E. Kiram

1258 [m. 1842] 1293 11 fia’bân[1876 1 Eylül] 1336 [1918]
35 ” Reflâd bin Abdülmecîd hân 1260 1327 [1909] 1336 [1918]
36 ” Vâhideddîn bin Abdülmecîd hân1277 1336 [1918] 1344 [1926]
Osmânl› devleti Avrupada Viyana ve Karpat da¤lar›na kadar
yay›ld›. Macaristan, Romanya, Basarabya, K›r›m ve Asyada Hemedan
ve Tebrîz ve Basra Körfezi, Ummân denizi sâhilleri ve Afrikada
Sûdan, Büyük sahra, Libya, Tunus, Cezâyir ele geçdi.
Devletin kurulmas› ve genifllemesi harb ile oldu¤u için, harb
sanâyi’inde çok ileri gidildi. Avrupada ateflli silâhlar› ilk olarak
Osmânl›lar kulland›. Hicretin dokuzuncu ve onuncu asrlar›nda
Osmânl› fen adamlar›n›n yapd›klar› toplar ve koruganlar, Avrupada
harb tekni¤inin bafllamas›nda numûne oldu. fiimdi, Midilli,
‹stanbul bu¤az› ve Van istihkâmlar›nda (Mustafâ ustan›n yap›s›-
d›r) ve (Alî ustan›n yâdigâr›d›r) damgalar› bulunan büyük toplar
turistleri hayrete düflürüyorlar. Bu toplar›n ‹stanbuldan Ba¤dâd,
Van gibi uzak yerlere nas›l götürüldüklerine akl erdirilememekdedir.
Fâtih sultân Muhammedin ‹stanbulu almak için dökdürdü¤ü
büyük toplar› (Sar›ca) isminde bir türk mühendisi ile (Urban)
isminde bir macar döküm ustas› yapm›fld›r. Dinamit de ilk
olarak Fâtih taraf›ndan kullan›lm›fld›r. Gedik Ahmed pâfla, ‹talyada
Otrantoyu al›nca güzel kal’a yapd›rd›. ‹talyanlar bu kal’ay›
gördükleri zemân hayrân oldular. Harblerde böyle istihkâmlar
yapma¤a bafllad›lar. Îrân seferlerinde yüzellibin kiflilik ordular›n
sevk ve idâresinin büyük bilgi ve mehârete muhtâc oldu¤u flübhesizdir.
Böylece Osmânl› imperatorlu¤u, o zemân, Avrupada
en ileri devlet olmufldu. Mi’marl›kdaki üstünlü¤ün flâhidleri, büyük
câmi’ler ve medreselerdir. Fâtih câmi’ini yapan Mi’mar ‹lyâs›n,
Bâyezîd câmi’ini yapan Mi’mar Kemâleddînin ve Süleymâniye
ve fiahzâde câmi’lerini yapan Mi’mar Sinân›n ve dahâ nice
mi’marlar›n büyük üstâd olduklar›n› eserleri göstermekdedir.
Bursada Çelebî Sultân Muhammed câmi’inde ve türbesinde
olan çok k›ymetli çinileri (Deli Mehmed usta) yapm›fld›r. Bunlar›n
ba’z›lar›nda (Ameli Muhammed Mecnûn) imzâs› hâlâ görülmekdedir.
Hindistân pâdiflâh› Hümâyûn flâh, sultân Süleymândan
inflâ’ât ustalar› istemifl, Mi’mar Sinân›n flâkirdlerinden Mûsâ
usta gönderilerek Hindistânda Osmânl› infla’ât› üzere büyük
ve mükemmel binâlar yap›lm›fld›r. Osmânl› medreselerinde
okutulmufl olan fizik, matematik ve astronomi derslerinin kitâblar›
ve harb sanayi’ine âid yaz›lar Süleymâniye kitâbl›¤›nda hâlâ
mevcûddur.
Osmânl›larda zirâ’at ve ticâret de çok ilerlemifldi. Her konuda
– 372 –