E. Kiram

yolda yürümüfl olursunuz). Bundan anlafl›l›yor ki, bunlar›n hepsi
müctehiddir. Herbiri âyet-i kerîmelerde ve hadîs-i flerîflerde aç›kça
bildirilmiyen ahkâm-› dîniyyeyi, ilmleri ile, yükseklikleri ve kemâlleri
ile ve kalblerinin nûrlar› ile âyetlerden ve hadîs-i flerîflerden
bulup ç›karabilmekdedir. Bunun içindir ki, Server-i âlem “sallallahü
aleyhi ve sellem”, Sahâbe-i kirâmdan birço¤unu, dîn-i islâm›
yaymak ve herkese bildirmek için, uzak memleketlere gönderdikleri
zemân, tenbîh buyururlard› ki, karfl›laflaca¤›n›z vak’alar›n,
hâdiselerin nas›l yap›lmas› lâz›m geldi¤ini, Kur’ân-› kerîmde ve hadîs-i
flerîflerde aç›k göremedi¤iniz vakt, âyet-i kerîmelerin delâletinden,
iflâretlerinden, rümûzundan, ifâde fleklinden, uygun ma’nâlar›ndan,
muhâlif ma’nâlar›ndan, emrlerinin îcâblar›ndan ç›kar›p
anlay›n›z ve anlad›¤›n›za göre yap›n›z ve yapd›r›n›z! Müctehidlerin
vazîfesi de budur. Sahâbe-i kirâm›n herbirini bir y›ld›za teflbîh buyurdu
ki, denizlerde, da¤larda, derelerde, tepelerde, sahrâlarda,
çöllerde yollar›n› flafl›ranlar, k›bleyi, di¤er cihetleri ar›yanlar, bunlar›n
z›yâs› sâyesinde yol bulabilsinler. Zemân-› se’âdetden sonra
(Hulefâ-i râflidîn) ve bütün Eshâb-› kirâm, böylece birbirlerini
müctehid tan›m›fllard›r. Birbirlerinin re’y ve ictihâdlar›na yanl›fl
dememifllerdir. Sahâbe-i kirâm›n sohbetlerinde ve derslerinde yetiflen
Tâbi’în-i kirâm›n ço¤u da böyle müctehid oldu. Bunlar›n sohbet
ve derslerinde bulunan Tebe’i tâbi’înden bir k›sm› da ictihâd
derecesine yükseldi. ‹mâm-› a’zam Ebû Hanîfe, imâm-› Mâlik,
imâm-› fiâfi’î, imâm-› Ahmed bin Hanbel, imâm-› Evzâî, Süfyân-›
Sevrî, Süfyân bin Uyeyne, Dâvüd-i Tâî ve benzerleri “rahime-hümullahü
teâlâ” bunlardand›r. Bunlar azala azala, dördüncü asr›n
sonunda, ictihâd yapabilecek derin âlim yetiflemez oldu. Önce gelmifl
müctehidlerden ço¤unun da mezhebleri unutuldu. fiimdi, ancak
dört imâm›n mezhebi kald›. Bunlar da, ‹mâm-› a’zam, imâm-›
fiâfi’î, imâm-› Mâlik ve imâm-› Ahmed bin Hanbel “rad›yallahü
anhüm”dür. Onlardan sonra bu mertebeye, bu dereceye kimse vâs›l
olamad›. Onun için, mezhebler, dört olarak kald›. Müslimânlar›n
hepsi, bu dört mezhebden birine uyma¤a mecbûr ve me’mûr oldu.
Birkaç›n› bildirdi¤imiz âyet-i kerîmeler ve hadîs-i flerîfler karfl›s›nda
Allahü teâlâ, mezhebsizlere insâf versin! Herkes bilir ki, i-
ki yüzlülük, hâinlik alâmetidir. Eshâb-› kirâma ve hele, en k›ymetlilerinden
olan, Allah›n arslan›na, hiç iki yüzlü denilebilir mi ‹nsanl›k
dolay›s›yle, do¤ru söz, bir iki sâat veyâ bir-iki gün saklanabilir
denirse, yeri vard›r. Fekat, Allah›n arslan›na, tam otuz sene,
hâinlik alâmetini yüklemek ve bu uzun zemânda, hep iki yüzlülükle
yaflad› demek, ne kadar çirkin, ne kadar alçakça bir iftirâ o-
– 43 –