E. Kiram

halîfeden izn istedi. ‹kinci Abdülhamîd hân, vâlîye gönderdi¤i cevâbda,
(Susuzlara su vermek çok sevâbd›r. Dînimizin emrlerinden
biridir. Bu vazîfe ve fleref bana âiddir. Toplad›¤›n paralar›n hepsini
sâhiblerine geri ver. Bütün masraf› hazîne-i flâhânemden olmak
üzere hemen ifle baflla. Milletimi iyi suya kavufldur!) dedi. Az zemân
içinde Ankaral›lar tatl› suya kavuflduruldu.
Sultân ikinci Abdülhamîd hân›n Osmânl› devletini her bak›mdan
ilerletmesi, güçlendirmesi, islâm düflmânlar›n›n ve en baflta
‹ngilizlerin harekete geçmesine sebeb oldu. 1308 [m. 1890] senesinde
politik ve masonik feâliyete geçdiler. Birkaç harbiye ve t›bbiye
talebesi taraf›ndan (‹ttihâd ve terakkî cem’iyyeti) kuruldu.
Yedi sene sonra, haber al›narak da¤›t›ld›. Birkaç üyesi Parisde çal›flmalar›na
devâm etdi. Halîfe, mit baflkan› Orgeneral Ahmed Celâleddîn
pâflay› Parise gönderdi. Nasîhatleri te’sîr ederek üyelerden
ço¤u tevbe etdiler. Ancak Ahmed R›zâ be¤ ve birkaç arkadafl›
nasîhat dinlemediler. Haçl› kuvvetler taraf›ndan ya¤d›r›lan paralarla
dald›klar› lüks hayâtdan, kad›nl›, içkili sefâhet âleminden
ayr›lmak istemediler. Hele Ahmed R›zâ be¤, parlamento baflkanl›¤›na
getirilece¤i va’dinin sevinci ve serhofllu¤u içinde, türk düflmânlar›n›n
kuklas› hâline gelmifldi. Halîfeye karfl› bas›n propagandas›na
bafllad›lar. 1326 [m. 1908] senesinde ikinci meflrûtiyyetin
i’lân›na ve bir sene sonra da, Halîfenin tahtdan indirilmesine
sebeb oldular. Sonradan arkadafllar›, bunu k›skanarak kendisini
Millet meclisi baflkanl›¤›ndan atd›lar. Onlar›n düflmân› hâline geldi.
Cumhuriyet gazetesinde, yay›nlanan hât›rât›nda, vaktiyle küfrler
etdi¤i ikinci Abdülhamîd hân›, överek ve piflmân oldu¤unu bildirerek
öldü.
Ayn› hâl, sultân ikinci Abdülhamîd hân›, tahtdan indiren Tâlat,
Enver ve Cemâl pâflalarda da tecellî etdi. Onun büyüklü¤ünü anlayamad›klar›n›
i’tirâf edip, hayâtlar›n› hüsrânla bitirdiler. 1326 [m.
1908] senesinde devlet idâresini ellerine geçiren gençler, câhil, tecrübesiz,
dünyâ ve memleket flartlar›ndan gâfil, gözü kapal› adamlard›.
Kimi, telgraf memûru iken baflbakan oldu. Kimi yarbay iken
otuzüç yafl›nda harbiye nâz›r› ve baflkumandan vekîli, kimi jandarma
te¤meni iken dâhiliye nâz›r› oldu. ‹ttihâd ve terakkîcilerin zulm
ve iflkencelerinin ve bunun kanl› olmas›n›n, sultân Abdülhamîd
devrini aratm›fl oldu¤unda bütün târîhciler birleflmekdedirler. ‹ttihâd
ve terakkî cem’iyyeti, Türkiyede kötü bir particilik hayât›n›n
bafllamas›na, bölücülü¤e yol açd›. Particiler, birbirlerine düflmân
gibi oldular. Bu yüzden balkan harbi ve birinci cihân harbi gayb
edildi. Nihâyet imperatorluk parçaland›.
Sultân ikinci Abdülhamîd hân›n tahtdan indirilmesi ile din iflle-
– 377 –