E. Kiram

tün sosyal ifller ve ferdlerin güzel ahlâklar›, hep islâm dîninden
hâs›l oluyordu. Hafta tâtili perflembe günü zevâl vaktinde bafll›-
yor, Cum’a günü gurûb vaktinde temâm oluyordu. Müslimânlar
ile berâber baflka dinden olanlar da, ibâdetlerini, ticâretlerini
serbest yap›yorlar, râhat yafl›yorlard›. ‹nsan haklar›na, adâlete
tâm kavuflduklar› için, ço¤u müslimân oluyordu. Osmânl› sultânlar›
923 [m. 1517] den i’tibâren bütün müslimânlar›n halîfeleri oldular.
Her ifllerinde islâmiyyete uydular. Alt›yüzyirmiüç sene islâmiyyete
hizmet etdiler. Âlûsî, (Gâliyye)nin doksanbeflinci sahîfesinde
diyor ki, (Yeryüzünü sâlih kullar›ma mîrâs b›rak›r›m)
âyet-i kerîmesinin Osmânl› sultânlar›n› övdü¤ünü, Abdülganî
Nablüsî bildirmekdedir. (Burhân) kitâb› da bunu yazmakdad›r.
1326 [m. 1908] de halîfelerin salâhiyyetleri s›n›rland›. 1340 [m.
1922] Devletin ve 3 Mart 1342 [m. 1924] de hilâfetin sonu oldu.
Osmânl› topraklar› üzerinde kurulan küçük arab devletleri, Avrupal›lar›n
kontrolü alt›nda kald›. ‹kinci cihân harbinden sonra
da, bafllar›na geçen din câhili, sosyalist siyâset adamlar›, islâmiyyeti
içerden y›kd›lar.
Mülkiyye-i flâhâne, ya’nî siyasal bilgiler mektebinin müdîri Abdürrahmân
fierefüddîn be¤ 1309 [m. 1891] da ‹stanbulda bas›lm›fl
olan (Târîh-i devlet-i Osmâniyye) kitâb›nda diyor ki, (Osmânl›
devletinin müessisi olan sultân Osmân, Yeni flehrde son günlerini
yaflarken, o¤lu sultân Orhân gelip, Bursa flehrinin feth edildi¤ini
müjdeledi ve babas›n›n hayr düâs›na ve afla¤›daki nasîhatlar›na kavufldu.
Âk›bet-i kâr budur herkese, Bâd-i fenâ pîr ve civâna ese,
Azm-i beka eylersem ben bu dem, ‹kbâl ile ol muhterem!
Çünki, senin gibi halef koymuflam, R›hlet edersem bu cihândan
ne gam.
Lîk vas›yyet ederim gûfl k›l! Gayr› gam-› denî ferâmûfl k›l!
Ey sâhib-i ikbâl-ü câh! ‹tmeyesin cânib-i zulme nigâh!
Adl ile bu âlemi âbâd k›l! Resm-i cihâd ile beni flâd k›l!
Râh-› cihâd içre edip ictihâd, Memleketde k›l adl-ü dâd!
Eyle ri’âyet ulemâya temâm. Tâ-ki bula, fierî’at nizam!
Her nerede iflidesin ehl-i ilm. Göster ona ra¤bet-ü hilm!
Asker ve mal ile gurûr eyleme! ‹lm ehlini dûr eyleme!
fier’dir mâye-i flâhî ve bes! fier’a muhâlif ifle etme heves!
Matlab›m›z dîn-i Hudâd›r! Mesle¤imiz râh-i Hudâd›r!
– 366 –