E. Kiram

Sahâbe-i kirâm›n herbiri de müctehid olup, ictihâd rütbesinin
temâmiyle sâhibi olduklar›ndan, âyet-i kerîmelerde ve hadîs-i flerîflerde
aç›kça bildirilmiyen mes’elelerde kendi re’y ve ictihâdlar›-
na göre amel etmeleri farz olup, kendilerinden yukar› olan Sahâbe-i
kirâm›n, dahâ yüksek, dahâ üstün olduklar›n› bildikleri hâlde,
onlar›n re’y ve ictihâdlar›na tâbi’ olmad›lar. Bunun içindir ki, Server-i
âlemin “sallallahü aleyhi ve sellem” hayât›nda ve Hulefâ-i
Râflidînin hilâfetleri zemân›nda, dîn-i islâm› bildirmek için, uzak
memleketlere gönderdikleri Sahâbe-i kirâma, âyet-i kerîme ve hadîs-i
flerîflerde aç›kça bildirilmiyen mes’eleleri, k›yâs ediniz diye
emr olunurdu. Meselâ Mu’âz bin Cebeli “rad›yallahü anh” Yemene
vâlî ta’yîn buyurduklar› zemân, (Orada ne ile hükm ve emr e-
deceksin!) diye sordular. Allahü teâlân›n kitâb› ile amel edece¤im,
dedi. (Kur’ân-› kerîmde bulamaz isen ne yapars›n) buyurduklar›nda,
Allahü teâlân›n Peygamberinin “sallallahü aleyhi ve sellem”
hadîs-i flerîflerini kendime düstûr ve kanûn yapaca¤›m. Ya’nî onun
sözleri ile, hâlleri ile ve iflleri ile amel edece¤im dedi. (Resûlullah›n
sözlerinde de bulamaz isen ne yapars›n) buyurduklar›nda, âyet-i
kerîmeler ve hadîs-i flerîfler dâiresinden ç›kmaks›z›n, kendi ictihâd›mla
hareket ederim dedi. Resûl-i ekrem “sallallahü aleyhi ve sellem”,
bu cevâblar› iflitince, Mu’âz bin Cebelin “rad›yallahü anh” ilminden
ve büyüklü¤ünden dolay›, Allahü teâlâya hamd ve flükr
eyledi. Bu hâl, üsûl-i f›kh kitâblar›nda, Menâr ve Hâfliyesi ‹bni Melek
“rahime-hullahü teâlâ” kitâblar›nda yaz›l›d›r.
Eshâb-› kirâmdan “rad›yallahü teâlâ anhüm ecma’în” ictihâdlar›
hazret-i Alînin “rad›yallahü teâlâ anhüm” ictihâd›na uym›yarak,
onunla muhârebe edenlere, flî’îler kâfir diyorlar. Harb etdikleri için,
her alçakl›klar› söylüyor, la’net ediyorlar. Hâlbuki Eshâb-› kirâm
“aleyhimürr›dvân” ictihâd edilmesi lâz›m gelen birçok ifllerde, Peygamber
“sallallahü aleyhi ve sellem” efendimizden ayr› ictihâd etmifllerdi.
Bu ayr›lmalar› kabâhat say›lmam›fld›. Melek geldi¤i, vahy
getirdi¤i hâlde bile bu ayr›l›kdan men’ edilmemifllerdi.
O hâlde hazret-i Alînin “rad›yallahü anh” ictihâd›ndan ayr›-
lanlara kâfir denilebilir mi Bunun için Eshâb-› kirâma “aleyhimürr›dvân”
dil uzat›labilir mi Onun ictihâd›ndan ayr›lan müslimânlar
pek çokdu. Eshâb-› kirâm›n büyüklerinden idi ve bir k›sm›
da, Cennet ile müjdelenenlerdendi. Bunlara kâfir demek, dil uzatmak,
kolay birfley de¤ildir. Bu dîn-i islâm›n hemen yar›s›n› bizlere
bildiren bunlard›r. Bunlar kötülenirse, dînin yar›s› y›k›lmaz m›
Bu büyüklere nas›l dil uzat›labilir ki, bunlardan hiçbirinin bildirdi¤i
bir hadîsi, islâm âlimlerinden kimse red etmemifldir. Emîr de,
vezîr de, kebîr de, fakîh de kabûl etmifldir. Allahü teâlân›n kitâb›
– 46 –