E. Kiram

‹CT‹HÂD
‹ctihâd, gücü, kuvveti yetdi¤i kadar, zahmet çekerek, u¤raflarak
çal›flmak demekdir. ‹ctihâddan maksad, âyet-i kerîmelerden ve hadîs-i
flerîflerden, ma’nâlar› aç›kça anlafl›lm›yanlar›, aç›kça bildiren
di¤er ahkâm-› islâmiyyeye k›yâs ederek, benzeterek, bunlardan yeni
hükmler ç›karma¤a u¤raflmak, çal›flmak demekdir. Meselâ anaya,
babaya itâ’ati emr eden âyet-i kerîmenin meâl-i âlîsi, (Onlara, öf s›-
k›ld›m demeyin!)dir. Dö¤mekden, sö¤mekden bahs buyurulmam›fld›r.
Âyet-i kerîmede, yaln›z bunlar›n en hafîfi olan öf kelimesi aç›kça
bildirildi¤ine göre, müctehidler, dö¤menin, sö¤menin ve hakâret
etmenin elbette harâm olaca¤›n› ictihâd etmifllerdir. Yine meselâ,
Kur’ân-› kerîmde flerâb içmek yasak edilmifl, baflka içkiler bildirilmemifldir.
fierâb›n harâm olmas›n›n sebebi, hamr kelimesinden de
anlafl›laca¤› üzere, tahmîr-i akl, ya’nî akl› kar›fld›rd›¤›, giderdi¤i içindir.
Bundan dolay› müctehidler, flerâb›n harâm olmas›ndaki sebeb,
herhangi bir içkide bulunsa harâmd›r, diye ictihâd etmifller. Her serhofl
eden fleyin harâm oldu¤unu emr buyurmufllard›r. Allahü teâlâ,
Kur’ân-› kerîmde, ictihâd ediniz! diye emr ediyor. Birçok âyet-i kerîmelerden,
ilmleri derin olan yüksek derecedeki âlimlerin ictihâd
ile emr olunduklar› anlafl›lmakdad›r. O hâlde, ehliyyeti ve liyâkati
ve ilmde ihtisâs› tâm olanlar›n, ya’nî ma’nâlar› aç›kça anlafl›lm›yan
âyet-i kerîme ve hadîs-i flerîflerin içlerinde sakl› bulunan ahkâm› ve
mes’eleleri, mefhûmen, mantûkan, delâleten anl›yabilecek kuvvet
ve kudretde olanlar›n ictihâd etmesi farzd›r.
‹ctihâd makâm›na lây›k olabilmek için, birçok kayd ve flartlar
vard›r. Evvelâ arabî yüksek ilmleri temâm bilmekle berâber,
Kur’ân-› kerîmin hepsi ezberinde olmak, sonra, âyet-i kerîmelerin
ma’nâ-i murâdîsini, ma’nâ-i iflârisini, ma’nâ-i z›mnî ve iltizâmîsini
bilmek ve âyet-i kerîmelerin, indi¤i zemânlar› ve sebebleri ve ne
hakk›nda geldiklerini, küllî, cüz’î olduklar›n›, nâsih, mensûh olduklar›n›,
mukayyed ve mutlak olduklar›n› ve bunlar gibi di¤er vechelerini
ve k›râet-i seb’a ve aflereden ve k›râet-i flâzzeden nas›l istihrâc
edildiklerini bilmek, kütüb-i sitte ve di¤er hadîs kitâblar›nda bulunan
hadîs-i flerîflerin hepsini ezberden bilmek ve her hadîsin ne zemân
ve ne için söylendi¤ini ve flümûl derecesini, hangi hadîsin di¤erinden
evvel veyâ sonra oldu¤unu, âid olduklar› cihetleri, hangi
vak’a ve hâdise üzerine söylendiklerini ve kimler taraf›ndan nakl ve
rivâyet edildiklerini ve bunlar›n her birinin hâl tercemelerini bil-
– 51 –