E. Kiram

(‹kd-ül-cevherî) kitâb›nda, irâde-i cüz’iyyeyi uzun bildirmekdedir.
Abdülhamîd Harpûtî “rahmetullahi aleyh” bu kitâb› flerh ederek
(Simt-ül-abkarî) ismini vermifldir. Bu flerh 1305 [m. 1888] de ‹stanbulda
tab’ edilmifldir. Mevlânân›n (‹râde-i cüz’iyye) risâlesi de
1291 [m. 1874] senesinde, meârif nâz›r› Safvet Pâflan›n zemân›nda,
(Reflehât) kitâb›n›n sonunda, tafl bask›s› ile, ‹stanbulda bas›lm›fld›r.
(Bugyet-ül-vâcid) kitâb›n›n dokuzuncu mektûbu bu risâledir.
Bu risâlede buyuruyor ki:
Yeri ve gökleri yokdan var eden, insanlar› ve hayvanlar› ve
bunlar›n hareketlerini, ifllerini yaratan Allahü teâlâya hamd olsun.
Allahü teâlâ, birfleyi yaratmak istedi¤i zemân ona (Ol!) der, hemen
var olur.
Efendimiz, büyü¤ümüz, veber ve meder ehâlîsinin en iyisi olan
Muhammed aleyhisselâma ve Âline, Akrabâs›na ve Eshâb›na düâlar,
selâmetler ve iyilikler olsun!
Ey müslimân! Allahü teâlâ, zihnini açs›n! Do¤ru yolda gitmeni
nasîb eylesin! ‹yi bil ki, müslimânlar›n her f›rkas›, her k›sm›, hattâ
felsefeciler ve baflka dinlerde bulunanlar›n ço¤u, hayvanlar›n hareketlerinden
baflka, her varl›¤›, herfleyi hareket etdiren, te’sîr
eden yaln›z bir kuvvet vard›r, bu da, bir olan Allahü teâlâd›r, demifllerdir.
Hayvan ve insanlar›n hareketlerini de Onun yaratd›¤›
flübhesizdir. Ya’nî, hem flu’ûrlu olan [ya’nî duyduklar›, anlad›klar›]
meselâ hastal›k, s›hhat, uyku, uyan›kl›k gibi, hem de, flu’ûrsuz
olan [haberleri olm›yan] meselâ büyümek, g›dâlar›n hazm olmas›
gibi, tabî’î hareketlerini, ya’nî irâdelerine, isteklerine ba¤l› olm›-
yan hareketlerini, hep Allahü teâlâ yaratmakdad›r. Hayvanlar›n
ve insanlar›n ihtiyârî hareketlerine, ya’nî irâdeleri, istekleri ile
yapd›klar› hareketlerine gelince, bunlar›n meydâna gelmesi baflka
baflka anlat›lmakdad›r. Meselâ, Cebriyye f›rkas›, ihtiyârî hareketlerin
de, yaln›z Allahü teâlân›n kudreti ile olup, kulun hiç kudreti
olmad›¤›n› söyliyor. ‹’tikâd imâmlar›m›zdan Ebül-Hasen Alî Efl’arî
“rahime-hullahü teâlâ” de Allahü teâlân›n kudreti ile olup, kulun
kudretinin kar›flmad›¤›n› bildirmekdedir. Mu’tezile f›rkas› ise,
yaln›z kulun kudreti ile ve ihtiyâr› ile oldu¤unu, felsefeciler de, kulun
kudreti ile oldu¤unu ve kulun, bunu yapma¤a mecbûr oldu¤unu
söylemekdedir. Haremeyn imâm› denmekle meflhûr, Abdülmelik
Cüveynî “rad›yallahü teâlâ anh” için de böyle derdi, deniliyorsa
da, do¤ru de¤ildir. Nitekim âlim, ârif Muhammed bin Yûsüf
Sinnûsî “rahime-hullahü teâlâ” (Ümmül-berâhîn) kitâb›nda ve
Sa’deddîn-i Teftâzânî “rahime-hullahü teâlâ” de [722-792 Semerkandda]
(fierh-i mekâs›d) kitâb›nda bunun do¤ru olmad›¤›n› aç›kça
yazmakdad›r. ‹’tikâd âlimlerimizden üstâd ‹brâhîm bin Mu-
– 89 –