E. Kiram

1293 [m. 1876] son ay›nda tekrâr Sadârete getirildi. fiûrây› devlet
re’îsi iken Abdülhamîd hân ile anlaflarak hâz›rlam›fl oldu¤u (Birinci
Meflrûtiyyet Kanûn-i esâsîsi)ni, sadâretinin dördüncü günü
i’lân eyledi. Midhat pâflan›n baflkanl›¤›nda, Ziyâ pâflan›n ve flâir
Nâm›k Kemâlin de kat›ld›¤› bir hey’etin hâz›rlad›¤› bu anayasan›n
ba’z› maddelerini, insan haklar›na, devletin hâkimiyyetine
uymad›¤›n› söyliyerek Abdülhamîd hân hakl› olarak, de¤ifldirmifldir.
Hicretin 1293 senesi Zilhicce ay›nda ve mîlâd›n 1876 senesinin
son ay›nda, sultân Abdülhamîd hân›n ta’dîl ve tasdîk etdi¤i (Devlet-i
Osmâniyye Kanûn-i esâsîsi), ya’nî anayasas›, 1334 [m. 1916]
senesi (‹lmiyye sâlnâmesi) ya’nî diyânet takvîmi bafl›nda yaz›l›d›r.
Bu Osmânl› anayasas› 121 madde olup, bunlardan ba’z›s› flöyledir:
Madde: 1 — Devlet-i Osmâniyye, Memâlik ve K›ta’ât-i hâd›ray›
ve Eyâlât-i mümtâzeyi muhtevî ve yek-vücûd olmakla, hiçbir zemânda,
hiçbir sebeble tefrîk kabûl etmez.
Madde: 3 — Saltanat-i seniyye-i Osmâniyye, hilâfet-i kübrây›
islâmiyyeyi hâiz olarak, sülâle-i Âl-i Osmândan üsûl-i kadîmesi
vech ile ekber-i evlâda âiddir. Zât-i hazret-i pâdiflâhî hîn-i cülûslar›nda
meclis-i umûmîde ve meclis müctemi’ de¤ilse, ilk ictimâ’›nda
fler’› flerîf ve kanûn-i esâsî ahkâm›na ri’âyet ve vatan ve millete sadâkat
edece¤ine yemîn eder.
Madde: 4 — Zât-› hazret-i pâdiflâhî haseb-ül-hilâfe, dîn-i islâm›n
hâmîsi ve bil-cümle tebe’a-y› Osmâniyyenin hükümdâr ve pâdiflâh›d›r.
Madde: 5 — Zât-i hazret-i pâdiflâhînin nefs-i humâyûnu mukaddes
ve gayr-i mes’ûldür.
Madde: 8 — Devlet-i Osmâniyye tabi’›yyetinde bulunan efrâd›n
cümlesine, herhangi din ve mezhebden olursa olsun, bilâistisnâ
(Osmânl›) tâbir olunur. Osmânl› s›fat›, kanûnen mu’ayyen olan ahvâle
göre istihsâl ve idâ’a edilir.
Madde 10 — Hürriyyet-i flahsiyye her dürlü te’arruzdan, masûndur.
Hiç kimse, fler’ ve kanûnun ta’yîn etdi¤i sebeb ve sûretden
mâ’adâ bir behâne ile tevkîf ve mücâzât olunamaz.
Madde: 11 — Devlet-i Osmâniyyenin dîni, Dîn-i islâmd›r. Bu
esâs› vikâye ile berâber, âsâyifl-i halk› ve âdâb-i umûmiyyeyi ihlâl
etmemek flart› ile memâlik-i Osmâniyyede ma’ruf olan bil-cümle
edyân›n serbestîyi icrâs› ve cemâ’at-i muhtelifeye verilmifl olan
– 369 – Eshâb-› Kirâm - F:24