E. Kiram

fi›pka geçidini ruslara kapd›r›nca, ma¤lûbiyyete sebeb oldu. Plevnede
üç kerre zafer kazanarak gâzî ünvân›n› alan Osmân pâflay›
k›skand›. Maçka meydân muharebelerini de gayb ederek, Edirneye
kadar kaçd›. Böylece, Edirne de, harâb oldu. Ruslar Ayastefanosa
[Yeflilköye] kadar geldi. ‹ngilizler, bu ma¤lûbiyyeti f›rsat bilerek,
20 May›s 1878 de, ‹stanbulda Alî Süâvî vak’as›n› ç›kar›p,
ikinci Abdülhamîd hân› devirmek, hilâfeti la¤v etmek istedi ise de,
muvaffak olamad›. Alî Süâvî mason idi. Kar›s› ingiliz idi. (Yeni
Türkiye târîhi) diyor ki, (‹kinci Abdülhamîd hân›n diplomasisi
[Akl› ve zekâs›] olmasayd›, 93 harbinin zararlar› dahâ büyük olacakd›).
Süleymân pâfla, sefîh ve zelîl bir hayât sürerek, 1309 [m.
1891] de Ba¤dâdda öldü.
Abdül’azîz hân› flehîd etdiren pâflalar, baflar›lar›n›n zevki içinde,
Midhât pâflan›n Bâyeziddeki kona¤›nda, 15 Hazîran gecesi
toplanm›fllard›. Odaya giren erkân-› harb kola¤as›, 26 yafl›ndaki,
Hasen be¤, Avnî pâflay› ve sonra hâriciyye nâz›r› Râflid pâflay› vurup
öldürüyor. Midhat pâflay› koval›yor ise de, pâfla mutbaha kaç›p,
aflç›n›n dolab›na saklan›p, ölümden kurtuluyor. Yaral› yakalanan
Hasen be¤, ertesi gün Bâyezîd meydân›nda flehîd ediliyor.
Edirnekap›dan Topkap›ya giderken, sa¤ köflede, parmakl›kl› mezâr›n›n
büyük tafl›nda (Ümerâ ve guzât-i çerâkiseden ‹smâ’îl be-
¤in o¤lu olup, Harb okulunu bitirip, kola¤as› rütbesinde iken,
genç yafl›nda, velîni’meti u¤runda fedây-i cân eden, Çerkes Hasen
be¤in kabridir) yaz›l›d›r. Sultân Abdül’azîz hân, Çerkes Hasen be-
¤in enifltesi idi. Halîfenin fecî’ fleklde flehîd edildi¤ini ve annesi
Pertevniyâl sultâna çok çirkin iflkenceler yap›ld›¤›n› ifliten sultân
Murâd›n üzüntüden ve bu felâket yolunun sonunu düflünmekden
akl› bozuldu.
Sultân Abdül’azîz hân, onbefl senelik saltanat zemân›n› Dolmaba¤çe
serây›nda geçirdi. Bu serâyda iken hal’ edildi. Beflinci Murâd
da üç ayl›k saltanat›n› bu serâyda geçirdi. ‹kinci Abdülhamîd
hân, bu serâyda yedi ay oturdukdan sonra, Y›ld›z kasrlar›na yerlefldi.
Sonra Y›ld›z serây›n› yapd›. Sultân Muhammed Reflâd da, Dolmaba¤çe
serây›nda oturdu.
Sultân Abdül’azîz hân, [1278] de yeni askerî elbiseleri kabûl
etdi. [1279] da posta pulu kullan›ld›. [1286] da Süveyfl kanal› aç›ld›.
[1288] de ‹stanbulda tramvay iflletilme¤e bafllad›. [1292] de Galata
tüneli yap›ld› ve askerî rüfldiyye mektebleri aç›ld›. [1279] da
Osmânl› bankas› aç›ld›. [1280] de sâhillere deniz feneri konuldu
ve devlet flûrâs› [Dan›fltay] kuruldu. [1284] de sultânî mektebleri
– 286 –