E. Kiram

Önce, bir sene befl ay devlet idâresine kar›fld›r›lmad›. Memleketi
sadr-› a’zam Midhat pâfla ve arkadafllar› idâre etdi. Bunlar, 24
Nisan 1295 [m. 1877] günü Rus harbine sebeb oldular. Mâlî 1293
senesine rastlad›¤› için (93 harbi) denilmekdedir. 93 harbi Edirne
mütârekesine kadar dokuz ay sürdü. Müflîr [Mareflal] yapd›klar›
Süleymân pâfla, fi›pka geçidinde büyük gaflet yaparak, en seçkin
Türk birliklerinin harcanmas›na sebeb oldu. Bu hezîmete kahramanl›k
denilerek, baflkumandan yap›ld›. Fekat, Filibeye ve oradan
Edirneye kaçd›. Edirnede de tutunamay›p mütâreke istedi. Mütâreke
Abdülhamîd hân›n, kraliçe Viktoryaya çekdi¤i telgraf üzerine
mümkin olabildi. Ruslar ve Bulgarlar, onbinlerce Türk kad›n
ve çocu¤unu kesdiler. Bir milyondan fazla Türk, Bulgaristandan,
‹stanbula hicret etdi. O zemân Rusyân›n nüfûsu doksan, Osmânl›-
lar›n ise altm›fldört milyondu. Sultân Abdülhamîd hân, fâci’alar›
görünce, Edirne mütârekesinden onüç gün sonra, 13 fiubat 1296
[m. 1878] da Meclis-i meb’ûsân› kapatd›. Devlet idâresini eline ald›.
Meb’ûslar›n ancak yüzde k›rk› Türkdü. Bu parlamento devâm
etseydi, Osmânl› devleti, dahâ o zemân parçalanacakd›. Sultân
Abdülhamîd hân›n ilk ve büyük baflar›s›, bu felâketi görmesi ve
önlemesi oldu.
Osmânl›lara imzâlatd›r›lan 3 Mart 1878 Ayastefanos [Yeflilköy]
mu’âhedesini sultân Abdülhamîd hân bir dürlü hazm edemedi.
Dâhiyâne bir kurnazl›kla 4 Hazîran 1878 de ‹ngiltere ile gizlice anlafld›.
K›br›s adas›n›n idâresini ‹ngiltereye b›rakd›. Adan›n gelirleri
her y›l ‹stanbula yollanacak, ada Osmânl› ‹mperatorlu¤unun bir
parças› kalacakd›. Buna karfl›l›k, ‹ngiltere Ayastefanos mu’âhedesinin
Türkiye lehine de¤ifldirilmesine yard›m edecekdi. Böylece,
Berlin mu’âhedesi, 13 Temmuz 1878 de imzâlanarak, topraklar›m›-
z›n ço¤u geri al›nd›. Bu harbde, para tazmînât› pek a¤›r oldu. Sultân
Abdülhamîd, buna da pek dâhiyâne çâre buldu. [m. 1881] de
Düyûn-i umûmiyye idâresi kurarak, borçlar›, ikiyüzelliiki milyondan,
yüzalt› milyon osmânl› liras›na indirdi. Bu büyük baflar›s›,
memlekete unutulmaz bir hizmet oldu. Büyük devletlerin bütün
bask›lar›na ra¤men, Abdülhamîd hân, Berlin mu’âhedesinin, Anadolunun
flark›nda Ermenilere muhtâriyyet veren maddesini hiç
tatbîk etmedi. Midhat pâfla ve arkadafllar›, Rusyan›n harb açmas›-
na sebeb oldu. Bütün Rumeli ve Anadolunun büyük k›sm› Rusyan›n
eline geçdi. Dâhilî ifller, masonlar›n elinde kald›. ‹slâmiyyeti
y›kmak, dinde reformlar yap›lmak isteniyordu. Bunun için, din
adamlar› câhil yetifldiriliyordu. Alman târîhçisi, Hans Kramer,
(Ondokuzuncu asr) ad›ndaki büyük târîh kitâb›n›n üçüncü cildi,
yirmialt›nc› sahîfesinde (dessen klugen Bruder Abdülhamîd II)
– 295 –