E. Kiram

likler ve kötülükler, hep Onun dilemesi ile oluyor. Kullar birfley
yapmak irâde edince, O irâde etmezse o ifl olmaz. O da dilerse,
olur. Var olmas›n› dilemedi¤i fley, var olmaz. Var olursa, acz, gücü
yetmemek olur. Allahü teâlân›n herfleye gücü yeter. Dilese bütün
insanlar ve cinnîler mü’min olup itâ’at eder. Dileseydi, hepsi kâfir
olurdu.
Süâl: Herfley, Onun dilemesi ile oluyor. Kâfirlerin küfrünü dilemifldir.
Onlar, bu irâdeye karfl› gelemezler. Bunun için zor ile kâfir
oluyorlar. Onlara îmân etmelerini emr, olmayacak fleyi istemek
olur. Onlar›n îmân etmesini emr ediyor da, niçin îmân etmelerini
dilemiyor Herkesin îmân etmesini emr ediyor da, niçin herkesin
îmân etmesini irâde etmiyor, dilemiyor
Cevâb: Allahü teâlâya, yapd›¤› fleyleri be¤enmiyerek, bunlar›n
sebebi sorulmaz. Allahü teâlâ, ileride olacak herfleyi ezelde, sonsuz
geçmiflde biliyordu. ‹lmi, olacak fleylere tâbi’dir. Ya’nî nas›l olacaklar
ise, öylece bilmifldir. Öyle olacaklar› için öyle bilmifldir.
Yoksa, öyle bildi¤i için, öyle olma¤a mecbûr olmuyorlar. ‹flte, Allahü
teâlân›n irâdesi, bu ilmine uygun oluyor. Kudret ve tekvîn s›-
fatlar› da, irâdesine uygun oluyor.
Kullarda, irâde-i cüz’iyye, ya’nî seçmek, dilemek vard›r. Birfleyi
yapmak isterler veyâ istemezler. Ehl-i sünnetin iki imâm›ndan
Ebû Mensûr Mâtürîdî “rahime-hullahü teâlâ” buyuruyor ki, irâde-i
cüz’iyye, bafll› bafl›na bir varl›k de¤ildir. D›flarda var de¤ildir.
Kudret-i ilâhiyye ile ilgisi yokdur. Allahü teâlâ, filân kimsenin günâh
ifllemek isteyece¤ini ezelde biliyordu. O kimse, isteyince, Allahü
teâlâ da diler ve yarat›r. Günâh hâs›l olur. Kulun irâdesi, Allahü
teâlân›n kazâs›na, takdîrine ve yaratmas›na sebeb olmakdad›r.
‹nsanlar›n yapam›yaca¤› fleyler, üç dürlüdür:
1 — O fleyin kendi yap›lamaz. ‹ki cismi, bir anda, bir yerde bulundurmak
gibi. fiifleden suyu ç›karmadan, baflka s›v› doldurulamaz.
2 — Kendi yap›labilir. Fekat âdetde kullar yapamaz. Bir da¤›
yerinden kald›rmak gibi.
3 — Yap›labilir. Fekat, Allahü teâlâ, kulun yapm›yaca¤›n› bildi¤i
için, kul onu dilemez. Allahü teâlâ, birinci ve ikinci k›smlar›
emr etmedi. Üçüncü k›sm›n yap›lmas›n› emr etmekdedir. Meselâ,
Ebû Cehlin îmân etmiyece¤ini ezelde bildi¤i ve küfrünü diledi¤i
hâlde, îmân etmesini emr etdi.
Demek ki, insan yapma¤› ve yapmama¤› seçmekde, diledi¤ini
yapmakdad›r. Kulun bu dilemesi, Allahü teâlân›n irâde etmesine
– 92 –