E. Kiram

1839] de Gülhâne meydân›nda Reflîd pâflan›n i’lân etdi¤i bu yeni
Anayasa, din kardeflli¤i yerine baflka kardeflliklerin teflekkülüne
yol açd›. ‹slâm›n güzel ahlâk› yerine, bat›n›n kötü âdetlerini getirdi.
‹stanbulda ve sonra Selânikde ingiliz, frans›z mason localar›
aç›ld›. Buralarda aldat›lanlar›n tatl›, yald›zl› sözleri ve bol va’dleri
ile milletin akl›, idrâki uyuflduruldu. Böylece, Osmânl›lara bat›-
n›n ilk zehrli hançeri sapland›. Koca Osmânl› ‹mperatorlu¤unun
içerden y›k›lmas›, parçalanmas› plânlar›n›n birinci ve en te’sîrli
ad›m› at›lm›fl oldu. Yeni cülûs etmifl olan, onsekiz yafl›ndaki sultân
Abdülmecîd hân da, bu mason oyununun içyüzünü anl›yamad›.
1967 senesinde bas›lm›fl olan (Yeni Türkiye Târîhi)nin onikinci
cildinde, özet olarak diyor ki, (Tanzimât Hatt› Hümâyûnu) Reflîd
pâflan›n eseri oldu¤u gibi, 1272 [m. 1856] de yay›nlanan (‹slâhât
Hatt› Hümâyûnu) da Âlî pâflan›n eseridir. Bu yeni fermân› için,
çok kimse taraf›ndan tenkîd edildi. Bu târîhe kadar aslâ askere a-
l›nm›yan h›ristiyan tebe’a da asker olmak hakk›n› ald›. Zimmîlerden
al›nmakda olan (Cizye) ismindeki islâmî vergi kald›r›ld›. Müslimân
millet, bunlar› fikren kabûl etmemifldi. Âlî, Füâd, Cevdet,
Safvet ve Vefîk pâflalar›, Mustafâ Reflîd pâfla yetifldirdi. Âlî ve Füâd
pâflalar da, k›skançl›k veyâ uza¤› görememezlik yüzünden [millet
hayr›na] birfley yapmad›lar. ‹mperatorlu¤u y›k›ma götürdüler.
1284 [m. 1868] May›s ay›nda (fiûrây› Devlet) ya’nî Dan›fltay aç›l›rken
sultân Abdül’azîz hân›n okudu¤u nutku Âlî pâfla hâz›rlam›fld›.
Sadr-› a’zam Âlî pâflan›n 1287 [m. 1871] de Bebekdeki yal›s›nda
veremden ölmesine, Nâm›k Kemâl, Ziyâ pâfla ve Alî Suâvî gibi fikr
adamlar› sevindiler. Ziyâ pâfla, onu hayâtda iken de çok hicv ederdi.
Çünki, Ziyâ pâfla sadr-› a’zam olmak, Nâm›k Kemâl de, hâriciyye
nâz›r› olmak, Âlî ve Füâd pâflalar ekibi yerine imperatorlu¤u
idâre etmek istiyorlard›. (Türkiye târîhi)nden yap›lan özetleme temâm
oldu.
Âlî pâflan›n (‹slâhât kanûnu) ve (fiûrây› devlet)in bafl›na
Midhat pâflay› getirmesi, Osmânl› devletinin islâmiyyetden bir
mikdar dahâ uzaklaflmas›na sebeb olarak, fikrlerin ve nihâyet
imperatorlu¤un bölünmesine yol açd›. 1288 [m. 1872] de Sadr-›
a’zam olan Midhat pâfla, devlet idâresini, hele d›fl siyâseti hiç
bilmiyordu. Üstelik yabanc› dile de vâk›f de¤ildi. ‹ngilterede
mason yap›ld›. M›sr hidivi ‹smâ’îl pâfladan yüzelli alt›n rüflvet
alarak, ona Avrupadan borç alabilme hakk›n› veren bir fermân
ç›karmas› ve a盤› olan büdçeyi vâridât› fazla göstererek pâdiflâh›
aldatmak istemesi sebebi ile iki buçuk ay sonra azl olundu.
– 368 –