E. Kiram

mektebi, fiâmda t›bbiyye-i mülkiyye yap›ld›. Haydarpâflada askerî
t›bbiyye mekteb-i flâhânesi 24 Teflrîn-i evvel 1321 de aç›ld›.
[1322] de dilsiz ve sa¤›rlar mektebi aç›ld›. [1322] de Bingâzîye telgraf
hatt› yap›ld›. [1323] de (‹stanbul-Köstence) kablosu döflendi.
Haydarpâfla istasyonu binâs› yap›ld›. Befliktafl tepesindeki Y›ld›z
serây›n› ve önündeki câmi’i yapd›rd›. Velhâs›l Avrupada yap›lan
yeniliklerin hepsini en modern fleklde yurdumuzda yapd›rd›. Ne
yaz›k ki, [1327] de tahtdan indirilince, bütün bu ilerlemeler durdu
ve memleket kana boyand›. Abdülhamîd hân, (‹stanbul-Eskiflehir-Ankara)
ve (Eskiflehir-Adana-Ba¤dâd) ve (Adana-fiâm-Medîne)
demiryollar›n› yapd›rd›¤› zemân, baflka memleketlerde bu
kadar demiryolu yokdu. Din bilgileri, fen ve edebiyyât üzerinde
çok kitâb basd›rd›. Köylere kadar kurslar açd›rd›. Paras›z kitâblar
gönderdi. Harb gücünü gayb etmifl olan eski gemileri Halice çekip,
Avrupada yeni yap›lan üstün evsâfl› kruvazörler, z›rhl›lar ile
donanmay› kuvvetlendirdi. Askeri, subay› öyle flerefli olmufldu ki,
bir kahve önünden bir binbafl› geçerken, kahvede oturanlar aya¤a
kalkarak sayg› gösterirlerdi. Öyle bereket vard› ki, bir binbafl›n›n
evinde piflen yemekden, bir mahalle fakîrlerinin karn› doyard›.
Bütün millet, sivil, asker, herkes birbirini çok severdi. Yaln›z
[1313] y›l›nda, Yunan isyân› oldu. Ethem pâfla “rahime-hullahü
teâlâ” kumandas›nda gönderdi¤i askeri, kendisi serâydan idâre
ediyordu. Askeri yirmidört sâatde Termopil geçidini afl›p, Atinaya
girdi. Bütün Avrupa kumandanlar› buna flafl›rd›. Çünki, Alman
kurmaylar›, Osmânl› ordusu, Termopili alt› ayda geçemez diye rapor
vermifldi.
‹kinci Abdülhamîd hân›n güzel ahlâk›n›, dîne olan ba¤l›l›¤›n›,
edeb ve hayâs›n›n derecesini, akl›n›, ilmini, adâletini, millet için
durmadan çal›fld›¤›n›, hiç cân yakmad›¤›n›, düflmanlar›na bile iyilik
etdi¤ini, masonlar›n aldatd›klar› ve mafla olarak kulland›klar›
sat›lm›fllar› bile afv etdi¤ini anlamak istiyenlere, (Mâbeyn bafl kâtibi)
Es’ad be¤in (Hât›rât-› Abdülhamîd-i hân-› sânî) kitâb›n› okumalar›n›
tavs›ye ederiz. Ermeni komitecilerin hâz›rlad›klar› ve 21
Temmuz 1323 [m. 1905] günü Cum’a nemâz›n› k›l›p, Y›ld›z câmi’inden
ç›karken patlat›lan bir arabadaki sâatli bombadan kurtulunca,
binlerce seyirci ve ecnebî diplomatlara karfl›, düflünmeden,
hemen söyledi¤i flu kelimeler, kalbinin temizli¤ini, milletin olgun,
flefkatli bir babas› oldu¤unu gösterme¤e yetiflir san›r›z: (Kendimce
en büyük emel, ehâlînin râhat ve mes’ûd olmas›d›r. Bu u¤urda,
gece-gündüz nas›l çal›fl›ld›¤› ve gayret gösterildi¤i ma’lûmdur.
Gayret ve hüsn-ü niyyetimin min tarafillah mükâfât›, flu hâdiseden,
h›fz-› Hudâ ile, emîn olmakl›¤›md›r. Onun için, cenâb-› Hak-
– 297 –