E. Kiram

flerîflerden birinde buyuruyor ki, (Alînin “rad›yallahü anh” bana
olan yak›nl›¤›, Hârûn Peygamberin, Mûsâ aleyhisselâma olan yak›nl›¤›
gibidir). Hârûn aleyhisselâm, Mûsâ aleyhisselâm›n kardefli
ve vezîri ve muâvini idi. Bu hadîs-i flerîflerden, mezhebsizlerin yanl›fl
ma’nâ ç›kard›¤› ve cevâb›, üçüncü k›smda ve (Hak Sözün Vesîkalar›)
kitâb›nda bildirildi. ‹mâm-› Ahmed ibni Hanbel buyuruyor
ki, imâm-› Alî “rad›yallahü anh” hakk›nda buyurulan hadîs-i flerîfler
kadar, hiçbir sahâbî için söylenmemifldir.
2 — ‹kincisine gelince, Ehl-i sünnet, Eshâb-› kirâm aras›ndaki
muhârebelerin, dünyâ için de¤il, hakîkati ortaya ç›karmak için yap›ld›¤›n›
bildiriyor. Onlar›n hepsini kin ve düflmanl›k gibi afla¤›l›klardan
uzak biliyor. Çünki, Eshâb-› kirâm›n hepsi, insanlar›n en i-
yisinin sohbetinde, nasîhatlar› karfl›s›nda tertemiz olmufl, kin, düflmanl›k
gibi kötülükler kalblerinden ç›kar›lm›fld›r. Her biri ictihâd
makâm›na yükselmifllerdir. Her müctehidin, kendi ictihâd›na, bulufluna
göre hareket etmesi vâcib oldu¤undan, baflka baflka ictihâd
etdikleri fleylerde, birbirlerinden ayr›lmalar› lâz›m olacakd›r. Herbirinin,
kendi ictihâd›na uymas› do¤ru olacakd›r. O hâlde, onlar›n
ayr›lmalar› da, birleflmeleri gibi, do¤ru idi. Keyfleri, flehvetleri,
nefs-i emmârelerinin istekleri ile de¤ildi. ‹ctihâd yüzünden idi.
(‹ctihâd) Kur’ân-› kerîmde ve hadîs-i flerîflerde aç›kça bildirilmemifl
olan emrleri, aç›k bildirilenlere benzeterek, bir emr meydâna
ç›karmak demekdir. Bu da, (Fa’tebirû) ve (Ves’elû ehlezzikri)
âyet-i kerîmeleri ile emr edilmekdedir. Ya’nî çal›flarak, u¤raflarak,
bütün dikkat ve düflüncelerinizle Kur’ân-› kerîmde ve hadîs-i flerîflerde
bulunm›yan mes’eleleri, bulunanlara k›yâs ederek, benzeterek
bir hükm-i fler’î ç›kar›n›z diye emr edilmekdedir.
(Mîzân) kitâb›nda diyor ki, ictihâd yapma¤› emr eden âyet-i kerîmeler
çokdur. Nahl sûresinin k›rkdördüncü âyet-i kerîmesinde
meâlen, (Bizden indirileni insanlara aç›klaman için) ve Nisâ sûresinin
ellidokuzuncu âyet-i kerîmesinde meâlen, (Allah›n kitâb›na
ve Resûlün hadîslerine mürâce’at edin!) buyuruldu. Bu âyet-i kerîmeler,
ictihâd etme¤i emr ediyor.
‹mâm-› a’zam Ebû Hanîfenin talebesinden ictihâd makâm›na
yükselenlerin en meflhûrlar›, imâm-› Ebû Yûsüf, imâm-› Muhammed,
imâm-› Züfer ve Hasen bin Ziyâd “rahime-hümullahü teâlâ”
gibi büyüklerdir. Bunlar, ‹mâm-› a’zamdan yaln›z birkaç mes’elede
ayr›lm›fllar, bu mes’elelerde kendi ictihâdlar›na göre amel etmifllerdir.
Çünki, bu mes’elelerde kendi ictihâdlar› ne fleklde ise,
ona göre amel etmeleri farz olup, ‹mâm-› a’zam›n re’y ve ictihâd›-
na uymalar› câiz de¤ildir.
– 45 –