E. Kiram

[m. 1909] da tahtdan indirildi. Son meflrûtiyyet zemân›nda hükümdârl›¤›
dokuz ay, befl gündür. Selânikden gelen, toplama ve
frenk silâhlar›n› tafl›yan hareket ordusuna karfl› koymak istiyen
kumandanlara, çarp›fl›lmamas›n›, müslimân kan› dökülmemesini
s›k› emr verdi. ‹steseydi yaln›z Taksim ve Tafl k›flladaki ta’lîmli asker
ve sâd›k subaylar, gelen çapulcu alaylar›n› darmada¤›n›k edebilirdi.
Fekat, kardefl kan›n›n dökülmesini istemedi. ‹stanbula giren
hareket ordusu kumandanlar›, do¤ru Y›ld›z serây›na geldiler.
Hazîneyi, asrlardan beri toplanm›fl olan k›ymetli yâdigârlar› ve
dünyân›n en zengin kütübhânelerinden olan serây kitâbl›¤›n›n bir
k›sm›n› ya¤ma etdiler. Pâdiflâh›n alt›n arabas› bile parçalan›p paylafl›ld›.
Bu barbarca sald›ranlar, birer kahramân, kurtar›c› i’lân
edildi. O y›l, ittihâdc›lar, Sultândan iki yafl küçük olan kardefli Muhammed
Reflâd› yerine geçirdiler. Sultân Reflâd, ihtiyâr, sessizdi.
Ortal›¤› kana boy›yanlar›n, gönülden müslimân olmad›klar›n› görüyordu.
Bu canavarlar karfl›s›nda âciz, zevâll› bir kukla hâlinde
idi. ‹ttihâdc›lar, sultân Hamîdi lekeliyecek bir suç bulamad›lar.
Milletin onu çok sevdi¤ini, sayd›¤›n› görerek, öldürme¤e de cesâret
edemediler. Hemen o gece, kurmay binbafl› Fethi Okyar›n emrinde
olarak, trenle Selâni¤e götürdüler. Orada Alâtini köflkünde
habs edildi. Ömrünü okumakla ve ibâdet ile geçirdi. Hükûmeti ele
geçiren ittihâdc›lar›n ço¤u, hattâ din iflleri baflkan› olan fleyh-ul islâm
efendileri dahî mason idi. Sultân Hamîd hân›n kans›z ve huzûr
içinde geçen idâresinden sonra memleket, siyâsî i’dâmlar, sû’i
kasdler ülkesi oldu. Çok kimseleri i’dâm etdiler. Birbirlerini, hattâ
kendi baflkumandanlar› olan Mahmûd fievket pâflay› da dört
ayl›k sadr-› a’zam iken 11 Hazîran 1331 [1913] de kendileri öldürdü.
Yerine getirilen M›sr prensi Sa’îd Halîm pâflan›n 3 sene, 7 ay
ve 23 günlük ve bunun yerine gelen Tal’at pâflan›n birbuçuk senelik
sadâret zemânlar›nda, memleket karma kar›fl›k oldu. Herkes,
ölüm, habs korkusu içinde idi. Cân, mal ve nâmûs emniyyeti kalmad›.
‹slâm düflmanl›¤›, küfr ve irtidâd moda olma¤a bafllad›. Her
vilâyetde zâlimler türedi. 1329 [m. 1911] da Arnavud isyân› oldu.
Mahmûd fievket pâfla büyük kuvvetle önliyemedi. Sultân Reflâd
16 Hazîranda Kosovaya gitdi. Beflyüzyirmiiki sene önce, dedesinin
zafer kazand›¤› yerde, yüzbin Arnavud ile Cum’a nemâz› k›ld›.
Huzûru te’mîn etdi. Mahmûd fievket pâflan›n sekseniki taburla
yapamad›¤›n›, sultân Muhammed Reflâd, bir gövde gösterisi ile
te’mîn eyledi. Ebüzziyâ takvîminin 19 fiubat 1945 pazartesi yapra-
¤›nda diyor ki:
(Meflrûtiyyetin bafllang›c›, memleketimiz için büyük felâket ve
ziyânlara sebeb oldu. Çünki 1329 [m. 1911] da Trablusgarb ‹tal-
– 299 –