E. Kiram

[liseler] aç›ld›. [1285] de Sanâyi mektebleri aç›ld›. [1286] da Fransa
imperatöriçesi ‹stanbulu ziyâret etdi. [1287] de Avusturya imperatörü,
sultân Abdül’azîzi ziyârete geldi. [1287] de flark demir yollar›
yap›ld›. [1287] de t›bbiyye-i mülkiyye aç›ld› ve orman ve ma’den
mektebleri aç›ld› ve Eski serây d›fl kap›s›, ya’nî üniversitenin Bâyezîd
meydân›na aç›lan girifl kap›s› yap›ld›. [1288] de itfâiyye alay›
teflkîl edildi. [1289] da seyyâr havz yap›ld› ve Dârüflflefeka lisesi
aç›ld›. [1290] da Îrân flâh›, sultân Abdül’azîzi ziyârete geldi ve ‹zmit
demir yolu yap›ld›.
Abdül’azîz hân, kardefli gibi, memleketin idâresini Alî ve Füâd
pâflan›n ve bunlar›n yetifldirdi¤i masonlar›n ellerine b›rakd›. Bunlar
da, ‹ngilizin siyâsetine göre hareket etdiler. Da¤›stanl› fleyh fiâmil,
yirmi sene ruslarla kahramanca cihâd yaparak, ordular›n› periflân
ederken, seyrci kald›lar. Bu mücâhidin 1283 [m. 1866] de esîr düflmesine
sebeb oldular. Ruslar›n 1290 [m. 1873] de, Semerkand, Buhâra
ve Hiveyi iflgâl etmelerine de sebeb oldular. Ömrlerini Avrupada
geçirdiler. Memleketde kald›klar› zemân, Tanzîmât fermân›ndaki
mason plânlar›n›n tatbîk edilmeleri için çal›fld›lar. Bu hiyânetlerinin
sebebi mes’ûlü elbette Halîfenin gafleti idi. Bu gafletinin netîcesinde,
masonlar ve onlara aldananlar taraf›ndan flehîd edildi.
Sultân Abdül’azîz, Ç›ra¤an ve Be¤lerbe¤i serâylar›n› yapd›rd›.
Muhtelif yerlerde de kasrlar yapd›rd›. Beykoz kasr› bunlardand›r.
Ç›râ¤ân yal›s›n› ilk olarak Nevflehrli Dâmâd ‹brâhîm pâfla yapd›rd›.
Sonra üçüncü Selîm hân›n hemflîresi Beyhân sultân taraf›ndan
yeniden yap›ld›. Ahflâb ve çok zînetli idi. Sultân, bunu, kardefli sultân
Selîme satd›. Sonra, ikinci Mahmûd hân, 1252 [m. 1836] de y›kd›rarak
ahflâb serây yapd›. Sultân Abdülmecîd hân bu serâyda
oturdu. 1271 [m. 1855] de y›kd›rd›. 1288 [m. 1871] de Abdül’azîz
hân, son muhteflem serây› dört milyon alt›n liraya yapd›rd›.
Be¤lerbe¤i serây›n›n yerinde, tepede birinci Ahmed hân›n
(fievk-âbâd) kasr› vard›. Sâhil serây›n› ikinci Mahmûd hân ahflâb
yapd›rd›. Moltekeyi burada kabûl eyledi¤i zemân, çubuk içiyordu.
Abdülmecîd hân, 1249 [m. 1833] de bu serâyda merâsimle hatm-i
flerîf indirmifldi. Sultân Abdül’azîz hân, 1282 [m. 1865] de, bu ahflâb
serây› y›kd›r›p yerine mermerden muhteflem serây› yapd›rd›.
Sultân, 1865 Nisân›n›n yirmibirinci Cum’a günü serâya yerlefldi.
Yaz mevsimlerini burada geçirirdi. Balkan harbi bozgununda, Enver
ve Talât pâflalar, ikinci Abdülhamîd hân› “rahime-hullahü teâlâ”
Selânikden (Lorley) Alman vapuru ile ‹stanbula getirtip, Be¤lerbe¤i
serây›na koydular. Bo¤aziçi taraf›nda, alt katda, arka tarafda,
bir odada yerleflip, yetmiflalt› yafl›nda iken, zâtürrie hastal›-
– 287 –