E. Kiram

mufl olan bu adam, bir kabîle reîsi iken, 599 [m. 1202] da (Kara-kurum)da
mo¤ol ve tatar hânlar›n›n bafl›, ya’nî hâkân› oldu. Câhil ve
vahflî mo¤ollardan ve tatarlardan büyük bir ordu, dahâ do¤rusu
ya¤mac›lar gürûhu toplay›p, do¤u Türkistân› ve Çini ald›. 616 [m.
1219] da, sultân Muhammed Hârezm flâh›n memleketine sald›rd›.
Horâsân, Kandihar, Mültan gibi medeniyyet merkezlerini yakd›,
y›kd›. Milyonlarca müslimân› öldürdü. Ço¤unu câmi’lerde k›l›nçdan
geçirdi. Kendi askerlerinden de yüz binlerce telef oldu. Buhârâ,
Semerkand, Hirât gibi ilm kayna¤› büyük flehrleri harâbeye çevirdi.
Kad›nlar›n› esîr diye askerine da¤›td›. Çok çirkin fleyler yapd›lar.
‹slâm medeniyyetine, yerine getirilemiyecek darbeler indirdi.
Kafkasyaya, Rusyaya, Anadoluya yay›ld›. 621 [m. 1224] de Kara-kuruma
çekildi. Suçsuzlar›n, kad›n ve çocuklar›n kanlar›n› dökmek
en büyük zevk› ve e¤lencesi idi. Askerleri de keyfi için adam
öldürürlerdi. Girdi¤i flehrlerdeki sivil halk›n hepsinin öldürülmesini
emr ederdi. Alt›yüz senede, nice emeklerle elde edilmifl, hattâ
islâmiyyetden önce de yap›lm›fl nice medeniyyet eserlerini, kütübhâneleri,
mektebleri, rasathâneleri [k›ymetli kitâblar›, târîhin
önemli kaynaklar›n›, vesîkalar›n›] yok etdi. ‹slâm âlimlerinin birçok
eserlerinin bugün elde bulunamamas›, bafll›ca Cengiz ile torunlar›n›n
ve bunlar›n emri ile sald›ran vahflî mo¤ol ya¤mac›lar›n›n
yapd›klar› tahrîblerin netîcesidir. Taflk›nl›k ve azg›nl›k zemân› k›sa
sürdü ise de, y›kd›¤› medeniyyetler bir dahâ eski hâlini bulamam›fld›r).
(Mir’ât-i kâinât)da, bütün dünyâca tan›nan ve güvenilen büyük
âlim imâm-› Süyûtînin (Târîh-ul-hulefâ) kitâb›ndan alarak diyor
ki, (Cengiz mo¤ol idi. Dilleri Hind dili ile kar›fl›k idi. [Ya’nî
türkçe bilmezlerdi. Hiçbir bak›mdan türklükle ilgileri yokdu. Hattâ,
türklerle harb etdiler. Çok zarar yapd›lar.] Çin çöllerinde yaflarlard›.
fiehr, hattâ köy bile kuramam›fllard›. fiehrlere sald›rd›lar.
Ya¤mac›l›kla geçinirlerdi. Kan dökme¤i, kötülük yapma¤› severlerdi.
Bask›nlar›nda ok kullan›rlard›. Kad›nlar› da harb ederdi.
Hepsi kâfir ve az›l› islâm ve medeniyyet düflman› idiler. Günefle
tap›n›rlard›. Hiçbir kötülük onlarca harâm ve yasak de¤ildi. Çoklar›
insan eti de yirlerdi. Askerlerinde nikâh ve âile duygusu olmay›p,
bir kad›n› nice erkek kullan›rd›. Çok aldat›c›, pek cân yak›c›
idiler. fiehrleri yakar, y›karlar, çoluk, çocuk, kad›n, ihtiyâr demeyip,
kendilerinden olm›yan her insan› öldürürlerdi. Mo¤ol pâdiflâh›
Düfl hân›n kad›n› Cengizin halas› idi. Düfl ölünce o¤lu olmad›¤›
için, Cengiz bunun yerine geçdi. Çinin her yerini al›p hâkan oldu.
616 [m. 1212] da Türkistâna sald›rd›). Çok türk öldürdü. Cengizin,
vahflî, barbar bir kavmden türedi¤ini, heryeri yak›p y›kd›¤›n› tâ-
– 320 –