E. Kiram

sonra Osmânl›lar Ba¤dâd› geri ald›.
Îrânda islâmiyyetden evvel, Pîfldâniyyân, Kiyâniyyân, ‹flkâniyyân
ve Sâsâniyyân devletleri vard›. Birincileri y›ld›zlara ve günefle
taparlard›. K›yâniyyândan Kefltâsib zemân›nda, Zerdüflt (Zoroastre)
isminde biri, mîlâddan 100 sene evvel, Mecûs dînini kurdu.
Hazret-i Ömer zemân›nda müslimân yap›ld›lar. Me’mûn halîfeye
isyân eden Tâhir, Horasanda bir hükûmet kurdu. 46 sene sonra
253 [m. 866] de bunun yerine (Benî Leys) devleti, 287 de Sâmâniyyân
devleti kuruldu. Sâmânîler zemân›nda fârisî lisân› kuvvetlenip
arabî harflerle yaz›lma¤a bafllad›. 386 da, Gaznevîlerin bir kolu
olan Âl-i Sübüktekin, 448 de de Selçûkî devleti kuruldu. Cengizden
sonra, Hasen Sabbâh›n bât›niyye devleti, Îrânda flî’îli¤in yay›lmas›na
sebeb oldu. 653 de Cengiz o¤ullar› ‹lhâniyyân devletini
kurdu. Bu devlet, 783 de Timûr hân ve o¤ullar›n›n ve 873 [m. 1488]
de Akkoyunlu Uzun Hasenin eline geçdi. 908 [m. 1502] da flâh ‹smâ’îl,
Safevî devletini kurarak, flî’î mezhebini resmî din yapd›.
Emrlerini kabûl etmiyen müslimânlar› görülmedik iflkencelerle öldürtdü.
1360 [m. 1941] da, babas›n›n yerine geçen Muhammed R›-
zâ flâh Pehlevî, sünnî müslimânlara da hak ve hürriyyet tan›d›¤›
için, Âyetullah Humeynî, buna karfl› kanl› bir ihtilâl yapd›. fiâh
1399 [m. 1979] da Îrândan Amerikaya kaçd›. 1400 [m. 1980] Ramezân
ay›nda M›srda vefât etdi. Îrânda fiî’î Cumhûriyyeti kuruldu.
Onbinlerce devlet adam› ve generaller öldürüldü. 151.
225 — fiÂH C‹HÂN: Muhammed sâhib krân-› sânîdir. Hindistândaki
Timür o¤ullar› devletinin hükmdârlar›ndand›r. Cihângir
Selîm flâh›n o¤ludur. Bin târîhinde Lâhorda tevellüd, 1037 [m.
1628] de hükmdâr oldu. 1068 de, o¤lu Evrengzîb Âlemgîr taraf›ndan
tahtdan indirildi. Agra flehrinde sekiz sene habsde kal›p, 1076
[m. 1666] da vefât etdi. Tac mahal içindedir. Fevkal’âde debdebe
ve safâ içinde saltanat sürdü. Delhî flehrini i’mâr etdi ve geniflletdi.
Taht› cevherler içinde idi. Zevcelerinden birinin Egre flehrindeki
mezâr› üstüne (Tacmahal) denilen pek san’atl›, çok süslü bir türbe
yapd›rd›. O¤lu Âlemgîr, 1118 y›l›na kadar sultân olup, pek dindâr,
mubârek idi. 151, 152, 386.
226 — fiÂH ‹SMÂ’ÎL-‹ SAFEVÎ: Safiyeddînin torunlar›ndan
oldu¤u için Safevî denir. Safevî hükûmetini kurdu. ‹mâm-› Mûsâ
Kâz›m soyundan oldu¤unu söylerdi. Fekat, Türklerin Hatay kabîlesinden
idi.
Ceddi, Safiyeddîn Erdebîlî, seyyidlik iddiâs›nda bulunmam›fld›.
Sonradan uydurmufllard›r. Ayasofya kütübhânesinde 3099 numarada,
Safiyyeddîn Erdebîlînin menâk›binin iki nüshas› vard›r.
– 389 –