎ DEĞER 

Bu suçla korunan hukukî değer, ihaleye fesat karştrma suçuyla korunan 

değerle ayndr. Suçun TCK’da düzenlendiği bölümüne bakldğnda, 

korunan hukukî değerin öncelikli olarak, kamu ekonomisi ve ticaretinin 

zarara uğramasn önlemek ve ikinci olarak da kamu idaresine duyulan 

güven ve itibar duygusunu korumaktr. Yargtay 5. Ceza dairesi vermiş 

olduğu 27/02/2013 tarih, 2012/3485 esas ve 2013/1418 karar sayl 

ilamnda ihaleye fesat karştrma suçunda korunan hukukî değerin, 

“…İhaleye fesat karştrma suçunda, korunan hukukî yararn kamu 

idaresine ve dolaysyla kamu görevlilerine duyulan güven ve itibar 

ile kamunun maddî ve mali yararlar kapsamnda temelde serbest 

rekabet ortamnn korunmas olduğu,…” hususunu belirtmiştir. 

IV. SUÇUN UNSURLARI 

A. Suçun Fâili 

Maddede “edimin ya da maln teslim ve kabulünden” bahsedilmektedir. 

Burada edimin ya da maln kabulü bakmndan, failin kabule yetkili 

olmas gerektiği anlaşlr 11 . Teslim edilecek mal, hizmet, yapm veya 

yaplan işin muayene ve kabul işlemleri, idarelerce kurulacak en az üç 

8 Kazanc Eker, s.212; Doğanyiğit, s. 613 vd; Abacoğlu, s. 45; Güçlü/Şimşek, s. 721 vd; Gök, s. 504 vd. 

9 Kazanc Eker, s.212; Özek/Kaya, s. 658. 

10 Kazanc Eker, s.212 

11 Kazanc Eker, s.212; Artuk/Gökcen/Yenidünya, özel Hükümler, s. 473; Gökçen, İhaleye ve Edimin 

İfasna Fesat Karştırma Suçlan, s. 175. 

- 213 -


kişilik muayene ve kabul komisyonlar tarafndan yaplr 12 . Mal veya 

yaplan iş yüklenici tarafndan idareye teslim edilmedikçe, muayene 

ve kabul işlemleri yaplamaz. 

Edimin ifas suçunun faili olarak karşmza iki türlü fail çkmaktadr. 

Bu suçun bir tarafnda, yaplan ihale sonucunda ihaleyi kazanarak 

ilgili kamu kurum veya kuruluşu ile sözleşme yaparak, edimin ifasna 

konu işi yapacak olan gerçek veya tüzelkişilerin yer aldğ “teslim eden” 

kişiler ve karşlarnda ise, edimin ifasna konu işi ihale sözleşmesine 

uygun şekilde teslim alacak olan ve kamu görevlisi olan “kabul eden” 

kişiler vardr. 

Birisinin “kabul eden” olarak kabulü için, ihale ile alnan mal veya 

edimin teslim alnmas ve kabul edilmesi konusunda yetkilendirilmiş 

olmas gerekir. 13 Edimin ifasna fesat karştrma suçunun faili, edimin 

ifasn kabul eden kişi ise, bu kişi mutlaka kamu görevlisidir ve görevinin 

ifas ile ilgili bir işi yapyor demektir. Kamu görevlisi olmakla birlikte 

bu işi kabul etmek için görevlendirilmeyen birisinin bu suçun faili 

olamaz. Örneğin, (X) İlçesine yaplacak olan Adliye Binasnn ihalesine 

girerek ihaleyi kazanan (A) İnşaat şirketinin sahibi ve yetkilisi, bu 

inşaat; ihale şartnamesinde belirtilen sürede ve nitelikte bitirdiğinden 

bahisle (X) İlçesi Cumhuriyet Başsavclğna başvurarak mal teslim 

etmek istediğini belirtmesi üzerine, Adalet Bakanlğ Teknik İşler 

Daire Başkanlğnca kurulmuş ve en az üç kişiden oluşan “muayene 

komisyonu” ve ayrca “kabul komisyonu”nca kontrol ve muayenesinin 

yaplarak teslim alnmas gerekmektedir. İşte bu “muayene komisyonu” 

ve “kabul komisyonu” içinde yer almayan kamu görevlileri bu suçun 

faili olamazlar. Komisyon içinde yer almayan kamu görevlileri ise, 

diğer üçüncü şahslar gibi edimin ifasna fesat karştrma suçunun 

“kabul eden” tarafnda yer alan asli faillerin eylemine ya azmettiren 

ya da yardm eden sfat ile iştirak edebilirler.(TCK’nn 40/2. Maddesi) 

Teslim eden kişi ise, ihale sözleşmesi veya kararna göre, ihale 

kendisinde kalmş olan, ihaleye konu edimi ifa yükümlülüğü altna 

girmiş olan kimsedir. 14 Maln teslimi halinde, suçun faili mal bizzat 

teslim eden kişi değildir. İhale sözleşmesinde, kendisine ihale yaplmş 

olan kişi suçun failidir. 15 Bu kişi şirket ise, şirketin yasal temsilcisi 

suçun faili saylr. Bazen ihaleyi kazanan kişi veya şirket, işi alt bir 

12 Kazanc Eker, s.212; Bu komisyonlarn nasl oluşturulacağ ve muayene ve kabullerin nasl yaplacağ 

çeşitli yönetmelikler çkarlmak suretiyle belirlenmiştir. Bu yönetmelikler için bkz. Doğanyiğit, s 1478 

vd. 

13 Yaşar, Osman/Gökcan, Hasan Tahsin/ Artuç, Mustafa, Türk Ceza Kanunu Şerhi, Ankara-2010, 5.Cilt, 

s.6654 

14 Yaşar/Gökcan/ Artuç, Türk Ceza Kanunu Şerhi, Ankara-2010, 5.Cilt, s.6654; Dülger, Ekonomik suçlar 

Bağlamnda İhale Sürecine Ve Edimin İfasna Fesat karştırma Suçlar(2007), s.218 

15 Yaşar/Gökcan/ Artuç, Türk Ceza Kanunu Şerhi, Ankara-2010, 5.Cilt, s.6654 

- 214 -


taşeron şirkete yaptrabilir. Bu durumda da suçun asl faili yine ihale 

sözleşmesini imzalayan ve edimin altna giren kişinin asl faili olarak 

kabulü ve taşeron şirket yetkilisinin ise, suça iştirak durumuna göre 

iştirak eden fail saylmas gerekir. 

Bu bakmdan, TCK’nn 236. maddesinde düzenleme altna alnan 

suçun faillerinin doğru tespit edilmesi bakmndan, edimin teslim eden 

tarafnda m yoksa kabul eden tarafnda m yer aldğnn belirlenmesi 

gerekir. 

TCK md. 236/2-a-b 16 bentlerinde düzenlenen fiillerle edimin ifasna 

fesat karştrma suçlar, hem edimi “teslim eden”(Yüklenici) hem de 

“kabul eden” yani kamu görevlileri tarafndan işlenebilir. 

Diğer taraftan, TCK md. 236/2-c-d-e fkralarnda düzenlenen eylemler 

ancak edimi kabul eden kamu görevlileri tarafndan işlenebilir. Bu 

suçlarn aslî faili, suça konu edimi kabul etmekle görevlendirilen ve 

yetkilendirilen kamu görevlileridir. Bu yönüyle TCK md. 236/2-c-d-e 

fkralarndaki eylemler “özgü suç” niteliğindedir. Bu fkralarda 

düzenlenen eylemler yönünden “edimi teslim eden kişiler”, kamu 

görevlilerinin eylemine ancak ya azmettiren ya da yardm eden sfat 

ile iştirak edebilirler.(TCK’nn 40/2. Maddesi) 

Bu açklamalar şğnda, edimin ifasna fesat karştrma suçunun, fail 

bakmndan özgü suçlardan olduğu söylenebilir. 17 TCK md. 236/2-a-b 

bentlerinde düzenlenen fiillerle edimin ifasna fesat karştrma suçlar, 

hem edimi “teslim eden” hem de “kabul eden” yani kamu görevlileri 

tarafndan işlenebilir. Nitekim Yargtay 5. Ceza Dairesi vermiş olduğu 

05.06.2013 tarih, 2012/4644 esas ve 2013/6190 karar sayl ilamnda; 

“…Edimin ifasna fesat karştrma suçunun 3628 sayl Yasann 17. 

maddesi gereğince doğrudan soruşturulabileceği ve izne tabi olmadğ 

gözetilip, geçici ve kesin kabul işlemlerini yapan ve bu tutanaklarda 

imzalar bulunan kamu görevlileri haklarnda dava açtrlmas ve 

daha sonra bu dava dosyas ile birleştirilmesinin sağlanmasna 

müteakip, suç ve cezalarn şahsiliği ilkesi de gözetilerek, sanğn, 

hakknda dava konusu edilen edimin ifas sürecine Ersan Hillez 

İnş. Taah. Tic. Ltd. Şti. adna doğrudan veya dolayl olarak katlp 

katlmadğnn tespiti için ihale dosyasnda mevcut işyeri teslim 

tutanağ, yapm işleri geçici ve kesin kabul tutanaklar, hakediş 

vb. belgelerde firma kaşesi üzerindeki imzalarn sanğa ait olup 

16 (2) Aşağdaki illerin hileli olarak yaplmas halinde, edimin ifasna fesat karştırlmş saylr: 

a) İhale kararnda veya sözleşmede evsafı belirtilen maldan başka bir maln teslim veya kabul edilmesi. 

b) İhale kararnda veya sözleşmede belirtilen miktardan eksik maln teslim veya kabul edilmesi. 

17 Bu suçun failinin herkes olabileceği yönünde görüş için bkz. Kazanc Eker, s.218; Artuk/Gökcen/ 

Yenidünya, özel Hükümler, s. 670 

- 215 -


olmadğ hususlarnda sank ve bu tutanaklarda isim ve imzalar 

bulunan kamu görevlilerinin dinlenmesinden ve gerekirse imza 

incelemesinin de yaptrlmasndan sonra, 5237 sayl TCK›nn 

236. maddesinde edimin ifasna fesat karştrma halleri yasa 

koyucu tarafndan tahdidi olarak saylmş olup, maddede saylan 

seçimlik hareketlerin ya da faillik durumunun genişletilmesinin 

anlan Yasann 2. maddesindeki kanunilik ilkesine aykrlk teşkil 

edeceğinde bir kuşku bulunmadğndan, her ne kadar bir ksm 

öğretide özgü suç olarak kabul edilmese de madde metni gerekçesiyle 

birlikte incelendiğinde; 2. fkrann “a” ve “b” bentlerinde yüklenici 

konumundaki kişiler ve temsilcileri ile edimin ifas sürecinde görev 

alan ilgili kamu görevlilerinin, “c”, “d” ve “e” bentlerinde ise edimin 

ifas sürecinde görev alan ilgili kamu görevlilerinin suçun faili 

olabileceğinden, dolaysyla söz konusu suçun özel faillik niteliği 

taşyan kimselerce işlenebileceğinde bir tereddüt bulunmadğnn 

kabulü gerektiğinden, 5237 sayl TCK›nn 40/2. maddesine göre 

özgü suç niteliğinde olan ve TCK›nn 236/2-d maddesi uyarnca 

ihale sürecinde görev alan kamu görevlisi tarafndan işlenebilen 

edimin ifasna fesat karştrma suçuna iştirak eden diğer kişilerin 

azmettiren veya yardm eden olarak sorumlu tutulabilecekleri 

dikkate alnarak, kamu görevlisi olmayan sank Mahir›in suça ne 

şekilde katldğnn karar yerinde tartşlmas gerekirken, noksan 

araştrma ve yetersiz gerekçe ile yazl şekilde hüküm kurulmas,..” 

diyerek bizim de savunduğumuz görüş doğrultusunda karar vermiştir. 

TCK md. 236/2-c-d-e fkralarndaki eylemler ancak edimi kabul eden 

kamu görevlileri tarafndan işlenebileceğinden, bu suçlarn aslî faili, 

suça konu edimi kabul etmekle görevlendirilen ve yetkilendirilen 

kamu görevlileridir. Bu yönüyle de bu fkralardaki eylemler “özgü 

suç” niteliğindedir. 

B. Suçun Mağduru 

Suçun mağduru toplumu oluşturan herkestir. 18 Bu suçun zarar göreni 

ise, başta hazine olmak üzere, adna ihale yaplan kamu kurum 

veya kuruluşu, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşu, kamu 

kurumlarnn iştiraki ile kurulmuş şirket, bunlarn bünyesinde faaliyet 

icra eden vakf, kamu yararna çalşan dernekler ya da kooperatiflerdir. 

3628 sayl Mal Bildiriminde Bulunulmas, Rüşvet ve Yolsuzluklarla 

Mücadele Kanunu md. 17’de saylan suçlar içinde “ihaleye fesat 

karştrma” ve “edimin ifasna fesat karştrma” suçlar da sayldğndan, 

bu suç yönünden yaplan soruşturma ve kovuşturmalara katlma 

ve davay takip etme hak ve yetkisi bulunan hazineye ve ilgili kamu 

18 Artuk/Gökcen/Yenidünya, özel Hükümler, s. 670 

- 216 -


kurum veya kuruluşuna soruşturma ve kovuşturmalarn mutlaka ihbar 

edilmesi gerekir. 3628 Sayl Kanunu’nun 17. maddesinde sadece 

“ihaleye fesat karştrma” suçu belirtilmiş olmakla beraber; 765 sayl 

TCK’nn yürürlükte olduğu dönemdeki Yargtay uygulamalarnda 

“ihaleye fesat karştrma” suçu ile “edimin ifasna fesat karştrma” 

suçunun soruşturulmas yönünden herhangi bir ayrma gidilmemiş ve 

her iki suçta “ihaleye fesat karştrma” suçu içinde değerlendirilmiştir. 

Yargtay’n yerleşmiş içtihatlarna göre, 3628 sayl Kanun md. 17 

“edimin ifasna fesat karştrma” suçunu da kapsamaktadr. 19 

Yargtay 5. Ceza Dairesi vermiş olduğu birçok kararnda, suça konu 

ihalenin muhatab olan ilgili kamu kurum veya kuruluşunun bu suçun 

mağduru olduğunu vurgulamaktadr. 20 

C. Suçun Konusu 

Suçun konusu somut olayda ihale ile belirlenen edimdir. İhalesi yaplmş 

okul, yol vb. 21 Yani, ihale süreci sonunda, ihaleyi kazanan kişi ile işi 

yaptracak olan kamu kurum veya kuruluşu arasnda imzalanan ihale 

sözleşmesinin konusunu teşkil eden iştir. TCK’nn 236. Maddesinin 

gerekçesinde suçun konusu “…meslek kuruluşlar, bunlarn iştirakiyle 

kurulmuş şirketler, bunlarn bünyesinde faaliyet icra eden vakflar, 

kamu yararna çalşan dernekler ya da kooperatiflere karş taahhüt 

altna girilen edimin ifasna fesat karştrmak suretiyle işlenebilir. Bu 

bakmdan söz konusu suçun uygulama alan sadece kamu kurum 

veya kuruluşlarna karş girişilen taahhütlerin yerine getirilmesiyle 

snrl tutulmamştr.” Şeklinde belirlenmiştir. 

Suçun konusunu oluşturan edim, ihale sözleşmesinde ifa edilmesi 

yönünde taahhüt altna girilen, ihale şartnamesinde vasf ve mahiyeti 

belirlenen ve yaplan ihale sonucunda ücreti de ortaya çkan iştir. Diğer 

bir anlatmla, ihaleyi kazanan kişi ile kamu kurum veya kuruluşu 

tarafndan imzalanan ihale sözleşmesine konu edilen edimdir. Bu 

nedenle ihaleyi kazanarak ihale sözleşmesini imzalayan kişi, sözleşme 

içinde yer almayan ve ancak sözlü olarak veya ek bir protokolle 

yapmasn taahhüt ettiği işi, yapmazsa veya gereği gibi yerine getirmezse, 

edimin ifasna fesat karştrma suçu oluşmayacaktr. Örneğin, (A) 

19 “…öte yandan edimin ifasna fesat karştırma suçunun 3628 sayl Yasann 17. maddesi gereğince 

doğrudan soruşturulabileceği ve izne tabi olmadğ da gözetildiğinde,…” (Yargtay 5. Ceza Dairesi, 

06.05.2013 tarih, 2012/5037 esas ve 2013/6505 karar) 

20 “…Suçtan zarar gören Ordu Belediye Başkanlğ vekilinin sanğn cezalandrlmas yönündeki beyanlar 

karşsnda 5271 sayl CMK’nn 238/2. maddesi uyarnca davaya katılmak isteyip istemediği sorularak, 

katılmak istemesi halinde ayn Yasann 238/3. maddesi uyarnca olumlu ya da olumsuz bir karar 

verilmesi gerektiğinin gözetilmemesi,…” (Yargtay 5. C. D. 30.05.2013 tarih, 2012/4781esas ve 

2013/4752 karar sayl ilam) 


- 217 -


Belediyesinin Spor Tesisleri Yapm ihalesine girerek kazanan ve ihale 

sözleşmesi yapan (B) isimli şirket temsilcisi, sözleşme içinde yer 

almayan çevre yollarn temizlenmesi ve ağaçlandrlmas sözünü de 

verdiği takdirde, bu yol ve ağaçlandrma işlerini zamannda veya hiç 

yapmazsa bile edimin ifasna fesat karştrma suçu oluşmayacaktr. 

Çünkü, çevre yollarn temizlenmesi ve ağaçlandrlmas edimi, ihale 

sözleşmesi kapsamnda yer almamaktadr. 

TCK’nn 236. maddesindeki düzenlemede herhangi bir ayrm 

yaplmadğndan, ayn yasann 235. maddesinden farkl olarak yalnzca, 

“mal veya hizmet alm satmlarna ya da kiralamalarna ilişkin 

ihaleler” değil, bunlar dşnda kalan trampa veya mülkiyetten gayri 

aynî hak tesisine ilişkin ihale kararnda veya sözleşmesinde yer alan 

edimlerle ilgili olarak da bu madde hükmü uygulanabilecektir. 22 

Maddede saylan kamu kurum veya kuruluşlar, kamu kurumu 

niteliğindeki meslek kuruluşlar, kamu kurumlarnn iştiraki ile 

kurulmuş şirketler, bunlarn bünyesinde faaliyet icra eden vakflar, 

kamu yararna çalşan dernekler ya da kooperatifler dşndaki kişi 

veya tüzel kişilerin yararna yaplan ihale kararnda veya sözleşmede 

yer alan edimin ifasna hile karştrlmas durumunda, TCK’nn 236. 

maddesi hükmü uygulanamaz. TCK’nn 236. maddesi ile, tpk TCK’nn 

235 maddesinde olduğu gibi hangi tüzel kişiler adna yaplan ihale ve 

sözleşmelerde bu hükümlerin uygulanacağ snrl biçimde saylmştr. 23 

D. Fiil Ve Netice 

a. Genel Olarak 

Bu suç açsndan ceza normunun yasakladğ fiil, “taahhüt altna 

girilen edimin ifasna fesat karştrma”dr. 24 

Edim; sözlükte, “borçlanlan şey, borcun konusu, alacaklnn borçludan 

yerine getirmesini talep etme hakk bulunduğu ve borçlunun da verme 

veya vermeme ya da yapma veya yapmama şeklinde yerine getirmekle 

yükümlü olduğu şey” anlamnda kullanlr 25 . 

İfa ise, bir işi yapma, yerine getirme, ödeme, teslim etme vb. anlamlara 

gelmektedir. Fesat kelimesi ise, daha önce de açklandğ gibi bozukluk, 

bozuk şeyin hali, çürüklük, yolsuzluk vb. anlamlara gelir. 

Edimin ifasna fesat karştrma, hareketin önemi bakmndan bağl; 

says bakmndan ise seçimlik hareketli bir suçtur. İhaleye fesat 

22 Yaşar/Gökcan/ Artuç, Türk Ceza Kanunu Şerhi, Ankara-2010, 5.Cilt, s.6657; Akbulut, Edimin İfasna 

Fesat karştırma suçu, sh.53 

23 Yaşar/Gökcan/ Artuç, Türk Ceza Kanunu Şerhi, Ankara-2010, 5.Cilt, s.6657 


25 Artuk/Gökcen/Yenidünya, özel Hükümler, s. 667; Arslan-Azizağaoğlu, s. 985. 

- 218 -


karştrma suçunda zarar meydana gelmesi, daha ağr cezay gerektiren 

nitelikli bir hal olarak kabul edilmişken, edimin ifasna fesat karştrma 

açsndan böyle bir nitelikli hale yer verilmemiştir. 26 Baz yazarlar bu 

suçun oluşmas için, zararn meydana gelmesine gerek olmadğn 

savunmuşlarsa da, Yargtay bu suçun zarar suçu olduğunu ve suçun 

oluşmas için suç konusu eylem sonucunda ihale sahibi kamu kurum 

veya kuruluşu yönünden maddî bir zararn meydana gelmesini 

aramaktadr. 

Kanun, hareket yönünden baz maddelerde serbest bir hareketi 

öngörmüş iken, baz suçlar bakmndan ise suçun, ancak maddede 

saylan bir takm hareketlerle işlenebileceğini belirtmiştir. İlk durumda 

serbest hareketli suçlardan bahsedilirken, ikinci durumda ise, bağl 

hareketli suçlar sözkonusu olmaktadr 27 . 

İşte, inceleme konusu olan edimin ifasna fesat karştrma suçu 

bakmndan da maddî unsuru oluşturan hareketler maddede tek tek 

belirtilmiş olduğu için bağl hareketli bir suç sözkonusudur. Ayrca 

maddede saylan hareketlerden birisinin yaplmasyla birlikte suç 

gerçekleşeceği için seçimlik hareketli bir suçtur 28 . 

Edimin ifasna fesat karştrma fiilleri TCK md. 236/2. fkrasnda 

tahdîdî olarak saylmştr. Bu hileli hareketler dşnda bir hareketle 

bu suç işlenemez. Edimin ifasna fesat karştrma suçunun maddî 

unsurunu (fiil) oluşturan hareketler şunlardr; 

a. İhale kararnda veya sözleşmede, evsaf belirtilen maldan başka 

bir maln teslim veya kabul edilmesi, 

b. İhale kararnda veya sözleşmede belirtilen miktardan eksik 

maln teslim veya kabul edilmesi, 

c. Edimin ihale kararnda veya sözleşmede belirtilen sürede ifa 

edilmemesine rağmen, süresinde ifa edilmiş gibi kabul edilmesi, 

d. Yapm ihalelerinde eserin veya kullanlan malzemenin şartname 

veya sözleşmesinde belirlenen şartlara, miktar veya niteliklere 

uygun olmamasna rağmen kabul edilmesi, 

e. Hizmet niteliğindeki edimin, ihale kararnda veya sözleşmede 

belirtilen şartlara göre verilmemesine veya eksik verilmesine 

rağmen verilmiş gibi kabul edilmesi, 


27 Kazanc Eker,s.220 

28 Kazanc Eker,s.220; Bkz Artuk/Gökcen/Yenidünya, Özel Hükümler, s. 474; Gökçen, İhaleye ve Edimin 

İfasna Fesat Karştrma Suçlar, s. 176. 

- 219 -


fiillerinin hileli olarak gerçekleştirilmesidir. Bu fiiller, seçimlik olarak 

saylmştr. Dolaysyla, bu fiillerden birinin gerçekleştirilmesiyle suç 

işlenebilir. 29 

Edimin ifasna fesat karştrma suçunun hareketlerini teşkil eden 

bu fiillerin daha iyi anlaşlmas bakmndan; 4735 sayl Kamu İhale 

Sözleşmeleri Kanunu’nun 25. maddesinde düzenlenen yasak fiil 

ve davranşlarn da gözönüne alnmas gerekir. Bu maddeye göre; 

“Sözleşmenin uygulanmas srasnda aşağda belirtilen fiil veya 

davranşlarda bulunmak yasaktr: 

a. Hile, vaat, tehdit, nüfuz kullanma, çkar sağlama, anlaşma, 

irtikap, rüşvet suretiyle veya başka yollarla sözleşmeye ilişkin 

işlemlere fesat karştrmak veya buna teşebbüs etmek. 

b. Sahte belge düzenlemek, kullanmak veya bunlara teşebbüs etmek. 

c. Sözleşme konusu işin yaplmas veya teslimi srasnda hileli 

malzeme, araç veya usuller kullanmak, fen ve sanat kurallarna 

aykr, eksik, hatal veya kusurlu imalat yapmak. 

d. Taahhüdünü yerine getirirken idareye zarar vermek. 

e. Bilgi ve deneyimini idarenin zararna kullanmak veya 29 uncu 

madde hükümlerine aykr hareket etmek. 

f. Mücbir sebepler dşnda, ihale doküman ve sözleşme hükümlerine 

uygun olarak taahhüdünü yerine getirmemek. 

g. Sözleşmenin 16 nc madde hükmüne aykr olarak devredilmesi 

veya devir alnmas.” 

olarak belirlenmiştir. 

Görüldüğü üzere, maddede saylan yasak davranşlarn bir ksm, 

5237 sayl TCK’nn 236. maddesinde, edimin ifasna fesat karştrma 

olarak değerlendirilirken, bir ksm da kanun maddesine alnmamştr. 

Örneğin, hileli hareketle edimin ifasna fesat karştrma hali suç olarak 

düzenlenmişken; tehdit, nüfuz kullanma, çkar sağlama, anlaşma, 

irtikap, rüşvet suretiyle veya başka yollarla sözleşmeye ilişkin işlemlere 

fesat karştrmak, sahte belge düzenlemek, kullanmak veya buna 

teşebbüs etmek, taahhüdünü yerine getirirken idareye zarar vermek, 

bilgi ve deneyimini idarenin zararna kullanmak gibi hareketler maddede 

suç olarak belirtilmemiştir. Bu durumda bu tür hareketlerle, ihale 

sonucunda yüklenilen edime fesat karştrlmş olmas halinde, bu 

suçlar düzenleyen genel hükümler çerçevesinde cezalandrma yoluna 

gitmek gerekmektedir 30 . 

29 Kazanc Eker, s.220-221 


- 220 -


b. Hileli Hareket 

Hile, bir olgu üzerinde bir takm hareketler gerçekleştirmek suretiyle 

karş taraf hataya düşürmeye çalşmaktr. Bu nedenle de hile bakmndan 

önemli olan hile olgusunun tespitidir. 31 . Olgu, geçmişte gerçekleşmiş 

halen mevcut veya gelecekte oluşacak ispatlanabilir, somut durumlar ya 

da olaylardr 32 . İhale kararnda veya sözleşmede evsaf belirtilen maldan 

başka bir maln teslimi veya kabulü; ihale kararnda veya sözleşmede 

belirtilen miktardan eksik maln teslimi veya kabulü; edimin, ihale 

kararnda veya sözleşmede belirtilen sürede ifa edilmemesine rağmen, 

süresinde ifa edilmiş gibi kabul edilmesi; yapm ihalelerinde, eserin 

veya kullanlan malzemenin şartnâme veya sözleşmesinde belirlenen 

şartlara, miktar veya niteliklere uygun olmamasna rağmen kabul 

edilmesi; hizmet niteliğindeki edimin, ihale kararnda veya sözleşmede 

belirtilen şartlara göre verilmemesine veya eksik verilmesine rağmen 

bu şekilde verilmiş gibi kabul edilmesi suretiyle oluşan hileli hareketler 

inceleme konusu olgu kavramn oluşturur. 33 

Yargtay 5. CD vermiş olduğu birçok kararnda, edimin ifasna fesat 

karştrma suçunun yasal unsurlarndan birinin “hile” olduğunu, 

yarglama konusu eylemde hile yoksa suçun oluşmayacağn 

belirtmektedir. Yargtay 5. CD bu yönde verdiği, 05.06.2013 tarih, 

2012/8121 esas ve 2013/6193 karar sayl ilamnda; “…Edimin ifasna 

fesat karştrma suçunun bir zarar suçu ve ihaleye fesat karştrma 

suçundan bağmsz bir suç tipi olarak 5237 sayl TCK’nn 236. 

maddesinde düzenlendiği, anlan maddenin ikinci fkrasnda saylan 

seçimlik hareketlerin ortak özelliğinin hileli davranşlar olduğu, 

hile niteliği taşmayan hareketlerle bu suçun oluşmasnn 

mümkün olmadğ, bununla birlikte suçun maddî unsurlarndan 

olan hilenin gerçekleşmesinin salt bu suçu oluşturmadğ, ayrca 

hileli hareketlerle suçun kanuni tanmnda beş bent halinde 

düzenlenen fiillerden herhangi birinin gerçekleştirilmesiyle oluştuğu, 

sanklarn aşamalardaki savunmalarnda atl suçlamalar inkar 

edip, sahteliği iddia olunan kalite uygunluk belgelerini (C.O.C.) 

kendilerinin düzenlemediklerini, arac firma olduklarn, yurt 

dşndan gönderilen ürünü ve içindeki belgeleri görmediklerini ifade 

ettikleri, 14/10/2008 tarihli muayene ve kabul komisyonu muayene 

raporlarnda belirtilen nedenlerle malzemelerin ihale konusu ürünler 



33 Eylemini Memuriyet görevini kötüye kullanma suç olarak belirtmiştir. Bkz. “1500 kg gelen pul ver 

tozunun 3000 kg geldiğine ilişkin giriş pusulasn ve kabul tutanağn imzalama eylemleri görevi 

yasaya aykn olarak yapma biçiminde olduğundan TCK’nn 240, maddesinde öngörülen görevde 

yetkiyi kötüye kullanma suçunu oluşturur”. 4. CD, 11, 6, 1998 tarihli ve E. 2162, K. 3972 sayl karar 

(Yaşar, s. 463). 

- 221 -


olup olmadğ hususunda kontrole alnmadğnn belirtildiği, Yargtay 

Ceza Genel Kurulunun 30/03/1981 gün ve 5-2/106 sayl Kararnda 

da açklandğ üzere ceza yarglamasnn temel amacnn hiçbir 

kuşkuya yer brakmayacak şekilde maddî gerçeğin ortaya çkarlmas 

olduğu nazara alndğnda; maddî gerçeğin ortaya çkartlabilmesi 

için, Hava Kuvvetleri Komutanlğ’ndan sanklarn savunmalarnn 

doğruluğu ve bu tür ihalelerde mal teslimi aşamasndaki mutat 

uygulamann ne olduğu sorulup araştrldktan sonra sanklarn 

hukukî durumlarnn tayin ve takdiri yerine, eksik inceleme ile yazl 

şekilde hükümler kurulmas,…” şeklinde karar vermiştir. 

İhale kararnda veya sözleşmede nitelikleri belirtilen maldan başka bir 

maln teslim veya kabul edilip edilmediği, ihale kararna veya yaplan 

ihale sözleşmesine göre değerlendirilecektir. Sözleşmede veya ihale 

kararnda belirtilmiş olan maln yerine, ayn özellikteki veya daha 

kaliteli bir başka maln teslim veya kabulü halinde inceleme konusu 

suç oluşmayacaktr. Çünkü maddenin düzenlemesine göre suçun 

oluşmas hileli hareketlerle sözkonusu fiillerin işlenmesine bağldr. 

İşte bu durumda hileden bahsedilemeyecektir. Konu ile ilgili olarak 

madde gerekçesinde; “… edimin ifasına fesat karıştırma niteliğindeki 

hareketler sayılmıştır. Sayılan bütün bu hareketlerin ortak özelliği hileli 

davranışlar olmasıdır.” denilmiştir 34 . 

c. Suçun İşlenmesinde Yaplan Hileli Hareketler 

aa) İhale kararnda veya sözleşmede evsaf belirtilen maldan başka 

bir maln teslim veya kabul edilmesi. 

Kamu kurum veya kuruluşu ihaleye çkarken satn almak istediği maln 

bütün özelliklerini ayrntl bir şekilde, ihale dökümannda ve ihale 

şartnamesinde belirler. İhale süreci tamamlandktan sonra, en avantajl 

fiyat veren kişi ile ihale sözleşmesi imzalanr. İhale sözleşmesinin 

konusunu; ihale şartnamesinde tüm özellikleri belirlenen ve ihaleye 

çklan mal teşkil etmelidir. İhaleye çklan mal ile, ihale sözleşmesine 

konu maln farkllk teşkil etmesi mümkün değildir. İhale sonunda 

ihaleyi kazanan kişi ile ilgili kurum yetkilisi arasnda yaplan ihale 

sözleşmesinde, KİSK’nun 7. maddesinde belirtilen tüm hususlarn 

bulunmas gerekir. KİSK md. 7’de belirtilen tüm koşullar taşyan 

ihale sözleşmesi uyarnca; yüklenici, mal idareye teslim ettikten 

sonra, idare tarafndan oluşturulan “muayene komisyonu” ve “kabul 

komisyonlar” tarafndan mal incelenerek üretilen ve teslim edilen 

maln; ihale şartnâmesi veya sözleşmesindeki maln özelliklerini 

taşyp taşmadğn belirleyeceklerdir. TCK md. 236/2-a. bendindeki 

hileli hareketler bu aşamada ortaya çkmaktadr. Yüklenici kişi hileli 

34 Artuk/Gökcen/Yenidünya, Özel Hükümler, s. 668 

- 222 -


hareketi yaparak, aslnda ihale şartnamesi ve sözleşmesinde evsaf 

belirlenen bir maldan daha kötü bir mal teslim etmektedir. Yüklenici 

kişinin bu hileli hareketten sorumlu olmas ve cezalandrlabilmesi 

için, teslim edilen maln ihale sözleşmesine uygun şekilde teslim 

alnmas ve muayene komisyonu ve kabul komisyonlar tarafndan 

kontrolü gerekir. 

Bu suçla ilgili olarak Yargtay 5. CD vermiş olduğu 16.05.2013 tarih, 

2012/4728 esas ve 2013/5173 karar sayl ilam yol gösterici ve açklayc 

bilgileri içermektedir. Bu ilama göre; “…İhale teknik şartnamesinde 4. 

numaral fuel oil yakt olarak ihale yaplmş olmasna rağmen sank 

tarafndan daha düşük piyasa bedelli 6 numaral fuel oil yaktnn 

devlet hastanesine tesliminin yapldğndan bahisle mahkümiyetine 

karar verilmiş ise de; 

Yüklenici ile idare arasnda imzalanan sözleşmenin 36. maddesinde 

“sözleşme başlangcndan itibaren teslim edilen mallarn miktarnn, 

mallarn ya da yaplan işin sözleşme ve ekinde yer alan teknik 

şartnameye uygunluğunun bir kabul tutanağ ile tespit edileceğinin, 

tutanak sonucunda komisyonun mallarn kalitesini, teknik şartnamede 

belirtilen özelliklerine uygunluğu ile varsa hatal ve kusurlu olanlarn 

belirtileceğinin” ifade edildiği, idari şartnamenin 53. maddesinde 

“muayene ve kabul şekil ve şartlarnn 4734 sayl Kanuna göre 

yaplan ihalelere ait denetim muayene ve kabul yönetmeliği 

çerçevesinde yaplacağnn” belirtildiği, 4735 sayl Kamu İhale 

Sözleşmeleri Kanununun Denetim, Muayene Ve Kabul İşlemleri 

başlkl 11. maddesinde; “Teslim edilen mal, hizmet, yapm veya 

yaplan işin muayene ve kabul işlemleri, idarelerce kurulacak en 

az üç kişilik muayene ve kabul komisyonlar tarafndan yaplr. Mal 

veya yaplan iş yüklenici tarafndan idareye teslim edilmedikçe 

muayene ve kabul işlemleri yaplamaz.”, Mal Almlar Denetim 

Muayene Ve Kabul İşlemlerine Dair Yönetmeliğin Muayene ve kabul 

komisyonlarnn kurulmas başlkl 6. maddesinde; “Yetkili makam 

tarafndan biri başkan, biri işin uzman olmak üzere en az üç veya 

daha fazla tek sayda kişi ile yedek üyelerden oluşan muayene 

ve kabul komisyonlar kurulur. Ancak, ilgili idarede yeterli sayda 

veya işin özelliğine uygun nitelikte uzman personel bulunmamas 

durumunda, 4734 sayl Kanuna tabi idarelerden uzman personel 

görevlendirilebilir.”, Muayenede aranacak hususlar başlkl 13. 

maddesinde; “Muayenede aranacak hususlar; ihale dokümannda 

yazl şartlardr. Numune alnmak suretiyle kabule konu mallar 

için maln niteliğine göre yeter say ve evsafta numune alnmas ve 

muhafazas idarenin sorumluluğundadr. Muayeneye sunulan maln 

önce bütünü incelenerek gerek görülür ise yeter sayda numunesi 

- 223 -


sakl tutulur. Numune, mühürlü durumda, özelliklerinin bozulmasna 

frsat vermeden ihale dokümannda belirlenen süre ile alkonulur.”, 

Maln veya yaplan işin fiziksel muayenesi başlkl 16. maddesinde; 

“Maln veya yaplan işin fiziksel muayenesine başlanmadan önce bir 

tutanak tutulur. Tutanaklarda muayenenin başlangcndan itibaren 

inceleme, muayene ve numune alma safhalar özetlenir. İzlenecek 

yöntem, usul ve sonuç belirtilir. Bu tutanak komisyonca imzalanr 

ve mevcutsa yüklenici ve/veya vekiline imzalattrlr. Muayene ayn 

günde bitmez ise, yüklenici ve/veya vekiline hazr bulunmas için 

muayenenin devam edeceği gün ve saat tespit edilerek tebliğ edilir.”, 

Laboratuvar muayeneleri başlkl 17. maddesinde ise; “Bu işlemlerden 

sonra almn niteliğinin laboratuvar muayenesi gerektirmesi halinde 

laboratuvar muayeneleri yaplarak sonuç hakknda rapor düzenlenir. 

Laboratuvar muayeneleri, varsa idarenin kendi laboratuvarlarnda, 

yoksa diğer kamu kuruluşlarna ait laboratuvarlarda, bu da mümkün 

olmaz ise özel laboratuvarlarda yaplr. İdareler ihale dokümannda 

laboratuvar muayenelerinin kimin tarafndan hangi yöntemle 

yaptrlacağ ile masraflarnn kime ait olacağn ve hangi sonucun 

muteber alnacağn belirteceklerdir.” Hükümlerinin bulunduğu 

anlaşlmakla; 

Zarar suçu olarak TCK’nn 236. maddesinde düzenlenen edimin 

ifasna fesat karştrma eylemlerinin maddenin 2. fkrasnn açk 

düzenlemesi karşsnda hileli olarak yaplmas gerektiği, hileli 

davranşlar kavramnn ne anlama geldiği konusunda 5237 sayl 

TCK’da herhangi bir açklk bulunmadğ, ancak Yargtay’n istikrar 

kazanmş uygulamalarna göre fail tarafndan yaplan davranşn 

hileli olarak kabul edilebilmesi için belli oranda ağr, yoğun ve ustaca 

olmas, sergileniş açsndan mağdurun inceleme olanağn ortadan 

kaldracak nitelikte bir takm hareketlerin bulunmas gerektiğinin 

kabul edildiği, esasen, hangi davranşlarn hileli olup olmadğ ve 

bu kapsamda değerlendirilmesi gerektiği yolunda genel bir kural 

koymak oldukça zor olmakla birlikte, olaysal olarak değerlendirme 

yaplmas, olayn özelliği, mağdurun durumu, fiille olan ilişkisi, 

kullanlmşsa gizlenen veya değiştirilen eşyann nitelikleri ayr 

ayr dikkate alnmak suretiyle sonuca ulaşlmas gerektiği nazara 

alndğnda; dosya kapsamna göre, sözleşme, idari şartname, 

Yasa ve yönetmelik hükümlerine aykr olarak muayene ve kabul 

komisyonu oluşturulmadan, maln teslimi srasnda muayene yaplp 

numune alnmadan, kalorifer görevlisi ve depo-ambar memurunun 

hazr bulunduğu şekilde yaplan teslim işlemi nedeniyle, sanğn 

idarenin denetim olanağn ortadan kaldrmadan, ihale kararnda 

veya sözleşmede evsaf belirtilen maldan başka mal teslim etmesi 

- 224 -


şeklindeki, belirtilen usullere uyulmamas sonucunda gerçekleştirdiği 

eylemlerinde hileli davranştan bahsedilemeyeceği cihetle atl suçun 

unsurlar itibariyle oluşmadğ gözetilmeksizin yazl şekilde hüküm 

tesisi,…” bu suçun yasal unsurlar belirlenmiştir. 

Ayn şekilde, yüklenici tarafndan teslim edilen maln, ihale 

sözleşmesindeki evsafta olmadğn bilerek kabul eden kamu görevlileri 

de bu suçun failidirler. İhale kararnda ya da sözleşmede gösterilen 

maldan başka bir maln teslim edilmesi suç olduğu gibi, ihale kararnda 

ya da sözleşmede gösterilen maldan başka bir maln kabulü de suç 

kabul edilmiştir. İhale kararnda ya da sözleşmede belirtilen maldan 

başka bir mal kabul eden yetkili kamu görevlisi de, fail sfatyla edimin 

ifasna fesat karştrma suçundan sorumludur. Belirtmek gerekir ki, 

bu mal kabul eden kimsenin kamu görevlisi olmas halinde, maddenin 

son fkrasnda bu kamu görevlisinin ayrca bir menfaat de temin etmiş 

olmas halinde yalnzca, edimin ifasna fesat karştrma suçundan 

değil; menfaat temini ile ilgili suç nedeniyle de cezalandrlacağn 

düzenlemiştir. Bu İtibarla böyle bir durumla karşlaşldğnda, gerçek 

içtima kurallar uygulanacaktr. Eğer kamu görevlisi, edimin ifasna fesat 

karştrma suçunu işlerken ayn zamanda rüşvet, irtikap gibi suçlar 

da işlemek suretiyle menfaat elde etmişse, ayrca bu madde hükümleri 

uyarnca da cezalandrlr 35 . Örneğin, Milli Savunma Bakanlğnn 

açmş olduğu 100.000 kg. tam yağl koyun peyniri alm için yaplan 

ihaleyi kazanan (A) şirketi, ihale sözleşmesinin imzalanmasndan 

sonra, sözleşmede belirtilen tam yağl koyun peyniri yerine, yarm yağl 

koyun peyniri teslim eder ve muayene komisyonu üyeleri de yüklenici 

şirket yetkilileri ile yapmş olduklar rüşvet sözleşmesi kapsamnda 

bu maln tam yağl koyun peyniri olduğu yönünde rapor yazarak mal 

kabul ederlerse, kamu görevlileri hem edimin ifasna fesat karştrma 

hem de rüşvet suçundan ayr ayr cezalandrlrlar. (TCK’nn 236/3. 

Maddesi uyarnca) Kamu görevlileri ile rüşvet sözleşmesi yaparak 

edimin ifasna fesat karştran kişi yönünden, gerçek içtima kuralnn 

uygulanacağ yönünde herhangi bir düzenleme olmadğndan, yüklenici 

taraf; TCK’nn 44. Maddesinde düzenleme altna alnan ve genel kural 

olan fikrî içtima kurallar uyarnca, “edimin ifasna fesat karştrma” 

suçu ile “rüşvet verme” suçlarndan cezas ağr olan suç bakmndan 

cezalandrlacaktr. 

Eyleme suç özelliğini veren, sözleşmede özellikleri belirtilen maldan 

başka bir maln “teslim edilmesi” veya “kabul edilmesi”dir. Bu şekilde 

bir teslimle ve/veya kabulle suç tamamlanr. Teslim etme, ihaleyi alan, 

mal teslim edecek kimse tarafndan yaplacak bir eylem iken; kabul 


- 225 -


etme, kabule yetkili kimse tarafndan yaplabilecek bir eylemdir. 36 

Bu maddede cezalandrlan eylem; hileli hareketle ihale sözleşmesinde 

belirlenen mal yerine daha kötü evsafta bir maln teslim veya 

kabulüdür. Edimin ifasna fesat karştrma suçu bir zarar suçu 

olarak düzenlendiğinden ve mal teslim veya kabulünde hileli hareket 

de suçun maddî unsurunu oluşturduğundan, sözleşmede belirlenen 

maldan daha iyi ve kaliteli başka bir maln teslim edilmesi sonunda 

herhangi bir kamu zarar oluşmadğndan ve hile de bulunmadğndan 

suç oluşmayacaktr. 

bb. İhale kararnda veya sözleşmede belirtilen miktardan eksik 

maln teslim veya kabul edilmesi. 

TCK md. 236/2-a. bendinde düzenlenen fiil, ihale karar veya ihale 

sözleşmesinde belirtilen maln niteliği ile alakal iken, fkrann (b) 

bendinde düzenlenen fiil, maln niceliği yani miktar konusundadr. 

Bu iki bent arasndaki fark bundan ibarettir. İhale kararnda ya da 

ihale sözleşmesinde, ihale konusu işin miktarnn da belirtilmesi 

gerekmektedir. Yüklenici kişi veya firma, yüklenmiş olduğu ve ihale 

kararnda ve sözleşmede özellikleri belirtilen edimi, tam ve eksiksiz 

olarak ifa etmek, yerine getirmek zorundadr. İhale kararnda veya 

sözleşmede belirtilen miktardan eksik bir mal teslim ederse, edimin 

ifasna fesat karştrma suçunu işlemiş olacaktr. 37 

İhale kararnda/sözleşmede belirtilen miktardan eksik maln teslim 

edilmesi halinde, bu mal teslim eden kişi fail saylacağ gibi, bu şekilde 

eksik bir mal kabul eden ihale yetkilisi de sorumludur. 38 Örneğin, 

(X) İli Emniyet Müdürlüğünün açmş olduğu 200.000 Litre euro-dizel 

mazot ihalesini kazanan şirket sahibi ile Emniyet Müdürlüğü arasnda 

yaplan ihale sözleşmesine bağl olarak, şirket sahibinin edimini yerine 

getirmek amac ile 190.000 Litre euro-dizel mazot teslim ettiği halde, 

evrâk 200.000 Litre teslim etmiş gibi gösterdiğinde, TCK’nn 236/2-b. 

Maddesinde düzenlenen hileli hareketle edimin ifasna fesat karştrmş 

olacaktr. Diğer yandan ayn olayda, kabul komisyonunda görev alan 

kamu görevlileri yapmş olduklar rüşvet sözleşmesine bağl olarak elde 

ettikleri menfaat karşlğnda eksik teslim edilen mal eksik değilmiş 

gibi kabul ettiklerinde hem edimin ifasna fesat karştrma suçunu 

hem de rüşvet alma suçunu işlemiş olacaklardr. 

Diğer yandan, ihale sözleşmesinde belirlenen miktardan daha fazla bir 

miktarn teslim veya kabul edilmesinde hile ve kamu zarar olmadğndan 

36 Yaşar/Gökcan/artuç, age, s.6660 



- 226 -


edimin ifasna fesat karştrma suçunun yasal unsurlar oluşmaz. 

Hiç teslim edilmemiş bir maln teslim edilmiş veya kabul edilmiş gibi 

gösterilmesi eyleminde, hile ve kamu zarar olduğundan, edimin ifasna 

fesat karştrma suçu oluşur. 

cc. Edimin ihale kararnda veya sözleşmede belirtilen sürede ifa 

edilmemesine rağmen, süresinde ifa edilmiş gibi kabul edilmesi. 

İhale konusu edimin, hangi süre içerisinde bitirileceğinin de ihale 

kararnda ya da ihale sözleşmesinde belirtilmesi zorunludur. İşte ihale 

kararnda ya da ihale sözleşmesinde belirtilen sürede ifa edilmeyen bir 

edimi, süresinde ifa edilmiş gibi “kabul eden” görevli, edimin ifasna 

fesat karştrmaktan sorumlu olacaktr 39 . Burada cezalandrlan eylem, 

ihale sözleşmesinden kaynaklanan edimin zamannda ifa edilmemesi 

değil, zamannda ifa edilmeyen edimin sözleşmedeki süresi içinde ifa 

edilmiş gibi kabul edilmesi ve buna göre işlem yaplmasdr. Edimin 

geç ifa edilmesi cezâî anlamda suç olmayp, hukukî ve cezâî şart olarak 

tazminat gerektirir sonuçlar vardr. Bu fkrada cezalandrlan eylem, 

ihale kararnda veya sözleşmede belirtilen sürede ifa edilemeyen 

bir edimin, süresinde ifa edilmiş gibi kabul edilmesini sağlayarak, 

yüklenicinin uğrayacağ hukukî sonuçlardan kurtarmaya yönelik hileli 

hareketlerdir. 

Fkrann (a) ve (b) bentlerinde gösterilen suçun hareket unsurunun 

aksine, bu (c) bendi yalnzca konusu mal olan ihale ve sözleşmelerde 

değil, konu snrlamas yaplmadan her türlü ihale ve sözleşmelerde 

uygulanabilir niteliktedir. Çünkü madde metninde sadece “edim”den 

söz edilmiş, bu edimin özelliği ve niteliği konusunda herhangi bir 

snrlama yaplmamştr. O halde, bentte yer alan suç, her türlü edimi 

(mal, hizmet veya yapm) ihtiva eden ihale kararlar ve sözleşmeler 

hakknda uygulanacaktr 40 . 

Bu eylemde, sadece edimin kabulünden söz edilmektedir. Bu sebeple 

bu suçun faili, ihale konusu mal kabulle görevlendirilmiş kamu 

görevlileridir. Mal teslim eden yüklenici kişiler bu suça ancak azmettiren 

ya da yardm eden sfat ile iştirak edebilirler. 

Ayn şekilde, ihale sözleşmesi uyarnca taksitler halinde yerine getirilen 

edimlerin her birinin ödeme zaman geçtikten sonra ifa edilmesine 

karşn süresinde ödeme yaplmş gibi kabul edilmesi halinde de bu 

suçun yasal unsurlar oluşur. 

Sözleşme imzalandktan sonra, sözleşme bedelinin aşlmamas ve 


40 Yaşar/Gökcan/artuç, age, s.6662 

- 227 -


idare ile yüklenicinin karşlkl olarak anlaşmas kaydyla, işin yaplma 

veya teslim yeri, işin süresinden önce yaplmas veya teslim edilmesi 

kaydyla işin süresi ve bu süreye uygun olarak ödeme şartlar konusunda 

sözleşme hükümlerinde değişiklik yaplabilir. 41 Bu durumda yaplmş 

olan hareketler edimin ifasna fesat karştrma eylemini oluşturmaz. 42 

Diğer yandan, ihale kararnda veya sözleşmede belirtilen ihale süresi 

içinde maln teslim edilmemesi halinde hukukî sonuçlarn doğmamas 

ve yüklenici yönünden cezâî şart veya tazminat ödememe yükümlülüğü 

ancak mücbir sebeplerin bulunmas halinde gerçekleşebilir. KİSK 

md. 10’a göre; mücbir sebep olarak kabul edilebilecek haller aşağda 

belirtilmiştir: 

a. Doğal afetler. 

b. Kanunî grev. 

c. Genel salgn hastalk. 

d. Ksmî veya genel seferberlik ilân. 

e. Gerektiğinde Kurum tarafndan belirlenecek benzeri diğer haller. 

Süre uzatm verilmesi, sözleşmenin feshi gibi durumlar da dahil 

olmak üzere, idare tarafndan yukarda belirtilen hallerin mücbir 

sebep olarak kabul edilebilmesi için; 

a. Yükleniciden kaynaklanan bir kusurdan ileri gelmemiş olmas, 

b. Taahhüdün yerine getirilmesine engel nitelikte olmas, 

c. Yüklenicinin bu engeli ortadan kaldrmaya gücünün yetmemiş 

bulunmas, 

d. Mücbir sebebin meydana geldiği tarihi izleyen yirmi gün içinde 

yüklenicinin idareye yazl olarak bildirimde bulunmas ve yetkili 

merciler tarafndan belgelendirilmesi zorunludur. 

KİSK’nin 10. Maddesinde şartlar belirtilen “mücbir sebeplerin” varlğ 

halinde, ihale karar veya sözleşmesinde belirlenen süre uzatlabilir. 

Ancak bu süre uzatmnda hile olmadğ için suç unsuru da yoktur. 

dd-) Yapm ihalelerinde eserin veya kullanlan malzemenin şartnâme 

veya sözleşmesinde belirlenen şartlara, miktar veya niteliklere 

uygun olmamasna rağmen kabul edilmesi. 

TCK md. 236/2-d bendinde düzenlenen suç; tamamen yapm ihalelerine 

ve sözleşmelerine yöneliktir. Bu eylemin konusu yapm ihaleleri ve 

41 Kazanc Eker, s.225-226; Bkz. Doğanyiğit, s.630 

42 Kazanc Eker, s.226; Artuk/Gökcen/Yenidünya, Özel Hükümler, s.669 

- 228 -


eser sözleşmeleridir. Dolaysyla, bu bendde düzenlenen fiilin, mal 

alm veya satm, hizmet alm veya kiralama ihalelerinde işlenmesi 

mümkün değildir. 

Yapm, KİK’nun 4. Maddesinde; “Bina, karayolu, demiryolu, otoyol, 

havaliman, rhtm, liman, tersane, köprü, tünel, metro, viyadük, spor 

tesisi, alt yap, boru iletim hatt, haberleşme ve enerji nakil hatt, 

baraj, enerji santrali, rafineri tesisi, sulama tesisi, toprak slah, 

taşkn koruma ve dekapaj gibi her türlü inşaat işleri ve bu işlerle 

ilgili tesisat, imalat, ihzarat, nakliye, tamamlama, büyük onarm, 

restorasyon, çevre düzenlemesi, sondaj, ykma, güçlendirme ve 

montaj işleri ile benzeri yapm işlerini,” şeklinde tanmlanmaktadr. 

Yapm ihaleleri, bir eserin satn alnmasna yönelik olarak yaplr. 

Yapm ihalesine çklrken, gerek ihale şartnamesinde ve gerekse teknik 

şartnamede, ihaleye çklan eserin vasf ve mahiyeti, kalite durumu 

ve diğer tüm özellikleri ayrntl bir şekilde belirlenmelidir. Çklan 

yapm ihalesinde, ihaleye konu eserin tüm ayrntlar ve kullanlacak 

malzemenin miktar, kalitesi ve nitelikleri ayrntl şekilde gösterilmediği 

takdirde, ihale; rekabet kurallarna açk, şeffaflk ve denetime elverişli 

şekilde yaplmadğ için sakat bir ihale yaplmş olacak ve ispatlandğ 

takdirde eylem ihaleye fesat karştrma suçuna dönüşecektir. Bu 

sebeple, bir yapm ihalesine çklrken, satn alnmak istenen eserin 

tüm özellikleri, eserin yapmnda kullanlacak maln nitelik ve niceliği 

ihale şartnamesinde ayrntl şekilde gösterilmelidir. 

Yapm ihalesi sonunda, ihaleyi kazanan kişi ile eseri yaptrmak 

isteyen kurun arasnda ihale sözleşmesi yaplr. İhale sözleşmesine, 

ihale şartnamesi ve teknik şartnamede vasflar gösterilen eserin tüm 

özellikleri yazlarak, yükleniciden bu eser sözleşmesine uygun nitelik 

ve nicelikte bir eserin yaplmas istenilir. 

Yüklenici firma veya kişinin yapm ihalesine bağl olarak yapmak 

zorunda olduğu eseri üretirken uymak zorunda olduğu ilkeler KİSK’nun 

30. maddesinde ayrntl olarak gösterilmiştir. KİSK’nun 30. maddesi 

uyarnca “Yapm işlerinde yüklenici ve alt yükleniciler, yapnn fen 

ve sanat kurallarna uygun olarak yaplmamas, hileli malzeme 

kullanlmas ve benzeri nedenlerle ortaya çkan zarar ve ziyandan, 

yapnn tamam için işe başlama tarihinden itibaren kesin kabul 

tarihine kadar sorumlu olacağ gibi, kesin kabul onay tarihinden 

itibaren de onbeş yl süreyle müteselsilen sorumludur. Bu zarar ve 

ziyan genel hükümlere göre yüklenici ve alt yüklenicilere ikmal ve 

tazmin ettirilir. Ayrca haklarnda 27 nci madde hükümleri uygulanr.” 

Görüldüğü üzere, yükleniciler veya alt yükleniciler, yaptklar eserin 

- 229 -


fen ve sanat eserlerine uygun şekilde yaplmas ile hileli malzeme 

kullanlmamas yönünde hukukî ve cezâî sorumluluk taşmaktadrlar. 

Bu husus, KİSK’nun 25. ve 27. maddelerinden açkça anlaşlr. 

Ancak şunu belirtmek gerekir ki, yüklenici veya alt yüklenicilerin bu 

eylemleri, TCK’nun 236/2-d bendinde düzenlenen edimin ifasna fesat 

karştrma suçunun konusu değildir. Başka bir deyişle bu maddede 

cezalandrlan kişi veya edim; yapm işlerinde, işe konu olan malzemeyi 

şartname ve sözleşmede belirtilen şart ve niteliklere uygun olmadan 

kullanan kişi değil, bu şekilde yaplmş bir eseri kabul eden kamu 

görevlisinin cezalandrlmas istenmektedir. 

Bu nedenle de, sözkonusu maddede belirtildiği üzere uygun olmayan 

malzeme kullanarak bir eser yapan yüklenici müteahhit, ihale konusu 

edimin ifasna fesat karştrmay düzenleyen TCK md. 236’dan 

doğrudan cezalandrlmayacaktr. Bana göre, TCK’nn 236/2-d bendinde 

düzenlenen bu eylem özgü bir suç olduğundan yüklenici müteahhit, 

eseri kabul eden kamu görevlisinin eylemine azmettiren veya yardm 

eden sfat ile iştirak etmekten sorumlu tutulmaldr. 

Ancak bunun aksini savunan görüşler de vardr. Bunlara göre; “yüklenici 

kişiler bu eylemden dolay cezalandrlamayacak ve bu durumda eğer 

şartlar varsa, TCK md. 238’de düzenlenen kamuya gerekli şeylerin 

yokluğuna neden olma suçundan sorumluluğu doğabilir. 43 . TCK md. 

238’de, bir kimsenin taahhüt etmiş olduğu işi yerine getirmemesi 

yaptrm altna alnmştr. Ancak bu madde nedeniyle ceza verilebilmesi 

için, taahhüt edilen işin yerine getirilmemesi suretiyle kamu kurum ve 

kuruluşlar veya kamu hizmeti veya genel bir felaketin önlenmesi için 

zorunlu eşya veya besinlerin ortadan kalkmasna veya önemli ölçüde 

azalmasna neden olunmas gerekir 44 . Bu itibarla suçun oluşmas için 

taahhüdün konusunun, resmî daire veya kamu hizmeti veya genel bir 

felâketin önlenmesi için gerekli besin ve başka eşya olmas zorunludur 45 .” 

TCK md. 236’da yaptrm altna alnmş bulunan fiiller yalnzca, 

belirtilen niteliklere uygun olmadan yaplmş eseri kabul eden kişinin 

fiilidir. Bu kişiler genelde ihale sözleşmesinde evsaf belirlenmiş 

43 Kazanc Eker, age, s.228; TCK’nn 238. Maddesi “ (1) Taahhüt ettiği işi yerine getirmeyerek, kamu 

kurum ve kuruluşlar veya kamu hizmeti veya genel bir felaketin önlenmesi için zorunlu eşya veya 

besinlerin ortadan kalkmasna veya önemli ölçüde azalmasna neden olan kimseye bir yldan üç yla 

kadar hapis ve bin güne kadar adlî para cezas verilir.” 

44 Kazanc Eker, age, s.228; Erman/Özek, Kamu Güvenine Karş işlenen Suçlar, s. 660. 

45 Kazanc Eker, age, s.228; Eşya tabiri, sadece taşnabilir mallar ifade eder. Dolaysyla, doğal afetlerden 

korunmaya özgü inşaat yapmay taahhüt edip de, bunu yerine getirmemek suretiyle, bu gibi inşaatta 

kullanlacak malzemenin eksikliğine yol açan kişi hakknda, bu maddenin uygulanmas mümkün 

değildir. Erman/Özek, Kamu Güvenine Karş işlenen Suçtar, s, 660. Maddede eşya denmiş olmas 

nedeniyle, yapm işlerinin bu kapsam da düşünülmemesi yerinde olsa da, bu inşaat için gerekli 

malzemenin eksikliğine neden olunmas, kanaatimizce, suçun oluşmas bakmndan yeterli olmaldr. 

- 230 -


eseri kontrol ve kabulle görevlendirilmiş, yap denetim görevlileri, 

muayene komisyonu üyeleri ile kabul komisyonu üyeleridir. Bu 

husus KİSK’nun 28. ve 31. maddelerinden açkça anlaşlmaktadr. 

Yani bu suçun faili olmak için, ihaleye konu eserin yapm srasnda 

muayene ve kontrolle veya yapm bittiğinde, eseri kabul etmekle 

görevlendirilmiş olmak gerekir. Nitekim Yargtay 5. CD 05.06.2013 

tarih, 2012/4644 esas ve 2013/6190 karar sayl ilamnda; “…5237 sayl 

TCK’nn 236. maddesinde edimin ifasna fesat karştrma halleri yasa 

koyucu tarafndan tahdidi olarak saylmş olup, maddede saylan 

seçimlik hareketlerin ya da faillik durumunun genişletilmesinin 

anlan Yasann 2. maddesindeki kanunilik ilkesine aykrlk teşkil 

edeceğinde bir kuşku bulunmadğndan, her ne kadar bir ksm 

öğretide özgü suç olarak kabul edilmese de madde metni gerekçesiyle 

birlikte incelendiğinde; 2. fkrann “a” ve “b” bentlerinde yüklenici 

konumundaki kişiler ve temsilcileri ile edimin ifas sürecinde görev 

alan ilgili kamu görevlilerinin, “c”, “d” ve “e” bentlerinde ise edimin 

ifas sürecinde görev alan ilgili kamu görevlilerinin suçun faili 

olabileceğinden, dolaysyla söz konusu suçun özel faillik niteliği 


kabulü gerektiğinden, 5237 sayl TCK’nn 40/2. maddesine göre 

özgü suç niteliğinde olan ve TCK’nn 236/2-d maddesi uyarnca ihale 

sürecinde görev alan kamu görevlisi tarafndan işlenebilen edimin 

ifasna fesat karştrma suçuna iştirak eden diğer kişilerin azmettiren 

veya yardm eden olarak sorumlu tutulabilecekleri dikkate alnarak, 

kamu görevlisi olmayan sank Mahir’in suça ne şekilde katldğnn 

karar yerinde tartşlmas gerekirken, noksan araştrma ve yetersiz 

gerekçe ile yazl şekilde hüküm kurulmas,..” şeklinde karar vererek 

bu bentte düzenlenen suçun, özgü suç olduğunu karara bağlamştr. 

Bentte düzenlenen suçun oluşabilmesi için, eserin veya kullanlan 

malzemenin ihale şartnamesi veya sözleşmede belirlenen şartlara, 

miktar ve niteliklere uygun olmamas yeterli değildir, ayn zamanda hileli 

davranşlarla, sanki belirlenen şartlara, miktar ve niteliklere uygunmuş 

gibi kabulü de gerekir. Buradaki hileli davranş, bir eserin veya eserde 

kullanlan malzemenin şartname veya sözleşmede belirtilen nitelikte 

ve miktarda olmadğnn bilinmesine karşn, bu belgelerdeki nitelikte 

veya miktarda olduğuna ilişkin kabulün yaplmas şeklinde olur. 46 

Bu hususta, kabulle görevlendirilen failin kast yönünden önemlidir. 

Örneğin, Etimesgut İlçesinde bulunan bir okulun yapm için çklan 

ihaleyi kazanan (A) şirketi, ihale şartnamesinde ve sözleşmesinde; 

inşaatn yapmnda 10 mm’lik demir kullanlacağn ve snflarn 

zeminin de 12 mm’lik ve (A) snf laminant parke ile döşeneceğini 

46 Yaşar/Gökcan/Artuç, age, s.6665-6666 

- 231 -


belirtmesine karşn, yüklenici firmann inşaat yapmnda 9 mm’lik 

inşaat demiri kullandğn ve parkelerin de daha düşük kalitede olan 

(C) snf laminant parke ile döşendiğini gören “kabul komisyonu 

üyeleri”, bu hususlar tespit ettikleri ve gördükleri halde, müteahhitle 

yaptklar rüşvet sözleşmesine dayal olarak tuttuklar kabul tutanağnda 

bu eksiklikler yokmuş ve eser ihale şartnamesine ve sözleşmesine 

uygunmuş gibi hareket ettiklerinde ve kabul tutanağ tuttuklar takdirde, 

kabul komisyonu üyesi olan kişiler hem edimin ifasna fesat karştrma 

hem de rüşvet suçundan cezalandrlmalar gerekecektir. (TCK’nn 

236/3. maddesindeki özel düzenleme sebebiyle gerçek içtima kural 

uygulanacaktr.) Yüklenici müteahhit de, kabul komisyonunu bu 

suçlara azmettirdiği için; TCK’nn 40/2. maddesi ve 38. maddesi 

delaletiyle “edimin ifasna fesat karştrma” suçundan ve TCK’nn 

44 ve 37. maddeleri uyarnca da rüşvet verme suçundan sorumlu 

tutulacaklardr. Bu hususta henüz Yargtay içtihad oluşmamakla 

birlikte, Ceza Hukukunun genel kurallar çerçevesinde, rüşvet alan bir 

kişinin karşsnda mutlaka rüşvet veren de bulunacağndan, rüşvet veren 

müteahhidin de sorumlu tutulmas gerekir. Ancak bu maddede kamu 

görevlilerine menfaat temin eden kişilerin ayrca cezalandrlacaklar 

hükme bağlanmadğndan, yüklenici tarafn “fikrî içtima” kural 

çerçevesinde ağr olan eylemden cezalandrlmas gerekir. Bu husus, 

ileride içtima konusunda değerlendirilecektir. 

ee) Hizmet niteliğindeki edimin, ihale kararnda veya sözleşmede 

belirtilen şartlara göre verilmemesine veya eksik verilmesine 

rağmen verilmiş gibi kabul edilmesi. 

TCK md. 236/2-e. bendinde düzenlenen suç; tamamen hizmet alm 

ihalelerine ve sözleşmelerine yöneliktir. Bu eylemin konusunu sadece 

hizmet alm ihaleleri veya sözleşmeleri oluşturur. Dolaysyla, bu bende 

düzenlenen fiilin, mal alm veya satm, yapm ve eser ihalelerinde 

işlenmesi mümkün değildir. 

Hizmet, KİK’nun 4. Maddesinde; “Bakm ve onarm, taşma, haberleşme, 

sigorta, araştrma ve geliştirme, muhasebe, piyasa araştrmas ve 

anket, danşmanlk, tantm, basm ve yaym, temizlik, yemek 

hazrlama ve dağtm, toplant, organizasyon, sergileme, koruma 

ve güvenlik, meslekî eğitim, fotoğraf, film, fikrî ve güzel sanat, 

bilgisayar sistemlerine yönelik hizmetler ile yazlm hizmetlerini, 

taşnr ve taşnmaz mal ve haklarn kiralanmasn ve benzeri diğer 

hizmetleri, 47 ” şeklinde tarif edilir. 

47 20/11/2008 tarihli ve 5812 sayl Kanunun 2 nci maddesiyle; bu tanmda yer alan “mimarlk ve 

mühendislik, etüt ve proje, harita ve kadastro, imar uygulama, her ölçekte imar plan” ibareleri 

metinden çkarlmştır. 

- 232 -


Hizmet niteliğindeki edimlerle ilgili muayene ve kabul işlemlerinin ne 

şekilde yaplacağ Hizmet Almlar Muayene Ve Kabul Yönetmeliğine 

göre yaplr. Yönetmeliğin 5. maddesine göre, hizmet kabulleri, üç 

kişilik komisyonlar tarafndan yaplacaktr. 48 

Hizmet alm ihalesi sonunda, ihaleyi kazanan kişi ile hizmeti almak 

isteyen kurum arasnda ihale sözleşmesi yaplmaktadr. İhale 

sözleşmesine, ihale şartnamesinde vasflar gösterilen hizmetin tüm 

özellikleri yazlarak, yükleniciden hizmet sözleşmesine uygun nitelik 

ve nicelikte bir hizmet vermesi istenip beklenmektedir. 

Yüklenici firma veya kişinin hizmet ihalesine bağl olarak yapmak 

zorunda olduğu hizmeti sunarken uymak zorunda olduğu ilkeler 

KİSK’nun 34. maddesinde ayrntl olarak belirlenmiştir. KİSK’nun 

34. Maddesi uyarnca “Hizmet sunucular taahhütleri çerçevesinde 

kusurlu veya standartlara uygun olmayan malzeme seçilmesi, 

verilmesi veya kullanlmas, tasarm hatas, uygulama yanlşlğ, 

denetim eksikliği, taahhüdün sözleşme ve şartname hükümlerine 

uygun olarak yerine getirilmemesi ve benzeri nedenlerle ortaya 

çkan zarar ve ziyandan doğrudan sorumludur. Bu zarar ve ziyan 

genel hükümlere göre hizmet sunucusuna ikmal ve tazmin ettirilir. 

Ayrca haklarnda 27 nci madde hükümleri uygulanr.” 

Görüldüğü üzere, hizmet sunucularnn, taahhütleri çerçevesinde 

kusurlu veya standartlara uygun olmayan malzeme seçmesi, vermesi 

veya kullanmas, tasarm hatas, uygulama yanlşlğ, denetim eksikliği, 

taahhüdün sözleşme ve şartname hükümlerine uygun olarak yerine 

getirilmemesi ve benzeri nedenlerle ortaya çkan zarar ve ziyandan 

doğrudan sorumludurlar. Bu maddede belirlenen yükümlülüklere 

aykr davranşlar hukukî ve cezâî sorumluluk gerektirir. Bu husus 

KİSK’nun 25. ve 27. maddelerinden açkça anlaşlmaktadr. 

Hizmet sunucularnn hukukî ve cezâî sorumluluk gerektiren bu 

eylemleri, TCK md. 236/2-e. bendinde düzenlenen edimin ifasna fesat 

karştrma suçunun konusu değildir. Başka bir deyişle bu maddede 

cezalandrlan kişi veya edim; hizmet sunumunu ihale şartname ve 

sözleşmesinde belirtilen şartlara, niteliklere uygun yerine getirmeyen 

yüklenici kişi değil, anlan şekilde sunulmuş bir hizmeti kabul eden 

kamu görevlisinin cezalandrlmas istenmektedir. 

Bu nedenle de, söz konusu maddede belirtildiği üzere, edime konu hizmet; 

ihale kararnda veya sözleşmede belirtilen şartlara göre verilmemesine 

veya eksik verilmesine rağmen ihale kararna veya sözleşmeye uygun 

şekilde sunulmuş gibi kabul edilmesi cezalandrlmaktadr. Bu eylemin 

48 Yaşar/Gökcan/Artuç, age, s.6667 

- 233 -


doğrudan faili; sunulan hizmeti kontrol ve denetlemekle görevlendirilmiş, 

muayene komisyonu üyeleri ile kabul komisyonu üyeleridir. 

İhale kararna veya sözleşmesine uygun olmayan veya eksik verilen 

hizmeti sunan kişi, ihale konusu edimin ifasna fesat karştrmay 

düzenleyen TCK md. 236’dan doğrudan cezalandrlmayacaktr. Bize 

göre, TCK’nn 236/2-e. bendinde düzenlenen bu eylem özgü bir suç 

olduğundan hizmeti niteliksiz veya eksik sunan kişi, kabul eden kamu 

görevlisinin eylemine azmettiren veya yardm eden sfat ile iştirakten 

sorumlu tutulmaldr. 

Ancak bunun aksini savunan görüşler de vardr. Bunlara göre; “yüklenici 

kişiler bu eylemden dolay cezalandrlamayacak ve bu durumda şartlar 

varsa, TCK md. 238’de düzenlenen kamuya gerekli şeylerin yokluğuna 

neden olma suçundan sorumluluğunun doğmas mümkündür 49 . 

TCK md. 238’de, bir kimsenin taahhüt ettiği işi yerine getirmemesi 

yaptrm altna alnmştr. Ancak bu maddeye göre ceza verilebilmesi 

için, taahhüt edilen işin yerine getirilmemesi suretiyle kamu kurum 

ve kuruluşlar veya kamu hizmeti veya genel bir felaketin önlenmesi 

için zorunlu eşya veya besinlerin ortadan kalkmasna veya önemli 

ölçüde azalmasna neden olunmas gerekmektedir 50 . Bu itibarla suçun 

oluşmas için taahhüdün konusunun, resmî daire veya kamu hizmeti 

veya genel bir felâketin önlenmesi için gerekli besin ve başka eşya 

olmas zorunludur.” 

TCK md. 236’da yaptrm altna alnmş bulunan fiiller yalnzca, İhale 

kararna veya sözleşmesine uygun olmayan veya eksik verilen hizmeti 

kabul eden kimsenin fiilidir. Bu kişiler genelde ihale sözleşmesinde 

nitelikleri belirlenmiş hizmetin sunumunu kontrol ve kabulle 

görevlendirilmiş, muayene komisyonu üyeleri ile kabul komisyonu 

üyeleridir. Bu husus KİSK 28. maddesinden açkça anlaşlmaktadr. 

Yani bu suçun faili olmak için, ihaleye konu hizmetin sunumu srasnda 

muayene ve kontrolle veya kabul etmekle görevlendirilmiş olmak gerekir. 

Nitekim Yargtay 5. CD 20.05.2013 tarih ve 2012/4510 esas ve 2013/5385 

karar sayl ilamnda; “…5237 sayl TCK’nn 236. maddesinde edimin 

ifasna fesat karştrma halleri yasa koyucu tarafndan tahdidi 

olarak saylmş olup, maddede saylan seçimlik hareketlerin ya da 

faillik durumunun genişletilmesinin anlan Yasann 2. maddesindeki 

kanunilik ilkesine aykrlk teşkil edeceğinde bir kuşku bulunmadğ, 

her ne kadar bir ksm öğretide özgü suç olarak kabul edilmese de 

49 Kazanc Eker, age, s.228; TCK’nn 238. Maddesi “ (1) Taahhüt ettiği işi yerine getirmeyerek, kamu 

kurum ve kuruluşlar veya kamu hizmeti veya genel bir felaketin önlenmesi için zorunlu eşya veya 

besinlerin ortadan kalkmasna veya önemli ölçüde azalmasna neden olan kimseye bir yldan üç yla 

kadar hapis ve bin güne kadar adlî para cezas verilir.” 

50 Kazanc Eker, age, s.228; Erman/Özek, Kamu Güvenine Karş işlenen Suçlar, s. 660. 

- 234 -


madde metni gerekçesiyle birlikte incelendiğinde; 2. fkrann “a” 

ve “b” bentlerinde yüklenici konumundaki kişiler ve temsilcileri 

ile edimin ifas sürecinde görev alan ilgili kamu görevlilerinin, “c”, 

“d” ve “e” bentlerinde ise edimin ifas sürecinde görev alan ilgili 

kamu görevlilerinin suçun faili olabileceği, dolaysyla söz konusu 

suçun özel faillik niteliği taşyan kimselerce işlenebileceğinde bir 

tereddüt bulunmadğnn kabulü gerektiği, bu itibarla 5237 sayl 

TCK’nn 40/2. maddesine göre özgü suç niteliğinde olan ve TCK’nn 

236/2-e maddesi uyarnca ihale sürecinde görev alan kamu görevlisi 

tarafndan işlenebilen edimin ifasna fesat karştrma suçuna iştirak 

eden diğer kişilerin azmettiren veya yardm eden olarak sorumlu 

tutulabilecekleri gözetilerek yaplan incelenmede;..” şeklinde karar 

vererek bu bentte düzenlenen suçun özgü suç olduğunu ve ancak ihale 

sözleşmesinin edimi srasnda görevlendirilmiş kişiler tarafndan 

işlenebileceğini karara bağlamştr. 

Bu bendde düzenlenen suçun oluşabilmesi için; ihale şartnamesi veya 

sözleşmede belirlenen hizmetin bu sözleşme veya ihale şartnamesinde 

belirtilen şartlara ve niteliklere uygun olmamas yeterli değildir, ayn 

zamanda hileli davranşlarla, sanki belirlenen şartlara, miktar ve 

niteliklere uygunmuş gibi kabulü de gerekir. Buradaki hileli davranş, 

hizmetin sunumunda kullanlan malzemenin şartname veya sözleşmede 

belirtilen nitelikte ve miktarda olmadğnn bilinmesine karşn, bu 

belgelerdeki nitelikte veya miktarda olduğuna ilişkin kabulün yaplmas 

şeklinde olur. 51 Bu hususta, kabulle görevlendirilen failin kasdnn tespiti 

yönünden önemli ve gereklidir. Örneğin, Ankara Adliyesinin temizlik 

ihalesini kazanan (A) şirketi, ihale şartnamesinde ve sözleşmesinde; 

temizlik hizmetinin en az otuz kişi ile yerine getirileceği ve temizlikte 

kullanlan malzemelerin 1. Snf malzeme ile yerine getirileceği hususu 

karara bağlanmasna karşn; yüklenici firmann hizmet sunumunu 20 

kişi ile yapmaya çalşmas, temizlik malzemelerinin 2. Snf kalitede 

olmas ve temizliğin yeterince yaplamamas sebebi ile aksamalarn 

meydana geldiğinin tespit edilmesine karşn, müteahhitle yaptklar rüşvet 

sözleşmesine dayal olarak tuttuklar kabul tutanağnda bu eksiklikler 

yokmuş ve hizmet sunumunun ihale şartnamesine veya sözleşmesine 

uygun sunuluyormuş gibi gösterdikleri takdirde, kabul komisyonu üyesi 

olan kişiler hem edimin ifasna fesat karştrma hem de rüşvet suçundan 

cezalandrlmalar gerekir.(TCK’nn 236/3. maddesindeki özel düzenleme 

sebebiyle gerçek içtima kural uygulanacaktr.) Yüklenici kişi de kabul 

komisyonunu bu suçlara azmettirdiği için; TCK’nn 40/2. maddesi ve 

38. maddesi delaletiyle “edimin ifasna fesat karştrma” suçundan 

ve TCK’nn 44 ve 37. maddeleri uyarnca da rüşvet verme suçundan 

51 Yaşar/Gökcan/Artuç, age, s.6665-6666 

- 235 -


sorumlu olacaklardr. Bu hususta Yargtay içtihad henüz oluşmamakla 

birlikte, Ceza Hukukunun genel kurallar çerçevesinde, rüşvet alan 

bir kişinin karşsnda mutlaka rüşvet veren de bulunacağndan rüşvet 

veren müteahhidin de sorumlu tutulmas gerekecektir. Ancak TCK’nn 

236/3. maddesinde kamu görevlilerine menfaat temin eden kişilerin 

ayrca cezalandrlacaklar hükme bağlanmadğndan, yüklenici taraf, 

fikrî içtima kural çerçevesinde ağr olan eylemden sorumlu tutulabilir. 

Bu husus da ileride içtima konusunda değerlendirilecektir. 

V. SUÇUN MANEVÎ UNSURU 

Edimin ifasna fesat karştrma suçu kasden işlenebilir. Taksirli 

şeklinden sözedilmemiştir. Bu yüzden failin bilgisizliği, tedbirsizliği 

veya dikkatsizliği sonucu meydana gelen aksaklklar müsned suçu 

oluşturmaz. 52 

Genel kastla işlenir. Kişinin edimin ifasna fesat karştrmay 

bilerek ve isteyerek yapmas gerekli ve yeterlidir. Dolaysyla suçun 

gerçekleşebilmesi için fail, bir kamu ihalesi sonucunda, taahhüdü altna 

girdiği edimi yerine getirirken bir takm hileli hareketlerle, edimin 

ifasna fesat karştrma fiilini bilerek ve isteyerek gerçekleştirmelidir. 

Suçun oluşmas için kanun koyucu, özel bir kast aramamş, genel 

kasdn varlğn yeterli görmüştür. 53 

Edimin ifasna fesat karştrma suçu açsndan genel kasdn, suçu 

oluşturan hareketlerin gösterildiği her bir bent açsndan incelenirse; 

(a) bendinde teslim veya kabul edilen maln ihale kararnda veya 

sözleşmede evsaf belirtilen mal olmadğn bilmeyi ancak hileli 

hareketlerle başka bir maln teslim veya kabul edilmesini, 

(b) bendinde teslim veya kabul edilen maln, ihale kararnda veya 

sözleşmede belirtilen miktardan eksik mal olduğunu bilmeyi ve buna 

rağmen hileli hareketlerle bu eksik mal teslim veya kabul edilmesini, 

(c) bendinde edimin ihale kararnda veya sözleşmede belirtilen sürede 

ifa edilmediğini bilmeyi ve buna rağmen hileli hareketlerle edimin 

süresinde ifa edilmiş gibi kabul edilmesini, 

(d) bendinde yapm ihalelerinde eserin veya kullanlan malzemenin 

şartname veya sözleşmesinde belirlenen şartlara, miktar veya niteliklere 

uygun olmadğn bilmeyi ve buna rağmen hileli hareketlerle eserin 

veya kullanlan malzemenin şartname veya sözleşmesinde belirlenen 

şartlara, miktar veya niteliklere uygunmuş gibi kabul edilmesini, 

52 Artuç/Gökcen/Yenidünya, Ceza Özel Hükümler, s.670 

53 Kazanc Eker, age, s.230 

- 236 -


(e) bendinde ise, hizmet niteliğindeki edimin, ihale kararnda veya 

sözleşmede belirtilen şartlara göre verilmemesine veya eksik verilmesini 

bilmesine ve tespit etmesine rağmen hileli hareketlerle hizmetin ihale 

şartnamesine veya sözleşmesine uygun verilmiş gibi kabul edilmesini 

istemeyi 

gerektirir. 54 

VI. SUÇUN ÖZEL GÖRÜNÜŞ ŞEKİLLERİ 

A. Teşebbüs 

TCK’nun 236. maddesinde düzenlenen edimin ifasna fesat karştrma, 

srf hareket suçudur. Bu bakmdan suçun icra hareketleri ksmlara 

bölünebildiği takdirde teşebbüs mümkündür. 55 Hareket yapldktan 

sonra ayrca bir zararn meydana gelmesine gerek yoktur. Bu bakmdan 

da kural olarak teşebbüse elverişli bir suç değildir 56 . 

Maddede saylan hareketlerden örneğin, ihale kararnda veya sözleşmede, 

evsâf belirtilen maldan başka bir maln hileli olarak teslim veya kabul 

edilmesi ânnda suç tamamlanmş olacaktr. Diğer bir hareket şekli olan 

ihale kararnda veya sözleşmede belirtilen miktardan eksik maln hileli 

olarak teslimi veya kabulü edilmesi ile de suç tamamlanmş olacaktr. 

Ayn şekilde, edimin ihale kararnda veya sözleşmede belirtilen sürede ifa 

edilmemesine rağmen süresinde ifa edilmiş gibi kabul edilmesi annda 

suç tamamlanmş olur. Yapm ihalelerinde de eserin veya kullanlan 

malzemenin şartname veya sözleşmesinde belirlenen şartlara, miktar 

veya niteliklere uygun olmamasna rağmen kabul edilmesi ile birlikte 

suç tamamlanmştr. Hizmet niteliğindeki edimlerde edimin, ihale 

kararnda veya sözleşmede belirtilen şartlara göre verilmemesine veya 

eksik verilmesine rağmen verilmiş gibi kabulüyle suç tamamlanmştr. 

Görüldüğü üzere kanunda, herhangi bir zararn gerçekleşmiş olmas 

aranmamştr. Bu nedenle hareketin gerçekleşmesi suçun oluşumu 

açsndan yeterlidir. Bir zarar gerçekleşmiş olmas gerekmemektedir. 57 

Ancak neticesi harekete bitişik suçlarda da hareketin ksmlara 

bölünebildiği durumlarda da yine teşebbüs gerçekleşebilir. Örneğin, 

suçun hareketlerinden birisi olan ihale kararnda veya sözleşmede evsaf 

belirtilen maldan başka bir maln teslim veya kabul edilmesi fiilinde 

fail, başka bir mal teslim ederken yakalanmş olursa icra hareketleri 

ksmlara bölünebildiği için teşebbüs mümkündür. 58 



56 Kazanc Eker, age, s.230; Demirbaş, Genel Hükümler, s. 411; Özbek, TCK İzmir Şerhi, s, 444. 

57 Kazanc Eker, age, s.230 

58 Kazanc Eker, age, s.230-231 

- 237 -


Yargtay 5. CD vermiş olduğu 30.05.2013 tarih, 2012/4554 esas ve 

2013/5956 karar sayl ilamnda“…Lapseki Adliyesinde kullanlmakta 

olan Panasonic marka FP-7830 model fotokopi makinesinin 

Durum, Developer PM Kit, Heat Roller ve Fuser Dişlisi parçalarnn 

değiştirilmesi işinin 4734 sayl Yasann 22/d maddesi uyarnca 

doğrudan temin yöntemiyle sanğn sahibi olduğu Öz Kale Ofis 

Sistemleri Pazarlama ve Servis Hizmetleri Şirketine verildiği, muayene 

ve kabul aşamasnda muayene ve teslim alma komisyonunca seçilen 

bilirkişi tarafndan yaplan inceleme sonucu Durum, Developer, Heat 

Roller ve Fuser Dişli parçalarnn fason malzemelerle değiştirildiği, 

ayrca PM Kit isimli malzemede sadece Cleaning Blade ve Cleanig 

web isimli malzemelerin değiştirildiği, diğer parçalarn hiçbirisinin 

değiştirilmediğinin tespit edilmesi üzerine 02/10/2006 tarihli kararla 

Muayene ve Teslim Alma Komisyonunca satn alma işleminin iptaline 

karar verildiği, İstanbul Başsavclğ araclğ ile anlan malzemeler 

üzerinde yaptrlan bilirkişi incelemesine göre, değiştirilen 4 adet 

parçann fason imalat olduğu, ömürlerinin ksa ve kullanmlarnn 

zor olduğunun belirlendiği, 17/03/2008 tarihinde üç kişilik bilirkişi 

heyetinden alnan rapora göre de incelemeye konu developer parçalar 

hariç hiçbirinin orijinal parçalar olmadğ, incelenen parçalarn alm 

yaplmas düşünülen parçalarn tamamn teşkil etmediği, PM Kit 

olarak adlandrlan parça takmnn muhteviyatnn eksik olduğunun 

belirtilmesi karşsnda, sanğn ihale kararnda ve sözleşmede 

evsaf belirtilen maldan eksik malzeme teslim etmeye çalştğ, 

ancak Muayene ve Teslim Alma Komisyonunca gerekli muayene 

ve kabul işlemi için bilirkişi tayin edilmesi üzerine durumun ortaya 

çktğ, satn alma işleminin iptaline karar verildiği anlaşlmakla 

eylemin teşebbüs aşamasnda kaldğ gözetilmeden yazl şekilde 

tamamlanmş suçtan hüküm kurulmas,…” şeklinde karar vererek 

suçun teşebbüse elverişli olduğunu açkça ortaya koymuştur. 

B. İştirak 

TCK’nn 236. maddesinde düzenlenen suça iştirakin her türlüsü 

mümkündür, iştirak yönünden herhangi bir özellik arzetmez, genel 

hükümler uygulanr. 59 Bu suça, edimin hileli şekilde teslimi veya 

kabulüne kadar iştirak mümkündür. 

TCK md. 236/2. fkrasnda düzenlenen hileli hareketlerin ayr ayr 

incelenmesinde ve bu suçlara iştirakin ne şekilde mümkün olduğunun 

ayr ayr gösterilmesinde fayda vardr. Bu maddede tahdîdî olarak 

saylan hileli hareketlerin özgü suç olup olmadğnn tespiti ve buna 

göre de iştirakin ne şekilde gerçekleşebileceğinin çözümü gerekir. Hileli 

59 Yaşar/Gökcan/Artuç, age, s.6669; Artuç/Gökcen/Yenidünya, TCK Şerhi,Cilt 5(2009), s.4612 

- 238 -


hareketlere bakldğnda 2. fkrann (a) ve (b) bentlerindeki eylemlerde 

“teslim eden” ve “kabul eden” faillerden söz edilmekte iken, 2. Fkrann 

(c-d-e) bentlerinde ise sadece “kabul eden” failden söz edilmektedir. 

TCK’nn 236/2 (a-b) bendlerinde düzenlenen eylemleri hem ihaleye konu 

edimi teslim eden kişi hem de kabul eden kişi işleyebileceğinden; teslim 

eden fail ile kabul eden failin suçuna iştirakin ayr ayr incelenmesi 

gerekir. 

TCK’nn 236/2(a-b) bendlerinde düzenlenen hileli hareketlerle edime 

konu mal teslim eden failin suçuna her türlü iştirak mümkündür. 

Ancak, bu iki fkrada düzenleme altna alnan hileli hareketle edimi 

kabul eden faillerin kamu görevlisi olmalar gerektiğinden bu suç özgü 

suç niteliğindedir. Diğer kişilerin, TCK’nn 236/2 (a-b) bendlerinde 

düzenlenen edimleri kabul eden failler kamu görevlisi olduğundan 

bu suçlara, TCK’nn 40/2. maddesi uyarnca ancak ya azmettiren 

ya da yardm eden sfat ile iştirak edebilir. İştirak hususunda 5. 

CD’nin istikrar kazanan içtihatlar da bu yöndedir. Nitekim 5. CD 

verdiği 11.06.2013 tarih, 2012/7220 esas ve 2013/6446 karar sayl 

ilamnda; “…5237 sayl TCK’nn 236. maddesinde edimin ifasna fesat 

karştrma halleri yasa koyucu tarafndan tahdidi olarak saylmş 

olup, maddede saylan seçimlik hareketlerin ya da faillik durumunun 

genişletilmesinin anlan Yasann 2. maddesindeki kanunilik ilkesine 

aykrlk teşkil edeceğinde bir kuşku bulunmadğndan, her ne kadar 

bir ksm öğretide özgü suç olarak kabul edilmese de madde metni 

gerekçesiyle birlikte incelendiğinde; 2. fkrann “a” ve “b” bentlerinde 

yüklenici konumundaki kişiler ve temsilcileri ile edimin ifas sürecinde 

görev alan ilgili kamu görevlilerinin, “c”, “d” ve “e” bentlerinde ise 

edimin ifas sürecinde görev alan ilgili kamu görevlilerinin suçun 

faili olabileceğinden, dolaysyla söz konusu suçun özel faillik niteliği 


kabulü gerektiğinden, 5237 sayl TCK’nn 40/2. maddesine göre 

özgü suç niteliğinde olan ve TCK’nn 236/2-d maddesi uyarnca 

ihale sürecinde görev alan kamu görevlisi tarafndan işlenebilen 

edimin ifasna fesat karştrma suçuna iştirak eden diğer kişilerin 

azmettiren veya yardm eden olarak sorumlu tutulabilecekleri 

dikkate alnarak, kamu görevlisi olmayan sanklarn suça ne şekilde 

katldğnn karar yerinde tartşlmas gerekirken, noksan araştrma 

ve yetersiz gerekçe ile yazl şekilde hüküm kurulmas,…” şeklinde 

değerlendirmede bulunarak, edimin ifasna fesat karştrma suçuna 

ne şekilde iştirak edilebilineceğini açklamştr. 

Yukardaki içtihatta da açklandğ üzere, TCK md. 236/2-c-d-e. 

bendlerinde düzenlenen hileli hareketleri ancak edimleri kabulle 

- 239 -


görevlendirilmiş kamu görevlileri işleyebileceğinden, bu suçlar özgü 

suç niteliğindedir ve TCK’nn 40/2. maddesi uyarnca ancak azmettiren 

ya da yardm eden sfat ile iştirak olunabilir. 

C. İçtima ve Teselsül 

İçtima ile ilgili özel bir düzenleme TCK md. 236/3. fıkrada yer almaktadır. 

Buna göre; “Edimin ifasına fesat karıştırma dolayısıyla menfaat temin eden görevli 

kişiler, ayrıca bu nedenle ilgili suç hükümlerine göre cezalandırılırlar”. Bu hükmün 

gerekçesinde; “Maddenin üçüncü fıkrasına göre, edimin ifasına fesat karıştırma 

suçunun oluşabilmesi için, kamu görevlilerinin ve sair kişilerin bir menfaat temin etmiş 

olmaları gerekli değildir. Aksi takdirde, yani edimin ifasına fesat karıştırma dolayısıyla 

menfaat temin edilmiş olması halinde, ayrıca bu nedenle ilgili suç hükmüne göre ceza 

sorumluluğu cihetine gidilir.” denilmiştir. Edimin ifasna fesat karştrlmas 

suretiyle herhangi bir menfaat temin eden kamu görevlisi, örneğin, 

irtikâp (TCK md. 250) veya rüşvet (TCK md. 252) suçlarndan ayrca 

cezalandrlacaklardr 60 . 

Edimin ifasna fesat karştrma suçu işlenirken, gerek mal teslim eden 

yüklenici taraf ve gerekse mal, hizmet veya yapm eserini kabul eden 

kamu görevlileri hileli harekette bulunurken hileyi gizlemeye yönelik 

olarak resmi veya özel bir evrâkta sahtecilik yaparlarsa, TCK’nn 212 61 . 

maddesi delaletiyle, hem edimin ifasna fesat karştrma suçundan 

hem de evrakta sahtecilik suçundan sorumludurlar. 

Yine bu suçun bir örgütün faaliyeti çerçevesinde işlenmesi halinde, 

TCK’nn 220/4. maddesi uyarnca hem örgüt suçundan hem de edimin 

ifasna fesat karştrma suçundan fail cezalandrlacaktr. 62 

TCK’nn 236/3. fkrasnda “Edimin ifasna fesat karştrma dolaysyla 

menfaat temin eden görevli kişiler, ayrca bu nedenle ilgili suç 

hükümlerine göre cezalandrlrlar” şeklinde bir düzenleme vardr. 

Bu düzenleme karşsnda; hileli bir harekette bulunarak edimin ifasna 

fesat karştran kamu görevlisi, bu kabul sebebi ile menfaat temin 

etmişse, fiilinin niteliğine göre, irtikap ya da rüşvet suçu uyarnca da 

ayrca cezalandrlmas gerekir. Başka bir ifadeyle, bu özel düzenleme 

sebebi ile fikrî içtima yerine, gerçek içtima kurallar uygulanacaktr. 

TCK’nn 236/3. fkrasnn menfaat temin ederek edimin ifasna fesat 

karştran sank hakknda gerçek içtima kural uyarnca ceza verileceği 

hususunda tartşma ve şüphe bulunmamaktadr. Burada tartşlmas 

gereken husus, ihale şartnamesi veya sözleşmesine uygun mal, hizmet 


61 Madde 212- (1) Sahte resmi veya özel belgenin bir başka suçun işlenmesi srasnda kullanlmas 

halinde, hem sahtecilik hem de ilgili suçtan dolay ayr ayr cezaya hükmolunur. 


- 240 -


veya eser üretemeyen yüklenicinin, buradaki sorumluluktan kurtulmak 

amac ile edimin kabulünde görevli faillerle yaptğ rüşvet sözleşmesi veya 

irtikap eylemleri sonunda karş tarafa menfaat temin etme eyleminden 

sorumlu olacak mdr Bu husus, doktrinde tartşmal olmakla birlikte, 

Ceza Hukukunun genel hükümleri çerçevesinde çözümlenmesi gerekir. 

Edimin ifasna fesat karştrmak isteyen yüklenici, edimi muayene veya 

kabulle görevlendirilmiş kamu görevlileri ile rüşvet sözleşmesi yaparak 

karş tarafa menfaat temin etmekle, hem rüşvet verme suçunu hem de 

edimin ifasna fesat karştrma suçunu işlemiş olmaktadr. Yükleniciler 

yönünden TCK’nn 236/3. maddesinde özel bir düzenleme olmadğna 

göre, TCK’nn 44. maddesinde düzenleme altna alnan fikrî içtima 

kuralna gidilecek ve sank sadece müeyyidesi ağr olan eylemden 

cezalandrlacaktr. Yüklenici kişiler yönünden, genel kural olan fikrî 

içtimay ortadan kaldran, özel bir düzenleme bulunmamaktadr. 

Edimin ifasna fesat karştrma suçu, TCK’nn 43/3. Maddesindeki 

istisna suçlardan olmadğndan, ayn suç işleme kararllğ altnda ve 

farkl zamanlarda hileli hareketlerde bulunulmas halinde, TCK’nn 43/1. 

Maddesi uyarnca zincirleme suç hükümleri uygulanacaktr. Örneğin, 

bir hizmet ihalesinde, hizmet sunumunu kabulle görevlendirilmiş 

kamu görevlileri farkl zamanlarda eksiklikleri tespit ettikleri halde, 

eksiklik yokmuş gibi tutanak tutmalar halinde zincirleme suç hükmü 

uygulanr. Bir başka örnek, baz mal ihalelerinde mal, ilgili kurum 

veya kuruluşa taksitler halinde teslim edilebilir. Bu taksitli ödemelerin 

birkaçnda ihale şartnamesine veya sözleşmesine uygun nitelik veya 

nicelikte mal teslimi yaplmadğ ve kabul komisyonu üyeleri de bu 

eksiklikleri her seferinde tespit ettikleri halde, tüm teslimlerin uygun 

yaplmş gibi kabul tutanağ tutulmas halinde de bu suçun failleri 

olan hem mal hileli hareketlerle teslim eden kişi ile mal teslim alan 

kamu görevlileri hakknda zincirleme suç hükümleri uygulanacaktr. 

VII. YAPTIRIM 

Edimin ifasna fesat karştrma suçunun düzenlendiği TCK’nn 236/1. 

maddesi uyarnca öngörülen ceza; üç yldan yedi yla kadar hapisliktir. 

Mahkemeler somut olayda; suçun işleniş biçimini, suçun işlenmesinde 

kullanlan araçlar, suçun işlendiği zaman ve yeri, suçun konusunun 

önem ve değerini, meydana gelen zarar veya tehlikenin ağrlğn, failin 

kast veya taksire dayal kusurunun ağrlğn, failin güttüğü amaç ve 

saiki, gözönünde bulundurarak, işlenen suçun kanuni tanmnda 

öngörülen cezann alt ve üst snr arasnda temel cezay belirler. 

(TCK’nn 61/1. Maddesi) 

Suçun bir tüzel kişinin yararna işlendiği hallerde, bu tüzel kişi hakknda 

tüzelkişilere özgü güvenlik tedbiri uygulanacaktr (md. 60, 242). 

- 241 -


Yukarda arz ve izah edilen nedenler gözetilerek TCK hükümleri 

doğrultusunda uygulama yaplarak belirlenen sonuç hapis cezas iki yl 

ve daha az ise, mahkeme, öncelikli olarak CMK’nn 231. maddesinde 

düzenlenen hükmün açklanmasnn geri braklmas hususunu 

değerlendirecektir. Mahkeme yaptğ değerlendirme sonunda, 

CMK’nn 231/6. Maddesi uyarnca hükmün açklanmasnn geri 

braklmasna karar verirse, CMK’nn 231/7. Maddesi uyarnca artk 

hapis cezasnn seçenek yaptrmlara çevrilmesi veya ertelenmesi 

hususuna giremeyecektir. Mahkeme hükmün açklanmasnn geri 

braklmasna yer olmadğna karar verdiği takdirde; şayet verilen 

sonuç hapis cezas bir yl veya daha az süreli ise, (diğer bir anlatmla 

TCK md. 49/2. fkras uyarnca hapsin ksa süreli olmas halinde); 

hapis cezasn 50. maddede yazl adli para cezasna veya diğer seçenek 

yaptrmlara hükmedebilecektir.(TCK’nn 50/1-f maddesinde düzenlenen 

kamuya yararl bir işte çalşma cezasna çevrilme hususunda sanğn 

gönüllü olup olmadğ sorulmaldr.). Diğer yandan, 50. maddenin 3. 

fkras uyarnca fiili işlediği tarihte onsekiz yaşn doldurmamş veya 

altmşbeş yaşn bitirmiş bulunanlarn mahkum edildiği bir yl daha 

az süreli hapis cezalarnn, 1. fkrada yazl seçenek yaptrmlarndan 

birine çevrilmesi zorunludur. 

Yalnzca hapis cezasnn ertelenebileceği, adlî para cezasnn 

ertelenemeyeceği cihetle, hükmedilen ceza iki yl veya daha az süreli 

hapis cezas olmas ve TCK md. 51/1. Fkra (a) ve (b) bentlerinde 

yazl koşullarn gerçekleşmesi halinde cezann ertelenebileceği, 

cezann ertelenmemesi halinde, hapis cezasna mahkumiyetin sonucu 

olarak, sank hakknda ayrca 53. maddenin 1. fkrasnda yazl hak 

yoksunluğunun söz konusu olacağ, ancak bu hak yoksunluklar hapis 

cezasnn doğal sonucu olmas nedeniyle, ayrca bu hususa hükümde 

yer verilmesinde zorunluluk bulunmamaktadr. 

Ancak, kamu görevlilerinin bu suçtan mahkumiyetleri halinde, TCK’nn 

53/5. maddesi uyarnca cezann infazndan sonra başlamak üzere, 

verilen sonuç hapis cezasnn yarsndan bir katna (cezann kendisi 

kadar) kamu görevi üstlenmelerinin yasaklanmasna karar verilmesi 

gerekir. Bu hususta hüküm kurulmamas halinde, aleyhe temyiz 

yoksa sanklar yönünden kazanlmş hak olmakta ve bu husus infaz 

aşamasnda res’en nazara alnamamaktadr. 

TCK’nn dşndaki diğer kanunlarda edimin ifasna fesat karştrma 

suçundan dolay mahkûmiyet halinde, belli bir takm haklarn 

kullanlamayacağna dair hükümler bulunmaktadr. Örneğin Anayasann 

76. maddesinin 2. fkrasnda ve Milletvekilli Seçimi Kanununun 11. 

maddesinin “f” bendinin 1 numaral alt bendinde, aralarnda edimin 

- 242 -


ifasna fesat karştrma suçunun da yer aldğ kimi suçlardan mahkûm 

olanlarn milletvekili seçilemeyeceği, milletvekili seçilme yeterliliğini 

kaybedecekleri kabul edilmiştir. 2820 sayl Siyasi Partiler Kanunu’nun 

11. maddesi uyarnca edimin ifasna fesat karştrma suçunu işleyenler 

bir siyasi parti üyesi olamazlar. 

Ayrca edimin ifasna fesat karştrma suçundan mahkûm olan yüklenici 

ve kamu görevlileri hakknda KİSK md. 27, 28, 30 ve 31. uyarnca ayrca 

ihaleye katlamama gibi hak mahrumiyetlerine de karar verilmelidir. 

Bunun yannda kamu görevlilerinin disiplin cezalarna ve tazminat 

hükümlerine maruz kalacaklar ve belli kamu kurum ve kuruluşlarnda 

görev yapamayacaklar da gözard edilemez. 

VIII. SORUŞTURMA VE KOVUŞTURMA USULÜ 

Bu suçun soruşturulmas ve kovuşturulmas, “ihaleye fesat karştrma” 

suç gibidir. Burada da ihaleye fesat karştrma suçunun soruşturulmas 

ve kovuşturulmas bölümündeki bilgilere atf yaplmakla birlikte baz 

farkllklarn belirtilmesinde de fayda vardr. 

TCK’nn 236. maddesinde düzenlenen suçun takibi şikâyete bağl değildir, 

re’sen takibi gerekir. C. Savclar, kamu kurum veya kuruluşlarnn 

ihale karar veya sözleşmesine dayal olarak aldklar bir mal, hizmet, 

eser gibi şeylerin edimine fesat karştrldğ yönünde herhangi bir delil 

hatta şüphe gördükleri an, CMK’nn 161. maddesindeki yetkilerini 

kullanarak bu hususu doğrudan adlî soruşturma konusu yapabilir 

ve bu hususta delil toplayabilirler. 

Edimin ifasna fesat karştrma suçu, bir diğer yönüyle de herkes 

tarafndan işlenebilen suçlardan olduğu için, genel soruşturma usulüne 

göre soruşturulur. Ancak, suçun işlenmesine kamu görevlilerinin 

iştiraki durumu biraz farkllk arzeder. 

Edimin ifasna fesat karştrma suçu; kamu kurum ve kuruluşlar adna 

yaplan mal veya hizmet almlarna ya da kiralamalara veya yapm 

ihalelerine yönelik olarak yerine getirilen edimin “teslimi” veya “kabulü” 

srasnda hileli hareketlerle fesat karştrmakla işlenebildiğinden, bu 

suçlar kamu görevlisinin görevinin ifas srasnda ve görevinin ifasyla 

ilgili olarak işlemesi durumunda bu suç bakmndan 4483 sayl 

Kanunun uygulanmas gerektiği düşünülebilir. 

Ancak 4483 sayl kanun, 2. maddesinin 1. fkrasnda “suçun niteliği 

yönünden kanunlarda gösterilen soruşturma ve kovuşturma 

usullerine ilişkin hükümler sakldr” değinildiği için, inceleme konusu 

suç bakmndan 19.04.1990 tarih ve 3628 sayl “Mal Bildiriminde 

Bulunulmas Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu” hükümleri 

geçerlidir. 

- 243 -


3628 sayl kanunun 17/1. Maddesi uyarnca, edimin ifasna fesat 

karştrma suçuna yönelik soruşturma ve kovuşturma, idârî mercilerden 

soruşturma ve kovuşturma izni alnmadan doğrudan yaplacaktr 63 . 

Nitekim Yargtay 5. CD 05.06.2013 tarih, 2012/4644 esas ve 2013/6190 

karar sayl ilamnda; “…Edimin ifasna fesat karştrma suçunun 3628 

sayl Yasann 17. maddesi gereğince doğrudan soruşturulabileceği 

ve izne tabi olmadğ gözetilip, geçici ve kesin kabul işlemlerini 

yapan ve bu tutanaklarda imzalar bulunan kamu görevlileri 

haklarnda dava açtrlmas ve daha sonra bu dava dosyas ile 

birleştirilmesinin sağlanmasna müteakip, suç ve cezalarn şahsiliği 

ilkesi de gözetilerek, sanğn, hakknda dava konusu edilen edimin 

ifas sürecine Ersan Hillez İnş. Taah. Tic. Ltd. Şti. adna doğrudan 

veya dolayl olarak katlp katlmadğnn tespiti için ihale dosyasnda 

mevcut işyeri teslim tutanağ, yapm işleri geçici ve kesin kabul 

tutanaklar, hakediş vb. belgelerde firma kaşesi üzerindeki imzalarn 

sanğa ait olup olmadğ hususlarnda sank ve bu tutanaklarda 

isim ve imzalar bulunan kamu görevlilerinin dinlenmesinden ve 

gerekirse imza incelemesinin de yaptrlmasndan sonra,…” şeklinde 

karar vererek, bu suçun soruşturmasnn C. Savclarnca doğrudan 

yaplacağn hükme bağlamştr. 

Buna göre suç haberi alan savclk, doğrudan soruşturmaya başlamakla 

birlikte, suçun faillerinden birisinin kamu görevlisi olmas halinde 

durumu, memurun mensup olduğu daireye de haber verecektir. Ancak, 

kamu görevlisi hakknda yürütülen soruşturma gizli olduğundan 

ve sanğn çalştğ kuruma suçun ihbar edilmesi halinde delillerin 

karartlmas olaslğ bulunduğundan; daireye haber vermeden önce 

önemli görülen delillere el konulmas ve toplanmas ayrca daireye 

yaplan bildirimde ihbarn gizli olduğunun belirtilmesi soruşturmann 

sağlkl yürütülmesi açsndan faydal olacaktr. Savclk, yaptğ 

soruşturma neticesinde yeterli delil mevcut olduğu takdirde dava 

açacak, aksi halde takipsizlik karar verecektir. 

Ayrca, inceleme konusu suçla ilgili olarak ihbarlarn doğrudan 

Cumhuriyet Başsavclklarna yaplacağ, ihbar üzerine bir ihbar 

tutanağ düzenlenerek bir örneğinin muhbire verileceği, ancak acele 

ve gecikmesinde saknca bulunan hallerde tutanak düzenlenmesinin 

sonraya braklabileceği, yaplan ihbar veya takipsizlik karar ve 

iddianamenin Cumhuriyet Başsavclğnca, Maliye Bakanlğ Baş Hukuk 

63 3628 sayl kanunun 17. maddesinin 2. fıkrasnda, müsteşarlar, vali ve kaymakamlar hakknda birinci 

fıkra hükümlerinin uygulanmayacağ belirtilmektedir. Ayrca 3628 sayl kanunun 17/3. Fkrasnda 

“Görevleri veya sfatlar sebebi ile özel soruşturma ve kovuşturma usulüne tabi olan sanklarla ilgili 

kanun hükümleri sakldr.” Düzenlemesi getirilerek baz kamu görevlileri yönünden de 3628 sayl 

yasann 17/1. Maddesi uyarnca doğrudan soruşturma yaplamayacağn belirtmektedir. 

- 244 -


Müşavirliği ve Muhakemât Genel Müdürlüğü ile varsa diğer ilgili kamu 

kurum veya kuruluşlarna bildirilmesi, 3628 sayl Kanunun değişik 

18. maddesinin hükmü gereğidir. 

Diğer taraftan, Cumhuriyet Savcs soruşturmaya başladğnda, haksz 

mal edinildiği ve haksz edinilen maln kaçrldğ yolunda delil ve 

emmâre elde ettiği takdirde 3628 sayl Kanun md. 19/2. fkras uyarnca 

sanıktan ve sanığın ikinci dereceye kadar kan ve sihrî hısımları ile gelini ve 

damadından mal bildiriminde bulunmalarını ister. Bu istemin sanğa ve diğer 

ilgililere ulaştğ tarihten itibaren yedi gün içerisinde mal bildiriminde 

bulunmalarnn zorunlu olduğu, müfettiş veya muhakkik tarafndan 

yaplmas halinde de, bu görevlilerin ayn yetkilere sahip bulunduklar, 

ayrca Cumhuriyet Savcs tarafndan kamu davas açlmadan önce, 

haksz edinildiği yolunda delil ve emmâre elde edilen para veya mal 

ile ilgili tedbirin alnmasn görevli mahkemeden veya para veya maln 

bulunduğu hukuk mahkemesinden isteyebileceği anlan hükmün 

zorunlu sonucudur. 64 

Ülkemizde yaplan yolsuzluk soruşturmalarnn en büyük eksiği, 3628 

sayl Kanun md. 17’de saylan, yolsuzluk suçlar ile ilgili soruşturma 

yaplrken, ayn faillerin haksz mal edinip edinmedikleri yönünde 

herhangi bir araştrma ve soruşturma yaplmamasdr. Oysa edimin 

ifasna veya ihaleye fesat karştrma, zimmet, rüşvet veya irtikap ve 

benzeri yolsuzluk suçlarn işleyen kamu görevlilerinin haksz mal edinip 

edinmediklerinin ayr bir soruşturmayla incelenmesi gereklidir. 3628 

sayl Yasann getiriliş gayesi hem yolsuzluktan kaynaklanan suçlarla 

daha iyi mücadele etmek hem de haksz edinilen mal ve paralarn 

tespitinin yaplarak müsaderesine karar verilmesini sağlamaktr. 

Edimin ifasna fesat karştrma suçu ile ilgili soruşturma yaplrken, 

CMK md. 128/1. fkra uyarnca “el koyma” tedbirine başvurulabilir. 

Çünkü, CMK’nn 128. maddesinde katalog şeklinde saylan suçlar 

içinde edimin ifasna fesat karştrma suçu da bulunmaktadr. 

Edimin ifasna fesat karştrma suçu ile ilgili soruşturma yaplrken, 

CMK’nn 135, 139 ve 140. maddelerinde saylan katalog suçlar içinde 

edimin ifasna fesat karştrma suçu bulunmadğndan, iletişimin 

denetlenmesi yolu (CMK md. 135), gizli soruşturmac(CMK md. 139) 

ile veya teknik takip yolu (CMK md. 140) ile delil toplanamayacaktr. 

Ancak, suçun örgüt kapsamnda işlendiğine dair delil ve emmâreler 

var ise, iletişimin denetlenmesi, gizli soruşturmac ve teknik takip yolu 

ile de delil toplanabilecektir. 

64 Baytemir, Erdal, age, s.61-62; Akçin, İhsan, age, s.117. 

- 245 -


IX. GÖREVLİ MAHKEME 

5235 sayl Adli Yarg İlk Derece Mahkemeleri ile Bölge Adliye 

Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yetkileri Hakknda Kanun md. 

11 uyarnca; edimin ifasna fesat karştrma suçunun yarglanmasnda 

asliye ceza mahkemesi görevlidir. 

X. DAVAYA KATILMA 

Edimin ifasna fesat karştrma suçlarnda davaya katlma ihaleye 

fesat karştrma suçundaki gibidir. Burada ksaca şu hususlar da 

ilave edilebilir. 

Edimin ifasna fesat karştrma suçu yönünden, katlma hususunda 

dikkat edilmesi gereken husus; 3628 sayl Kanun md. 18/2. fkra 

uyarnca yasada düzenleme altna alnan suçlarn mutlaka kamu 

görevlisinin çalştğ ilgili kuruma ve Maliye Bakanlğ Baş Hukuk 

Müşavirliği ve Muhakemât Genel Müdürlüğü’ne bildirilmesi ve davann 

ihbar edilmesi gerektiği hususudur. Fkra hükmü şöyledir; “Yukardaki 

fkraya göre yaplan ihbar veya takipsizlik karar ve iddianame 

Cumhuriyet başsavclğnca, Maliye Bakanlğ Baş Hukuk Müşavirliği 

ve Muhakemât Genel Müdürlüğü ile varsa diğer ilgili kamu kurum 

veya kuruluşlarna bildirilir. Hazine avukatnn yazl başvuruda 

bulunmas hâlinde Maliye Bakanlğ, başvuru tarihinde müdahil 

sfatn kazanr”. 

Anlan kanun kapsamnda düzenlenen suçlarla ilgili yaplan yarglama 

srasnda çoğu zaman Hazine veya ilgili kuruma davann ve kararn 

ihbar ve tebliğ edilmediği görüldüğünden, temyiz aşamasnda bu 

eksiklik giderilmekte ve çoğu zaman Hazine taraf davay temyiz 

ettiğinde katlan olarak davalara kabulüne karar verilerek dosyalarn 

temyiz incelemesi buna göre yaplmakla birlikte, davalarn boş yere 

uzamasna sebep olunmaktadr. 

XI. MÜSÂDERE 

Herhangi bir suçtan elde edilen mal veya kazanç müsâderesi TCK 

54 ve 55. maddelerinde düzenleme altna alnmştr. TCK’nn 54. 

maddesinde “Eşya müsaderesi” ve 55. Maddesinde ise “kazanç 

müsaderesi” düzenlenmiştir. Edimin ifasna fesat karştrma suçu, 

daha çok kazancn müsaderesi konusunu ilgilendirir. TCK’nn 55. 

maddesinin irdelenmesinde fayda vardr. 

TCK’nn 55. Maddesine göre “(1) Suçun işlenmesi ile elde edilen veya 

suçun konusunu oluşturan ya da suçun işlenmesi için sağlanan 

maddî menfaatler ile bunlarn değerlendirilmesi veya dönüştürülmesi 

sonucu ortaya çkan ekonomik kazançlarn müsaderesine karar 

- 246 -


verilir. Bu fkra hükmüne göre müsadere karar verilebilmesi için 

maddî menfaatin suçun mağduruna iade edilememesi gerekir. /(2) 

Müsadere konusu eşya veya maddî menfaatlere elkonulamadğ veya 

bunlarn merciine teslim edilmediği hâllerde, bunlarn karşlğn 

oluşturan değerlerin müsaderesine hükmedilir.” denilmektedir. Bu 

Maddenin 1. fkrasnn son cümlesi uyarnca suçtan elde edilen bir 

kazanç veya mal yönünden “müsadere karar verilebilmesi için maddî 

menfaatin suçun mağduruna iade edilememesi gerekir.” 

Ayrca ihale kararna veya sözleşmesine bağl olarak ilgili idareye teslimi 

yaplan mal, hizmet veya eserin ihale karar veya şartnamesine uygun 

üretilmemesine veya sunulmamasna karşn, yüklenici ile kabul veya 

muayene komisyonu içinde yer alan kamu görevlileri veya bunlarn 

şerikleri ile yaptklar rüşvet sözleşmesine bağl olarak hileli hareketlerle 

mal, hizmet veya eserin kusursuz olduğu yönünde anlaştğ hallerde, 

kamu görevlileri ve şeriklerinin anlaşma karşlğnda elde ettikleri 

maddî menfaat, kazanç müsaderesi hükmüne tabidir (md. 55). 

Edimin ifasna fesat karştrarak maddî menfaat elde eden sanklarn 

elde ettikleri maddî menfaat ve kazançlarn müsaderesine karar 

verilmelidir. Bu noktada CMK’nn 128. maddesi uyarnca, edimin 

ifasna fesat karştrma suçunun işlenmesiyle elde edildiği şüphesi 

bulunan taşnmazlar ile hak ve alacaklara soruşturma veya kovuşturma 

evresinde el konulmas gerektiği hatrlanmaldr. 

TCK Madde 55/2.fkraya göre de, müsadereye konu mal veya değerlere 

elkonulamamş veya merciine teslim edilememiş ise, bunlarn karşlğn 

oluşturan değerlerin müsaderesine hükmolunur. Bu nedenle, şartlar 

oluştuğunda mahkemenin 55/2. madde uyarnca suç konusu eşyann 

ya da maddî menfaatlerin değeri olan ….TL’nin karşlğn oluşturan 

ayn miktar mal varlğnn zoralmna karar verilmelidir. Yargtay 5. 

CD, 55/2. madde uyarnca müsadere karar verilmediği takdirde, bu 

durumun kazanlmş hak teşkil etmediğini ve CMK 256/1. madde 

uyarnca sonradan da karar alnabileceğini kabul etmektedir. 

XII. DAVA ZAMANAŞIMI 

TCK md. 66/1. fkra (d) bendi gereğince suçun olağan zamanaşm 

süresi 15 yldr. 

 

KAYNAKÇA 

Abacoğlu, Muhittin, Kamu İhale Kanunu ve İlgili Mevzuat, Ankara-2003. 

- 247 -


Akbulut, Berrin, “Edimin İfasna Fesat Karştrma Suçu (TCK m.236), 

Ceza Hukuku Dergisi, Ağustos-2009. 

Akbulut, Berrin, “İhaleye Fesat Karştrma Suçu (TCK m.235), Ceza 

Hukuku Dergisi, 9/2009. 

Akçin, İhsan, Kamu İdaresinin Güvenirliliği ve İşleyişine Karş İşlenen 

Suçlar, Ankara- 2007 

Arslan, Çetin, İhaleye Fesat Karştrma Suçu, 3. Bask, Ankara 2012 

Arslan, Çetin/Azizağaoğlu Bahattin, Yeni Türk Ceza Kanunu Şerhi, 

Ankara-2004 

Artuk, Mehmet Emin/Gökcen Ahmet/Yenidünya A.Caner, Ceza Hukuku 

Özel Hükümler, 8. Bask, Ankara-2008 (Gözden Geçirilmiş) 

Artuk, Mehmet Emin/Gökcen Ahmet/Yenidünya A. Caner, Türk Ceza 

Kanunu Şerhi, Özel Hükümler, Ankara-2009 

Baytemir, Erdal, Açklamal- İçtihatl, Kamu İdaresinin Güvenirliliği 

ve İşleyişine Karş Suçlar ile Banka Zimmeti, Ankara- 2011 

Centel, Nur/Zafer, Hamide/Çakmut, Özlem, Türk Ceza Hukukuna 

Giriş, 3. Bas, İstanbul 2005 

Demirbaş, Timur, Ceza Hukuku Genel Hükümler, Ankara-2006, 4. Bas. 

Doğanyiğit, Saadettin, Açklamal, Uygulamal, Sorun Çözümlü,Kamu 

İhale Kanunu ve Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu, Ankara, 2003 

Dönmezer, Sulhi, Kişilere ve Mala Karş Cürümler, 16. Bas. 

Dönmezer, Sulhi/ Erman, Sahir, Nazari ve Tatbiki Ceza Hukuku, C.I, 

14. Bas, 1999 

Eker-Kazanc, Behiye, İhaleye Fesat Karştrma ve Edimin İfasna Fesat 

Karştrma Suçlar, Ankara-2007. 

Erdağ, Ali İhsan, Ekonomi, Sanayi ve Ticarete İlişkin Suçlar, http:// 

www.ceza-bb.adalet.gov.tr/makale.htm 

Erman, Sahir/Özek, Çetin, Ceza hukuku Özel Bölüm, Kamu Güvenine 

Karş işlenen Suçlar (TCK 316-368), İstanbul-1996 

Gök, Yaşar, Açklamal Kamu İhale Kanunu, Ankara-2003 

Gökcen, Ahmet, Yeni Ceza Kanunu’nda İhaleye ve Edimin İfasna Fesat 

Karştrma Suçlar, Hukuk ve Adalet-2005. 

Gözler, Kemal, İdare Hukuku Dersleri, Ekin Basm Yaym Dağtm, 

Bursa Kasm-2010 (Tpk Ek Bask.) 

- 248 -


Güçlü, Ali Osman/ Şimşek, Abdullah, Kamu İhale Kurulu Kararlar 

Işğnda Kamu İhale Kanunu ve Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu, 

Ankara-2004 

İsbir, Begüm, Kamu İhalelerine Katlma Yasağ, Turhan Kitabevi, 

Ankara 2011. 

Karabulut, Mustafa, İdari Yaptrmlarn Hukukî Niteliği Ve Anayasa 

Mahkemesinin Kabahatler Kanunu Hakkndaki Karar, Terazi Hukuk 

Dergisi Yl: 1, Say: 3 Kasm 2006, s.64. 

Koca, Mahmut/Üzülmez İlhan, Türkiye Adalet Akademisi Dergisi, Nisan 

2013-Say 13, “İhaleye Fesat Karştrma Suçu” Adl Makale, 

Kutlu- Gürsel, Meltem, Kamu İhale Sürecinde Rekabetin Bozulmas, 

Tekinalp Armağan, C.III, İstanbul-2003, s. 598 ve devam. 

Meran, Necati, İhaleye Fesat Karştrma ve Edimin İfasna Fesat 

Karştrma Suçlar, Seçkin Ankara 2011 

Özbek, Veli Özer / Kanbur, Nihat / Bacaksz, Pnar / Doğan, Koray/ 

Tepe, İlker, Türk Ceza Kanunu Genel Hükümler, Seçkin 2010 

Özbek, Veli Özer, TCK İzmir Şerhi, Yeni Türk Ceza Kanununun Anlam, 

C.I, 3. Bask, Ankara-2006. 

Özek, Ali/ Kaya, Osman, Açklamal Kamu İhale Rehberi, Ankara-2003 

Özgenç, İzzet, İhale Sürecinde İşlenen Suçlar, 3. Bas, Ankara 2013, 

Özgenç, İzzet, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, 7. Bas, Ankara 

2012 

Özgenç, İzzet, Türk Ceza Kanunu Gazi Şerhi, Genel Hükümler, 

Ankara-2005 

Öztürk, Bahri/Erdem Mustafa Ruhan, Temel Bilgiler-4, Ceza Hukuku, 

Genel Hükümler ve özel Hükümler (Kişilere ve Mala Karş Suçlar), 

Ankara- 2005. 

Parlar, Ali; Tefecilik ve İhale Sürecinde İşlenen Suçlar, Bilge Yaynevi 

2011, 

Sartaş, Hatice; İhaleye Fesat Karştrma Ve Edimin İfasna Fesat 

Karştrma Suçlar, Sayştay Dergisi, Say 73, s.61. 

Savaş, Vural/ Mollamahmutoğlu, Sadk, Türk Ceza Kanunu’nun 

Yorumu, Ankara-1995 

Sezer, Yasin, “ ‘İyi İdare İçin’ Yönetimde ve Kamu İhalelerinde Açklk 

(Şeffaflk)” İÜSBFD, S. 26, Mart 2002. 

- 249 -


Soyaslan, Doğan, Ceza Hukuku Özel Hükümler, Yetkin Yaynlar, 8. 

Bask, Ankara-2010 

Şafak, Ali, Ansiklopedik Hukuk Sözlüğü, 4. Bask, Ankara, s.138 

Şahinkaya, Yalçn; Suçsuzluk Karinesi, Seçkin Ankara 2008 

Şener, Esat, Hukuk Sözlüğü, Ankara 2001, s.221. 

Taşdelen, Aziz, Kamu Harcama Hukukunda İhale Süreci, Ankara-2004 

Uz Abdullah, Kamu İhale Hukuku, Turhan Kitabevi, Ankara 2005. 

Yaşar, Osman/Gökcan, Hasan Tahsin/ Artuç, Mustafa, Türk Ceza 

Kanunu Şerhi, Ankara-2010. 

Yaşin, Mehmet, Doğrudan Temin Usulü İle Yaplan Kamu Satn Almlar 

Sürecinde Oluşacak Yasak Fiil Ve Davranşlarn İhaleye Fesat Karştrma 

Suçuna Konu Edilmesi Mümkün Müdür, Yaklaşm Dergisi / Şubat 

2007 / Say: 170 

Yazcoğlu, Ylmaz, Devlet Alm-Satm ve Yapmna Fesat Karştrma 

Suçu, İBD 1994/1-2-3, s. 136 vd. 

- 250 -

ASKERİ MAHKEMELERİN BAĞIMSIZLIĞI VE 

MAHKEMELERİN İŞLEYİŞİ İLE İLGİLİ YAPILAN 

DEĞİŞİKLİKLERİN YARGI BAĞIMSIZLIĞI AÇISINDAN 

DEĞERLENDİRİLMESİ 

Fazl ALTINORDU 

Haymana Hakimi 

ÖZET 

Ükemizde hukuk sistemimiz içerisinde, askeri yarg’nn yeri tartşlagelen 

bir konudur. Askeri yarg adli ve idari yargdan bağmsz olarak çalşan bir 

kurumdur. Görev ve yetki alan farkldr. Varlk sebebi olarak ise; özellikle 

savaş veya skyönetim durumlarnda ortam koşullarnn çok daha farkl 

olmas, özellikle askeri personel açsndan yarglama usul ve hükümlerinin 

çeşitlilik arz etmesi olarak gösterilmiştir. Özellikle dünya savaşlarnn sona 

ermesi ile bu yarg türünün gerekliliği hakknda şüpheler oluşmuştur. Bu 

kapsamda birçok görüş ileri sürülmüştür. Bu mahkemelerde görev yapanlarn 

tarafszlğ ve yarglananlarn haklarnn ihlal edilip edilmediği tartşma 

konularnn başnda gelmektedir. Bu çalşmada da özellikle Askeri yarg’da 

görev yapan hakim ve savclarn konumlar, göreve gelme ve çalşma usulleri 

ile Ülkemizde yaplan son referandum ile yaplan kanuni düzenlemelere yer 

vermeye çalştm. Bu açklamalar şğnda Askeri yarg ile Adli Yarg çalşma 

prensipleri arasndaki farkllklar açkladm. Son olarak da farkl görüşler 

şğnda, Ülkemizde Adli Yarg sistemi dşnda böyle bir yarg sisteminin 

gerekliliği konusuna yer verdim. 

Anahtar Kelimeler 

Askeri Yarg, Askeri Mahkemeler, Adli Yarg, Hakim ve Savclar, 

ABSTRACT 

The place of the Military court in our country’s case system has always been 

a much debated question. Military Jurisdiction is an establishment which 

works freelance from Ordinary Justice and Administrative Justice. Military 

Justice differs from judicial parts in terms of its subject matter jurisdiction 

and venue. Military courts are empowered to determine the guilt of members 

of the armed forces subject to military law, and, if the defendant is found 

guilty, to decide upon punishment. The reason of their existences is shown 

as a requirement and also it is contended that they should be exist due to 

their distinct procedure. Besides different conditions and circumstances 

between wartime and peacetime are accepted as another notable reason for 

their existence. However in the sequel of wold wars their independence and 

the possibility of violation of respondent`s rights are the most considerable 

matter of debate. In this study I have especially tried to feature the nomination 

- 251 -

Askeri Mahkemelerin Bağmszlğ ve Mahkemelerin İşleyişi 

İle İlgili Yaplan Değişikliklerin Yarg Bağmszlğ Açsndan Değerlendirilmesi 

and the working procedure of the judges and public prosecuters and the legal 

regulatons made with the last referendum in our country.I have explained the 

differences between the Military court’s and the ordinary courts’ method of 

operation.finally I explained the necessity of the military court system other 

than the ordinary courts. 

Key Words 

Military Jurisdiction, Military Court, Ordinary Justice, Judges and Public 

Prosecuters 

GİRİŞ 

 

İnsan haklar, Avrupa’da ve Ülkemizde günden güne gelişen ve önemsenen 

bir kavramdr. İnsan haklarnn içinde yer al an ve Avrupa İnsan 

Haklar Sözleşmesi başta olmak üzere bir çok uluslararas ve ulusal 

belgelerde yer verilen adil yarglanma hakk da bunlar arasnda en çok 

gündemde olan bir konudur. Adil yarglanma hakk kapsamnda suç 

işleyen bir kimsenin yarglanacağ yarg sistemi ve özellikleri, bu hakkn 

korunmas bakmndan çok önemlidir. İşte askeri yarg sistemi içinde 

yaplan düzenlemeler de, özellikle bu hakkn sağlanabilmesi amacyla 

gerçekleştirilmiştir. Bir suçun askeri suç saylarak, bu mahkemelerin 

yarglama konusu içinde kalmas için baz özellikleri taşmas gerekir. 

Bu özellikler tespit edilirken; adil yarglanma hakkna riayet edilmemesi 

durumunda ise ciddi hak ihlalleri ortaya çkabilmektedir. Bir yandan 

her geçen gün farkl kanuni düzenlemelerle bu ihlallerin önüne geçilme 

çalşmalar devam ederken bir yandan da aşağda ayrntl olarak yer 

vereceğimiz gibi bu yarg sisteminin gerekliliği tartşmalar da devam 

etmektedir. 

A. Askeri Mahkemelerin Kuruluşu 

1982 Anayasas’nn 145. maddesinde askeri yarg ile ilgili düzenleme 

yaplmştr. Ancak bu mahkemelerin kuruluşu daha eski tarihlere 

dayanmaktadr. Anayasamzn ilgili maddesinde şu hükme yer 

verilmiştir: “Askeri yarg, askeri mahkemeler ve disiplin mahkemeleri 

tarafndan yürütülür. Bu mahkemeler; asker kişiler tarafndan işlenen 

askeri suçlar ile bunlarn asker kişiler aleyhine veya askerlik hizmet 

ve görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait davalara bakmakla 

görevlidir. Devletin güvenliğine, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine 

karş suçlara ait davalar her halde adliye mahkemelerinde görülür. 

Savaş hali haricinde, asker olmayan kişiler askeri mahkemelerde 

yarglanamaz. Askeri mahkemelerin savaş halinde hangi suçlar ve 

hangi kişiler bakmndan yetkili olduklar; kuruluşlar ve gerektiğinde 

bu mahkemelerde adli yarg hakim ve savclarnn görevlendirilmeleri 

- 252 -


kanunla düzenlenir. Askeri yarg organlarnn kuruluşu, işleyişi, 

askeri hakimlerin özlük işleri, askerî savclk görevlerini yapan askeri 

hakimlerin görevli bulunduklar komutanlkla ilişkileri, mahkemelerin 

bağmszlğ ve hakimlik teminat esaslarna göre kanunla düzenlenir.” 

Askeri mahkemelerin kuruluşu, 25 Ekim 1963 tarih ve 353 sayl Askeri 

mahkemelerin Kuruluşu ve Yarglama Usulü Kanunu ile düzenlenmiştir. 

Bu Kanunun birinci maddesinde; “ Türk Milleti adna yarg yetkisini 

kullanacak askeri mahkemeler; kolordu, ordu ve kuvvet komutanlklar 

ile Genelkurmay Başkanlğ nezdinde Milli Savunma Bakanlğnca 

kurulur. Kuvvet Komutanlklarnn yapacaklar teklif veya Genelkurmay 

Başkanlğnn, doğrudan doğruya göstereceği lüzum üzerine, diğer 

kta komutanlklar veya askeri kurum amirlikleri nezdinde de Milli 

Savunma Bakanlğnca askeri mahkeme kurulabilir ve ayn yolla 

kaldrlabilir “ hükmü yer almştr. 

1) Askeri mahkemelerin Tarihçesi 

Osmanl Devleti zamannda askeri snf tabiri çok geniş kapsaml olarak 

anlaşlmaktayd. Genel yarg sistemi yannda yer alan askeri yarg 

örgütü, ilk olarak Orhan Bey zamannda daimi ordunun kurulmasyla 

hayata geçmiştir. I. Murat zamannda yeniden oluşan ordunun niteliği 

ile ordu mensuplarnn toplum içindeki konumlarna göre, bu kişiler 

hakkndaki davalar ile ilgilenecek bir makam bulunmas ihtiyac 

doğmuştur. Bu nedenle de bir kad atamas yaplmştr ki bu kadya, 

kad asker anlamnda kazasker ismi verilmiştir. Başlangçta sadece 

askerlerin yarglanmasna bakan bu kişiler, zamanla devlet içindeki 

diğer kadlar denetleyen, kararlarn itirazlarna bakabilen, hatta diğer 

kadlarn atamalarn dahi yapabilen bir konuma gelmiştir. Tüm bu 

nedenlerle kazasker, Osmanl Devleti’nde yargnn baş olan bir makam 

haline gelmiştir. 1 

Cumhuriyet döneminde ise, Ülkemizde, askeri yargyla ilgili ilk 

düzenleme; 1631 Sayl Askeri Muhakeme Usulü Kanunu, 1898 tarihli 

Alman Askeri Muhakeme Usulü Kanunu esas alnarak; 1632 Sayl 

Askeri Ceza Kanunu ise 1898 tarihli Alman Askeri Ceza Kanunu, 1928 

tarihli Fransz Askeri Ceza Kanunu ve Belçika Askeri Ceza Kanunu esas 

alnarak hazrlanmştr. 1631 Sayl Kanun ile hukukçu olmayan bir 

başkan ile iki üyeden oluşan ve erbaş ve erlerin basit suçlarna bakan 

Alay Askeri mahkemeleri; erden binbaşya kadar askerleri yarglayan 

Tümen Askeri mahkemeleri; erden albaya kadar askerleri yarglayan 

Kolordu ve Ordu Askeri mahkemeleri; erden mareşale kadar askerleri 

yarglayan Genelkurmay Başkanlğ Askeri mahkemesi (Savaşta, 

1 YAMAN Derya, YAMAN Murat, Uyuşmazlk Mahkemesi Ve Askeri yargtay Kararlar Işğnda Askeri 

yarg Ve Adli Yarg Arasndaki Görev Sorunlar, Seçkin Yaynlar, Ankara, 2001,s.27-28 

- 253 -



Başkomutanlk Askeri mahkemesi adyla) ile her dairesi iki hukukçu 

üye ile üç subay üyeden oluşan iki daireli Askeri Temyiz Mahkemesi 

(Askeri yargtay) kurulmuştur. Alay Askeri mahkemeleri dşnda kalan 

mahkemeler, ağr ceza mahkemeleri yetkisinde ve sanktan daha üst 

rütbede iki subay üye ile bir askeri adli hakimden oluşurdu. Askeri 

adli hakim için rütbe şart aranmazd. Bu mahkemelerde ayrca 

savclk görevi yapan bir askeri adli hakim bulunurdu. 1631 Sayl 

Kanun 13. madde uyarnca, yarglamaya ilişkin geniş yetkileri olan 

ve refakatinde askeri mahkeme kurulan kt’a komutan veya kurum 

amiri ile bunlarn üstlerinden oluşan “adli amirlik “ ihdas edilmiştir. 

Adli amirler, hiyerarşik bağlant içinde ve Milli Savunma Bakan’na 

bağlydlar. Adli yargda savcya ait olan görevi, askeri yargda askeri adli 

hakim veya adli subayn katlmas ile adli amir yerine getirirdi. 1631 

Sayl Kanun, 1963 ylnda 353 sayl Askeri mahkemeler Kuruluşu ve 

Yarglama Usulü Kanunu ile yürürlükten kaldrlmştr. 

1982 Anayasası’nda 1961 Anayasası’nda olduğu gibi askeri mahkemelere ayrı bir 

maddede yer verilmiştir. 1982 Anayasası’nın 145. maddesinde, askeri yargının 

hangi mahkemelerden oluştuğu, görev ve yetki sınırlarının ne olduğu belirtilir. 

1982 Anayasası ile, askerin sistem içerisindeki özerk ve üstün konumunu daha da 

pekiştirdiğini söylemek mümkündür. 1982 Anayasası, askeri yargıya ilişkin 1961 

Anayasasıyla kurulan düzeni büyük ölçüde koruma altına almıştır. Ayrıca 1982 

Anayasası, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi’nin görev alanını daha da genişletmiştir. 

1961 Anayasasının Danıştay başlıklı 140. maddesinin son fıkrasında düzenlenen 

bu yüksek mahkeme, 1982 Anayasasında 157. maddede Askeri Yüksek İdare 

Mahkemesi başlığı altında düzenlenmiştir. Böylece AYİM, askeri olmayan makamlarca 

tesis edilmiş olsa bile, asker kişileri ilgilendiren idari işlem ve eylemlerden doğan 

uyuşmazlıkların yargı denetimini yapan ilk ve son derece bir yüksek mahkeme 

durumuna getirilmiştir. 2 

2) Askeri mahkemelerin Yaps 

353 sayl Askeri mahkemeler Kuruluşu Ve Yarglama Usulü Kanunu 

askeri mahkemelerin yaps hakknda ayrntl düzenlemeler getirmiştir. 

Adil yargılama yapılabilmesinin ilk şartı, yargılamanın bir “mahkeme” tarafından 

yapılmasıdır. Askeri mahkemeler, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kararları 

bakımından bir “mahkeme” olarak kabul edilebilir. Zira bu kurumun bir “yargısal rol” 

ifa ettiğinden ve bir “adli fonksiyona” sahip bulunduğundan şüphe yoktur. Ayrıca, 

askeri mahkemeler, 1982 Anayasası’nın 145. maddesi tarafından öngörülmüş ve 353 

sayılı Askeri mahkemelerin Kuruluşu ve Yargılama Usulü Kanunuyla kurulmuşlardır. 

Dolayısıyla askeri mahkemeler kanunla kurulduğundan mahkemelerin kanuniliği 

koşulu yerine getirilmiştir. 3 

2 ERDEM Fazl Hüsnü, COŞKUN Vahap, Askeri yarg Ve Askeri Vesayet, Seta Analiz, 2009,s.9 

3 GÖZLER Kemal, Askeri yarg Organlarnn AİHS’ne Uygunluğu Sorunu, İnsan Haklar Yllğ, Cilt 21-22, 

- 254 -

B. Mahkemelerin Bağmszğ 


353 sayl Askeri mahkemelerin Kuruluşu Ve Yarglama Usulü Kanunu, 

görev esasn tespit ederken, failin şahsiyetine ve işlenilen suçun 

içeriğine göre bir düzenleme yoluna gitmiştir. Askeri yargda görev, 

suç failinin sfat veya işlediği suçun niteliği bakmndan tabi olacağ 

mahkemeyi tayin açsndan esas alnan noktalardr. Ad geçen Kanunun 

9. maddesi; “ Askeri mahkemeler kanunlarda aksi yazl olmadkça, 

asker kişilerin askeri olan suçlar ile bunlarn asker kişiler aleyhine 

yahut askerlik hizmet ve görevleri ile ilgili olarak işledikleri suçlara 

ait davalara bakmakla görevlidirler” hükmüne yer vermiştir. 4 Bu 

maddede önceden yer alan “askeri mahalde işledikleri suçlar” şeklindeki 

ifade, Anayasa Mahkemesinin 15.03.2012 tarihli karar ile iptal 

edilmiştir. Askeri yargnn görev alann düzenleyen Anayasa’nn 145. 

maddesinde değişiklik yaplmştr. Değişiklikle askeri yargnn görev 

alan daraltlarak, askeri mahal kavram anayasadan çkartlmştr. 

Değiştirilen 145. madde metni: “... Bu mahkemeler; asker kişiler 

tarafndan işlenen askeri suçlar ile bunlarn asker kişiler aleyhine 

veya askerlik hizmet ve görevleriyle ilgili olarak işledikleri suçlara ait 

davalara bakmakla görevlidir. Devletin güvenliğine, anayasal düzene 

ve bu düzenin işleyişine karş suçlara ait davalar her halde adliye 

mahkemelerinde görülür.” şeklindedir. Hava Kuvvetleri Komutanlğ 

Hava Eğitim Komutanlğ Askeri mahkemesi, anayasa değişikliği sonras 

Askeri mahkemeler Kuruluşu ve Yarglama Usulü Kanunu’nun 9. 

maddesinde yer alan ‘...askeri mahallerde...’ ibaresinin iptaline karar 

verilmesi istemiyle Anayasa Mahkemesi’ne dava açmştr. Anayasa 

Mahkemesi ise, 15 Mart tarihli toplantsnda askeri mahkemelerin 

görevlerinin sayldğ Kanunun 9. maddesinin Anayasa’da olmayan 

bir yetkiyi bu mahkemelere verdiği sonucuna varldğ gerekçesi ile 

iptal karar vermiştir. 5 

Referandum öncesinde, bu kanun görev alan ile ilgili asker kişilerin 

dşnda sivillere yönelik bir ayrm da getirmiştir. Şöyle ki; 14. maddenin 

ikinci fkras; askeri mahkemeleri, askerler dşnda, asker olmayan 

kişilerin özel kanunda belirtilen askeri suçlar ile kanunda gösterilen 

görevlerini ifa ettikleri srada askerlere karş işledikleri suçlara da 

bakmakla görevli klmşt. Ancak 5982 sayl Kanunun 15. maddesi ile bu 

kanun hükmü de değiştirilmiştir. Buna göre; savaş hali haricinde, asker 

olmayan kişiler Askeri mahkemelerde yarglanamayacak ayrca askeri 

mahkemelerin savaş halinde hangi suçlar ve hangi kişiler bakmndan 

1999-2000, s.77-93. 

4 YAMAN Derya, YAMAN Murat,age.,s.59 


ntent=askeri mahal 

- 255 -



yetkili olduklar; kuruluşlar ve gerektiğinde bu mahkemelerde adli yarg 

hakim ve savclarnn görevlendirilmeleri de yine kanuni düzenleme 

ile mümkün olabilecektir. 

1) Bağmszlk Açsndan Askeri Hakim Ve Savclarn Durumu 

Askeri mahkemelerde görev yapacak hakimlerin nitelikleri için; 

“Askeri hakim ve askeri savclk snfna kabul olunabilmek için: Türk 

vatandaş olmak, Türk Silahl Kuvvetleri Sağlk Yeteneği Yönetmeliğinde 

belirlenen sağlk şartlarna sahip olmak, taksirli suçlar hariç olmak 

üzere; affa veya zamanaşmna uğramş yahut ertelenmiş olsa bile, 

bir cürümden hükümlü bulunmamak veya ceza soruşturmas veya 

kovuşturmas altnda olmamak, sarhoşluğu, kumar oynamay adet 

edinmiş veya kumar oynatmş olmamak, yahut kendisinin veya ana ve 

babasnn ve varsa eşinin ahlak yönünden kötü hali bulunmadğnn 

veya kendisinin yasa dş tutum ve davranşlar olmadğnn yaptrlacak 

araştrma sonunda anlaşlmş bulunmak şartlar getirilmiştir.(357 

s.K.md.1) Askeri hakim olarak görev yapacak muvazzaf subaylar için 

yine Askeri Hakimler Kanununda belirli şartlar getirilmiştir. Buna 

göre, muvazzaf subaylardan, hukuk fakültesini kazanan ve istekli 

olanlar için, bulunduklar kurum tarafndan Türkiye’deki hukuk 

fakültelerinin öğrenim sürelerinden bir yl fazla süre ile izinli saylarak 

hukuk öğrenimi yapmak üzere bu fakültelere gönderilmeleri hüküm 

altna alnmştr.(357 s.K..md.2,3) 

Askeri hakim olacak kişilere kanunda yazl özellikleri taşyanlar için, 

Milli Savunma Bakanlğ tarafndan snav düzenlenir. (357 s.K..md.8) 

Snavda başarl olanlar için bir yllk adaylk süresi sözkonusudur. 

Bu süreyi de gereği gibi tamamlayanlar farkl esaslar gözönünde 

bulundurularak askeri hakim yardmcs yada askeri hakim yardmcs 

olarak atanrlar ve üç yl süre ile bu görevi de başar ile devam ettirenler 

askeri hakim yada savc olarak atanmaya hak kazanrlar.(357 s.K.. 

md.9,10,11) Burada askeri hakimliğe atanma karar tamamen yürütme 

organnn elindedir. Ne var ki, Avrupa İnsan Haklar Divan, mahkeme 

üyelerinin bir bakan veya hükümet kararyla atanmasnn her zaman 

ve muhakkak olarak bağmszlk yokluğu anlamna gelmediğine karar 

vermiştir. 6 

Askeri mahkemelerde görev yapan, askeri hakimler, adli yargıdan farklı olarak, 

Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu tarafından atanmamaktadırlar. Askeri hakimlerin 

atanmasını, Milli Savunma Bakanlığı yapmaktadır. 7 

Askeri hakim ve savclarn ayrca sivil hakim ve savclardan farkl olarak 

6 GÖZLER Kemal, age(1),s.86 

7 GÖZLER Kemal, Türk Anayasa Hukuku,Ekin Kitabevi Yaynlar, Bursa,2000,s.832 

- 256 -


mesleki sicil belgelerinin haricinde meslekleri -daha doğrusu subaylk 

hayat- boyunca tutulan ikinci bir sicilleri de vardr ki bu da subay 

sicil belgesidir. (357 s.K..md.12). Bu sicil, en fazla eleştiriye neden 

olan bir sicil türüdür. Bunun nedeni ise, subay sicillerinin mesleki 

esasa göre değil; subaylk esaslarna göre doldurulmas, bu yönüyle 

de meslekten olmayan rütbeli subaylarca düzenleniyor olmasdr. Bu 

siciller, sicil amirlerinin snfna göre değişmekle birlikte, askeri hakim 

ve savclarn sicil amirleri; bir üst görev yerinde bulunan komutan veya 

amir durumundaki subaylardr.(357 s.K..md.12/3). Amir durumundaki 

bu subaylar; bir adli makam değil, askeri bir makamdr. Subay sicil 

belgesi ve mesleki sicil belgesine ait sicil tam notu ayr ayr verilir. 

Hakimin terfiinde bu iki sicil notunun ortalamas alnr. Ayrca general 

ve amiralliğe yükselecek albaylarla general ve amiralliğin üst rütbelerine 

yükseleceklerin saptanmas ve değerlendirilmesi işlemlerinin yaplmas, 

yine idari bir kurul olan Yüksek Askeri Şurann yetkisindedir. 8 Askeri 

hakimlerin terfileri yarı yarıya adli bir makam olmayan askeri komutanlarının 

verecekleri sicil notlarına bağlıdır. Sicil notu veren bu kişiler herhangi bir suç 

işlediklerinde yine askeri mahkemelerce yargılanmaktadırlar. 9 

Askeri hakim ve savclarn tayinleri de subaylk vazifeleri gereği 

bağl olduklar makamlar tarafndan yaplr. Buna göre bu kişilerin 

yer değiştirmeleri; Silahl Kuvvetler mensuplarnn nakil ve tayinleri 

hakkndaki hükümler esas alnarak Milli Savunma Bakan ve Başbakann 

müşterek kararnamesi ile Cumhurbaşkann onayna sunulmak suretiyle 

gerçekleştirilir (357 s.K..md.19). 

Askeri hakimlerin görevlerinden dolay veya görevleri srasnda 

işledikleri suçlar veya sfat ve görevlerinin gereklerine uymayan 

hal veya eylemleri yahut askeri yargya tabi şahsi suçlar şikayet ve 

ihbar edilir veya cereyan eden işlemlerden öğrenilirse; soruşturma 

izni verilmesine lüzum olup olmadğnn tesbiti için Milli Savunma 

Bakan tarafndan -ilgili şahstan daha kdemli olan- bir askeri adalet 

müfettişi görevlendirilir (357 s.K..md.23). Askeri Adalet Teftiş Kurulu 

Yönetmeliğine göre, ilgili hakim için soruşturmay yürüten kişi; üst 

subay rütbesinde bir askeri hakimdir. Buna rağmen ilgili hakim için 

soruşturma konusunda son karar verecek olan bizzat Milli Savunma 

Bakan’dr (357 s.K..md.25). Adli Yarg’da ise bu yetki bağmsz bir 

kurum olan Hakimler Ve Savclar Yüksek Kurulunda’dr. 

353 sayl Kanunun mülga 3,4 ve 5. maddelerinde askeri mahkemelerde 

bulunacak “subay üyeye” yer verilmişti. Bu subay üyeler için Kanunun 

mülga 4. maddesine göre, “subay üyeler ile yedekleri nezdinde askeri 


9 GÖZLER Kemal, age(2),,s.833 

- 257 -



mahkeme kurulan komutan veya askeri kurum amiri tarafndan her 

yln Aralk aynda o mahkemenin yetkisine giren birlik ve kurum 

mensuplar arasndan bir yl süre ile değiştirilmemek üzere seçilir”. 

Görüldüğü gibi bu üyelerin atanmas tamamen birlik komutannn elinde 

olan bir yetkiydi. Üstelik bu üyeler, sadece bir yl için atanmaktaydlar. 

Ve tekrar atanmas yine birlik komutannn takdirine bağlyd. Bu 

tür üyenin kendi birliğindeki asl görevi de devam etmekte olup, 

asl görevi bakmndan ise tamamen birlik komutanna tabiydiler. 

Bu nedenle askeri mahkemenin subay üyesine birlik komutannn 

etki yapmas ihtimal dahilindeydi. 10 Ancak Anayasa Mahkemesi’nin 

07.05.2009 tarihli karar 353 sayl Kanunun 2. maddesinde yer alan 

“subay üye” hükmü iptal edilmiştir. Böylece askeri mahkemede görev 

yapan kişilerin tamam askeri hakim ve savclardan oluşmaktadr. 

İptal isteminin gerekçesi olarak; askeri mahkemelerdeki üyelik görevlerine 

teşkilatında askeri mahkeme kurulan komutan veya kurum amiri tarafından bir 

yıllık süre için görevlendirilen subay üyelerin hukukçu olmadıkları, hakimlik 

bakımından herhangi bir yasal güvencelerinin bulunmadığı, 926 sayılı Askeri 

Personel Kanunu’na tabi oldukları, asıl görevlerinin mahkeme üyeliği olmadığı, 

teşkilatında askeri mahkeme kurulan komutanlık tarafından görevlendirildikleri, 

bu işi esas kadro görevleriyle birlikte yürüttükleri, yasada seçilecek üyelerin sayısı 

ve hangi rütbede kaçar adet seçilecekleri düzenlenmediğinden adli amirin subay 

üyeyi seçme konusunda mutlak bir yetkisinin bulunduğu, nitelikleri tutan bir 

subayı dilediği davada subay üye olarak belirleyebildiği, atanma ve sicil bakımından 

doğrudan idareye bağlı oldukları, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin Devlet 

Güvenlik Mahkemelerindeki askeri üyeler hakkında verdiği kararlar da göz önünde 

bulundurulduğunda itiraz konusu kuralın Anayasa’nın 9., 10., 37., 138. ve 140. 

maddelerine aykırı olduğu , ayrıca askeri mahkemelerde görevlendirilen subay 

üyeler askeri hakim olmadıkları ve bu görevi asıl görevlerine ek olarak yerine 

getirdikleri için, bunlara mesleki sicil verilmemekte, yükselmeleri genel kurallara 

göre yapılmakta ve sicilleri askeri hiyerarşi içerisinde kendi üstleri tarafından 

düzenlenmesi gösterilmiştir. Askeri mahkemelerde bulunan subay üyelerin hiyerarşik 

düzene bağlı olan görevlendirilme süreci, sicillerinin düzenlenmesi, disiplin cezası 

verilmesi gibi hususlar göz önünde bulundurulduğunda; askeri mahkemelerde görev 

yaptıkları süre içerisinde de hiyerarşik ilişkinin devam ettiği, bu durumda, hakim 

olarak sahip olmaları gereken bağımsızlıklarının -meslekten hakim olmadıkçasağlanmasının 

mümkün olmadığı belirtilmiştir. 11 

Askeri hakim ve savcılar açısından disiplinsizlik de dahil olmak üzere çeşitli sebeplerle 

Türk Silahlı Kuvvetlerinden ayırma işlemi, 926 sayılı TSK Personel Kanunu’nun 

94. maddesi gereğince Yüksek Askeri Şura kararı ile yapılır. Buraya sevkedilecek 


11 http://www.anayasa.gov.tr/index.phpl=manage_karar&ref=show&action=karar&id=2782&content 

=subay üye 

- 258 -


personel ile ilgili olarak, Genel Kurmay Başkanlığı’nca durumu ayırmaya uygun 

görülenlerin işlemi Yüksek Askeri Şura tarafından yapılır. 12 

1612 sayılı Kanun gereğince, TSK personeli hakkında karar verecek bu şuranın 

başkanlığını, aynı zamanda hükümetin başı olan Başbakan yapmaktadır. Adli Yargıda 

ise hakim ve savcıların meslekten ihraç kararı, Hakimler Ve Savcılar Yüksek Kurulu 

tarafından verilmektedir. Ayrıca, 18.10.2012 tarihinde yürürlüğe giren Hakimler Ve 

Savcılar Yüksek Kurulu’nun 33/5. maddesi gereğince, meslekten çıkarma cezasına 

ilişkin kesinleşmiş kararlarına karşı yargı mercilerine başvurulabilmektedir. 

Son olarak da, 357 sayılı Kanunun 21. maddesinin kadrosuzluk nedeniyle 

ayrlmaya ilişkin hükümleri “kadrosuzluk nedeniyle askeri hakimlerin 

yasal yaş snrndan önce emekli edilmelerinin idarenin takdirine 

brakldğ bir ortamda, hakimlerin güvenceli, mahkemelerinde bağmsz 

olduklarndan söz edilemeyeceği” gerekçesiyle Anayasa Mahkemesince 

iptal edilmiştir. 13 

Tüm bu düzenlemelerden de anlaşlabileceği gibi, askeri hakim 

ve savclarn bağmszlğ yönünde ciddi çalşmalar yürütülmekte 

ve düzenlemeler yaplmaktadr. Genel olarak yarg düzeni içinde; 

yargçlarn bağmszlğndan söz edebilmek için dş müdahalelere 

karş korunmas sağlandğ kadar yargnn iç işleyişinin de bağmsz 

biçimde gerçekleşmesi gerekir. Bu çerçevede doğrudan yargsal işlevin 

yerine getirilmesiyle ilgili idari ve kurumsal konulara ilişkin bağmszlk 

sağlanmaldr. AİHM, mahkemenin dş müdahalelere karş güvencelere 

sahip olup olmadğn incelemekte, bu konuyu mahkemelerin bağmsz 

olup olmadğn değerlendirmede bir ölçüt olarak kullanmaktadr. 

Örneğin mahkeme üyelerine, bağl bulunduklar idare tarafndan 

talimat, emir verilememesi yönündeki milli hukuktaki bir güvence ve 

bunun uygulanmas, dş müdahalelerden bağmszlk açsndan AİHM 

tarafndan önemli bir güvence olarak görülmektedir. 14 

2) Askeri yargya Dahil Kişiler Açsndan Bağmszlk 

Askeri mahkemelerin yarglama yetkisine dahil olan kişiler; asker 

kişilerdir. Sanğn askeri mahkemede yarglanabilmesi için madde 

hükmüne göre, kişinin asker olmas başlca kuraldr. Ve kimlerin 

asker saylacağ 353 sayl Kanunun 10. maddesinde saylmştr. Buna 

göre; muvazzaf askerler; subaylar, astsubaylar, askeri öğrenciler, 

uzman jandarmalar, uzman erbaşlar, sözleşmeli erbaş ve erler, erbaş 

ve erler, yedek askerler, Milli Savunma Bakanlğ veya Türk Silahl 

Kuvvetleri kadro ve kuruluşlarnda çalşan sivil personel, askeri iş 

12 KARTAL Cetin, Avrupa Birliği Sürecinde Askeri Ceza Yargs, Y.Lisans Tezi, Kasm,2008,s.148 

13 ÇÖREZ Özgür, Adil Yarglanma Hakk Çeçevesinde Askeri Ceza Yarglamas , Y.Lisans Tezi, 2007, İzmir, 

s.105 

14 İNCEOĞLU Sibel, Devlette Etikten Etik Devlete: Yargda Etik, Tüsiad Yaynlar, 2012 Ağustos, s.36 

- 259 -



yerlerinde çalşan ve İş Kanununa tabi bulunan işçiler, rzas ile Türk 

Silahl Kuvvetlerine katlanlar, asker kişi saylacaklardr. Yukarda 

geçen Anayasa Mahkemesi kararna ek olarak verilen başka bir karar 

ile de bu kanunda yine sivillerin yarglanmasna yönelik bir düzenleme 

kaldrlmştr. Kanun hükmündeki “sivil personel” ifadesi de Anayasaya 

aykr bulunduğundan iptal edilmiştir. Mahkeme, 20.09.2012 tarihli 

karar ile, itiraz konusu kurala göre; Milli Savunma Bakanlğnda veya 

Türk Silahl Kuvvetleri kadro ve kuruluşlarnda çalşan sivil personel 

asker kişi saylmakta ve buna bağl olarak anlan kişilerin herhangi 

bir suç işlemeleri durumunda askeri mahkemelerde yarglanmalar 

söz konusu olmakta idi. Ancak, Anayasa’nn 145. maddesinin 

değişiklik gerekçesinde de belirtildiği üzere, savaş hali dşnda asker 

olmayan kişilerin işledikleri suçlar nedeniyle askeri mahkemelerde 

yarglanamayacağ anayasal olarak teminat altna alnmştr. Bu 

durumda, Anayasa’nn 145. maddesinde yaplan değişiklik sonucunda 

itiraz konusu kural, Anayasa’ya aykr hale gelmiştir. Bu nedenle 145. 

maddedeki bu hüküm de iptal edilmiştir. 15 Asker saylacak kişiler 

arasndan sivil memurlar bu şekilde tamamen çkarlmş, işledikleri 

suç nedeniyle, hiçbir şekilde askeri mahkemede yarglanamayacaklar 

belirtilmiştir. Asker saylan diğer kişilerin de srf asker olmas, askeri 

mahkeme’de yarglanabilmeleri için yeterli değildir. Asker kişilerin, 

askeri suçlarna, asker kişilere karş işledikleri suçlara, askerlik 

görevi ile ilgili işledikleri suçlara bu mahkemeler bakmakla görevli 

olabilecektir. Asker kişiler için, bu saylanlardan birinin varlğ askeri 

mahkeme’nin yarglama yapabilmesi için yeterlidir. Bu şartlar mevcut 

değilse askerlerin askeri suç saylmayan suçlar için TCK hükümleri 

geçerli olur ve yarglanmalar adli mahkemelerce yaplr. 16 

Anayasa Mahkemesi’nin vermiş olduğu bu kararla sivil memurlar 

tamamen çkarlmş ve yarglanmalar, adli mahkemelere braklmştr. 

Bununla birlikte 145. maddede dikkat çeken başka bir ifade daha 

vardr. O da asker kişi saylacaklar arasnda “D” bendinde, Askeri 

işyerlerinde çalşan ve İş Kanununa tabi bulunan işçiler de saylmştr. 

Oysa; Asker kişi tanm Anayasa’da yaplmamakla birlikte, 353 sayl 

Askeri mahkemeler Kuruluşu ve Yarglama Usulü Kanunu’nun “Asker 

kişiler” başlkl 10. maddesinde; bu Kanun’un uygulanmasnda kimlerin 

asker kişi saylacağ, 1632 sayl Askeri Ceza Kanunu’nun “Askeri 

şahslar” başlkl 3’üncü maddesinde de; kimlerin askeri şahs olduğu 

sayma yöntemi ile gösterilmiştir. Öte yandan, 211 sayl TSK İç Hizmet 

Kanunu’nun 2/2. maddesinde, Asker; “Askerlik mükellefiyeti altna 


ntent=sivil personel 

16 YAMAN Derya, YAMAN Murat,age.,s.60 

- 260 -


giren şahslarla özel kanunlarla Silahl Kuvvetlere intisabeden ve 

resmi bir kyafet taşyan şahsa denir.” şeklinde tanmlanmştr. 211 

sayl TSK İç Hizmet Kanunu’nun 2/2. maddesinde belirtilen asker 

tanm açsndan temel kriterin özel biçime sahip, ayrc özellikleri 

olan, yasalarla belirlenen rütbe, işaret gibi semboller taşyan, asker 

kişiyi diğer kişilerden ayran resmi bir kyafet taşma olduğu açktr. 

Bu maddelerde gösterilmeyen/saylmayan kişilerin “sivil kişiler” olarak 

kabul edilmesi gerektiği hususunda kuşku bulunmamaktadr. 17 Ancak 

buna rağmen 353 sayl Kanun gereğince asker kişi saylan işçilerin 

niçin, sivil memurlar gibi kanun kapsamndan çkarlmadğ ayn 

kararn, “2012/45 es. Sayl İtirazn Gerekçeleri” bölümünde şu şekilde 

açklanmştr: “Avrupa İnsan Haklar Mahkemesinin dayanmş olduğu 

Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesinin 6/1. maddesinde belirtilen adil 

yarglanma hakk, Anayasa’nn 36. maddesinde doğrudan düzenlenmiş 

ve bu ilkeyi destekleyici hükümler ve hukuk sistemimizin işleyişi ve 

bütünlüğü açsndan, Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi 2. Dairesinin 

İçen-Türkiye No: 45912/06 karar da dikkate alnarak, 353 sayl 

Kanun’un 10/C-D maddeleri, 1632 sayl Askeri Ceza Kanununun 3. 

maddesinin 1. fkrasndaki “Milli Savunma Bakanlğ ile Türk Silahl 

Kuvvetleri kadro ve kuruluşunda çalşan sivil personel” ibaresi, 1632 

sayl Askeri Ceza Kanununun 3. maddesinin 2. fkrasnn Anayasa’nn 

2, 10, 36 ve 145. maddelerine aykrlk oluşturduğu anlaşlmş ise de; 

Anayasamzn, Anayasaya aykrlğn diğer mahkemelerde ileri sürülmesi 

başlkl 152 . maddesinde bir davaya bakmakta olan mahkemenin 

davada uygulanacak bir kanun yada kanun hükmünde kararnamenin 

hükümlerinin Anayasaya aykrlğn ileri sürebileceğinin belirtilmesi 

karşsnda, müsnet davada uygulanacak Kanun hükmünün 353 sayl 

Kanun’un 10/C maddesi olmas sebebiyle 353 sayl Kanun’un 10/C 

maddesinin Anayasa’nn 2, 10, 36 ve 145. maddelerine aykrlk 

oluşturmas nedeniyle, bu fkrann iptali istemiyle T.C. Anayasasnn 152. 

maddesi gereğince Anayasa Mahkemesi’ne başvurulmasna, gerekçeli 

kararn ve dava dosyasnn onayl suretinin Anayasa Mahkemesine 

gönderilmesine karar verilmiştir”. Bu gerekçeden de anlaşldğ üzere, 

Yüksek Mahkeme aslnda işçi statüsünde bulunan kişilerin de asker 

saylamayacağn ancak Kanunun “D” bendinin somut davann konusu 

olmadğndan bahisle iptal ksmna dahil etmemiştir. Ayrca suçun 

“asker kişi aleyhine işlenmesi”; işlenen bir suçtan bir başka askeri 

şahsn zarar görmesi demektir. Oluşan zararn maddi veya manevi 

olmas yada doğrudan doğruya veya dolaysyla olmas arasnda görev 

bakmndan bir fark yoktur. 18 


ntent=İş Kanununa tabi bulunan işçiler, 

18 KARAKAYA Alaattin, Askeri yargnn Yarglama Birliği İlkesi Ve Uluslararas Standartlar Açsndan 

- 261 -



C. Askeri Mahkemelerde Yarglama Usulü 

353 sayl Kanunun 2. maddesi gereğince, askeri mahkemeler kural 

olarak üç hakimin görev yaptğ kurul mahkemeleri niteliğindedir. 

Kanunun 19. maddesi ise bu kuraln istisnalarn açklar. Mahkeme baz 

suçlar açsndan tek hakimli mahkemede yarglama yapabilirken baz 

durumlarda da kurul halinde çalşan mahkemeler görevli olmaktadr. 

Bu maddeye göre; subay ve astsubaylarn işledikleri suçlara ait davalar 

ile ağr ceza mahkemesinin görevine giren suçlara ait davalar hariç 

olmak üzere, üst snr beş yla kadar hapis cezalar ve bunlara bağl 

adli para cezalar ile bağmsz olarak hükmedilecek adli para cezalarn 

ve güvenlik tedbirlerini gerektiren davalara ve suç konusu olmayan 

eşyann müsaderesine tek hakim tarafndan baklr. Beş yllk süre, 

suçlarn üst snr gözönünde bulundurularak belirlenir. Üst snr 

gözönüne alnrken indirim yaplabilecek süreler hesaba katlmaz. Tek 

hakim tarafndan verilebilecek kararlara yaplan itirazlara bakmakla 

yetkili olan mahkeme, karar veren yere en yakn durumda olan askeri 

mahkeme’dir. Yine bu maddede yer verilen diğer bir husus da tek 

hakimle kurul arasnda çkan görev uyuşmazlklarna bakma yetkisi 

Askeri yargtay’dadr. 

Yarglama Süreci Ve Usul Farkllklar 

Askeri mahkemelerde yarglama süreci, adli yargda olduğu gibi 

soruşturma ve kovuşturma aşamalarndan oluşur. Soruşturma 

srasnda, aramaya ve zapta karar verme yetkisi; milli güvenlik, kamu 

düzeni, suç işlenmesinin önlenmesi, genel sağlk ve genel ahlakn 

korunmas veya başkalarnn hak ve özgürlüklerinin korunmas 

sebeplerinden biri veya birkaçna bağl olarak, askeri mahkemeye aittir. 

Ancak gecikmesinde saknca bulunan hallerde adli yargda olduğu gibi 

askeri savclar da arama karar verebilirler. Burada adli yargdan farkl 

olarak, teşkilatnda askeri mahkeme kurulan kt’a komutan (askeri 

hakim-savc mesleğinden olmasa da) veya askeri kurum amirleri ve 

bunlarn verecekleri yazl emir üzerine diğer askeri makamlar da 

arama ve zapt işlemi yapabilirler. 19 

Adli yarg sisteminde soruşturmann gizliliği esastr. Ve yalnzca 

mahkeme ya da savc tarafndan verilen arama karar, karar veren 

makamn haricinde hiç kimsenin bilgisi olmakszn gerçekleştirilir. 

Askeri yarglama sürecinde ise, soruşturma srasnda, askeri mahalde 

arama yaplabilmesi için 353 sayl Kanunun 66/3 maddesi gereğince, 

o yerdeki askeri birlik komutannn veya kurum amirinin haberdar 

edilme zorunluluğu vardr. 

Değerlendirilmesi, Y.Lisans Tezi, İstanbul, 2008, s.26 

19 DURU Aslan, Avrupa Birliği Uyum Sürecinde Askeri yarg Ve Askeri Hakimlerin Statüsü, Y.Lisans Tezi, 

2005, Bolu, s.26 

- 262 -


Ceza soruşturmas srasnda tutuklama bir ceza değil yalnzca tedbirdir. 

Bu nedenle adli yarg sisteminde tutuklama yaplabilmesi için muhakkak 

5271 sayl CMK’da saylan tutuklama şartlarndan somut olarak 

birinin varlğ aranr. Askeri mahkemelerin görev alanna giren suçlarn 

soruşturmas srasnda tutuklama sebeplerinin snr biraz daha 

geniştir.. Öyle ki 353 saylk Kanunun ilgili maddesi gereğince; CMK’da 

belirtilen tutuklama nedenlerinden birinin varlğ halinde veya askeri 

disiplinin korunmasn sağlamak amacyla gerekli görülen bir durum 

nedeniyle tutuklama yapabilmek mümkündür. 20 

Adli yarg sisteminde, askeri suçlarla ilgili usul hükümlerinde baz 

farkllklar mevcuttur. Buna göre srf askeri suçlardan ötürü verilen 

mahkumiyetler adli ceza yarglamasnda tekerrüre esas alnmaz. Srf 

askeri suç, sadece askeri hizmetleri ilgilendiren ve dolays ile sadece bir 

askeri şahs tarafndan işlenebilen ve genel ceza Kanununda bulunmayan 

suç tipleridir. 21 Bunun dşnda yine askeri ceza mahkemelerinde verilen 

cezann ertelemeye engel olabilmesi için, bu cezann ilişkin olduğu fiilin 

TCK’da suç olarak tanmlanmas gerekir. Başka bir deyişle, TCK’da 

suç olarak tanmlanmş bir fiilden dolay verilen ceza, askeri ceza 

mahkemesi tarafndan verilmiş olsa bile, yeni suçtan dolay verilecek 

cezann ertelenmesine engel olacaktr. Buna karşlk, askeri ceza 

mahkemesi tarafndan TCK’da tanmlanmamş olan “srf askeri suç”tan 

dolay verilmiş olan mahkumiyet hükümleri, bilahare işlenen suçtan 

dolay hükmolunan cezann ertelenmesine engel teşkil etmemektedir. 22 

2) Üst Rütbeli Askerlerin Yetkileri 

Adli yarglamada, suç ihbar herhangi bir ilgili tarafndan kolluk araclğ 

ile yada doğrudan Cumhuriyet savclğ’na yaplr. Cumhuriyet savclğ 

bu şekilde ihbarla soruşturma başlatabileceği gibi, kendiliğinden de 

harekete geçebilir. Askeri yarg sisteminde ise; taraf sıfatıyla birçok yetkiye 

sahip olan komutanın, askeri birlik komutan veya askeri kurum amirinin 

en önemli yetkilerinden birisi, soruşturma emri vermesidir. 353 sayl 

Kanunun 95/3. maddesi göre; Komutan, suç belgelerini inceledikten 

sonra suç işlediği kansna varrsa buna ilişkin dosyay soruşturma 

açlmas için askeri savcya gönderir. 23 Burada, tartşlan konu ise; 

“suç işlenildiği kansna varlmas” konusudur. Şayet bu rütbeli kişi 

kendisne intikal eden bir fiilin suç olduğunu düşünmüyorsa bunu 

askeri savclğa bildirmeyecektir. Diğer sakncal görünen durum ise, 

Kanunun ifadesi ile, birlik komutannn, askeri savc’ya soruşturma 

“emri” vermesidir. Yani buradaki bildirim sadece bir ihbardan ibaret 

20 ACİL Frat, Askeri yargnn Hukuk Devletindeki Statüsü,Y.Lisans Tezi, Ankara,2008, s.28 

21 HAKERİ Hakan, Ceza Hukuku Genel Hükümler, Seçkin Yaynlar, Ankara,2010, s.525 

22 ÖZGENÇ İzzet, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Seçkin Yaynlar, Ankara,2010,s. 630 

23 ACİL Frat,age,s.30 

- 263 -



değil ayn zamanda emir-komuta sistemi içinde çalşan bir sistemde 

Savcya emir verilebilmesidir. 

Cumhuriyet savcs, başlattğ soruşturma srasnda şayet tutuklama 

tedbirine gerek duyarsa görevli mahkemeden bu yönde bir talepte 

bulunabilir. Fakat soruşturmay yürüten savcnn dşnda, hiç kimse 

-sorgu hakimi de dahil olmak üzere- hiç kimse şüpheli için böyle bir 

talepte bulunamaz. Yukardaki madde de soruşturma emri veren 

komutann, bunun yannda askeri savcdan tutuklama talep etme 

yetkisi vardr. (353 sy. kn.md.95/3) Hatta komutann bu talebi uygun 

görülmezse; kararn kendisine tebliğ edilme zorunluluğu vardr. Buna 

karş da ilgili komutann askeri savc kararna itiraz hakk da vardr. 

(353 sy. kn.md.74/2). Son olarak da komutann soruşturma kararna 

karş kanun yollarna gitme ve de soruşturmann her aşamasnda 

soruşturmann akbeti hakknda bilgi isteme hakk vardr.(353 sy. 

kn.md.196) 

D) Askeri Mahkemeler Hakknda Değerlendirmeler 

Askeri yarg kapsamndaki mahkemelerde görev yapan hakim ve savclar, 

bu yarglama sistemine dahil olanlarla ilgili olarak mahkemelerin 

bağmszlğna etki eden yada etmeyen yönler hakknda açklamalara 

yukarda yer verildi. Bu başlk altnda ise; genel olarak bu yarg sistemin 

değerlendirilmesi, mukayeseli hukuktaki durum ve AİHM’in Ülkemizle 

ilgili verdiği örnek kararlara yer vereceğiz. 

1) Başka Bir Yarglama Sisteminin Gerekliliği 

Devletin egemenliğine dayanarak yerine getirdiği bir işlev olarak 

yarglamann, Devletin egemenliği gibi tek olmas kural olarak bir 

zorunluluktur. Yarglama birliği denilen prensibin ifade ettiği şey; devlet 

içinde yarglamann egemenlik gibi tek oluşu, o devletin egemenliğine 

tabi vatandaşlarn tek bir yarglama kuvvetine bağl bulunmasdr. 

Doktrinde yarg birliğinden sapmann, mahkemelerin bağmszlğn 

olumsuz yönde etkileyeceğine ilişkin görüş ağr basmaktadr. Bu 

görüşlere göre; yarg birliği, Anayasa Hukukunun önemli ilkelerinden 

birisidir. Karş görüş ise şu düşünceye değer vermektedir: Devletin 

hukuk düzenini korumak, Devletin başlca görevi olduğu gibi ayn 

zamanda hakkdr. Bu düzenin en şiddetli ihlali suç tarznda belirdiği 

için, ceza da ayn düzenin korunmas bakmndan zorunludur ve 

Devletin hukuk düzeninin bir parças da askeri hukuktur. Gerçekten 

Devlet, kendi varlğn korumak için orduya ve milli savunmann 

düzenlenmesine muhtaçtr. Bu ihtiyaç, milli savunmaya özgü bir hukuk 

düzeninin kurulmasn zorunlu kldğ gibi, bu düzenin suçlarla ihlali 

ihtimalini öngörmek de gereklidir. 24 

24 KÖPRÜ Orhan, Türkiye’de Askeri yarg, Y.Lisans Tezi, Ankara,1998,s.29 

- 264 -


Başka bir görüşe göre ise; sivil ve askeri olmak üzere ikili bir yargnn 

anayasa ve devlet örgütlenmesinde yer almas çağdaş hukuk anlayşyla 

bağdaşmamaktadr. Zira askerlik ve hakimlik mesleğinin birbirinden 

tamamen ayr ve birbiriyle bağdaşmayan yapda olduklar, askerliğin 

temelini disiplin ve otoritenin oluşturduğu, bunun zorunlu sonucu 

olarak kat bir hiyerarşik yapy gerekli kldğ, hakimliğin ise bağmllğ 

dşladğ, hiçbir hukuk dş kuruluş ve kişilerden emir alamayacağ 

dolaysyla tam bir bağmszlğn gerektiği üzerinde durulmaktadr. 

Bu görüşte olanlar, ayr bir askeri yargya gerek olmadğn, askerlik 

hayatnn sivil yaşayşn bir bölümünden başka bir şey olmadğn, bu 

nedenle genel ceza Kanunun askerlik hayatnn meydana getirdiği bütün 

ilişkileri öngörmesi gerekliliğini ileri sürerek ayr bir yarg düzenine 

ihtiyaç bulunmadğn savunmaktadr. 25 

2) AİHM Kararlar Işğnda Askeri mahkemelerin Durumu 

Özgürlük ve Güvenlik Hakk başlğn taşyan AİHS’nin 5/1. maddesinde 

herekesin kişi özgürlüğü ve güvenliği hakkna sahip olduğu belirtildikten 

sonra, bunlarn snrlanabileceği istisnai haller düzenlenmiştir. Maddede 

düzenlenen özgürlük hakk, felsefi olmaktan ziyade fiziki özgürlükle 

ilgili olup; mutlak bir hak değildir. 1982 Anayasas’nn 19. maddesinde 

garanti altna alnan bu hak, kişilerin keyfi olarak yakalanmamasn 

ve tutuklanmamasn ifade etmektedir. Özellikle kamu düzeninin 

korunmas için suçlarn kovuşturulup cezalandrlmasn sağlama 

zorunluluğu nedeniyle kişi özgürlüğü kstlanabileceğinden, 5. maddede 

hangi hallerde özgürlüğün kstlanabileceğinin listesi verilmiş, kişileri 

keyfi yakalama ve tutuklamalara karş koruyan kurallar konulmuştur. 

Maddede snrl sayda açklanan istisnai hallerin, bütüncül bir sistem 

oluşturmadğ ve bir çok hususla birlikte askeri disiplin ve hapishane 

disiplini ile ilgili rejim konusunda sorun yaşandğ AİHM’in farkl 

kararlarnda ifade edilmektedir. AİHM, Türkiye’nin taraf olduğu 

bir kararnda, TSK’da görevli bir astsubaya, disiplin amiri yarbay 

tarafndan, emre itaatsizlikten dolay 1632 sayl Kanun kapsamnda 

verilen “21 günlük oda hapsi cezasn” 5. maddenin 1/a bendini ihlal 

ettiği gerekçesiyle, Türkiye’yi 1500 Euro tazminata mahkum etmiştir. 26 

AİHS’nin 6. maddesinde yarg bağmszlğ ve tarafszlğ tek bir kavram 

olarak düzenlenmiştir. Buna göre, “Herkes, gerek medeni hak ve 

yükümlülükleriyle ilgili nizalar, gerek cezai alanda kendisine yöneltilen 

suçlamalar konusunda karar verecek olan, yasayla kurulmuş bağmsz 

ve tarafsz bir mahkeme tarafndan davasnn makul bir süre içinde, 

hakkaniyete uygun ve açk olarak görülmesini istemek hakkna sahiptir”. 

25 ÇÖREZ Özgür, age, s.6 

26 KARTAL Cetin, age, s.186 

- 265 -



AİHM, mahkemeyi, yasayla kurulan, yürütme organ ve taraflar önünde 

bağmsz ve tarafsz, yarglama usulü güvencesine sahip bir makam 

olarak tanmlamaktadr. Bir anlaşmazlk veya suçlamann, bu niteliklere 

sahip bir organ önüne götürülmesi, Sözleşmenin 6. maddesinin bireye 

sağladğ adil yarglanma güvencesinin temel ve yapc unsurlarndan 

biri olarak kabul edilmektedir. 27 Bu başlk altnda son olarak AİHM 

‘nin 03.07.2012 tarihinde, “İbrahim GÜRKAN” davas olarak bilinen 

kararna yer vereceğiz. Kararda, davay gören askeri mahkemenin 

bağmsz ve tarafszlğna ilişkin şikayeti kabul edilebilir bulmuştur. 

Davac İbrahim Gürkan, dava konusu olayn meydana geldiği tarihte, 

Türk Deniz Kuvvetleri mensubudur. Askeri savc, 8 Temmuz 2008 

tarihinde Kasmpaşa’daki Kuzey Deniz Saha Komutanlğ Askeri 

mahkemesi’ne başvuran hakknda hazrladğ iddianameyi sunmuştur. 

Askeri savc, başvuran, Askeri Ceza Kanunu’nun 87. maddesine aykr 

olarak, kasten emre itaatsizlikle suçlamştr. Hukuki altyaps olmayan 

bir subay üye ve iki askeri hakimden oluşan Kasmpaşa Askeri Ceza 

Mahkemesi 18 Şubat 2009 tarihinde başvuran suçlu bulmuş ve iki ay 

on beş gün hapis cezasna çarptrmştr. Askeri yargtay, 21 Temmuz 

2009 tarihinde başvurann itirazn reddetmiştir. Bu karardan savclğa 

çağrldğ, 23 Eylül 2009 tarihinde haberdar olduğunu belirten başvuran, 

5 Kasm ve 25 Aralk 2009 tarihleri arasnda hapis cezasn çekmiştir. 

7 Ekim 2009 tarihli Resmi Gazete’de yaymlanan 7 Mays 2009 tarihli 

bir kararda, Anayasa Mahkemesi askeri mahkemede subay üye 

bulunmas gerekçesiyle bu mahkemelerin bağmszlğn ve tarafszlğn 

incelemiştir. Anayasa Mahkemesi ilk olarak askeri mahkemede bulunan 

subay üyenin hiyerarşik üstleri tarafndan dava baznda seçildiğini 

ve hâkim olmann yan sra diğer askeri vazifelerini de yürütmeye 

devam ettiğini belirtmiştir. Subay üyenin askeri yetkililerin emrinde 

kalmaya devam etmesini dikkate alan Anayasa Mahkemesi, askeri 

mahkemelerin Anayasa’nn 9. maddesi kapsamnda güvence altna 

alnan yarg bağmszlğ ilkesine uygun olduğunun düşünülemeyeceğini 

tespit etmiştir. Sonuç olarak, Anayasa Mahkemesi, 353 sayl Askeri 

mahkemeler Kuruluşu ve Yarglama Usulü Hakknda Kanunu’nun 2. 

maddesinin 1. fkrasn yürürlükten kaldrlmasna karar vermiştir. 

Bu karar, Resmi Gazetede yaymlanmasndan bir yl sonra yürürlüğe 

girmiştir. 

Başvuran, kendisini yarglayan ve mahkum eden Kasmpaşa Kuzey 

Deniz Saha Komutanlğ Askeri mahkemesi’nin Sözleşme’nin 6. 

maddesinin 1. paragraf uyarnca bağmsz ve tarafsz bir mahkeme 

olmadğn ileri sürmüştür. 

27 ŞAHBAZ İbrahim, AİHM Karalarnda Yarg Bağmszlğ Ve Tarafszlğ, Anayasa Yargs Dergisi,25,2008, 

s.235-239 

- 266 -


Mahkeme, bir mahkemenin “bağmsz” olarak görülüp görülemeyeceğini 

belirlemek amacyla, mahkeme üyelerinin atanma şekli ve görev 

sürelerinin, dş basklara karş güvencenin varlğnn ve kurulun 

bağmszlk görünümü sergileyip sergilemediği konusunun göz 

önüne alnmas gerektiğini ayrca, demokratik toplumlardaki bu 

tür mahkemelerin kamuda ve bilhassa ceza yarglamalarna ilişkin 

meselelerde suçlanan sahslarda uyandrmas gereken güvenin önemli 

olduğunu belirtmiştir. “Tarafszlk” hususunda iki farkl bakş açs 

vardr: Mahkeme, kişisel önyargdan veya tarafllktan uzak olmal, bu 

hususta herhangi bir meşru şüpheyi uzaklaştrmak için yeterli şekilde 

garanti vermelidir. 

Mahkeme, askeri ceza mahkemesi hakimliği yapan subayn hukuki 

niteliğinin olmamasnn, subayn bağmszlğna veya tarafszlğna engel 

teşkil ettiği kanaatinde değildir. Ancak, subayn ordunun hizmetinde 

çalştğnnn ve askeri disipline tabi olduğunun altn çizmiştir. Bu 

subaylar, üstleri tarafndan hakim olarak görevlendirilmiştir ve diğer iki 

askeri hakime sağlanan anayasal önlemlerden faydalanamamşlardr. 

Bu nedenle Mahkeme, başvuran yarglayan ve suçlu bulan Askeri 

Ceza Mahkemesi’nin, Sözleşme’nin 6. maddesi anlamnda, bağmsz 

ve tarafsz olarak görülemeyeceği sonucuna varmştr. 28 

SONUÇ 

Bir ülkede demokrasiden ve insan haklarnn bütünüyle sağlandğndan 

bahsetmek için mutlaka yarglama birliğinin varlğ gerekmeyebilir. 

Nitekim Askeri yarg örneği, Ülkemiz dşnda bir çok Avrupa ve 

dünya devletlerinde de mevcuttur. Bununla birlikte askeri yargnn 

düzenlemelerinde diğer yarg sistemlerine nazaran çok da hassas 

usul kurallar benimsenmesi ve uygulanmas gerekmektdir. Çünkü 

bilindiği üzere askeriye, devletimizin çok önemli bir unsuru olsa da, 

nihayetinde devlet içinde bir kurumdur. Bu kurumun kendine has bir 

yarglama sisteminin olmas, muhtemel savaş ve benzeri durumlarda 

gerekliliği pekala kabul edilebilir. Fakat sistemin savaş harici zamanda 

da, sürekli olarak işlevsel olmas baz sakncalara yol açabilir. Bu 

durumlarn önüne geçebilmek için özellikle bu mahkemelerde görev 

yapacak hakim ve savclarn mutlak manada bağmsz olmalar gerekir. 

Askeri mahkemede görev yapacak hakim ve savclarn tamam, asker 

kişiler arasndan değil dşardan seçilmesi bir çözüm olabilir. Bu kişiler 

de yine sicil açsndan sadece bağmsz bir kuruma bağl olabilirler. 

Meslek hayatlar boyunca kendi içlerinde bir emir komuta zincirine 

bağl olma zorunluluğu, yaplan tüm düzenlemelere rağmen askeri 

hakim ve savclarn önünde büyük zorluklardan biridir. Elbette askeri 

28 www.inhak.adalet.gov.tr/guncelkarar/ibrahimgurkan.pdf 

- 267 -



hakim ve savclar, hakimlik teminatnn sonucu olarak kimsenin etkisi 

altnda kalmadan karar verme durumundadrlar. Ancak hakimlik 

teminat adna yaplacak, yukarda önerilen düzenlemelerle askeri 

yargnn bağmszlğ konusuna katkda bulunulabilecektir. 

KAYNAKÇA 

Derya YAMAN, Murat YAMAN, Uyuşmazlk Mahkemesi Ve Askeri 

yargtay Kararlar Işğnda Askeri yarg Ve Adli Yarg Arasndaki Görev 

Sorunlar, Seçkin Yaynlar, Ankara, 2001 

Hüseyin GEDİK, Adil Yarglanma Hakk Bakmndan Türkiye’de Askeri 

mahkemelerin Durumu Ve Geleceği: Karşlaştrmal Hukuk Açsndan 

Bir İnceleme, Y.Lisans Tezi,Ankara,2010 

Fazl Hüsnü ERDEM, Vahap COŞKUN, Askeri yarg Ve Askeri Vesayet, 

Seta Analiz, 2009 

Kemal GÖZLER, Askeri yarg Organlarnn AİHS’ne Uygunluğu Sorunu, 

İnsan Haklar Yllğ, Cilt 21-22, 1999-2000 

Kemal GÖZLER, Türk Anayasa Hukuku,Ekin Kitabevi Yaynlar, 

Bursa,2000 

Cetin KARTAL, Avrupa Birliği Sürecinde Askeri Ceza Yargs, Y.Lisans 

Tezi, Kasm,2008 

Özgür ÇÖREZ, Adil Yarglanma Hakk Çeçevesinde Askeri Ceza 

Yarglamas , Y.Lisans Tezi, 2007, İzmir 

Alaattin KARAKAYA, Askeri yargnn Yarglama Birliği İlkesi Ve 

Uluslararas Standartlar Açsndan Değerlendirilmesi, Y.Lisans Tezi, 

İstanbul, 2008 

Aslan DURU, Avrupa Birliği Uyum Sürecinde Askeri yarg Ve Askeri 

Hakimlerin Statüsü, Y.Lisans Tezi, Bolu ,2005, 

Frat ACİL, Askeri yargnn Hukuk Devletindeki Statüsü,Y.Lisans Tezi, 

Ankara,2008 

Orhan KÖPRÜ, Türkiye’de Askeri yarg, Y.Lisans Tezi, Ankara,1998 

İbrahim ŞAHBAZ, AİHM Karalarnda Yarg Bağmszlğ Ve Tarafszlğ, 

Anayasa Yargs Dergisi,25,2008 

http://www.anayasa.gov.tr/index.phpl=manage_karar&ref=show&a 

ction=karar&id=10000223&content=askeri mahal 

http://www.anayasa.gov.tr/index.phpl=manage_karar&ref=show&a 

ction=karar&id=2782&content=subay üye 

- 268 -


Http://www.anayasa.gov.tr/index.phpl=manage_karar&ref=show&a 

ction=karar&id=10000291&content=sivil personel 

http://www.anayasa.gov.tr/index.phpl=manage_karar&ref=show&act 

ion=karar&id=10000291&content=İş Kanununa tabi bulunan işçiler, 

www.inhak.adalet.gov.tr/guncelkarar/ibrahimgurkan.pdf 

Hakan HAKERİ, Ceza Hukuku Genel Hükümler, Seçkin Yaynlar, 

Ankara 

İzzet ÖZGENÇ, Türk Ceza Hukuku Genel Hükümler, Seçkin Yaynlar, 

Ankara 

Sibel İNCEOĞLU, Devlette Etikten Etik Devlete: Yargda Etik, Tüsiad 

Yaynlar, 2012 Ağustos 

- 269 -

SPOR KULÜPLERİNİN İSİM HAKKI VE HACİZ YASAĞI 

Royaltes Of Sports Clubs And Foreclosure Ban 

Erhan TUTAL 

Anayasa Mahkemesi Raportörü 

ÖZET 

Spor kulüpleri spor hayatnn vazgeçilmez unsurlardr. Türkiye, Anayasa’da 

sporu teşvik eden hükümlere yer veren birkaç ülkeden birisidir. Spor 

kulüplerinin faaliyetlerini devam ettirmelerine olanak sağlayacak maddi 

imkânlarnn bulunmas gerekmektedir. Ancak söz konusu imkânlarn yeterli 

olmamas durumunda spora Devletin desteği kaçnlmazdr. 

Türkiye’de spor devlet tarafndan teşvik edilmekte, desteklenmekte, spor 

kulüplerine belli oranlarda mali yardm yaplmaktadr. Devletin spor 

politikasndaki başlca hedefler, ülkedeki sporcu saysn artrmak, uluslararas 

spor yarşmalarnda üstün başarlar elde etmek, her yaştaki bireyin spor 

yapmasn teşvik etmek ve sağlamak için uygun spor ortamn hazrlamaktr. 

Türkiye’deki büyük spor tesisleri ve yatrmlar önemli ölçüde devlet tarafndan 

gerçekleştirilmektedir. 

Sporu ve spor kulüplerini desteklemenin bir yolu da spor kulüplerinin Spor 

Toto Teşkilat Başkanlğ nezdindeki isim hakk gelirlerinin haczedilmesinin 

engellenmesidir. 

Anahtar Kelimeler: Spor kulübü, haciz yasağ, sporun desteklenmesi 

ABSTRACT 

Sports clubs are indispensable elements of the sporting life. Turkey is one of the 

few countriest hat has provisions to promote the sport in their Cons titutions. 

Financial means are needed to allow the sports clubs to continue their activities. 

However, in case of the absence of adequate financial means, the state support 

for the sport is inevitable. 

Sport in Turkey is encouraged and supported by the state, also certain amount 

of financial assistance is given to the sports clubs. The main objectives of 

thestate’s sports policy are to increase the number of athletes in the country, 

to achieve outstanding success in international competitions and to prepare 

an appropriate environment to promote individuels from allages for doing 

sport. Turkey’s largest sports facilities and related investments are significantly 

carried out by the state. 

One way to support sporting and the sports clubs is applying foreclosure ban 

on royalty revenues of Sports clubs in the presence of Spor Toto Organization. 

Keywords: Sports club, Foreclosure Ban, to support the sport 

 

- 271 -

Spor Kulüplerinin İsim Hakk ve Haciz Yasağ 

I. SPOR KULÜBÜNÜN TANIMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ 

A. Tanm 

Spor kulüpleri, spor organizasyonlarnn en temel aktörü ve sporun 

gelişmesi bakmndan da vazgeçilmez bir öğesidir. 

Spor Toto Teşkilat Başkanlğ İsim Haklar Yönetmeliği’nin 3. maddesinin 

1. fkrasnn (g) bendinde spor kulübü; Spor Genel Müdürlüğüne bağl 

spor federasyonlar, özerk spor federasyonlar ile Türkiye Futbol 

Federasyonunun faaliyetlerine katlan tescilli spor kulübü olarak 

tanmlanmştr. 

Spor kulüpleri, amatör ve profesyonel sporcular bir araya getiren, 

onlarn spor müsabakalarnda görev almalarn sağlayan örgütlerdir. 

Kulüpler, sporcularn fiziki ve teknik gelişmelerini temin bakmndan 

onlara altyap ortam hazrlamaktadr. Buralarda sporculara kendilerini 

geliştirme ve gerçekleştirme imkân verilmektedir. 

Spor kulübü kurmak için önce 5253 sayl Dernekler Kanunu ve 

31.03.2005 tarihli ve 25772 sayl Resmi Gazete’de yaymlanan 

Dernekler Yönetmeliği’ne uygun olarak spor kulübü derneğini kurmak 

gerekmektedir. 

Spor faaliyetlerinde bulunmak amacyla kurulan dernekler Gençlik ve 

Spor Genel Müdürlüğü’ne kaytlarn yaptrarak spor kulübü, gençlik 

faaliyetlerinde bulunmak amacyla kurulan dernekler Gençlik ve Spor 

Genel Müdürlüğü’ne kayt ve tescillerini yaptrdktan sonra gençlik 

kulübü, gençlik ve spor faaliyetlerinde bulunmak amacyla kurulan 

dernekler Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü’ne faaliyetleri yönünden 

ayr ayr kayt ve tescillerini yaptrdklarnda gençlik ve spor kulübü 

unvann kazanrlar. 

Futbol branşnn dşndaki spor branşlarnda faaliyet göstermek 

amacyla spor kulübü tescili yaptrmak isteyen kulüpler, illerindeki 

Gençlik ve Spor İl Müdürlüklerine kulüp tescilini ve branş tescilini 

yaptrmaktadrlar. 

Futbol faaliyetlerinde bulunmak isteyen spor kulübü ise Türkiye Futbol 

Federasyonu’na başvurarak tescilini yaptrr. 

Sonuç olarak denilebilir ki spor kulüpleri belirli kurallara göre kurulan 

(yasalar, tüzükler, yönetmelikler, sözleşmeler vb.), üyelerinin her 

birinin yetki ve sorumluluklar belli olan (başkan, yönetim kurulu 

üyesi, denetçi, üye) gerek amatör gerekse profesyonel spor branşlar 

ile topluma hizmet veren, her yaş grubunun spor yapabileceği tesis ve 

araç gereçlere sahip olan, diğer bir yönü ile de yüksek performansl 

sporcularn yetiştirilmesini hedefleyen özel hukuk kuruluşlardr. 

- 272 -

Erhan TUTAL 

Anayasa’nn 33. maddesine göre; herkes, önceden izin almakszn dernek 

kurma ve bunlara üye olma ya da üyelikten çkma hürriyetine sahiptir. 

Hiç kimse bir derneğe üye olmaya ve dernekte üye kalmaya zorlanamaz. 

Spor kulüpleri, anonim şirket şeklindekiler hariç, 04.11.2004 tarih ve 

5253 sayl Dernekler Kanunu’na göre kurulan ve bu kanun kapsamnda 

faaliyet gösteren müesseselerdir. 5253 sayl Dernekler Kanunu’nun 

1. maddesine göre; bu kanunun uygulanmasnda “dernek”, kazanç 

paylaşma dşnda, kanunlarla yasaklanmamş belirli ve ortak bir 

amac gerçekleştirmek üzere en az yedi gerçek veya tüzel kişinin bilgi 

ve çalşmalarn sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturduklar 

tüzel kişiliğe sahip kişi topluluğudur. 

B. Hukuki Nitelik 

Günümüzde ekonomik, siyasî ve uluslararas barş bakmndan büyük 

önem kazanan spor ve spor kulüpleri, medyann da konuya verdiği 

önem nedeniyle çok yönlü etkileri olan toplumsal bir kurum haline 

gelmiş ve günlük hayatn vazgeçilmez bir parças olmuştur. Böyle 

geniş etkileri olan bir toplumsal kurumun hukuk yönünden de ele 

alnmas, bir takm hukukî düzenlemelere bağlanmas kaçnlmazdr. 

Bu anlamda sporun hukukla olan ilişkisi diğer toplumsal kurumlarn 

hukukla olan ilişkisinden farkl değildir ve spor doğrudan doğruya 

hukukun düzenleme alanna girmektedir. Sporun tâbi olduğu hukukî 

düzenlemeler, sporun hemen hemen bütün alanlarnda ve aşamalarnda 

kendisini göstermektedir. Özellikle futbol başta olmak üzere, diğer spor 

dallar hem kulüpler hem de medya bakmndan önemli bir kazanç 

kaynağ oluşturmaktadr. Spor kulüplerinin şirketleşmeleri de sporun 

doğrudan doğruya kazanç elde edilebilen bir faaliyet haline geldiğinin 

en önemli göstergesidir. 

Türk Hukukunda spor kulüplerinin iki şekilde kurulmas mümkündür. 

Bunlarn birincisi, medeni hukuk içinde Dernekler Kanunu gereğince 

kurulan dernek hükmündeki spor kulüpleri, ikincisi ise Türk Ticaret 

Kanunu gereğince kurulan şirket şeklindeki spor kulüpleridir 1 . 

Spor kulüplerinin hukuki yaplarnn incelenmesinde çoğunluğunun 

dernek statüsünde olduklar az sayda da anonim şirket yapsnda 

bulunduklar anlaşlmaktadr 2 . 

Dernek şeklindeki spor kulüpleri kural olarak amatör spor için 

kurulurken, şirket şeklindeki spor kulüpleri mutlaka profesyonel 

spor için söz konusu olmaktadr. Bu iki spor kulübü şekli arasndaki 

1 8.7.2005 tarih ve 25869 sayl Resmi Gazete’de yaymlanan Gençlik ve Spor Kulüpleri Yönetmeliği’nin 

4. ve 5. maddeleri spor kulüplerinin dernek statüsünde olduklarna vurgu yapmaktadr. 

2 Durmuş Ali GENÇ, “Spor Hukuku Bakmndan Türk Medeni Kanunu ve Dernekler Kanunu Kapsamnda 

Spor Kulüplerinin Değerlendirilmesi”, Yargtay Dergisi, Ocak-Nisan 2013, Cilt:39, Say:1–2, s.39. 

- 273 -


en önemli fark, derneklerin kazanç paylaşma amac gütmemelerine 

karşn, şirketlerin ana amacnn kazanç elde etmek ve bunu üyeleri 

arasnda paylaştrmak olmasdr. 

C. Dernekler 

Dernekler, Türkiye’de ve dünyada en yaygn ve etkin sivil toplum 

kuruluşlardr. Sivil toplum örgütleri, demokratik toplumun vazgeçilmez 

öğesi olarak çok önemli işlev gördüğü gibi çok farkl alanlarda devletin 

yapamadğ işleri de yapmaktadr. 

5253 sayl Dernekler Kanunu’nun “Gençlik ve Spor Kulüpleri” başlkl 

14. maddesinde spor kulüpleri genel hatlaryla düzenlenmiştir. Buna 

göre “Derneklerden başvurmalar halinde; spor faaliyetine yönelik 

olanlar spor kulübü, boş zamanlar değerlendirme faaliyetine yönelik 

olanlar gençlik kulübü ve her iki faaliyeti birlikte amaçlayanlar 

gençlik ve spor kulübü adn alr. Bu kulüpler, Gençlik ve Spor Genel 

Müdürlüğünce tutulacak kütüğe kayt ve tescil edilir. Kulüplerin 

organlar, bu organlarn görev ve yetkileri, kulüplerin Gençlik ve 

Spor Genel Müdürlüğünce de denetlenmesi ve bunlara yaplacak 

yardmlarn şekil ve şartlar, üst kuruluş oluşturmada uyulacak esas 

ve usuller, gençlik ve spor faaliyetlerini yürüteceklerin nitelikleri ve 

bunlara uygulanacak disiplin işlemleri, kulüplerin kayt ve tesciline 

ilişkin esaslar İçişleri Bakanlğnn uygun görüşü üzerine Gençlik 

ve Spor Genel Müdürlüğünün bağl olduğu Bakanlkça yürürlüğe 

konulacak yönetmelikte düzenlenir 3 .” 

Spor kulüpleri dernek sfatn taşmalar nedeniyle derneklerde 

bulunmas gereken zorunlu organlarn yannda Gençlik ve Spor 

Kulüpleri Yönetmeliği’nin ilave olarak zorunlu tuttuğu başka organlara 

da sahip olmak zorundadr 4 . 

Kamu yararna çalşan dernek kavram çok bilinmesine karşlk kamu 

yararna çalşan spor kulübü fazla bilinmemektedir. Spor kulüpleri 

de bir dernek olmas nedeniyle baz spor kulüpleri kamuya yararl 

dernek statüsü kazanmştr. 5253 sayl Kanun’un 27. maddesi kamu 

yararna çalşan dernekleri düzenlemektedir 5 . 

3 Gençlik Ve Spor Genel Müdürlüğü Gençlik Ve Spor Kulüpleri Yönetmeliği 8.7.2005 gün ve 25869 

sayl Resmi Gazete’de yaymlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin 4. maddesinde kulüp; gençlik 

faaliyeti, spor faaliyeti veya gençlik ve spor faaliyetinde bulunmak amacyla kurularak Genel 

Müdürlüğe kayt ve tescillerini yaptıran dernek, spor kulübü; spor faaliyetlerinde bulunmak amacyla 

kurularak Genel Müdürlüğe kayt ve tescilini yaptıran dernek, gençlik kulübü; gençlik faaliyetlerinde 

bulunmak amacyla kurularak Genel Müdürlüğe kayt ve tescilini yaptıran dernek, gençlik ve spor 

kulübü; gençlik ve spor faaliyetlerinde bulunmak amacyla kurularak Genel Müdürlüğe faaliyetleri 

yönünden ayr ayr kayt ve tescillerini yaptıran dernek olarak tanmlanmştır. 

4 Bunlar Genel Kurul, Yönetim Kurulu, Denetim Kurulu ve Yürütme Birimi’dir. 

5 “Kamu yararna çalşan dernekler 

- 274 -

Erhan TUTAL 

Kamu yararna çalşan derneklere dolaysyla spor kulüplerine diğer 

derneklere oranla baz imtiyazlar tannmştr. Bunlara örnek olarak 

yardm yaplmas, vergi bağşklğ, ihtiyacndan fazla taşnmaz mala 

sahip olmas gösterilebilir. 

Kamu kurum ve kuruluşlarnda, yükseköğretim kurumlarnda ve 

özel kuruluşlarda, kendi mensuplar tarafndan, spor faaliyetlerini 

yönlendirmek ve boş zamanlar değerlendirmek için bu kurum 

ve kuruluşlar bünyesinde dernekler kurulabilir. Bu derneklerden 

spor faaliyeti amacna yönelik olanlar spor kulübü, boş zamanlar 

değerlendirme amacna yönelik olanlar gençlik kulübü ve her iki 

faaliyeti birlikte amaçlayanlar gençlik ve spor kulübü adn alr. 

Spor faaliyetlerine katlmak amacyla kurulan derneklerin, Gençlik 

ve Spor Genel Müdürlüğü tarafndan tutulan kütüklere kayt ve tescil 

edilmeleri gerekir. Spor kulüplerinin tescillerine ilişkin usul ve esaslar, 

Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü tarafndan çkarlan “Gençlik Ve 

Spor Genel Müdürlüğü Gençlik Ve Spor Kulüpleri Yönetmeliği”nde 


Gerek futbol gerek diğer spor dallar olsun kayt ve tescil olunmak 

suretiyle kulüp adn alan derneklerin organlar, bu organlarn görev ve 

yetkileri, uymak zorunda olduklar esaslar, üst kuruluş oluşturmada 

uyulacak esas ve usuller, denetlenmeleri Bakanlar Kurulu tarafndan 

çkarlan “Gençlik Ve Spor Genel Müdürlüğü Gençlik Ve Spor Kulüpleri 

Yönetmeliği”nde düzenlenmiştir. 

Türkiye’de spor kulüplerinin dernek kimliğinde faaliyetlerini 

sürdürmelerinin en büyük nedeni, ticari faaliyette bulunmama 

dezavantajna karşlk, önemli vergisel avantajlardan faydalanyor 

olmalardr. Bu avantajlar; Katma Değer Vergisi (KDV Kanunu, m. 

17), Damga Vergisi (Damga Vergisi Kanunu, m. 9), Emlak Vergisi 

(Emlak Vergisi Kanunu, m. 4), Gümrük Vergisi (Gümrük Kanunu, m. 

167) ve harç istisnas, Veraset ve İntikal Vergisi Muafiyeti, (Veraset 

ve İntikal Vergisi Kanunu, m. 3) ve Bağş ve yardmlarn gelirlerden 

indirilebilme (Kurumlar Vergisi Kanunu, m. 10) imkândr. Türkiye’de 

dernek şeklinde olan spor kulüpleri, “Spor Kulübü (Dernekler Kanunu 

Madde: 1)”, “Gençlik ve Spor Kulübü (Dernekler Kanunu Madde: 57/1) 

” ve “Kurum Kulübü” şeklinde örgütlenmişlerdir. 

Madde 27- Kamu yararna çalşan dernekler, ilgili bakanlklarn ve Maliye Bakanlğnn görüşü üzerine, 

İçişleri Bakanlğnn tekli ve Bakanlar Kurulu kararyla tespit edilir. Bir derneğin kamu yararna 

çalşan derneklerden saylabilmesi için, en az bir yldan beri faaliyette bulunmas ve derneğin amac 

ve bu amac gerçekleştirmek üzere giriştiği faaliyetlerin topluma yararl sonuçlar verecek nitelikte ve 

ölçüde olmas şarttır. 

Kamu yararna çalşan dernek statüsünün kazanlmas, kaybedilmesi ve gerekli belgeler ile diğer esas 

ve usuller yönetmelikte düzenlenir...” 

- 275 -


5520 sayl Kurumlar Vergisi Kanunu’nun 1. maddesinde, kurumlar 

vergisine tâbi kazançlar saylmş olup, kurumlar vergisine tâbi kazançlar 

arasnda derneklerin (spor kulüplerinin) kazançlar yer almamştr. 

Amatör veya profesyonel spor kulüplerinin kazançlar kurumlar vergisi 

kapsamnda değildir. 

Spor Genel Müdürlüğü ile özerk spor federasyonlarna tescil edilmiş 

spor kulüplerinin idman ve spor faaliyetlerinde bulunan iktisadi 

işletmeleri ile sadece idman ve spor faaliyetlerinde bulunan anonim 

şirketler, 5520 sayl KVK’nun 4/1-j maddesi kapsamnda kurumlar 

vergisinden muaftr. 

D. Şirketler 

Şirket statüsündeki spor kulüpleri, dernek tipi spor kulüplerine göre 

daha yeni olmakla birlikte, gerek dünyada gerek Türkiye’de giderek 

yaygnlaşan ve tercih edilen bir nitelik kazanmştr. 

Günümüzde spor kulüpleri, kendini gösteren ekonomik rekabet, 

endüstrileşen futbol, spor kulüplerinin maddi kazanç uğruna gerçek amac 

dşna çkmas, spor kulüplerinin taraftarlar tribünlere getirebilmek için 

çeşitli faaliyetlere yönelmesi gibi nedenlerle şirketleşmeye yönelmişlerdir. 

1990’l yllardan itibaren hzla yaylan dijital yaynclk sisteminin 

etkisiyle seyircinin hzl bir şekilde artmas, dernek statüsü ile bu 

bütçeleri yönetemez hale geldikleri görülmektedir. Yine şirketleşen 

spor kulüpleri futbol endüstrisinde, sadece sportif faaliyetler alannda 

değil, bir takm ticari faaliyetler alannda yaratlan gelir kaynaklarndan 

da pay almay amaçlamşlar ve bu tür ticari faaliyetler için ayr tüzel 

kişilikler kurma yolunu seçmişlerdir. 

3289 sayl Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri 

Hakknda Kanun’un 24. maddesinin 3. fkras gereğince, spor kulüpleri 

profesyonel takmlarn, Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre 

kuracaklar veya kurulmuş olan şirketlere devredebilirler. O halde 

spor kulüplerinin şirket şeklinde kurulabilmeleri için, hukuken 

profesyonel saylan bir spor dalnda faaliyet göstermeleri gerekir. 

Türkiye’de profesyonel anlamda faaliyet gösteren tek spor faaliyet 

türü futboldur. Bu nedenle bu spor dalna ilişkin birtakm bilgiler 

verilmesinde fayda görülmektedir. 

Avrupa Futbol Birliği (UEFA)’nin mali kriterleri bir bakma futbolun 

profesyonel yönetiminde şirketleşmeyi zmni anlamda destekliyor ve 

yönlendiriyorsa da hala Avrupa’da çoğu ülkede kulüplerin Türkiye’de 

olduğu gibi dernek statüsünde sportif etkinliklerini sürdürdükleri 

görülmektedir. Avrupa’da baz sportif faaliyet gösteren spor kulüpleri 

incelendiğinde, profesyonel futbolda şirketleşme ve ticari gelir elde 

- 276 -

Erhan TUTAL 

etmede İngiltere’deki liglerin ve kulüplerinin diğer liglerden önde 

olduğu görülmektedir. Almanya’da yer alan spor kulüplerinin çoğu, 

faaliyetlerine halen dernek statüsünde devam etmekte ve sportif 

faaliyetlerini dernek olarak devam ettirirken, futbol endüstrisinde 

giderek artan ürün satşndan gelir sağlayabilmek için ana kulübe 

bağl ayr ticari tüzel kişilikler kurmay tercih etmişlerdir. Kurulan bu 

şirketler, ürün satşlarndan dolay ksa zamanda yüksek bütçelere 

sahip olmuştur. İspanya’da spor kulüplerin hepsinin halen faaliyetlerini 

dernek statüsünde devam ettirdikleri görülmektedir. Fransa’da yer 

alan spor kulüplerinin büyük bir ksm şirketleşmiştir. Rekabetin en 

yüksek olduğu liglerin başnda gelen bu ligin, genellikle kar amac 

gütmeyen şirketsel bir yaplanma içinde olduğu görülmektedir. Ayrca 

Fransa’da mücadele eden spor kulüplerinin bazlarnn ise özel sektör 

şirketleri tarafndan desteklendiği görülmektedir. 

İtalya, toplam gelirleri bakmndan Avrupa’da beş büyük lig arasnda 

% 11’lik pay ile ikinci srada yer almaktadr. Bu ligde faaliyet gösteren 

spor kulüplerinden dernek konumunda olanlar olduğu gibi aralarnda 

şirketleşenleri de vardr. 

İngiltere dşnda en fazla futbol spor kulübünün borsada işlem gördüğü 

ülke olarak Danimarka karşmza çkmaktadr. Danimarka’da birçok 

spor kulübü borsada işlem görmektedir. Yine Portekiz ve İskoçya’da 

baz spor kulüplerinin borsada işlem gördüğü; Hollanda’da ise spor 

kulüplerinin, üyelerin mülkiyetinde bulunduğu ve kulüpler istisnalar 

dşnda yüksek bağş ve yardmlarla faaliyetlerini devam ettirdiği 

ve spor kulüplerinin yaps gereği şirketleşmenin yaygnlaşmadğ 

görülmektedir. 

Türkiye’de şirketleşme yoluna giden spor kulüpleri incelendiğinde 

ise Malatyaspor’un, Türkiye’de futbol kulüplerinin şirketleşmesinde 

ortaya çkan ilk spor kulübü olduğu görülmektedir. Malatyaspor, futbol 

şubesini, kurduğu Malatyaspor A.Ş’ye devretmiştir. Ancak Malatya Spor 

A.Ş. 1. ligden düşmesinin ardndan tasfiye edilmiştir. İstanbulspor’un 

futbol şubesi, İstanbulspor Faaliyetleri ve Ticaret A.Ş.’ye devredilmiştir. 

Adanaspor A.Ş., 1998 ylnda şirketleşerek Adanaspor Spor Faaliyetleri 

Anonim Şirketi adn almş ve 2005 ylnda ekonomik skntlardan 

dolay iflas etmiştir. Ancak 2004 ylnda Tasarruf Mevduat Sigorta 

Fonuna devredilmesiyle kulüp 2. lige düşerek tasfiye edilmiştir. 

II. SPOR KULÜPLERİNİN İSİM HAKKI 

Halk arasnda “isim hakk” olarak tabir edilen durum aslnda resmiyette 

“marka tescili” olarak geçmektedir. Ekonomi ve iş dünyasnda marka 

patenti, isim patenti, isim tescili olarak da adlandrlr. 

- 277 -


Türk Dil Kurumu’nda “marka” kelimesi “bir ticari mal, herhangi bir 

nesneyi tantmaya, benzerinden ayrmaya yarayan özel isim veya 

işaret” olarak tanmlanmaktadr. 

Spor Toto Teşkilat Başkanlğ İsim Haklar Yönetmeliği’nin 3. 

maddesinde isim hakk, “Sabit ihtimalli ve müşterek bahis oyun 

programlarnda yer alan spor kulüplerine, spor takmlarna ve ferdi 

sporculara ödenen nakdi değer” olarak tanmlanmaktadr. 

İsim hakkna hak kazanabilmek için ilgili spor müsabakasnn veya 

etkinliğin resmi programda yer almas, müsabakann veya etkinliğin 

tamamlanmş olmas ve müsabaka veya etkinliğin sonucunun ilgili 

olduğu federasyonca tescil edilmesi şarttr. 

Sabit ihtimalli ve müşterek bahis oyun programlarnda yer alan spor 

kulüplerine, spor takmlarna ve ferdi sporculara hâslattan ödenecek 

isim hakknn miktar ve oran yönetim Spor Toto Teşkilat Başkanlğ 

Yönetim Kurulu tarafndan belirlenir. 

21.5.1986 günlü, 3289 sayl Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve 

Görevleri Hakknda Kanun’un ek 9. maddesine, 29.3.2011 günlü, 

6215 sayl Kanun’un 10. maddesiyle “Kamu kurum ve kuruluşlarna 

ait alacaklar hariç olmak üzere, spor kulüplerinin Spor Toto 

Teşkilat Başkanlğ nezdindeki isim haklarndan doğan alacaklar 

haczedilemez ve bu alacaklar devir ve temlik edilemez.” hükmü 

eklenmiş ve spor kulüplerinin Spor Toto Teşkilat Başkanlğ nezdindeki 

isim haklarndan doğan alacaklarnn haczedilemeyeceği kurala 

bağlanmştr. 

III. SPORUN VE SPOR KULÜPLERİNİN DESTEKLENMESİ 

Spor kulüpleri bünyelerinde çok sayda amatör ve profesyonel sporcu 

barndrmann bir sonucu olarak onlarn parasal bakmdan finansmann 

sağlamak, standartlara uygun çalşma ortamn hazrlamak, maaş ve 

diğer ödemelerini düzenli yapmak gibi yükümlülükleri bulunmas 

beraberinde birtakm hukuki sorunlar yaşamalarna neden olmaktadr. 

Bu sorunlar, kulüplerin idari ve mali açdan iyi yönetilmesini, kulüplerin 

kurumsal hüviyet kazanmasn zorunlu klmaktadr. Spor kulüplerinin 

idari ve mali açdan kötü yönetilmesi durumunda, onlarn dağlmalarna 

kadar gidecek çeşitli hukuki sorunlarla karşlaşmalar mukadderdir 6 . 

Birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de spor kulüpleri dernek 

statüsünde kurulmuş olup birçok vergiden muaf tutulmaktadrlar. 

Bu avantaj sürdürebilmek için kulüplerin şirketleşme yoluna giderken 

ayn zamanda da dernekler statüsünde faaliyetlerine devam etmeleri 

6 Durmuş Ali GENÇ, s.31. 

- 278 -

Erhan TUTAL 

gerekmektedir. Spor kulüplerinin çok düşük oranlarda ortağ olduğu 

şirketler kurulmakta ve spor faaliyetleri bu şirketler üzerinde gözükerek 

devam etmektedir. Böylelikle kulüpler hem ticari işletme gibi gelir 

sağlayabilmekte hem de dernekler statüsünden faydalanlarak birçok 

vergiden muaf tutulmaktadrlar. 

Anayasann “Gençliğin Korunmas” başlğn taşyan 58. maddesi 

“Devlet, istiklâl ve Cumhuriyetimizin emanet edildiği gençlerin 

müspet ilmin şğnda, Atatürk ilke ve inklâplar doğrultusunda 

ve Devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğünü ortadan 

kaldrmay amaç edinen görüşlere karş yetişme ve gelişmelerini 

sağlayc tedbirleri alr. 

Devlet, gençleri alkol düşkünlüğünden, uyuşturucu maddelerden, 

suçluluk, kumar ve benzeri kötü alşkanlklardan ve cehaletten 

korumak için gerekli tedbirleri alr.”; “Sporun Geliştirilmesi” başlğn 

taşyan 59. maddesi ise “Devlet, her yaştaki Türk vatandaşlarnn 

beden ve ruh sağlğn geliştirecek tedbirleri alr, sporun kitlelere 

yaylmasn teşvik eder. Devlet başarl sporcuyu korur.” hükümlerini 

içermektedir. 

Türkiye, Anayasas’nda sporla ilgili hüküm bulunan dünyadaki ender 

ülkelerden biridir. Son yllarda spor alannda yaplan yatrmlar, bilimsel 

araştrmalar ve devletin spor politikasna verdiği önemin artmasyla 

Türkiye’de spor, gerek performans sporu olarak gerekse serbest 

zamanlar değerlendirmek amacyla sevilen ve ilgi duyulan bir olgu 

haline gelmiştir. Bedenen ve ruhen sağlkl bir toplum yetiştirilmesinin 

temel unsurlarndan biri olan sporun geniş kitlelerce yaplmas 

teşvik edilmekte, yoğunluk tek dal yerine olimpik sporlarn tüm 

alanlarna yöneltilmekte, devletin ağrlğ azaltlrken özel kesimin 

katks artrlmakta ve tesislerin rasyonel kullanm için tedbirler 

alnmaktadr. 

Türkiye’de spor devlet tarafndan teşvik edilmekte, desteklenmekte, 

spor kulüplerine belli oranlarda mali yardm yaplmaktadr. Devletin 

spor politikasndaki başlca hedefler, ülkedeki sporcu saysn artrmak, 

uluslararas spor yarşmalarnda üstün başarlar elde etmek, her 

yaştaki bireyin spor yapmasn teşvik etmek ve sağlamak için uygun 

spor ortamn hazrlamaktr. Türkiye’deki büyük spor tesisleri ve 

yatrmlar önemli ölçüde devlet tarafndan gerçekleştirilmektedir. Ancak 

son yllarda sporda sponsorluk ve pazarlama anlayşnn gelişmeye 

başlamasyla özel kuruluşlarn ve spor kulüplerinin kendilerine ait 

spor tesisleri saysnda da önemli artşlar olmaktadr. 

Anayasann ilgili maddeleri ile devlete görev olarak verilen gençliğin 

- 279 -


korunmas ve sporun geliştirilmesi hususlar, 3289 sayl Gençlik ve 

Spor Genel Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakknda Kanun 

ile Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğüne görev olarak verilmiştir. Bu 

görevin yerine getirilmesindeki en önemli konu finansman sorunudur. 

Günümüzde, gençlik, spor hizmet ve faaliyetlerinin yürütülebilmesi için 

ihtiyaç duyulan finansal kaynağ sadece devlet desteği ile sağlamann 

olanakszlaşmas, spora olan toplumsal talebin gün geçtikçe artmas, 

medyann spora olan ilgisi, sporun iletişim gücü v.b nedenlerle ihtiyaç 

duyulan kaynaklarn devlet desteği dşndan da sağlanmas gerektiğini 

ortaya çkarmştr. 

Sporun geliştirilmesi yaygnlaştrlmas, sporun alt yaps için gerekli 

olan araç ve gereçlerin temin edilerek toplumun istifadesine sunulmas, 

sağlkl bir nesil yetiştirilmesi, sporcularn korunmas, elit sporcularn 

yetiştirilmesi için her türlü spor tesislerinin yaplmas, gençlerin sosyal 

gelişmelerini desteklenmesi, gençleri sosyal hayatn her alannda etkin 

katlmn sağlanmas, karar alma ve uygulama süresinde etkin rol 

almalarna imkân yaratlmas, gençlere yönelik istismar ve şiddetin 

engellenmesi, gençler arasnda her türlü ayrmclğn giderilmesi 

amacyla Gençlik ve Spor Bakanlğ’na, Spor Genel Müdürlüğü’ne ve 

yerel yönetimlere kanuni düzenlemelerle görev ve yetkiler vermiştir 7 . 

Spor, işyerlerinin artşna ve istihdam yaratlmasna büyük bir katk 

sağlayan ve katma değeri ve istihdam etkisi ortalamann üzerinde olan, 

büyük ve hzl gelişen bir ekonomi daldr. Dünya çapndaki gayr safi 

milli hâslann yaklaşk %2’si spor sektörü tarafndan sağlanmaktadr 8 . 

Spor alannda fikri mülkiyet haklarnn kullanm, örneğin spor 

müsabakalar için yayn haklarnn ihalesi ya da ticari satm, profesyonel 

sporun önemli bir gelir kaynağn teşkil etmektedir. Bu kaynaklardan 

gelen gelirler, sporun alt düzeyine ksmen sk sk aktarlmaktadr. 

IV. SPOR KULÜPLERİNİN GELİR KAYNAKLARI 

Spor kulüplerinin çeşitli adlar altnda elde ettikleri gelirler 

bulunmaktadr 9 . Bunlar; 

- Yayn Geliri: Süper Lig takmlarnn şu anda en önemli gelir 

kalemi yayn geliridir. Özellikle 2010–2011 sezonundan başlamak 

üzere yenilenen yayn ihalesinin ulaştğ rakam bu gelir kaleminin 

kulüplerin toplam gelirleri içindeki paynn önemini epeyce yukar 

çekmiş bulunmaktadr. Yayn ihalesinde kulüplere ödenecek yllk 

7 638 sayl KHK, 3289 sayl Kanun 

8 Davos Dünya Ekonomi Forumu, 2009. 

9 Burada genel olarak bütün spor kulüpleri baznda gelirlere yer verilmekle birlikte sadece Türkiye’de 

faaliyet gösteren futbol kulüplerine ait birtakm gelir kalemlerine de yer verilmiştir. 

- 280 -

Erhan TUTAL 

yayn geliri yüzde 126 orannda artş göstermiş olup, ilk yl takip 

eden yllarda bu rakamn her yl yüzde 10 orannda artmas 

öngörülmüştür. Yayn ihalesi ile 2010–2011 sezonu için kulüplere 

ödenen tutar KDV hariç 321 milyon USD’dir. 

- Stat Gelirleri: Kulüpler, yayn gelirlerinden sonra en büyük gelirlerini 

stadyumlarndan elde etmektedir. Loca satşlar, kombine kart 

satşlar, maç bileti satşlar, stat içi reklâm ve sponsorluk gelirleri, 

stadyum içi alanlarn işletilmesi ve stadyumlarn çeşitli faaliyetler 

için kiralanmas gibi kalemlerden oluşan stadyum gelirleri özellikle 

büyük kulüpler için çok önemli boyutlara ulaşmaktadr. 

- Şampiyonlar Ligi Gelirleri: Şampiyonlar Ligi’ne katlmak kulüpler 

için büyük bir maddi katky da beraberinde getirmektedir. Bu ligde 

başar büyük maddi kazanm anlam da taşmaktadr. Şampiyonlar 

Ligi’ne katlm minimum 15 milyon Avro civarnda bir gelirin garantisi 

demektir. Başarya bağl olarak bu rakam 100 Milyon Avro’yu 

geçmektedir. Yani Şampiyonlar Ligi kupasn alan bir kulüp 100 

Milyon Avro’yu aşan bir geliri de kasasna koymaktadr. 

- Lisansl Ürün Satş Geliri: Özellikle büyük kulüpler lisansl ürün 

satşlarndan ciddi bir gelir elde etmektedir. Lisansl ürünler, 

kulüplerin kendileri tarafndan ürettirdikleri ürünlerin yan sra 

lisans vererek başka firmalarn kulüp logolarn taşyan ürünler 

üretmesine izin vermek şeklinde de olabilmektedir. Lisans izni 

için de kulüpler hem belli bir garanti bedel almakta, hem de lisans 

verilen ürünün satş cirosundan pay almaktadrlar. 

- Sponsorluk Gelirleri: Kulüplerin para aldklar ana sponsor dşnda 

birçok mal ve hizmeti bir nevi barter ile nakdî bir bedel ödemeden 

elde ettikleri tali sponsorlar bulunmaktadr. Özellikle büyük 

kulüplerin açk ara önde olduklar bu gelir de kulüpler için önemli 

bir boyuttadr. 

- Sözleşme Fesih Bedelleri Geliri: Sözleşmesi devam eden sporcularn 

başka kulüplere transferine izin vermek için kulüplerin aldklar 

(eski deyimle bonservis bedeli) bedele “sözleşme fesih bedeli” 

denmektedir. 

- Oyuncu Kiralama Geliri: Sporcularn başka spor kulüplerine 

kiralanmalar halinde elde edilen gelirdir. 

- Kira Gelirleri: Kulüpler sahip olduklar gayrimenkulleri kiraya 

vererek veya işletmesini devrederek gelir elde etmektedirler. 

- İsim Hakk Gelirleri: Spor loto-toto ve iddia gibi şans oyunlarnda 

yer alan kulüplere ödenen bedellere “isim hakk bedeli” denmektedir. 

- 281 -


Bu tutarlar özellikle amatör spor kulüpleri için önem taşmaktadr 10 . 

Belli başllar yukarda saylan gelirlerin dşnda süreklilik arz etmeyen 

konjonktürel gelirler de olabilmektedir. 

V. HACİZ YASAĞI (HACZEDİLEMEZLİK) 

Bazen kamu düzeninin bozulmasn önlemek, bazen insani duygular 

nedeni ile başta İcra ve İflas Kanunu olmak üzere çeşitli kanunlarca 

borçlunun baz mal, hak ve alacaklarnn hacizden müstesna tutulmuş 

olmas haline haciz yasağ veya haczedilemezlik denir. 

Haczedilemezlik kurallar borçlunun ve ailesinin hayatlarn devam 

ettirebilmeleri, muhtaç duruma düşürülmemesi gibi sosyal düşüncelerle, 

insan onurunun ve kişiliğinin korunmas amacyla ve kişilerin can 

ve mal güvenliğinin sağlanmas gibi doğrudan kamu düzeniyle ilgili 

nedenlerle kabul edilmiştir 11 . 

A. Haciz Kavram 

Haciz, icra hukukunda, alacaklnn alacağnn karşlanmas için borçlunun 

mal varlğna el koyulmas demektir. Başka bir ifadeyle, borçlunun 

borcunu kendi isteği ile ödememesi durumunda, alacaklnn talebi 

üzerine, borçlunun borcuna kâfi mal, hak ve alacaklarna devlet araclğyla 

el konulmas işlemidir. El koyma işlemi sadece devlet otoritesi ile 

gerçekleştirilebilir. Mal varlğ, kelime anlam olarak bir kişiye ait 

maddi değeri olan haklarn tümünü ifade ettiğinden, haciz, alacağn 

karşlanmas için söz konusu borçlunun taşnr (menkul) mallarna, 

taşnmaz (gayrimenkul) mallarna, alacak haklarna ve fikri haklarna 

el koyulmasdr. Bir başka ifadeyle, borçluya ait ev eşyalarnn yan sra, 

tapulu evi, arabas, maaş, bankada bulunan paras, faiz geliri, kira geliri 

ve/veya marka isim hakk gibi mal varlklar haczin konusu olabilir. 

B. İcra ve İflas Kanununda Haciz 

İcra ve İflas Kanunu sadece alacaklnn değil, borçlunun haklarn 

da koruma altna almaktadr. Bir icra süreci, alacaklnn devlet 

otoritesine (genelde icra dairesidir) başvurusu ile başlar. Bu başvuruya 

takip talebi denir. Devlet otoritesi, icra takibinin (icra takibine cebri 

icra da denir) uygun olduğuna karar verdiğinde, borçluya bir ödeme 

emri gönderir. Ödeme emri, icra takibinin ilk işlemidir. İcra ve İflas 

Kanunu’nda, borçluya bu ödeme emrine itiraz hakk verilmiştir; yani 

borçlunun kendisini savunmas için olanak sağlanmştr. Haciz, ancak 

10 Amatör spor kulüpleri için isim hakk bedelinin önemi, bu kulüplerin isim hakk bedeli haricindeki 

gelirlerinin snrl olmasndan veya hiç olmamasndan kaynaklanmaktadr. 

11 Muhammet ÖZEKES, İcra Hukukunda Temel Haklar ve İlkeler, Ankara 2009, s. 114; Sabri Şakir ANSAY, 

Hukuk İcra ve İas Usulleri, 4. Bas, Ankara 1956, s.96. 

- 282 -

Erhan TUTAL 

ödeme emri yapldktan sonra, borçlunun buna itiraz etmemesi veya 

itiraz ettikten sonraki süreçte icra takibinin kesinleşmesinden sonra 

gerçekleşebilir. 

Bunun haricinde, İcra ve İflas Kanunu, borçlu haklarn gözeten başka 

hükümler de getirmektedir. İlgili Kanun’un 82. maddesi 12 , “Haczi 

Caiz Olmayan Mallar ve Haklar” başlğ altnda, borçlunun meslek 

için gerekli elbiseleri, ailesine lüzumlu olan yatak takmlar, yiyecek 

ve yakacaklar gibi haciz konusu olamayacak mal varlklarna da 

değinmekte, açklk getirmektedir. 

C. Haczedilemeyen Şeyler 

İcra hukuku, borcunu vadesinde kendi iradesi ile ifa etmeyen borçluya 

karş alacaklnn menfaatlerini, devlet gücü ile korur. Haciz, devlet 

gücüne dayanan icra memurunun borçlunun mallarna, tedbir veya 

paraya çevirme amacyla, el koymas işlemidir. 

İcra ve İflas Kanunu’nun 82. maddesinde 13 haczedilemeyecek şeyler 

saylmştr 14 . Bunlar; 

- Devlet mallar 15 ile mahsus kanunlarnda haczi caiz olmadğ gösterilen 

mallar, 

- Ekonomik faaliyeti, sermayesinden ziyade bedenî çalşmasna dayanan 

12 Bu hükmün gerekçesi şu şekildedir: “Devletin ödemeye mecbur olduğu bir borç için bütçede tahsisat 

bulunmadğ veya Devlet borçlar için Muhasebei Umumiye Kanununda mevcut usul ve salahiyetlerle 

borcun ödenmesine imkân olmayan ahvalde Maliye Bakanlğnn gelecek sene bütçesine bu borçlar için 

tahsisat konulmas mecburiyetinin kanuna bir hüküm olarak dercini teklif etmiş ise de, hükümetin bu 

mecburiyeti esasen mevcut olup, aksi halde alakadar dairelerin mesuliyetini araştırmak mümkündür.” 

(TBMM Adliye Encümeni 1/28 sayl mazbata: Senai OLGAÇ, İcra-İâs, Birinci Cilt, Ankara 1978, s. 693). 

13 Bu hükmün gerekçesi şu şekildedir: “…Devletin ödemeye mecbur olduğu bir borç için bütçede 

tahsisat bulunmadğ veya Devlet borçlar için Muhasebei Umumiye Kanununda mevcut usul ve 

alahiyetlerle borcun ödenmesine imkân olmayan ahvalde Maliye Bakanlğnn gelecek sene bütçesine 

bu borçlar için tahsisat konulmas mecburiyetinin kanuna bir hüküm olarak dercini teklif etmiş ise de, 

hükümetin bu mecburiyeti esasen mevcut olup, aksi halde alakadar dairelerin mesuliyetini araştırmak 

mümkündür.” (TBMM Adliye Encümeni 1/28 sayl mazbata: Senai Olgaç, İcra-İâs, Birinci Cilt, Ankara 

1978, s. 693). 

14 İcra ve İas Kanunu’nun kaynağ olan İsviçre İcra ve İas Kanunu’nda devlet mallarnn 

haczedilemeyeceğine dair bir hüküm bulunmamaktadr. Fransz Medeni İcra Usulleri Hakkndaki 

Kanunda da devlet mallarnn haczedilmeyeceğine ilişkin bir hüküm bulunmamaktadr. Almanya’da 

ise para borçlarn ödemeyen kamu hukuku tüzel kişilerine karş uygulanacak cebri icra Alman Medeni 

Usul Kanunu’nun 882a maddesinde düzenlenmiştir. Burada borçlu kuruluşa ait kamu hizmetinin ifas 

için zorunlu olan veya devri kamu yararna aykr olan mallar hakknda cebri icra yaplamayacağ 

hüküm altına alnmştır (Yaşar KARAYALÇIN, Devlet Borçlar-“Devlet Mallar Haczedilemez” Kural 

(İİK. m. 82 ve Anayasa Mahkemesi’nin 21.X.1992 Tarihli Karar [Özel Hukuk ve Anayasa Mahkemesi 

Kararlar Sempozyumu, 11 Mays 2001, Ankara 2001, s. 119-142], s. 129’dan naklen). 

15 Devlet mallarnn haczedilmezliği hükmünün en önemli gerekçesi, kamu hizmetlerinin aksatılmadan 

ve kesintiye uğratılmadan görülmesini temin etmektir. Buna karşlk devletin ticari işte kullandğ 

taşnmazlarn haczi ile kamu hizmetinin aksatılmas yahut kamu menfaatinin ihlal edilmesi gibi bir 

durum ortaya çkmş olmaz. 

- 283 -


borçlunun mesleğini sürdürebilmesi için gerekli olan her türlü eşya, 

- Para, kymetli evrak, altn, gümüş, değerli taş, antika veya süs eşyas 

gibi kymetli şeyler hariç olmak üzere, borçlu ve ayn çat altnda 

yaşayan aile bireyleri için lüzumlu eşya; ayn amaçla kullanlan 

eşyann birden fazla olmas durumunda bunlardan biri, 

- Borçlu çiftçi ise kendisinin ve ailesinin geçimi için zaruri olan arazi 

ve çift hayvanlar ve nakil vastalar ve diğer eklenti ve ziraat aletleri; 

değilse, sanat ve mesleki için lüzumlu olan alet ve edevat ve kitaplar 

ve arabac, kaykç, hamal gibi küçük nakliye erbabnn geçimlerini 

temin eden nakil vastalar, 

- Borçlu ve ailesinin idareleri için lüzumlu ise borçlunun tercih edeceği 

bir süt veren mandas veya ineği veyahut üç keçi veya koyunu ve 

bunlarn üç aylk yem ve yataklklar, 

- Borçlunun ve ailesinin iki aylk yiyecek ve yakacaklar ve borçlu 

çiftçi ise gelecek mahsul için lazm olan tohumluğu, 

- Borçlu bağ, bahçe veya meyve veya sebze yetiştiricisi ise kendisinin ve 

ailesinin geçimi için zaruri olan bağ bahçe ve bu sanat için lüzumlu 

bulunan alet ve edevat, 

- Geçimi hayvan yetiştirmeye münhasr olan borçlunun kendisi ve 

ailesinin maişetleri için zaruri olan miktar ve bu hayvanlarn üç 

aylk yem ve yataklklar, 

- Borçlar Kanununun 510 uncu maddesi mucibince haczolunmamak 

üzere tesis edilmiş olan kayd hayatla iratlar, 

- Memleketin ordu ve zabta hizmetlerinde malul olanlara bağlanan 

emeklilik maaşlar ile bu hizmetlerden birinin ifas sebebiyle ailelerine 

bağlanan maaşlar ve ordunun hava ve denizalt mensuplarna verilen 

uçuş ve dalş tazminat ve ikramiyeleri, 

- Askeri malullerle, şehit yetimlerine verilen terfi zamm ve 1485 

numaral kanun hükmüne göre verilen inhisar beyiye hisseleri, 

- Bir muavenet sandğ veya cemiyeti tarafndan hastalk, zaruret ve 

ölüm gibi hallerde bağlanan maaşlar, 

- Vücut veya shhat üzerine ika edilen zararlar için tazminat olarak 

mutazarrrn kendisine veya ailesine toptan veya irat şeklinde verilen 

veya verilmesi lazm gelen paralar, 

- Borçlunun haline münasip evi 16 , 

16 Ev kavram yerel örf ve âdete göre ev olarak kullanlmaya elverişli olan, müstakil ev, apartman dairesi 

veya bunlar üzerindeki payl veya müşterek mülkiyet payn ifade eder. 

- 284 -

- Öğrenci burslar. 

Erhan TUTAL 

Maaşlar, tahsisat ve her nevi ücretler, intifa haklar ve hâslat, ilama 

müstenit olmayan nafakalar, tekaüt maaşlar, sigortalar veya tekaüt 

sandklar tarafndan tahsis edilen iratlar, borçlu ve ailesinin geçinmeleri 

için icra memurunca lüzumlu olarak takdir edilen miktar tenzil 

edildikten sonra haczolunabilir. 

Diğer pek çok yasada idarelerin baz mal, alacak ve haklarnn 

haczedilemeyeceği hüküm altna alnmştr. Öncelikle 2004 sayl 

İcra İflas Kanunu’nun 82. maddesinde devlet mallar ile mahsus 

kanunlarnda haczi caiz olmadğ gösterilen mallarn haczolunamayacağ 

hüküm altna alnmştr. Buradaki devlet mal kavramnn devlet tüzel 

kişiliği içindeki genel ve katma bütçeli idarelerin elinde bulunan ve 

yönetimleri eski 1050 sayl Muhasebe-i Umumiye Kanununa tabi olan 

mallar anlaşlmaktadr. 

Özel kanunlarda yer alan haczedilemezliğe ilişkin hükümlere 5993 

Sayl Belediye Kanunu’nun 15. maddesinin son fkrasnda yer alan 

“Belediyenin proje karşlğ borçlanma yoluyla elde ettiği gelirleri, 

şartl bağşlar ve kamu hizmetlerinde fiilen kullanlan mallar 

ile belediye tarafndan tahsil edilen vergi, resim ve harç gelirleri 

haczedilemez.” hükmü örnek olarak verilebilir. Benzer şekilde 2886 

Sayl Devlet İhale Kanunu’nun 26. maddesinin üçüncü fkrasnda “Her 

ne suretle olursa olsun idarece alnan teminatlar haczedilemez ve 

üzerine ihtiyati tedbir konulamaz.” hükmü yer almaktadr 17 . 

VI. SPOR KULÜPLERİNİN İSİM HAKKI GELİRLERİNİN 

HACZEDİLEMEZLİĞİ KURALININ ANAYASAL AÇIDAN 

DEĞERLENDİRİLMESİ 

Daha önce de değinildiği üzere 3289 sayl Spor Genel Müdürlüğünün 

“…borçluyla birlikte o evde yaşamakta menfaati bulunan diğer kimseleri de korumaya hizmet eden ve 

sosyal amaçlarla kabul edilen borçlunun hâline münasip evinin haczedilmezliği kuralnn çok dikkatli 

yorumlanmas gerekir…” Uğur BULUT, “Borçlunun Haline Münasip Evi Üzerinde İpotek Tesisi ve 

Haczedilemezlikten Feragat” Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 12,Özel S., 2010, 

s.1073-1103 (Basm Yl: 2012), http://web.deu.edu.tr/hukuk/dergiler/dergimiz-12-ozel/2-ozel/14- 

ugurbulut.pdf, (erişim tarihi: 28.8.2013), s. 1099. 

17 Şu Kanunlarda da haczedilemezliğe ilişkin hükümler yer almaktadr: 2510 sayl İskân Kanunu m. 16/f, 

m. 30; 6245 sayl Harcrah Kanunu m. 61; 3213 sayl Maden Kanunu m. 40; 6831 sayl Orman Kanunu 

m. 31, 5846 sayl Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu m. 61; 506 sayl Sosyal Sigortalar Kanunu m. 121; 

1479 sayl Bağ-Kur Kanunu m. 67; 775 sayl Gecekondu Kanunu m. 34/e; 2849 sayl Kefalet Kanunu 

m. 11; 4178 sayl Kanun m. 12; 4933 sayl Kanun m.13, Türk Ticaret Kanunu m. 753, 892/1; 7397 

sayl Kanun m. 14/3; 2821 sayl Sendikalar Kanunu m. 64/2; 657 sayl Devlet Memurlar Kanunu m. 

203/3, m. 207/4, m. 236; 926 sayl Türk Silahl Kuvvetleri Personel Kanunu m. 143, m. 154/2, m. 176, 

m. 177/2; 1164 sayl Arsa Osi Kanunu; 2834 sayl Tarm Kredi Kooperatieri ve Birlikleri Kanunu 

m. 8, m. 16/3; 1512 sayl Noterlik Kanunu m. 38/5; 854 sayl Deniz İş Kanunu m. 32 vs. olmak üzere 

yürürlükten kalmş ya da halen yürürlükte olan onlarca kanunda haczedilemeyecek mal, alacak ve 

haklar düzenlenmiştir. 

- 285 -


Teşkilat ve Görevleri Hakknda Kanun’un ek 9. maddesinde, “Kamu 

kurum ve kuruluşlarna ait alacaklar hariç olmak üzere, spor 

kulüplerinin Spor Toto Teşkilat Başkanlğ nezdindeki isim 

haklarndan doğan alacaklar haczedilemez ve bu alacaklar devir 

ve temlik edilemez.” hükmü yer almaktadr. Bu hüküm uyarnca spor 

kulüplerinin Spor Toto Teşkilat Başkanlğ nezdindeki isim haklarndan 

doğan alacaklar haczedilememektedir 18 . 

Anayasa’nn 2. maddesinde belirtilen demokratik ve sosyal hukuk 

devleti, insan haklarna dayanan, kişilerin huzur, refah ve mutluluk 

içinde yaşamalarn güvence altna alan, kişi hak ve özgürlükleriyle kamu 

yarar arasnda adil bir denge kurabilen, çalşma hayatn geliştirerek 

ve ekonomik önlemler alarak çalşanlarn koruyan, onlarn insan 

onuruna uygun hayat sürdürmelerini sağlayan, milli gelirin adalete 

uygun biçimde dağtlmas için gereken önlemleri alan, sosyal güvenlik 

hakkn yaşama geçirebilen, güçsüzleri güçlüler karşsnda koruyarak 

sosyal adaleti ve toplumsal dengeleri gözeten devlettir. 

Devletin temel amaç ve görevlerinin sayldğ Anayasa’nn 5. maddesinde 

de, Türk milletinin bağmszlğn ve bütünlüğünü, ülkenin bölünmezliğini, 

Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kişilerin ve toplumun refah, 

huzur ve mutluluğunu sağlamak; kişinin temel hak ve hürriyetlerini, 

sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette 

snrlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldrmaya, insann 

maddî ve manevî varlğnn gelişmesi için gerekli şartlar hazrlamaya 

çalşmak, Devletin temel amac ve görevi olarak belirlenmiştir. 

Yukarda bahsedilen haczedilemezlik kural, tescilli spor kulüplerinin 

Spor Toto Teşkilat Başkanlğ nezdindeki isim haklarndan doğan 

alacaklarnn haczedilemeyeceğini ve bu alacaklarn devir ve temlik 

edilemeyeceğini düzenlemektedir. 

Haczedilemezlik konusunda Anayasa Mahkemesinin eski ve yeni 

kararlarnda kurallarn getiriliş amacna baklarak niteleme yapldğ ve 

sonuca ulaşldğ görülmektedir. Her ne kadar söz konusu kararlarda 

kamu mallarna haciz konulmas yasağ incelenmiş ise de konumuzla 

ilgili olmas bakmndan bu kararlara değinilmesinde fayda görülmüştür. 

5302 sayl İl Özel idaresi Kanunu’nun 7. maddesinin son fkrasnda yer 

alan “İl özel idaresinin proje karşlğ borçlanma yoluyla elde edilen 

gelirleri, vergi, resim ve harçlar, şartl bağşlar ve kamu hizmetlerinde 

fiilen kullanlan mallar haczedilemez” kuralna ilişkin kararnda 

18 Her ne kadar Anayasa Mahkemesine itiraz yoluyla yaplan başvuru üzerine söz konusu hüküm 

Mahkemenin 6.6.2013 tarih ve 2013/75 sayl kararyla iptal edilmiş ise de makalenin kaleme alndğ 

tarihte gerekçeli karar henüz Resmi Gazete’de yaymlanmamştır. 

- 286 -

Erhan TUTAL 

Anayasa Mahkemesi, kuraln getiriliş amacnn, yerine getirilmesi gerekli 

olan hizmetlerin yürütülebilmesi için gereken kaynaklarn korunmas 

olduğunu belirtmiş ve iptal istemini reddetmiştir 19 . 

Mülga 1580 sayl Belediye Kanunu’nun 19. maddesinin 7. bendinde 

yer alan “… belediye vergi ve resimleri ile hidemat âmmeye muhtas 

ve akar olamyan emval ve eşyas üzerine haciz konulmamak” 

kuraln inceleyen Mahkeme iptal istemini; kural ile mülkiyet hakkna 

snrlama getirilmesine rağmen diğer varlklar üzerine haciz yapma 

olanağnn bulunmas nedeniyle haciz hakknn tamamen ortadan 

kaldrlmadğ, Belediyeye ait hizmetlerin, toplumun genel ve ortak 

gereksinimlerini karşlamak için kamu yarar gözetilerek yapldğ, bu 

hizmetlerinin görülmesine ayrlmş olan emval veya eşyalarn hacze konu 

olabilmesinin, belediyelerin yerine getirmekle yükümlü bulunduklar 

kamuya ilişkin hizmetlerin ifa vastalarn ortadan kaldrabileceği, 

kuraln getirilmesindeki amacn toplum yararnn üstün tutulmas 

olduğu gerekçesi ile reddetmiştir 20 . 

5393 sayl Belediye Kanunu’nun 15. maddesinin son fkrasnda 

yer alan “Belediyenin proje karşlğ borçlanma yoluyla elde ettiği 

gelirleri, şartl bağşlar ve kamu hizmetlerinde fiilen kullanlan 

mallar ile belediye tarafndan tahsil edilen vergi, resim ve harç 

gelirleri haczedilemez.” şeklindeki hükmü de Mahkeme Anayasa’ya 

aykr bulmamştr. Gerekçesi şöyledir: 

“İtiraz konusu kuralla, belediyelerin baz varlklar haciz yasağ 

kapsamna alnarak belediyeden olan alacaklarn icra yoluyla 

tahsil etmek zorunda kalanlar bakmndan mülkiyet hakkna bir 

snrlama getirilmiş ise de, belediyelerin, 5393 sayl Kanun’un 

15. maddesinin son fkrasnda belirtilenlerin dşndaki gelir ve 

varlklar üzerine haciz işlemi yaplabilmesi imkânnn bulunmas, 

kişilerin bu hakknn tamamen ortadan kaldrlmadğn ve hukuk 

düzeninin korumas altndaki haklarn elde edebilme imkânlarnn 

bulunduğunu göstermektedir. 

Ayrca belediyelerin, belde sakinlerinin mahallî müşterek nitelikteki 

ihtiyaçlarn karşlamak üzere kurulan kamu tüzel kişileri olmalar 

nedeniyle, bunlara yasalarla yüklenilen görevler, yerel toplumsal 

yaşamn zorunlu gereksinimleridir. Belediyeler bu gereksinimleri 

karşlamak amacyla baz etkinliklerde bulunurlar. Bunun için 

de ayni ve nakdi varlğa ihtiyaç duyarlar. Toplumsal yaşamn 

19 AYMK, K.T. 18.01.2007, E. 2005/32, K. 2007/3, http://www.kararlar.anayasa.gov.tr/karar.phpl=manage_ 

karar&ref=show&action=karar&id=2499&content=, (erişim tarihi: 2.9.2013). 

20 AYMK, K.T. 20.9.2000, E.1999/46, K.2000/25, http://www.kararlar.anayasa.gov.tr/karar.phpl=manage_ 


- 287 -


sürekli, düzenli ve sistemli bir şekilde sürdürülebilmesi için, bu 

etkinliklerden bazlarnn kesintisiz bir biçimde yürütülmesi; 

bunun sağlanabilmesi bakmndan da belediyelerin ayni ve nakdi 

varlğa sahip olmalar gerekir. Belediyelere ait baz ayni ve nakdi 

varlklara haciz yasağ getirilmesindeki amaç da, belediyelerce 

yerine getirilen kamu hizmetlerinin bazlarnn, toplumsal yaşamn 

gerektirdiği zorunluluklara bağl olarak sürekli ve düzenli bir şekilde 

yürütülmesi gereğidir. Yani toplum yararnn üstün tutulmasdr. 

Yine belirtmek gerekir ki, belediyelerin devamllk gösteren kamu 

hizmetlerinin görülmesine ayrlmş olan tüm kaynaklarnn hacze 

konu olabilmesinin, bu hizmetlerin ifa araçlarn tamamen ortadan 

kaldrmak gibi bir sonuç doğurabileceği de kuşkusuzdur. İtiraz 

konusu kuralla getirilen snrlamadaki amaç da belirtilen nitelikteki 

istenilmeyen sonucun ortaya çkmasn engellemektir.” 21 

İcra İflas Kanunu’nun “Haczi caiz olmyan mallar ve haklar” başlkl 

82. maddesinin 1. bendine ilişkin Anayasaya aykrlk itirazn da 

Mahkeme Anayasa’nn 10. maddesi açsndan kamu yarar ve hakl 

nedenin varlğ, 138. maddesi açsndan ise, yönetimin yarg kararlarn 

yerine getirmemesinin yönetimin tazminata mahkûm edilmesini 

gerektiren bir hizmet kusuru olduğu gibi görevi savsaklama, ya da 

görevi kötüye kullanma suçunu oluşturacağ gerekçeleriyle oy çokluğuyla 

reddetmiştir 22 . 

4046 sayl Kanun’un Geçici 15. maddesinde yer alan “bu Kanun 

yürürlüğe girdiği tarihte özelleştirme kapsamnda bulunan kuruluşlar 

ile bundan sonra özelleştirme kapsamna alnacak kuruluşlarn 

taşnr ve taşnmaz her türlü mal, hak ve alacaklar, bu kuruluşlar 

özelleştirme kapsamnda kaldğ sürece haczedilemez. Konulmuş olan 

hacizler kalkar ve takipler düşer…” şeklindeki kural ise Mahkeme; hak 

arama özgürlüğünün sadece hakllğn saptanmas ile değil bunun kişi 

yönünden sonuç doğurmas ile sağlanabileceğini, borçlunun borcunu 

ödememesi halinde borcu karşlayacak malnn haczedilip satlarak 

borcun ödenmesinin hak arama özgürlüğünün yaşama geçirilişinin 

somut bir örneği olduğunu, hak arama özgürlüğünün içeriğinde hakka 

kavuşmann da yer aldğn, bu özgürlüğün Anayasa’nn 13. maddesinde 

öngörülen “kamu yarar” nedeniyle snrlanabileceğini ancak bu amaçla 

dahi olsa hak arama özgürlüğünü etkisiz hale getiren bir düzenlemenin 

demokratik toplum düzeninin gerekleriyle bağdaşmayacağn, bir 

alacağn, cebri icra yoluyla elde edilmesinin engellenmesi ve ödeme 

21 AYMK, K.T. 16.12.2010, E.2007/37, K.2010/114, http://www.kararlar.anayasa.gov.tr/karar. 

phpl=manage_karar&ref=show&action=karar&id=3334&content=, (erişim tarihi: 2.9.2013). 

22 AYMK, K.T. 21.10.1992, E.1992/13, K.1992/50, http://www.kararlar.anayasa.gov.tr/karar. 

phpl=manage_karar&ref=show&action=karar&id=1038&content=, (erişim tarihi: 2.9.2013). 

- 288 -

Erhan TUTAL 

şekli ve zaman belirtilerek başka bir güvenceye kavuşturulmamasnn 

hukuk güvenliğini zedeleyeceğini belirterek Anayasa’nn 2.,13. ve 36. 

maddelerine aykr bulmuştur 23 . 

Görüldüğü gibi Anayasa Mahkemesi, kararlarnda kamu hizmetlerinin 

yerine getirilmesine engel olmamak amacyla kamu idarelerinin 

baz mallarnn haczedilmesinin yasaklanmasn Anayasa’ya aykr 

görmemektedir. Ne var ki bireyin alacak hakkn tahsil etmesini 

imkânsz klacak yasaklamalar da Anayasaya aykr bulmuştur. 

Yargtay Hukuk Genel Kurulu, bir kararnda 24 , mahkeme ile özel 

daire arasndaki uyuşmazlğn İİK m. 82, I/1’de geçen “Devlet 

mallar ile mahsus kanunlarnda haczi caiz olmadğ gösterilen 

mallar”n haczedilememesi kuralnn Kzlay’n mallar bakmndan 

da uygulanmasnn mümkün olup olmadğ noktasnda toplandğn; 

Kzlay’n hukuki nitelikçe Dernekler Kanunu’na tâbi kazanç ve paylaşma 

amac gütmeyen bir özel hukuk tüzel kişisi olduğunu, özel hukuk tüzel 

kişilerinin mallarnn ise devlet mal saylmasnn olanaksz olduğunu; 

bir derneğe mevzuata uygun olarak kamu yararna çalşan dernek niteliği 

verilmesinin bu konuda bir değişiklik meydana getirmeyeceğini, öte 

yandan özel bir kanun ile de İcra ve İflas Kanunu’nun 82. maddesinde 

öngörüldüğü biçimde, Kzlay’n mallarnn haczedilemeyeceği yolunda 

bir kural konulmadğn dile getirmiştir. 

Öte yandan Yargtay Hukuk Genel Kurulu’nun vakfn tabi olduğu özel 

yasada vakf mallarnn haczedilemezliğiyle ilgili bir düzenlemenin 

mevcut olmamas halinde vakf mallarnn haczedilebilir olduğuna 

ilişkin kararnda şu gerekçeye yer verilmiştir: 

“Uyuşmazlk, davac vakf üniversitesinin mallarnn devlet mal 

olup olmadğ ve mallarnn haczinin olanakl olup olmadğ 

noktasnda toplanmaktadr. 1982 Anayasas’nn 130. maddesinin 

ikinci fkrasnda; kazanç amacna yönelik olmamak şartyla vakflar 

tarafndan Devletin gözetim ve denetime tabi yüksek öğretim 

kurumlar kurulabileceği hükmü getirilmiş ve son fkrasnda, vakflar 

tarafndan kurulan yüksek öğretim kurumlarnn mali ve idari konular 

dşnda kalan akademik çalşma, öğretim elemanlarnn sağlanmas 

ve güvenlik yönlerinden Devlet tarafndan kurulan yüksek öğretim 

kurumlar hakkndaki hükümlere tabi olacaklar açklanmş, ayrca 

üniversitelerin kamu tüzel kişiliğine ve bilimsel özerkliğe sahip 

olmak üzere Devlet ya da vakflar tarafndan kanunla kuracaklar 

23 AYMK, K.T. 31.1.1997, E.1996/66, K.1997/ 7, http://www.kararlar.anayasa.gov.tr/karar.phpl=manage_ 


24 Yargtay Hukuk Genel Kurulu’nun 4.10.1974 Tarih ve E. 1971/261, K. 1974/1050 sayl karar. (Kazanc 

Bilgi Bankas). 

- 289 -

elirtilmiştir. 


2547 sayl Yüksek Öğretim Yasas da Anayasal hükümlere parasal 

olarak getirilen hükümler bir bütünlük taşmakta, hukuksal dayanak, 

yasayla kurulma yönlerinden vakflarn yüksek öğretim kurumlar 

açmalar ile Devletin yüksek öğretim kurumu açmas arasnda bir 

farkllk gözetmemekte, gelir kaynaklar bakmndan farkllk ise, 

yalnzca vakflarn mali ve idari yönlerden kendilerine özgü bir sistem 

içinde bulunmalarndan kaynaklanmakta ve kurucusunun farkllğ 

nedeniyle ayrcalkl hükümlere bağl klnmş bulunmaktadr. Devlet 

yüksek öğretim kurumlarnn kurucusu “Devlet”, vakf yüksek öğretim 

kurumlarnn kurucusu “Vakftr. Buna göre, devlete ait yüksek 

öğretim kurumlarnn temel mali kaynağ kamu maliyesi olmasna 

karşn, vakf yüksek öğretim kurumlarna belli miktarda devlet 

yardm yaplmakla birlikte, burada temel mali kaynak bu vakf 

öğretiminden yararlananlarn bu kurumlara yaptklar ödentilerdir. 

Uyuşmazlk konusu ile ilgili yasa kural, İcra iflas Yasasnn 82. 

maddesinin 1. fkrasndaki hükümdür. Buna göre; Devlet Mallar ile 

özel yasalarnda haczi caiz olmadğ gösterilen mallar haczedilemez. 

İcra İflas Yasasndaki bu hükmün konuluş nedeni, 15.01.1947 

gün ve 1947/14-5 sayl Yargtay İçtihad Birleştirme Kararnda 

açklandğ gibi; kamu hizmetlerinin düzenli ve aralksz bir tarzda 

yürütülmesini sağlamak amacn güder. Devletin kendisine ait borcu 

ödemesi zorunluluğu, Devlet kamu kişiliğinin saygnlk ve onuru 

gereği bulunmakta, Devletten alacakl bulunan kişilerin kavuşturma 

yollarna başvurmalarna gerek bulunmadan alacaklarn alabilmeleri 

öngörülmektedir. 

Öğretiye göre de, Devlet mallarnn haczedilmemesinin çeşitli 

nedenleri vardr. Her şeyden önce Devleti niteleyen egemenlik, 

buna karş cebir (zorlayc güç) kullanlmasyla bağdaşmaz. Cebir 

kullanlmas Devlete tannmş bir yetki olup, bu yetkiyi devletin 

kendisine karş kullanmas düşünülemez. Devletin borçlarn, herhangi 

bir cebir kullanmadan kendiliğinden ödeyeceği, hukuk devletinin 

gereği olup, doğaldr. Ayrca kamu hizmetlerinin aksatlmadan ve 

kesintiye uğramadan sağlanmas ve bütçenin getirdiği esaslarn 

cebri icra sonucunda öngörü dş ihlallere uğratlmamas esastr. 

(Prof. Dr. Baki Kuru İcra İflas Hukuku, Ankara 1983, s: 294, Prof. 

Dr. Saim Üstündağ, İcra Hukuku Esaslar, İstanbul 1984 s.190) 

Diğer yandan devlet mallarnn haczi bu mallarn tahsis şeklini 

değiştirdiğinden, devletin malvarlğnda (patrimuan) ve mali hukuka 

devamllğ bozarak kamu yararna zarar verir (Talih Uyar, İcra 

- 290 -

Erhan TUTAL 

Hukukunda Haciz Manisa 1983, s: 386) Devlet mallar 1050 sayl 

Genel Muhasebe Yasasnn 2. maddesine göre, gerek kamu hizmetine 

doğrudan doğruya tahsis edilmiş bulunan, gerek sağladğ mali 

yarar vesaire dolaysyla faydalanlan bütün mallardr. (Prof. Dr. 

Ejder Ylmaz Devlet Mallar Hak ve Rüçhanlğna Sahip Mallarn 

Haczedilmemesi Prof. Dr. Yaşar Yalçn’a Armağan, Türkiye İş 

Bankas Yaynlar) 

İcra iflas Yasasnn 82. maddesinin 1. fkrasnda da belirtildiği üzere 

baz yasalarda haczedilmezlikle ilgili özel düzenlemeler vardr. 

Bunlardan bazlar, Hukuk Genel Kurulu’nun bozma ilamnda saylmş 

olup bunlara ek olarak, 2849 sayl Kefalet Yasas m. 11, 4178 SY. 

Yasa m. 12, 4933 sayl Yasa m. 13, Türk Ticaret Yasas m. 753, m. 

892/1, 7397 sayl Yasa m. 14/3, 2821 sayl Sendikalar Yasas m. 

64/2, 657 sayl Devlet Memurlar Yasas m. 203/3, m. 207/4, m. 236, 

926 sayl Türk Silahl Kuvvetleri Personel Yasas m. 143, m. 154/2, m. 

176, m. 177/2, 1164 sayl Arsa Ofisi Yasas, 2834 sayl Tarm Kredi 

Kooperatifleri ve Birlikleri Yasas m. 8, m. 16/3, 1512 sayl Noterlik 

Yasas m. 38/5, 854 sayl Deniz İş Yasas m. 32 vb.ni sayabiliriz. 

İcra İflas Yasasnn 82/1 maddesine göre haczedilemeyen Devlet 

Mallar kavram, salt Devlet tüzel kişiliği içindeki genel ve katma 

bütçeli dairelerin ellerinde bulunan ve idare ve muhasebesi 1050 

sayl Genel Muhasebe Yasasna tabi mallar kapsar. Yine devlet 

mal olmamakla birlikte haczedilemeyeceği özel yasalarda belirtilen 

mallar da haczedilemez. Bu mallara örnek olarak kamu iktisadi 

teşebbüslerinin mallarn gösterilebilir (233 sayl KHK. m. 57/2). Son 

olarak devlet mallar hak ve rüçhanlğn haiz mallarda haczedilemez. 

Buna örnek de Ordu Yardmlaşma Kurumu Yasasnn 37. maddesidir. 

Devlet mallar, özel mallardan ayr bir takm hukuki karaktere 

maliktir. Devlet mallarnn gösterdiği bu hukuki karakter, bu mallarn 

ya doğasndan, ya da kamunun kullanmna ve yararlanmasna 

sunulmuş bulunmasndan veyahut bir kamu hizmetinin unsurunu 

oluşturmasndan kaynaklanr. Bu karakterler, devlet mallarnn 

özel mallar karşsndaki hukuki niteliğini belirttiği gibi idarenin 

bunlar üzerinde sahip olduğu haklarn niteliğini, ferdin bunlar 

karşsndaki durumunu ve yararlanma yetkilerini aydnlatr. (Ord. 

Prof. Dr. Sddk Sami Onar, İdare Hukukunun Umumi Esaslar Cilt 

2 İstanbul 1964 s. 1319) 

Karşlaştrmal hukuka baktğmzda, İsviçre ve Fransa ve Almanya’da 

kural olarak devlet mallarnn haczedilebilirliği kabul edilmiştir, (İsviçre 

İcra İflas Yasas m. 92-94, Fransa Medeni İcra Usulleri Hakkndaki 

Yasa m. 14, Federal Almanya Hukuk Usulü Yasas m. 882 a) 

- 291 -


Anayasa Mahkemesi’ne İcra İflas Yasasnn 82/1. maddesinde yer alan 

devlet mallarnn haczedilmeyeceği kuralnn iptali ile ilgili olarak açlan 

davada Yüksek Mahkeme; “Devlet mallarnn haczedilmeyeceğine 

ilişkin kural Devletin borçlarn kendiliğinden ödeyeceği ve bunun 

hukuk devletinin gereği olduğu esasna dayanr. Devlet mallarnn 

haczi, bu mallarn kullanma biçimini değiştireceğinden, devletin 

malvarlğnda ve mali hukukta sürekliliğe engel olarak, kamu yararna 

zarar verir. Uyuşmazlk konusu olayda, borcun hiç ödenmemesinden 

değil, bütçe olanaklarna göre, yln aştğ için gecikerek ödemenin 

sağlanacağndan söz edilmektedir. Devletin etkinliklerinde kamu 

hizmeti ve dolaysyla kamu yarar önde geldiğine göre, bir alacaklnn 

kişisel çkar için devlet mallarnn haczi, diğer değişle özel yararn 

kamu yararna yeğlenmesi (tercih edilmesi) söz konusu olamaz. 

Öte yandan, yasa önünde eşitlik, herkesin her yönden ayn kurallara 

bağl olacağ anlamna gelmez. Anayasa’nn 10. maddesinde yer 

alan eşitlik, mutlak anlamda eşitlik olmayp, hakl nedenlerin varlğ 

durumunda farkl uygulamalara olanak veren bir ilkedir. Durum ve 

konumdaki farkllk, hukuksal özellikler, kimi kişiler ya da topluluklar 

ve kuruluşlar için değişik kurallar ve uygulamalar gerekli klar. 

Kimi yurttaşlarn hakl bir nedene dayandrlarak değişik kurallara 

bağl tutulmalar eşitlik ilkesine aykrlk oluşturmaz. Anayasann 

amaçladğ eşitlik eylemi değil, hukuksal eşitliktir. Ayn hukuksal 

durumlarn ayn, ayr hukuksal durumlarn ayr kurallara bağl 

tutulmas, Anayasa’nn öngördüğü eşitlik ilkesine uygun düşer” 

gerekçeleriyle 2004 sayl İcra İflas Yasasnn 538 sayl Yasa 

ile değişik 82. maddesinin 1. bendinde yer alan “Devlet mallar” 

sözcüklerinin Anayasa’ya aykr olmadğ sonucuna varmştr. 

(Anayasa Mahkemesi’nin 21.10.1992 gün ve 1992/13 ve 1992/50 

K. sayl karar) 

Bununla birlikte yine Anayasa Mahkemesine, özelleştirme kapsamna 

giren kuruluşlarn ekonomik değer taşyan varlklarna, haciz yasağ 

konulmas ile ilgili 4046 sayl Yasann 15. maddesinin iptali ile ilgili 

olarak açlan davada verdiği kararda; “Özelleştirme kapsamna 

giren kuruluşlarn, ekonomik değer taşyan varlklarna haciz yasağ 

konulmasnn, bunlarn satşndan elde edilecek geliri, dolaysyla 

kamu yararna olumlu yönde etkileyebileceği düşünülebilirse de, 

kişi haklar karşsnda böyle dolayl bir kamu yarar düşüncesine 

öncelik verilemeyeceği, hukuk devletinde asl olann temel hak 

ve özgürlüklerin korunmas olduğunu, aksi durumda, hak arama 

özgürlüğünün snrlandrlmas nedeniyle alacaklarn elde edemeyen 

kişilerin haklarna kavuşmalarnn sağlanmas yönündeki anayasal 

hak arama özgürlüğüne olduğu kadar, hukuk devleti olmann 

- 292 -

Erhan TUTAL 

gereklerine de aykr olacağ, kamu yarar amacyla da olsa, hak 

arama özgürlüğünü etkisiz hale getiren bir düzenlemenin demokratik 

toplum düzeninin gerekleriyle bağdaşmayacağndan Anayasa’ya 

uygun bir snrlama olarak kabul edilemeyeceği, bu nedenlerle 

Anayasann 36 ve 13. maddelerine aykr olduğu, bu cümleden olarak; 

itiraz konusu kuraln, 4046 sayl Yasa sebebiyle özelleştirmeye 

alnan kuruluşlar ile alnmayanlarn alacakllar arasnda eşitlik 

ilkesi ile bağdaşmayan farkl uygulamalara neden olunacağ ve bu 

açdan Anayasa’nn 10. maddesine aykrlk oluşturacağ, açk bir 

biçimde ifade edilmiştir (Anayasa Mahkemesinin 31.01.1997 gün 

ve 1996/66 E. ve 1997/7 K. sayl karar). 

Öğretide, devlet mallarnn haczedilmezliği ilkesinin gerekliliğinin 

tartşldğ, bu bağlamda, bu kuraln, kamu mallarnn yaps, ait 

olduğu kamu idaresi ve korunmas yönünden hiçbir ayrm getirmeden 

tek düze olarak bu konuyu düzenlemekte olup, kamu hizmetlerinin 

çeşitliği ve gereksinmeleri yönünden hukuka uygun ve adil bir 

uygulama yolunu kapamakta ve adeta kamu gücünü kullananlar 

hukuk dşna itmekte olduğu, (G. Dinçer/S.Tüzün, s. 181-182) Devletin, 

borcunu kendi isteği ile ödeyeceği inancnn genelde kurumsal bir 

iyimserlikten öteye geçmemekte olduğu, haczedilebilecek mallar olan 

kamu tüzel kişileri ile devlet arasnda bu konuda ayrm gerektiren bir 

durumun olmadğ, gerçek ve tüzel kişilerin mallarnn haczedilebildiği 

gibi, devletin özel mallarnn da haczedilmesi gerektiği, ancak devletin 

iyeliğinde olan, tapuya yazlan ve yazlmayan mallar ayrm ile 

kamuya özgülenen, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesine ayrlan 

mallar ve değerlerle kurum ve kuruluşlarda araç ve gerekçelerin 

işlevleri gözetilerek hangilerinin ve ne ölçüde haczedilebileceği ve 

haczedilemeyeceğinin açkça belirtilmesi gerektiği, yarg kararlar 

ile kesinleşmiş olan bireyin alacağ karşsndaki devlet mallarnn 

ayrcalğna dayanan haczedilmezlik engelini kaldracak yada 

yumuşatacak yeni düzenlemeler yaplmasnn zorunlu olduğu ifade 

edilmektedir. (M. Gönül, s.183) Bu konuda 24 Mart 2001 tarihli Resmi 

Gazete’de yaynlanan “Avrupa Birliği Müktesebatnn Üstlenilmesine 

ilişkin Türkiye Ulusal Program”nda öngörülen düzenlemelerle bu 

konuda yeni açlmlar yaplabileceği (Prof. Dr. Yaşar Karayalçn 

Devlet Borçlar- “Devlet Mallar Haczedilemez Kural”- Özel Hukuk 

ve Anayasa Mahkemesi Kararlar Sempozyumu 1. 11 Mays 2001 

Banka ve Ticaret Hukuku Araştrma Enstitüsü) ve bu alanda devlet 

borçlarnn kişisel alacakllar açsndan vadesinde ödenmesini 

sağlayacak bir düzenlemenin, alacakl vatandaşlarmzn Avrupa 

İnsan Haklar Mahkemesinde hak aramalarn da gereksiz klacağ 

ileri sürülmüştür (Dr. Şeref Ünal Avrupa İnsan Haklar Sözleşmesi 

- 293 -


İnsan Haklarnn Ulusal ilkeleri Ankara TBMM Kültür Sanat ve 

Yaynlar No. 89, 2001). 

Tüm bu açklamalarn şğnda somut olaya baktğmzda, yukarda 

değinildiği gibi, borçlu Başkent Üniversitesi 2547 sayl Yüksek 

Öğretim Yasasnn 17.08.1983 gün ve 2880 sayl Yasayla değişik 

ek madde 2’nin verdiği yetki çerçevesinde 15 Ocak 1994 tarihli 

Resmi Gazetede yaynlanan 13.01.1994 gün ve 3961 sayl Yasa 

ile kurulmuş olup, kuruluş yasasnda, “YÖK Yasasnn Vakf Yüksek 

Öğretim Kurumlarna ilişkin hükümlerine tabi olmak üzere kamu 

tüzel kişiliğine sahip bir kuruluş olduğu belirtilmiştir. 

2547 sayl Yüksek Öğretim Yasasna göre, Devlet Üniversiteleri, tüzel 

kişiliğe sahip, katma bütçe ile idare edilen, istisnalar dşnda 1050 

sayl Genel Muhasebe Yasasna ( Muhasebe-i Umumi Kanununa ) 

tabi kuruluşlar olduğu vurgulanmaktadr. Ayn yasaya göre devlet 

mallar, Devlet Tüzel Kişiliği içinde yer alan Genel ve Katma bütçe 

ile idare edilen dairelerin ellerinde bulundurduklar mallar kapsar. 

Bu kuruluşlarn isimleri ise her yl TBMM’den geçen Bütçe Yasasnda 

yer alr. Davac Üniversitenin bu kapsamda Bütçe Yasasnda yer 

almadğ anlaşlmaktadr. 

İcra İflas Yasasnn 82/1. maddesinde açklanan biçimde bir kuruluşa 

ait maln devlet mal saylabilmesi için bu kuruluşun, bütçesinin 1050 

sayl Genel Muhasebe Yasasna tabi olmas, Bütçe Yasasnda saylan 

Genel ya da Katma bütçeli daireler arasnda yer almas, mallarnn 

kamu hizmetlerine doğrudan tahsis edilmiş olmas, sağladğ 

ekonomik ve sosyal yararlar dolaysyla kamunun yararlandğ ve 

öz sermayesi devletçe temin edilen bir kuruluş olmas gereklidir. 

Bu nedenle, özel yasalarnda bir kuruluşun kamu tüzel kişisi 

olduğunun belirtilmesi durumunda bu ifade, başl başna o kuruluşun 

mallarnn İİK.m. 82/1 anlamnda haczedilemeyeceği anlamna 

geldiği sonucunu doğurmaz. 

Nitekim TRT, Kzlay, İskenderun Demir Çelik Müessesesi ve benzeri 

kuruluşlarn mallar da devlet mal kapsamna girmediğinden, bu 

kuruluşlarn mallarnn haczedebileceği kabul edilmektedir. (YHGK. 

nun 04.10.1974 gün ve 1971/1-261-1050 sayl ilam, Y.12.H.D.nin 

06.12.1993 gün ve 1993/14707-19070, 17.10.1977 gün ve 1977/7845- 

8664, 06.04.1976 gün ve 1976/1702-4288 sayl ilamlar) 

Devlet mallarnn haczedilmezliği kural, kamu hizmetini yerine 

getirmenin gereği ve devletin borçlarn kendiliğinden ödeyeceği ve 

bunun hukuk devletinin bir gereği olduğu, bu yolla devletin, kamunun 

zararnn önlenmesi ve kamu hizmetlerinin bütçe yasalarnda 

- 294 -

Erhan TUTAL 

öngörülen biçimde ve aksaklğa yol açlmadan yürütülmesi amaçlarna 

dayanr. Devlet kendi borçlarn ödemek için özel düzenlemeler 

getirmiştir. 1050 sayl Genel Muhasebe Yasasnn 26.10.1988 

tarih ve 3488/1. maddesi ile değişik 59. maddesinin 2. fkrasnda; 

“ilgili ya da geçen ve eski yllar borçlar tertiplerinden ödenmeyen 

ilama bağl borçlar Maliye ve Gümrük Bakanlğ bütçesi ile katma 

bütçelerde yer alan ilama bağl borçlar tertiplerinden ödenir. Bu 

tertiplerdeki ödenekleri, yetmemesi halinde arttrmaya, Maliye ve 

Gümrük Bakan yetkilidir.” Burada açklanan biçimde, devletin 

ilama dayal borçlarn ödemesini sağlayacak hükümler koyarken bir 

kamu tüzel kişisi olan davac-borçlu vakf üniversitesinin borcunu ifa 

ederken, bu ifay onun istencine (iradesine) braktğ düşünülemez. 

Diğer taraftan kamuya tahsis işlemi, devlet tüzel kişiliği içinde yer 

alan baz kuruluşlara tannan özellikli ve istisnai bir düzenleme 

olduğundan yasaya dayanmas gerekir. Oysa ki, davac üniversitenin 

kuruluş yasasnda bu yönde bir hüküm yoktur. O halde davacnn 

mallarn ve gelirlerini kamu hizmetine tahsis yönünde aldğ kararn 

ve bunu onayan YÖK’ün aldğ kararn bağlayc olmayacağ açktr. 

Tüm bu açklamalara göre; Haczedilmezlik kuralnn, gerek 

uluslararas karşlaştrmal hukukta gerek öğretide, gerekse son 

yllarda geliştirilen Anayasa Mahkemesi ve yargsal görüşlerde 

snrlandrlmas gerektiği ve bu düzenlemenin son derece ayrksal 

(istisnai) durumlarda söz konusu olmas gerektiği bu bağlamda bir 

kamu tüzel kişisinin mal ve gelirlerinin haczedilmemesi için özel 

yasasnda açk hükmün bulunmas gerektiği, aslolann her özel 

ve tüzel kişinin borcunu zamannda ödemesi olduğu, bunun gerek 

hukuk devleti ve hak arama özgürlüğünün gerekse de ekonomik ve 

sosyal hayatn bir sarsntya uğramadan devamnn sağlanmasnn 

gereği olduğu, bu nedenlerle davac-borçlu vakf üniversitesinin, 

davaya konu P... Thermal Resort Otelinin bankalardaki gelirlerinin 

ve Başkent Üniversitesi Ankara Hastanesinin döner sermayesinin 

gelirlerinin haczedilebileceği sonucuna varlmştr.” 25 

Anayasa’nn 58. ve 59. maddelerinde; Devletin istiklâl ve Cumhuriyetimizin 

emanet edildiği gençlerin müspet ilmin şğnda, Atatürk ilke ve İnklâplar 

doğrultusunda yetiştirme ve her türlü tedbirleri almakla görevli ve yetkili 

olduğu, sporun geliştirilmesi, kitlelere yaylmasn sağlamakla yetkili 

ve sporcuyu korumakla görevli olduğu hususlarda amir düzenlemeler 

bulunmaktadr. Sporun geliştirilmesi yaygnlaştrlmas, sporun alt 

yaps için gerekli olan araç ve gereçlerin temin edilerek toplumun 

25 Yargtay Hukuk Genel Kurulu, E. 2003/12-116, K. 2003/111, T. 26.2.2003, http://www.turkhukuksitesi. 

com/showthread.phpt=12249, (erişim tarihi: 2.9.2013). 

- 295 -


istifadesine sunulmas, sağlkl bir nesil yetiştirilmesi, sporcularn 

korunmas, elit sporcularn yetiştirilmesi için her türlü spor tesislerinin 

yaplmas, gençlerin sosyal gelişmelerini desteklenmesi, gençleri 

sosyal hayatn her alannda etkin katlmn sağlanmas, karar alma ve 

uygulama süresinde etkin rol almalarna imkân yaratlmas, gençlere 

yönelik istimrar ve şiddetin engellenmesi, gençler arasnda her türlü 

ayrmclğ giderilmesi amacyla Gençlik ve Spor Bakanlğ’na, Spor 

Genel Müdürlüğü’ne yerel yönetimlere kanuni düzenlemelerle görev 

ve yetkiler vermiştir. 

Devlet, sporu desteklemek için birçok birimin görev ve sorumluluklarn 

belirleyen kanun ve yönetmeliklere özel maddeler koymuş ve sporun 

ve sporcunun desteklenmesini teşvik etmiştir 26 . 

Sporun insann fiziki ve düşünsel gelişimindeki önemini kavrayan 

toplumlar özellikle çocuk ve gençlerin spor yapmalarn sağlamak 

için tüm imkânlar seferber etmektedirler. Ancak, başta çocuk ve 

gençler olmak üzere tüm vatandaşlarn faaliyet gösterebilecekleri spor 

branşlarnn yeterli düzeyde yaplabilmesi sadece devlet imkânlarnn 

harekete geçirilmesi ile mümkün değildir. Kişilerin ve kurumlarn spora 

katklarnn sağlanmas noktasnda sponsorluk, vergi muafiyetleri, 

baz imtiyazlar gibi tedbirlerin de alnmas gerekmektedir. 

Spor kulüplerinin sporun geliştirilmesi ve yaygnlaştrlmas anlamnda 

oldukça önemli bir fonksiyon icra ettiği izahtan varestedir. Kulüplerinin 

faaliyet amaçlarn yerine getirebilmek için yeterli kaynağa sahip olmalar 

zorunludur. Spor kulüplerinin isim haklarndan doğan alacaklarna 

karş haciz yasağ getirilmesindeki amacn, spor kulüplerince Anayasa’da 

ifade edilen amaçlar doğrultusunda yerine getirilen hizmetlerinin 

sürekli ve düzenli bir şekilde yürütülmesini sağlamaktr. 

Ülkemizde yer alan özellikle amatör spor kulüplerinin mali yaplar göz 

önünde bulundurulduğunda, kulüp gelirlerinin amaçlarnn gerektirdiği 

faaliyetlerini sürdürmelerine imkân vermediği ve mali açdan devlet 

katksna bağml olduklar açktr 27 . 

Haczedilemezlik kural ile spor kulüplerinin baz varlklar (isim 

hakkndan doğan alacaklar) haciz yasağ kapsamna alnarak spor 

kulüplerinden olan alacaklarn icra yoluyla tahsil etmek zorunda 

26 Gençlik Hizmetleri ve Spor İl Müdürlüğü, Belediyeler ve hali hazrda kaldrlmş olan İl Özel İdarelerinin 

kuruluşunda görevleri bakmndan amatör spora desteklemekle zorunlu hale getirilmiş kanun, 

yönetmelik hükümleri bulunmaktadr. 

27 Profesyonel spor kulüpleri için dava konusu kuraln esasnda fazla bir etkisi bulunmamaktadr. Zira 

profesyonel futbol kulüplerinin isim hakk alacaklar haricinde birçok gelir kaynaklar bulunduğundan 

isim hakk geliri haricindeki malvarlklarnn haczedilmesi suretiyle alacağn tahsili mümkün 

bulunmaktadr. Bu nedenle ilgili hüküm daha çok isim hakk gelirleri haricinde fazla bir gelir kaynağ 

bulunmayan amatör spor kulüpleri için önem arz etmektedir. 

- 296 -

Erhan TUTAL 

kalanlar bakmndan bir snrlama getirilmiş ise de, spor kulüplerinin 

isim hakkndan doğan alacaklar dşndaki gelir ve varlklar üzerine 

haciz işlemi yaplabilmesi imkânnn bulunmas, kişilerin hak arama 

özgürlüğünün tamamen ortadan kaldrlmadğn ve hukuk düzeninin 

korumas altndaki haklarn elde edebilme imkânlarnn bulunduğunu 

göstermektedir. 

Kanunlarn, kamu yararnn sağlanmas amacna yönelik olmas, genel, 

objektif, adil kurallar içermesi ve hakkaniyet ölçütlerini gözetmesi ve 

kazanlmş haklar ihlâl etmemesi Anayasa’nn 2. maddesinde belirtilen 

hukuk devleti olmann gereğidir. Bu nedenle kanun koyucunun hukuki 

düzenlemelerde kendisine tannan takdir yetkisini anayasal snrlar 

içinde adalet, hakkaniyet ve kamu yarar ölçütlerini göz önünde tutarak 

kullanmas gerekir. 

Bütün kamusal işlemler, nihai olarak kamu yararn gerçekleştirmek 

hedefine yönelmek durumundadr. Kanunun amaç öğesi bakmndan 

Anayasa’ya uygun saylabilmesi için kanunun çkarlmasnda kamu 

yarar dşnda bir amacn gözetilmemiş olmas gerekir. İlgili yasama 

belgelerinin incelenmesinden kanunun kamu yarar dşnda bir amaçla 

çkarlmş olduğu açkça anlaşlabiliyorsa kanunun amaç unsuru 

bakmndan Anayasa’ya aykr olduğu söylenebilir. 

Öte yandan Anayasa’da belirtilen amac ya da kamu yararn 

gerçekleştirmek için kanunla yaplacak olan düzenleme, kanun 

koyucunun yapacağ tercihlere göre şekillenecektir; yani kanun koyucu, 

Anayasa’da belirtilen amac veya kamu yararn gerçekleştirmek için 

getireceği çözümü seçmekte serbesttir. Burada takdir yetkisi Anayasa’ya 

aykr olmamak koşuluyla kanun koyucuya aittir ve bu hususun 

yerindeliği Anayasa Mahkemesinin denetim alanna girmez 28 . 

Haciz bir cebri icra işlemi olarak mülkiyet hakk, yaşam hakk, kişinin 

maddi ve manevi varlğ ve eşitlik ilkesi gibi temel haklara müdahale 

sonucunu doğurabileceğinden, hacizle ilgili kurallarn belirlenmesi ve 

uygulanmas aşamasnda ölçülülük ilkesine dikkat edilmelidir. Ölçülülük 

anayasal dayanağ da bulunan bir ilke olup, temel hak snrlamalarnda 

kullanlan aracn amac gerçekleştirmeye elverişli ve gerekli olmasn, 

araçla amaç arasnda aşr bir orantszlk bulunmamasn, cebri 

icra alannda ise gerçekleştirilmek istenen amaçla, kullanlan araç ve 

yöntemlerin dengeli olmasn, taraflarn korunmasnda belli bir ölçüyü, 

snr ve dengeyi ifade etmektedir. 

Cebri icra hukukunda ölçülülük ilkesine uygun işlem yaplmas temel 

28 Anayasa Mahkemesinin 2.6.2011 günlü, E.2008/88, K.2011/85 sayl Karar, http://www.anayasa.gov. 

tr/index.phpl=manage_karar&ref=show&action=karar&id=3402&content=yerinden yönetim ilkesi. 

- 297 -


hak ihlallerinin önlenmesine yardmc olmaktadr. Cebri icra hukukunda 

kural olarak alacakl ile borçlu arasndaki temel hak çatşmas daha çok 

alacakl lehine çözülmüş görünmekteyse de, cebri icrann snrlarnn 

tespitinde ölçülülük ilkesinin önemi ve etkisi inkâr edilemez. 

Haczedilmezlikle ilgili tüm kurallar snrl sayda, emredici nitelikte 

ve kamu düzenine ilişkindir. Zira haczedilmezlik kurallar doğrudan 

borçlu taraf korumaya yönelikmiş gibi görünse de ayn zamanda 

onun şahsnda borçlunun hayatnn katlanlamaz hale getirilmemesi, 

yaşamn devam ettirebilmesi, topluma muhtaç hale gelmemesi gibi 

insani ve kamusal sorumluluklar karşlamaya hizmet etmektedir. 

Haczedilemezlik kuralyla öngörülen haciz yasağnn Anayasa’nn 58. 

ve 59. maddelerinin Devlete verdiği pozitif yükümlülüğün bir gereği 

olduğu söylenebilir. Öte yandan spor kulüplerinin isim hakkndan doğan 

alacaklar dşndaki gelirleri ile malvarlklarnn haczi de olanakldr. 

Başka bir ifadeyle kuraldaki haciz yasağ, spor kulüplerinin diğer gelir ve 

malvarlğndan alacağn tahsiline engel bir düzenleme içermemektedir. 

SONUÇ 

Spor kulüplerinin –özellikle amatör spor kulüplerinin- işlevini yerine 

getirebilmesi bunlarn yeterli derecede gelir kaynağna sahip olmasna 

ve bu gelirlerin muhafazasna bağldr. Spor kulüplerinin başlca gelir 

kaynağ Spor Toto Teşkilat Başkanlğndan elde ettikleri isim hakk 

gelirleridir. 

Her ne kadar Anayasa Mahkemesi’nce söz konusu hüküm iptal edilmiş 

ise de, kuraln getiriliş amac, Anayasa Mahkemesinin haczedilemezlik 

kurallarna ilişkin daha önce vermiş olduğu kararlarda ortaya koyduğu 

kriterler ve hükmün kamu yarar amacna yönelik olarak getirildiği 

göz önüne alndğnda hükmün yerinde bir düzenleme olduğu 

düşünülmektedir. 

İsim hakk gelirlerinin haczedilemeyeceğine ilişkin hüküm iptal edilmiş 

olsa da kanun koyucunun benzer düzenlemelere gitmek suretiyle 

sporu ve spor kulüplerini teşvik edici ve destekleyici eğilimini devam 

ettirmesi gerekli ve zorunludur. 

 

- 298 -

Erhan TUTAL 

KAYNAKÇA 

Durmuş Ali GENÇ, “Spor Hukuku Bakmndan Türk Medeni Kanunu ve 

Dernekler Kanunu Kapsamnda Spor Kulüplerinin Değerlendirilmesi”, 

Yargtay Dergisi, Ocak-Nisan 2013, Cilt:39, Say:1–2. 

Muhammet Özekes, İcra Hukukunda Temel Haklar ve İlkeler, Ankara 

2009. 

Sabri Şakir ANSAY, Hukuk İcra ve İflas Usulleri, 4. Bas, Ankara 1956. 

Senai Olgaç, İcra-İflâs, Birinci Cilt, Ankara 1978. 

Uğur BULUT, “Borçlunun Haline Münasip Evi Üzerinde İpotek Tesisi 

ve Haczedilemezlikten Feragat” Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk 

Fakültesi Dergisi Cilt: 12,Özel S., 2010, s.1073-1103 (Basm Yl: 2012) 

Yaşar Karayalçn, Devlet Borçlar-“Devlet Mallar Haczedilemez” Kural 

(İİK. m. 82 ve Anayasa Mahkemesi’nin 21.X.1992 Tarihli Karar [Özel 

Hukuk ve Anayasa Mahkemesi Kararlar Sempozyumu, 11 Mays 2001, 

Ankara 2001, s. 119–142. 

- 299 -

2sayi

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?