E. Kiram

medi. Her üç k›sm›n kendi ictihâdlar›na göre hareket etmesi lâz›m
idi. O hâlde birinci k›sm›n, hazret-i Alîye “rad›yallahü anh” yard›m
etmesi lâz›m oldu. ‹kinci k›sm›n ise, kendi ictihâdlar›na göre,
karfl› tarafa yard›m etmesi lâz›m oldu. Üçüncü k›sm›n ifle kar›flmamas›
do¤ru olup, bir taraf› ötekine tercîh etmeleri hatâ olurdu. O
hâlde, her üç f›rka kendi ictihâd›na göre hareket etdi. Kendilerine
lâz›m ve vâcib olan› yapd›lar. Bundan dolay›, hangisine birfley denilebilir
ve nas›l dil uzat›labilir ‹mâm-› fiâfi’î ve Ömer bin Abdül’azîz
buyuruyor ki, (Allahü teâlâ, ellerimizi o kanlara bulaflmakdan
korudu¤u gibi, biz de dillerimizi kar›fld›rmakdan korumal›y›z!)
Bu sözden anlafl›l›yor ki, bir tarafa hakl›, karfl› tarafa hatâl›
dememiz de, do¤ru de¤ildir. Çünki, müctehid hatâ edince de bir
sevâb kazan›r ki, ictihâd ve gayretinin karfl›l›¤›d›r.
‹ki müctehidin ictihâdlar› birbirine uymazsa, her birinin kendi
ictihâd›n› do¤ru, ötekinin ictihâd›n› yanl›fl bilmesi lâz›md›r. Meselâ,
Hanefî mezhebinde kan akmas› abdesti bozdu¤u hâlde, fiâfi’î
mezhebinde bozmaz. fiâfi’î mezhebinde, yabanc› kad›na dokunmak,
abdesti bozar, Hanefîde bozmaz. Bunlardan elbette biri do¤ru,
öteki yanl›fld›r. Fekat, bir fleyde, do¤ru taraf birden fazla olur
mu, olmaz m› Bu çok derin ve kar›fl›k bir mes’eledir. Do¤runun
bir olup, ötekilerin ind-i ilâhîde yanl›fl olaca¤›na göre, ictihâd›
do¤ru olanlara, iki veyâ on sevâb, hatâ edenler, günâha girmedikleri
gibi, Allahü teâlâ afv edip, bir sevâb da veriyor. Bir fleyin do¤rusu
birden çok olur, diyen âlimler de vard›r. Meselâ, Âdem aleyhisselâm›n
dîninde k›zlar›n, erkek kardefllerine nikâh edilmeleri
emr olundu¤u hâlde, sonradan gönderilen Peygamberlerin “aleyhimüssalevâtü
vetteslîmât” dinlerinde harâm olmas› da, Allahü
teâlân›n emri idi. Allahü teâlân›n emrlerinde hatâ olam›yaca¤›ndan,
her iki emr de do¤rudur. Birinci emr, Âdem aleyhisselâma ve
Onun ümmetine, ikinci emr de, di¤er Peygamberlere ve ümmetlerine
do¤rudur. Her müctehid için do¤ru olan, kendi re’y ve ictihâd›d›r.
‹ctihâd, o mezhebde bulunanlar için de hakd›r, do¤rudur. fiu
hâlde, hak birden çok olmakdad›r. Bunun için, bir mezhebe uyan
kimse, baflka mezhebde bulunanlara ve ictihâdlar›na hatâ diyemez.
Görülüyor ki, her müctehid, kendi ictihâd›na göre hareket
etme¤e mecbûrdur. Bunun hikmetine, fâidesine gelince, (Ümmetimin
ictihâdlar›nda ayr›lmas›, Allahü teâlân›n genifl bir merhametidir)
hadîs-i flerîfinin gösterdi¤i gibi, islâmiyyetden ayr›lmaks›z›n,
dinde gösterilen kolayl›kd›r. Meselâ, Hanefî mezhebinde bulunan
bir kimsenin bir yerinden kan ç›kar ve durmazsa, dâimâ abdesti
bozulaca¤›ndan ve her zemân abdest almas› güç oldu¤undan, fiâfi’î
mezhebine geçerek veyâ o mezhebi taklîd ederek, zorlukdan
– 34 –